Birleşmiş Milletler Kalkınmanın Finansmanı 3. Uluslararası Konferansı

Transkript

1 Kalkınmanın Finansmanına Kapsamlı Bir Bakış Açısı: Birleşmiş Milletler Kalkınmanın Finansmanı 3. Uluslararası Konferansı Ekrem Söyler Ekonomik ve Sosyal Düşünce Araştırma Geliştirme Vakfı

2 2002 yılında Meksika nın Monterrey şehrinde düzenlenen ilk kalkınmanın finansmanı konferansının ve 2008 yılında Katar ın Doha şehrinde düzenlenen ara dönem konferansının ardından Birleşmiş Milletler (BM) Kalkınmanın Finansmanı 3. Uluslararası Konferansı, 3-7 Temmuz 205 tarihlerinde Etiyopya nın başkenti Addis Ababa şehrinde düzenlendi. Kalkınmanın finansmanı konulu söz konusu etkinlik için 49 "en az gelişmiş ülke"nin (Least Developed Countries - LDCs - EAGÜ'ler) 33 ünün yer aldığı Afrika kıtasının politik başkenti olan Etiyopya nın tercih edilmesi BM sistemi için oldukça anlamlı bir hareket olmuştur. Kalkınmanın finansmanında belirlenen hedefler kapsamında kaydedilen ilerlemeleri değerlendirmek, karşılaşılan engelleri tespit etmek ve değişen uluslararası kalkınma işbirliği mimarisi kapsamında ortaya çıkan yeni konuları ele almak amacıyla düzenlenen konferans, 205 yılında uluslararası çapta kalkınma alanında düzenlenecek büyük 3 etkinlikten biri olup, diğer 2 etkinlik için önemli bir girdi olarak değerlendirilmektedir. Etkinliğin ardından Eylül 205 tarihlerinde New York ta düzenlenecek BM Zirvesi nde gelecek 5 yıl süresince izlenecek kalkınma gündeminin temelini oluşturacak ve Bin Yıl Kalkınma Hedefleri nin (Multilateral Development Goals MDGs) yerine geçecek (7 adet) Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (Sustainable Development Goals SDGs) üzerinde uzlaşı sağlanacaktır. Akabinde, küresel ortalama sıcaklık artışını 2 C ile sınırlandırmak amacıyla sera gazı emisyonlarını azaltmak için iklim değişikliğinin finansmanı çerçevesi üzerinde uzlaşı sağlamak üzere gelecek Aralık ayında ise Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi'nin (United Nations Framework Convention on Climate Change - UNFCCC) kritik öneme sahip 2. Taraflar Konferansı (COP2) gerçekleşecektir. Kalkınmanın ekonomik, sosyal ve çevresel boyutlarına odaklanan söz konusu konferansa, BM üyesi ülkelerden birçok devlet başkanı ve bakanın yanı sıra binlerce teknisyen ile uluslararası kuruluşlardan, özel sektörden ve sivil toplum örgütlerinden temsilciler katılım sağlamıştır. İlk ve ikinci konferans akabinde Monterrey Uzlaşısı ve Doha Bildirgesi metinlerinin yayımlanması uygulamasına benzer şekilde bahse konferansın sonunda, "Addis Ababa Eylem Gündemi" adlı sonuç bildirgesi üzerinde uzlaşıya varılarak kamuoyuyla paylaşılmıştır. Konferansın sonuç metninin bazen teknik detaylara boğulduğu; çoğunlukla ise iyi niyet temennileri ve ulvi amaçların tekrarını içerdiği görülmektedir. Şüphesiz, odaktan yoksun, uzun anlaşılması ve kavranması güç 39 sayfalık, 34 paragraflık, kelimelik anılan belge BM süreçlerinin hantallığını yansıtmaktadır. Addis Ababa Action Agenda:

3 Biyolojik çeşitlilik, enerji verimliliği, kapasite artırımı, teknik yardımlar, küresel finansal sistem, borcun sürdürülebilirliği, teknoloji, bilim, inovasyon, cinsiyet eşitliği, insan hakları, kadınların iktisadi katılımının güçlendirilmesi, genç istihdamı, eğitim, sağlık hizmetleri, Güney-Güney işbirliği, küresel yönetişim, uluslararası finansal kuruluşların reformu, gıda güvenliği ve içme suyu temini, küçük ölçekli çiftçiler, ikili ve bölgesel ticaret ve yatırım anlaşmaları, yasadışı balıkçılık, ormancılık ve madencilik gibi yasadışı ve çevreye zararlı faaliyetler gibi konular da sonuç bildirgesi metninde büyük ağırlık kaplamıştır. Eylem Gündemi'nde, gelişmekte olan ülkelerin yıllık -,5 trilyon ABD dolarlık altyapı yatırım açığı olduğu belirtilmektedir. Dünya Bankası nın Küresel Altyapı İmkânı na ilişkin sayfasında yükselen piyasa ekonomileri ve gelişmekte olan ülkelerin (EMDC) yıllık trilyon doların üzerinde altyapı yatırım açığı olduğu vurgulanmaktadır 2. UNCTAD 204 Dünya Yatırım Raporu nda ise, sadece gelişmekte olan ülkelerin yatırım ihtiyaçlarının 3 yıllık 3,3 4,5 trilyon dolar arasında olduğu bilgisi yer almaktadır 4. Söz konusu raporda ayrıca, yılları arasında gelişmekte olan ülkelerin sürdürülebilir kalkınma hedeflerini yakalamak için yıllık 3,9 trilyon dolarlık yatırıma ihtiyaç duyacağı 5 ; ancak, sürdürülebilir kalkınmaya yönelik mevcut kamu ve özel sektör yatırımları ışığında gelişmekte olan ülkelerin yıllık 2,5 trilyon dolarlık finansman açığına sahip olduğu dile getirilmektedir 6. Yukarıda zikredilen devasa rakamlar karşısında Addis Ababa Eylem Gündemi, ilk iki konferansa kıyasla kalkınmanın finansmanına daha bütüncül bir açıyla yaklaşmıştır. Özellikle kriz sonrasında kısıtlanan kamu mali dengeleri ile birlikte ceplerine akrep giren gelişmiş ekonomilerin daha ihtiyatlı davranarak, kalkınmanın finansmanı tartışmalarının sadece resmi kalkınma yardımlarının ötesinde daha kapsamlı ve evrensel bir nitelik kazanmasına çalıştığı görülmektedir. Konferansta, kalkınmanın finansmanı alanındaki işbirliğinin sadece, gelişmekte olan ülkelere yönelik resmi kalkınma yardımlarına odaklanılması yerine, iç kaynakların harekete geçirilmesi, vergi tabanının genişletilmesi, sınır ötesi vergi kaçırılmasının ve kaçınılmasının önlenilmesi, yasa dışı akımların azaltılması, kayıt dışı ekonominin azaltılması, uluslararası ticaret ve doğrudan yabancı yatırımların artırılması, yatırım ortamının iyileştirilmesi, özel sektör kaynaklarının çekilmesi, çok taraflı kalkınma bankalarının kaynaklarının daha etkin kullanılması, piyasa tabanlı araçlarla yenilikçi finansman kaynağı sağlanması, Ticaret için Yardımın (Aid for Trade) artırılması ve göçmen dövizlerinin transfer maliyetlerinin azaltılması, uluslararası ticaretin artırılması, dış borç sürdürülebilirliği ve affı, filantrofik yardımlar ve sivil toplum kuruluşlarının çalışmaları, yolsuzlukla mücadele, teknoloji, bilgi ve tecrübe paylaşımı, kapasite artırımı ve teknik Gıda güvenliği, uyum, sağlık, eğitim, ulaştırma, enerji, su ve sanitasyon gibi sektörlerde

4 işbirliği gibi konulara odaklanılmıştır. Bu husus, ülkelerce memnuniyetle karşılanmış ve sonuç metni de bu yönde şekillendirilmiştir. 3 Addis Ababa Eylem Gündemi incelendiğinde, gelişmiş ekonomilerin rakamsal taahhüt altına girmeyi tercih etmediği, gelişmekte olan ülkelerin ise kalkınmanın finansmanına gelişmiş ekonomiler öncülüğünde daha fazla kaynak aktarılmasının gerekliliğini vurguladığı ve bu hususta ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar kapsamında katkı sunulacağını belirttikleri gözlemlenmiştir. Oldukça kapsamlı ve uzun sonuç bildirgesinde sadece 3 rakamsal finansman taahhüdüne yer verilmiştir. Daha önceki uluslararası konferanslarda üzerinde uzlaşıya varılan hususların tekrarı olan söz konusu taahhütler şu şekildedir: Uluslararası işçi dövizlerinin transfer maliyetlerinin % 3'ün altına indirilmesi, İklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması için (Yeşil İklim Fonu aracılığıyla) gelişmekte olan ülkelere yönelik 2020 yılına değin yıllık 00 milyar dolarlık finansman sunulması, 2020 itibarıyla Gayri Safi Milli Hasılanın (GSMH) yüzde 0,7 oranındaki kısmının gelişmekte olan ülkelere ve 0,5-0,20 oranındaki kısmının ise EAGÜ lere RKY olarak aktarılması. Ağır Borç Yükü Altındaki Fakir Ülkeler Girişimi ne (Heavily Indebted Poor Countries Initiative HIPC) benzer şekilde, gelişmekte olan ülkelerin borçlarının azaltımına yönelik herhangi bir taahhüt yer almamıştır. Ayrıca, yolsuzlukla mücadele, kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanı ile mücadele gibi hususlarda ulvi temennilerin yinelendiği gözlemlenmiştir. Ülkelerin farklı pozisyonları nedeniyle karbon vergisi, finansal işlemler vergisi, ilave tütün vergisi, uluslararası havacılık ve denizcilik faaliyetlerinde kullanılan yakıtların vergilendirilmesi ile fosil yakıt sübvansiyonların kaldırılması gibi hususlarda uzlaşıya varılamamıştır. Asya Altyapı Yatırım Bankası ve Yeni Kalkınma Bankası gibi yeni girişimler dışında mevcut uluslararası finansal kuruluşların ve çok taraflı mevcut kalkınma bankalarının kaynaklarının artırılmasına yönelik bir adım atıl(a)mamıştır. Konferansın kayda değer diğer çıktıları 7 arasında, Küresel Altyapı Forumu (Global Infrastructure Forum), Sınır Tanımayan Vergi Denetçileri 8 (Tax Inspectors Without Borders), IMF'nin imtiyazlı finansman imkânlarına erişimi % 50 artırması gibi girişimler yer almaktadır. 7 Konferansın sonuç metnine ilaveten diğer paydaşlarca verilen taahhütler ile oluşturulan çıktılara şu bağlantı aracılığıyla ulaşılabilir: 8 OECD nin vergi konusunda gelişmekte olan ülkelerin yerel kapasitelerini artırmayı ve bilgi paylaşımını sağlamayı amaçlayan girişim.

5 Türkiye için Kalkınmanın Finansmanı Konferansı, kalkınma alanında sürdürülen ikili ve çok yönlü faaliyetlerin yanı sıra 205 yılı G20 Dönem Başkanlığı kapsamında yürüttüğü çalışmalar nedeniyle iki kat büyüklükte önem arz etmiştir. 4 Türkiye'nin 200 yılında milyar dolar ile gayri safi milli gelirinin % 0,3'ü tutarında gerçekleşen resmi kalkınma yardımları 203 yılında 3,3 milyar dolar ile milli gelirinin 0,42'sine ulaşmıştır. Türkiye ayrıca, uluslararası yardımların oldukça sınırlı kalmasına rağmen, Suriyeli mülteciler için 5,6 milyar dolarlık insani yardımda bulunmuştur. Ayrıca TİKA, 20 ülkede kalkınma işbirliği çalışmalarını çeşitli projeler aracılığıyla sürdürmektedir. 20 yılında İstanbul'da gerçekleşen 4. BM EAGÜ Konferansı sonucunda yayımlanan İstanbul Eylem Programı kapsamında verdiği taahhütleri yerine getiren Türkiye, 206 yılında söz konusu konferansa ilişkin ara dönem konferansı ile BM İnsani Yardım Zirvesi'ne ev sahipliği yapacaktır. Bahse konu kayda değer çalışmalar ile Türkiye, resmi kalkınma yardımları alanında büyük çıkış gösteren bir ülke konumuna gelmiş ve diğer ülkelerin takdirini kazanmıştır. Etiketler: Kalkınma, Kalkınmanın Finansmanı