İSG TEHLİKE DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ. SERDAR PAKER ELEKTRİK MÜHENDİSİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MSci

Transkript

1 İSG TEHLİKE DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ SERDAR PAKER ELEKTRİK MÜHENDİSİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MSci

2 Tehlike İş sağlığı alanının konusu çalışanlardır. Çalışana zarar verme potansiyeline sahip her şey tehlikedir.

3 Tehlikeler Fiziksel, (elektrik) Kimyasal, Biyolojik ve Mekanik Tehlikeler olmak üzere sınıflandırılabilir.

4 Bazılarıyla da sıfırlanabilir. Zarar verme potansiyeli (tehlike) ile Zarar oluşma riski (oluşma olasılığı) Farklı kavramlardır. 50V üzerindeki elektriğin zarar verme potansiyeli hep vardır. Önlemlerin bazılarıyla elektrik çarpması riski azaltılabilir.

5 İşveren için tehlike İşverenin sahip olduğu mal (üretim, makineteçhizat, bina v.d.) kaybı İşverene verilecek kabul edilebilir zarar, Kendi kabul ettiği kayıp riski kadardır. Çalışan için tehlike Çalışanın sağlığının veya emek gücünün kaybı Çalışanın sağlığına verilecek kabul edilebilir zarar, standartlarla belirlenmiş olan DOZ kadardır. 30mA, 90dB, 3mG

6 İşverene verilen kabul edilebilir zarar, İşverene verilen zarar skoru Risk Skoru= Şiddet x Olasılık zarar sınırı, tamamen işveren tarafından belirlenir. Kimi işveren üretimdeki zarar riskini % 10 kabul ederken, kimi işveren % 20 kabul edebilir.

7 Çalışana verilen kabul edilebilir zarar, Çalışana verilen zarar skoru Doz= Maruziyet Şiddeti x Maruziyet süresi Doz sınırı, standartlar tarafından belirlenir. 8 saatlik bir çalışma süresinde, gürültüye bağlı işitme kayıplarının oluşmaması için, gürültü şiddetinin 87 db(a) in altında olması gerekir. 30mA üzerinde bir akımın kalp üzerinden 0,2 saniyeden daha uzun bir süre geçmesi durumunda, ventriküler fibrilasyon olasılığı ortaya çıkar.

8 RİSK DEĞERLENDİRME, Risk değerlendirmesi metodojileri genel olarak işverenin üretimdeki zarar riski alanına ait sonuçlar üretir. Çalışan sağlığına yönelik risk değerlendirme hesabı yapılmamalıdır. İnsan sağlığına yönelik tehlikeler varsa bunlar kesin olarak doz değerinin altına düşürülmelidir. Tahmini bir takım risk skoru rakamlarıyla insan sağlığına yönelik riskleri sekonder seviyeye düşürmek doğru bir yaklaşım değildir.

9 RİSK DEĞERLENDİRMESİ METODOLOJİLERİ ETA-FTA-HAZOP- HACCP-FMEA

10 İş Kazası Nedenleri = Kaza etkenine ait nedenler + İnsan özelliklerine ait nedenler + Çevre özelliklerine ait nedenler Düşmeli İş Kazası = Yüksekte çalışma + Denge bozukluğu Sorunu var + Aşırı derecede Rüzgar var Çalışanı korumak için, her neden ele alınarak ayrı ayrı önlemler alınmalıdır.

11 İş Kazası Nedenleri = Kaza etkenine ait nedenler + İnsan özelliklerine ait nedenler + Çevre özelliklerine ait nedenler Elektrik çarpması = Ana panoda çalışma + Yorgunluk + Yetersiz aydınlatma Çalışanı korumak için, her neden ele alınarak ayrı ayrı önlemler alınmalıdır.

12 Meslek Hastalıkları Nedenleri = Hastalık etkenine ait nedenler + İnsan özelliklerine ait nedenler + Çevre özelliklerine ait nedenler SİLİKOZİS Hastalığı = Silisyum di oksit Tozu var + Hiperventilasyon Sorunu var + Aşırı derecede Eforlu çalışma var Çalışanı korumak için, her neden ele alınarak ayrı ayrı önlemler alınmalıdır.

13 İş Kazası ve meslek hastalıkları, nedenleri konusunda önlem alınmayan hallerde ortaya çıkan sonuçlardır. Tahmini risk değerlerinden yola çıkarak hesap yapma zorunluluğu, işverenin mal ı ile ilgili konularda mümkün olabilir. Ama çalışanın can ı ile ilgili konularda tahmini değerlerden hareket edilerek değerlendirme veya hesap yapılamaz. Çalışanın sağlığı alanında risk değerlendirmesi bir tarafa bırakılarak, tehlikeler değerlendirilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır.

14 TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI 1> İşletme ile ilgili tüm temel verilerin toplanması; binalar, bölümler, çalışanların özellikleri, eğitimleri, toplam kurulu güç, besleme kaynağı, generatör, UPS ve koruma şekilleri, bütün makinelerin güçleri ve koruma şekilleri, bütün prizler, bütün aydınlatmalar, topraklama tipi, beslemenin otomatik kesilmesi yönteminin seçimi, ek koruma yöntemleri, izolasyon tedbirleri Ve diğerleri,

15 TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI 2>> İşletmede, elektrikle ilgili oluşabilecek tüm tehlikelerin saptanması, Etkene ait, İnsana ait, Çevreye ait tüm tehlikeler,

16 TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI 3>>> Çalışanının sağlığı ve güvenliği ile ilgili saptanan tüm tehlikelerin, bilimsel araştırmalarla gerçeklenmiş ve genellenmiş, zarar oluşturmayacak düzeyde DOZ değerlerinin belirlenmesi. Temas gerilimi, Aşırı akım koruması, Aşırı gerilim koruması, İzolasyon seviyesi, Ve diğerleri.

17 TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI 4>>>> İşletmede Çalışanının sağlığı ve güvenliği ile ilgili tüm tehlikelerin ölçülmesi ve DOZ değerleri ile mukayese edilmesi Bütün çalışılan yerlerde tüm makinalarda, prizlerde, sürekliliklerin, topraklamaların /çevrim empedaslarının ölçülmesi, Bütün aşırı akım/gerilim koruma cihazlarının kontrolu, İzolasyon tedbirlerinin kontrolu, Kaçak akımlarım seviyesinin belirlenmesi, Ve diğerleri.

18 TEHLİKE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI 5>>>>> DOZ değerini aşan tehlikelerle ilgili alınacak önlemlerin belirlenmesi ve alınması. Yapılan kontrollerde uygun olmayan yerlerin düzeltilmesi, Düzeltilemeyen yerlere ek koruma düzenlerinin tasarımı. Tesisin elektriksel güvenliğinin tam sağlanması.

19 İSG TÜZÜĞÜ ELEKTRİK TESİSLERİNDE DENETLEMELER (KONULARINA GÖRE TASNİFLİ) SERDAR PAKER ELEKTRİK MÜHENDİSİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MSci

20 İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Bakanlar Kurulu Kararının Tarihi : 4/12/1973, No: 7/7583 Dayandığı Kanunun Tarihi : 25/8/1971, No: 1475 Yayımlandığı R. Gazetenin Tarihi : 11/1/1974, No: Yayımlandığı Düsturun Tertibi : 5, Cildi: 13, S. 443 EMO

21 TOPRAKLAMA EMO

22 TOPRAKLAMA Madde Topraklama devresi, düşük dirençli iletkenden yapılmış olacak ve bağlandığı cihazın izolesinde meydana gelecek en büyük kaçağı (kısa devreyi) iletecek kapasitede olacak veya devrede, gerektiğinde o cihazı devreden çıkaracak, uygun bir devre kesme tertibatı bulunacak ve topraklama tesisatı, uygun bir şekilde korunacaktır. Not:Topraklama devresi, bağlandığı cihazın sigortasını attıracak. PE hattı. Protection Earth hattı. EMO

23 TOPRAKLAMA Madde Elektrik iletkenlerinin mahfazaları, metal mahfaza boruları, elektrik teçhizatının metal koruyucuları ve diğer gerilim altında bulunmayan yalıtılmış kısımları, uygun bir şekilde topraklanacaktır. Not: Potansiyel dengeleme hattı. EB hattı. Equpotantion Bonding hattı. EMO

24 TOPRAKLAMA Madde Alternatif veya doğru akım ile çalışan çıplak metal kısımlı elektrik cihazları, uygun bir şekilde topraklanacaktır. Not: Potansiyel dengeleme hattı. EB hattı. Equpotantion Bonding hattı. EMO

25 TOPRAKLAMA Madde Elektrik tesisatı veya teçhizatının bakım ve onarımında, bunları, devreden çıkaracak bir devre kesme tertibatı bulunacak, devreden çıkarıldıktan sonra bunların, topraklı olması hali devam edecektir. Not: Bakım için Pako şalter konacak. Potansiyel dengeleme hattı gövdeye bağlı. EB hattı. Equpotantion Bonding hattı. EMO

26 TOPRAKLAMA Madde Topraklamada, bağlantı hatları açık çekildiği takdirde, mekanik ve kimyasal etkilerden korunmuş olacaktır. Not: Meknik koruma: Kroşe üzerinde veya tavada sabit. Kimyasal koruma: İzoleli, boyalı, boru içinden. Potansiyel dengeleme hattı. EB hattı. Equpotantion Bonding hattı. EMO

27 TOPRAKLAMA Madde Toprak hatları, kolay muayene edilecek şekilde çekilmiş olacaktır. Not: Makinanın gövdesine bağlı, sarı/yeşil izoleli, eşpotansiyel baraya kadar takip edilebilir. EMO

28 TOPRAKLAMA Madde Priz ve fiş sisteminde topraklama kontakt elemanları, akım kontakt elemanlarından önce bağlantıyı sağlayacaktır. Not:Fiş faza değmeden toprak kontağı toprağa değecek şekilde. EMO

29 TOPRAKLAMA Madde 316 -Taşınabilir elektrikli el aletlerinin topraklanması, topraklama elemanı bulunan özel fiş ve prizlerle yapılacak, yüksek amperajlı prizler üzerinde ayrıca bir şalter bulundurulacak, bunlara akım sağlayan kablolar dağınık bulundurulmayacak ve geçitlerde yüksekten geçirilecektir. Aletler, besleme kablosu içinde bulunan özel topraklama iletkeni ile topraklanacaktır. Not:Topraklama devresi, bağlandığı cihazın sigortasını attıracak. PE hattı. Protection Earth hattı. EMO

30 TOPRAKLAMA Madde Maden çatılı veya karkaslı bina, atelye, depo ve benzerleri ile iletken olmayan tabanlar üzerinde kurulmuş makinalar, havagazı, su ve kalorifer tesisatı ve bütün madeni kısımlar, usul ve tekniğe uygun olarak etkili bir şekilde topraklanacaktır. Not: Potansiyel dengeleme hattı. EB hattı. Equpotantion Bonding hattı. EMO

31 KAÇAK AKIM RÖLESİ TOPRAKLAMA KONTAKTÖRÜ EMO

32 KAÇAK AKIM RÖLESİ TOPRAKLAMA KONTAKTÖRÜ Madde Elektrikli el aletleri üzerinde meydana gelebilecek kaçakların zararlı bir seviyeye gelmesinden önce, alete gelen elektrik devresini kesen güvenlik otomatikleri de uygun bir iş güvenliği tedbiri olarak kabul edilecektir. Topraklamalı aletlerde, topraklama devresindeki kesinti halinde, aletin elektrik devresini kesen bir kontaktörün bulunması şekli de geçerli sayılacaktır. Not: Kaçak akım rölesini devreye alınması için makinadaki kaçak akım miktarı ölçülmelidir. Kontaktör lü sistemde, kontaktör bobini cihaz topraklaması ile çalışacak. EMO

33 YILDIRIMDAN KORUNMA EMO

34 YILDIRIMDAN KORUNMA Madde İşyerlerindeki parlayıcı, patlayıcı ve yanıcı maddelerin imal edildiği, işlendiği veya depolandığı yerler, yağ, boya veya diğer parlayıcı sıvıların bulunduğu binalar, yüksek bacalar, yüksek binalar ile üzerinde direk veya sivri çıkıntılar yahut su depoları gibi yüksek yerler bulunan binalar, yıldırıma karşı yürürlükteki yönetmelik ve şartnamelere göre yapılacak yıldırımlık tesisatı ile, hava hatları ise uygun kapasitedeki parafudrlar ile korunacaktır. Not: Yürürlükte olan standart TS EN dir. TSE nin iptal etmesine rağmen bakanlığın EMO yürürlükte tuttuğu standart TS 622 dir. Aktif paratoner her iki standartta da yok.

35 YILDIRIMDAN KORUNMA PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 57 -Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin üretildiği işlendiği ve depolandığı binalar, yıldırıma karşı yürürlükteki mevzuatın öngördüğü sistemlerle donatılacaktır. Tamamen çelik konstrüksiyon binalarla, saç ve borulardan inşa edilmiş tank ve benzeri çelik depoların yeterli bir topraklamaya tabi tutulması halinde ayrıca paratoner tesisatına ihtiyaç yoktur. Ancak bu hususun yetkili teknik bir eleman tarafından kontrol edilerek yeterliliğinin belgelendirilmesi zorunludur. Paratönerler ve yıldırıma karşı alınan diğer koruyucu tertibat yılda en az bir defa, ehliyetli bir elemana kontrol ettirilecektir. Düzenlenen belge ilgililerin her isteminde gösterilmek üzere işyerinde saklanacaktır. EMO

36 İZOLASYON EMO

37 İZOLASYON Madde Toprak ile potansiyel farkı 42 volttan fazla olan alternatif gerilimli elektrik tabloları, özel yerlerde bulundurulacak ve bu yerlerin tabanı, akım geçirmeyen malzemeden yapılmış veya bu cins malzeme ile kaplanmış olacaktır. Not: İzolasyon halısı veya tahta, epoksi vb. izole kaplama. EMO

38 İZOLASYON Madde Toprakla potansiyel farkı 42 volt veya daha yukarı olan alternatif akım devrelerinin gerilim altında bulunan kısımları, ana dağıtım tablolarının arkasında olduğu gibi, sürekli açıkta tutulmaları gereken yerlerde döşemelere akım geçirmeyen ızkaralar konacaktır. Not: İzolasyon halısı veya tahta, epoksi vb. izole kaplama. EMO

39 İZOLASYON Madde Toprakla potansiyel farkı 42 volt veya daha yukarı alternatif akımlı iletkenler, gerilim değerine uygun olarak yalıtılacak ve bu iletkenlerle bunların bağlantı ve kontrol tertibatı, dış etkilere karşı uygun şekilde korunacaktır. Not: İletkenlerin yalıtımı. (PVC vb.) EMO

40 İZOLASYON Madde Kofra ve diğer koruma tertibatı ile gerilim altındaki makina, cihazlar ve iletkenlerin mahfazaları, elektrik çarpmalarına karşı uygun şekilde korunacaktır. Not: Toprakla veya izole et. EMO

41 DOĞRUDAN DOKUNMA EMO

42 DOĞRUDAN DOKUNMA Madde Gerilimi 250 volttan yukarı olan alternatif veya doğru akım devrelerinde kullanılan sigortalardan değeri 20 amperin üstünde olanları, kapalı bir tablo içine monte edilecek ve en az bir şalter veya anahtarla kontrol altına alınacak, bu şalter veya anahtarla akım kesilmeden, tablo kutusu kapağı açılmayacak ve tablo kutusunun kapağı kapanmadan akım verilmeyecektir. EMO

43 DOĞRUDAN DOKUNMA Madde Tevzi tablosu veya benzeri tertibat üzerinde bulunan sigortalar, şalterler ve anahtarlar, uygun şekilde yapılmış ve korunmuş olacaktır. EMO

44 DOĞRUDAN DOKUNMA Madde Atelye içinde veya işçilerin erişebileceği yerlerde bulunan tevzi tabloları, panoları ile kontrol tertibatı ve benzeri tesisat, kilitli dolap veya hücre içine konulacak veya bunların tabanı, elektrik akımı geçirmeyen malzeme ile kaplanmış olacaktır. Bakım ve onarım nedeniyle gerilim altındaki tesisatın tecritlerinin çıkarılması gerektiğinde, bu kısımlar paravana veya koruyucularla korunacaktır. EMO

45 DOĞRUDAN DOKUNMA Madde Gerilimi 650 voltu geçmeyen ana dağıtım tabloları, bakımı veya ayarı gerektiren her kısmı kolayca erişilebilecek, iletkenler kolayca izlenebilecek, şalter veya kumanda cihazları tablonun önünden idare edilebilecek ve bütün ölçü ve kontrol aletleri ile sinyalizasyon cihazları, tablonun ön cephesinden kolayca görülebilecek şekilde düzenlenecektir. EMO

46 DOĞRUDAN DOKUNMA Madde Gerilimi 650 volt veya daha fazla olan ana dağıtım tabloları ve yüksek gerilimle çalışan bütün aletlerin metal koruyucuları topraklanmış olacak veya bunlar, uygun şekilde izole edilecek ve bütün metal kollar ile diğer bütün metal bağlantılar topraklanacaktır. Bunların kontrolünde, bakım ve onarımında akım kesilecek ve kontrol, bakım veya onarımı yapılan tablo veya pano, diğerlerinden bir paravana veya bir bölme ile ayrılacaktır. EMO

47 DOĞRUDAN DOKUNMA Madde Yeraltı kablolarında yapılacak bir işlemde, ceryan kesilmesinden hemen sonra kapasitif boşalmayı temin için, üzerinde çalışılması gereken kabloların bütün iletkenleri kısa devre edilecek ve topraklanacaktır. Kısa devre ve topraklama işlemi, çalışma yerinin en yakın kısımları üzerinde ve bu yerin her iki ucunda yapılacaktır. Yeniden gerilim altına girme tehlikesini önlemek için, gerilim vermeye elverişli bulunan bütün ayırıcılar açık durumda kilitlenmiş olacaktır. EMO

48 DOĞRUDAN DOKUNMA Madde Yeraltı kablolarında yapılacak bir işlemde, ceryan kesilmesinden hemen sonra kapasitif boşalmayı temin için, üzerinde çalışılması gereken kabloların bütün iletkenleri kısa devre edilecek ve topraklanacaktır. Kısa devre ve topraklama işlemi, çalışma yerinin en yakın kısımları üzerinde ve bu yerin her iki ucunda yapılacaktır. Yeniden gerilim altına girme tehlikesini önlemek için, gerilim vermeye elverişli bulunan bütün ayırıcılar açık durumda kilitlenmiş olacaktır. EMO

49 KÜÇÜK GERİLİM (elv) Elv: Extra low voltage EMO

50 KÜÇÜK GERİLİM (elv) Madde Kazan içinde veya buna benzer dar ve iletken kısımları bulunan yerlerle ıslak yerlerde, alternatif akımla çalışan lambalar kullanıldığı takdirde, çalışma yerinin dışında bulunan ve sargıları birbirinden ayrı olan transformatör yardımı ile elde edilen küçük gerilim (en çok 42 v) kullanılacaktır. Not: 1-Küçük gerilim (exra low voltage) ototrafolu yapılmaz. EMO

51 KÜÇÜK GERİLİM Madde İnşaat şantiyeleri ile diğer açık çalışma yerlerinde kullanılan elektrikli el aletleri, küçük gerilim veya 1/1 oranlı ve sargıları birbirinden ayrı güvenlik transformatöründen (ayırıcı transformatör) elde edilen gerilim ile çalıştırılacak veya özel olarak imal edilmiş, iki yalıtkanlı olacaktır. Güvenlik transformatörü kullanılması halinde, çıkış devresine yalnız bir elektrikli el aleti bağlanacaktır. Not: 1-Küçük gerilim kullan (exra low voltage) veya 2-Koruma ayırması kullan (10kVA izole trafo) veya 3-Açıkta metal aksamı olan cihaz kullandırma (yalıtımış cihaz) EMO

52 KÜÇÜK GERİLİM Madde Kazanlar, tanklar ve benzeri dar yerlerle nemli ve ıslak yerlerde, elektrikli el lambalarında olduğu gibi alçak gerilim kullanılmayacaktır. Doğru akım kullanılıyorsa, kullanma gerilimi 100 voltu geçmeyecek ve artı kutup topraklanmış olacaktır. Alternatif akımda ise ancak en küçük gerilim (en çok 42 V) kullanılacaktır. Buralarda, iyi yalıtılmış esnek kablolar kullanılacak ve kablolar düzenli ezilmeyecek şekilde bulundurulacaktır. Not: 1-Alçak gerilim: 380V/220V (low voltage) EMO

53 YÜKSEK GERİLİM EMO

54 YÜKSEK GERİLİM Madde Transformatör ve kondansatör merkezlerindeki diğer yüksek gerilim cihazları, parmaklıklı veya kafes telli kapılar ile kapalı özel hücrelere yerleştirilmiş olacaktır. Yüksek gerilim hücrelerinde yalıtılmış tabure kauçuk eldivenler, ıstakalar, yangın söndürme cihazları kısa devre ve topraklama teçhizatı ve talimatı haiz tabela vb. bulundurulacaktır. Not: Elektrik kuvvetli akım tesisleri yönetmeliğinin 60. maddesi gereği sorumlu Elektrik Mühendisi görülmeli, yetkisi ve sözleşmesi kontrol edilmeli. EMO

55 YÜKSEK GERİLİM Madde Beher bölmesinde, hücresinde veya tankında 5000 litreden fazla yağ bulunan transformatörler ile kondansatörler veya benzerleri, işyeri binalarının dışına konacak veya herhangi bir hücre, bölme veya tankın içindeki yağları alabilecek genişlikteki bir sarnıcın, kuyunun veya çukurun üstüne yerleştirilecektir. EMO

56 YÜKSEK GERİLİM Madde Transformatörler, kondansatör ve benzerlerinin konulduğu işyerlerinin yeteri kadar havalandırılması sağlanacak ve duvarları ile kapıları, yangına dayanıklı olacaktır. EMO

57 YÜKSEK GERİLİM Madde İşyerine konacak hava soğutmalı elektrik transformatörleri, yanabilir malzemeden yeteri kadar uzakta bulunacak veya yanabilir maddelerden, ısı geçirmeyen ve yanmayan bir bölme ile ayrılmış veya uygun şekilde kapatılmış olacaktır. Not: Hava soğutmalı trafo: Kuru tip trafo EMO

58 NEMLİ YER EMO

59 NEMLİ YER Madde Fazla nem, buhar veya benzerlerinin bulunduğu yerler ile yağlı yerlerdeki elektrik motorlarının gerilim altındaki kısımlarıyla bağlantıları uygun şekilde korunmuş olacaktır. Not: IP 54 EMO

60 NEMLİ YER Madde Nemli ve tozlu yerlerle geçici olarak nemli olan, ıslak, korozif, yangın tehlikesi arzeden ve yüksek sıcaklığı olan yerlerde yapılmış ve yapılacak elektrik tesisatı ile bina dışına yapılmış elektrik tesisatı, Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği ve Fenni Şartnamesine uygun olacaktır. Not: IP 54 EMO

61 EX EMO

62 EX Madde Parlayıcı gazların veya maddelerin üretildiği, kullanıldığı veya elden geçirildiği yerlerle çalışmalar sırasında parlayabilen gaz, buhar, toz veya benzerlerinin çıktığı yerlerde bulunan elektrik motorlarının besleme kablolarının başlıca kumanda tertibatı ile termik starterleri, akım kesicileri, komitatörleri, röleleri, dirençleri ve benzeri tertibatı, ateşe dayanıklı ve izole edilmiş oda veya hücreler içine yerleştirecek ve atelye içinde kolay erişilir yerlere, uygun tipte starter düğmeleri ve yardımcı akım kesicileri yapılacaktır. Not: ATEX EMO

63 EX Madde Şerare veya kıvılcım çıkaran elektrik motorları; patlayıcı parlayıcı veya yanıcı gazların bulunduğu yerlerde kullanılmayacaktır. Not: ATEX EMO

64 EX Madde 317 -Parlayıcı, patlayıcı maddelerin imal edildiği, taşındığı ve depolandığı yerlerde, elektrikli el aletleri kullanılmayacaktır. Not: ATEX EMO

65 STATİK ELEKTRİK EMO

66 STATİK ELEKTRİK Madde 334 -Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerle bu maddelerin yakınındaki yerlerde, statik elektrik yüklerinin meydana gelmesine karşı nemlendirme, topraklama, iyonizasyon, silindirlerin ayarı v.b. gibi uygun tedbirler alınacaktır. Statik elektriği iletmeyen malzemelerin kullanılmasından mümkün olduğu kadar kaçınılacaktır. EMO

67 STATİK ELEKTRİK Madde 335 -Sıvı parlayıcı ve patlayıcı maddelerin çok büyük akma hızları ile doldurulup boşaltılmasından, sıçramalı ve yüksek basınçla doldurulmalarından kaçınılacaktır. EMO

68 STATİK ELEKTRİK Madde Transmisyon tertibatındaki miller ve yataklar, statik elektiriğe karşı topraklanacak, kayışla kasnak arasına ve kayışın kasnağı terkettiği kısmın her iki tarafına, topraklanmış metal taraklar uygun şekilde konulacaktır. EMO

69 STATİK ELEKTRİK Madde Parlayıcı sıvılar, depolama tanklarından kara veya deniz tankerlerine aktarıldıklarında, statik elektriğe karşı depolama tankının topraklı metal kısmı ile aracın metal kısımları arasında bir elektriksel bağlantı yapılacak, havalı veya dolu lastik tekerlekli ve benzeri araçlar ayrıca topraklanacaktır. EMO

70 STATİK ELEKTRİK Madde 338 -Öğütülerek toz haline getirilmiş maddelerin, pnömatik konveyörlerle taşındığı hallerde, statik elektriğe karşı konveyörün ayrıntılı metal boruları, bütün hat boyunca birbirine iletken bağlantılı olacak ve topraklanacak ve titan, alüminyum ve mağnezyumun ince tozlarının taşındığı yerlere, statik elektrik dedektörleri veya benzeri uygun tertibat konulacaktır. EMO

71 STATİK ELEKTRİK Madde Statik elektrik birikmelerine karşı, gerekli yerlere statik elektrik yük gidericileri veya nötralizörler konulacak veya uygun diğer tedbirler alınacaktır. EMO

72 STATİK ELEKTRİK Madde Tabanca boyası yapılan tesislerde boyanacak veya verniklenecek metal parçalar, boyama hücrelerinin bütün metal kısımları ile davlumbazlar, kaplar, emme tertibatı ve boya tabancaları, uygun bir şekilde topraklanmış olacaktır. EMO

73 STATİK ELEKTRİK Madde Litreden büyük sentetik akaryakıt kapları, iletken maddelerle kaplanacaktır. Nemin düşük olmadığı hallerde, karton veya kağıt ile kaplama yapılacak veya metal boyalarla boyama veya iletken ağ geçirme işlemleri uygulanacak yahut da bu cins kaplar toprak içine yerleştirilecektir. Sentetik kaplara iletken yüzeyler kazandırılması halinde, bu yüzeyler doldurma ve boşaltmadan önce topraklanacaktır. EMO

74 STATİK ELEKTRİK Madde 342 -Akaryakıt depolama tankları, akaryakıt doldurulduktan sonra, ilgili standartlara uygun olarak gerekli bir süre dinlendirilecektir. EMO

75 YERLEŞİM EMO

76 YERLEŞİM Madde Toprakla portansiyel farkı 230 volt veya daha yukarı olan alternatif gerilim ile çalışan elektrik motorları, özel motor dairelerinde veya tabandan en az 3 metre yüksek bir yerde bulunacak veya muhafaza sistemi içinde olacaktır. Bu durum ve özellikte olmayan motorlar, uygun şekilde korunacaktır. EMO

77 YERLEŞİM Madde İletkenler, mekanik ve kimyasal etkilerden korunmuş olarak yerleştirilecektir. EMO

78 YERLEŞİM Madde Gerilim altındaki kısımların dokunmaya karşı gerilimi 42 volttan yukarı olan alternatif veya doğru akımlı devre ve tesisat parçaları ile pencere veya duvar boşluklarından erişilebilecek tesisat kısımları, kofra veya diğer uygun mahfazalar ile korunacaktır. EMO

79 YERLEŞİM Madde Vinçlere akım sağlayan hava iletkenleri uygun şekilde yerleştirilmiş ve korunmuş olacak ve bunların altına veya yakınına malzeme istifi ve yığını yapılmayacaktır. EMO

80 YERLEŞİM Madde Asılı olarak kullanılması gereken taşınabilir elektrikli aletler, yay veya bir kablo veya bir zincir ucuna asılarak uygun ağırlıklarla dengede tutulacaktır. EMO

81 YERLEŞİM Madde 320 -Taşınabilir ağır elektrikli aletlerin bir yerden diğer bir yere taşınması, özel sapan veya askılarla yapılacak ve bu sapan askılar, çalışma sırasında kullanılmayacaktır. EMO

82 YERLEŞİM Madde Alçak gerilimli tesisatta servis koridorları en az 60 santimetre genişlikte ve yüksek gerilimli tesislerde ise en az 80 santimetre genişlikte olacaktır. Hiç bir yerde bu koridorların tavan yüksekliği 2 metreden az olmayacaktır. EMO

83 YERLEŞİM Madde Binaların dış yüzlerine konulacak transformatör, kondansatör veya buna benzer diğer elektrik teçhizatı ile bu cihazlara ulaşan iletkenler; pencere, balkon ve benzeri yerlerden yeteri kadar uzak ve zararsız bir yerde bulunacaktır. EMO

84 SEYYAR KABLO EMO

85 SEYYAR KABLO Madde Toprak ile potansiyel farkı 250 volttan yukarı olan alternatif akım tesisatında, sürekli olarak taşınabilir veya çekme iletkenler kullanılmayacaktır. Ancak işin gereği olarak yetkili bir eleman tarafından bunlar, geçici olarak kullanılabilecektir. EMO

86 SEYYAR KABLO Madde 292 -Taşınabilir iletkenlerin kullanılması gereken yerlere, yeteri sayıda ve uygun şekilde topraklanmış elektrik prizleri konacaktır. Taşınabilir elektrik kabloları, dayanıklı kauçukla kaplanmış olacak ve gerektiğinde eğilip bükülebilecek bir metalle dayanıklılığı arttırılacak ve bunların kaplamaları bozulmayacak, bağlantıları iyi durumda tutulacaktır. EMO

87 BAKIM EMO

88 BAKIM Madde Kontrol, bakım ve onarımı yapılacak makina ve elektrik devrelerinin akımı kesilecek ve akımı kesen şalter veya anahtarlarda kilitleme tertibatı bulunacak veya bunların açık oldukları, uygun şekilde belirtilecektir. EMO

89 BAKIM Madde Elektrik tesisatının, cihazlarının veya çıplak iletkenlerin, daima gerilim altında bulunduğu kabul edilecek ve teknik bir zorunluluk bulunmadıkça gerilim altında elektrik onarımı yapılmayacaktır. Toprakla potansiyel farkı 250 volt ve daha yukarı olan alternatif veya doğru akımlı tesisatta, gerilim kaldırılmadan akım kesilmeden hiç bir çalışma yapılmayacaktır. Toprakla potansiyel farkı 250 volttan aşağı alternatif veya doğru akımlı tesisatta yapılacak işlere girişilmeden yine gerilim kesilecek, ancak, zorunluluk halinde gerekli tedbirler alınacak ve akım geçirmeyen aletler, uygun iş elbisesi ve eldiven gibi kişisel koruyucular, kauçuk paspaslar ile akım geçirmeyen paravanalar, tabureler ve platformlar gibi araçlar kullanılacak ve işçiler yetkili bir elemanın gözetiminde çalıştırılacaklardır. Üzerinde çalışılan gerilim altındaki çıplak EMO iletkenler, uygun kafes, paravana veya yalıtkan mahfazalarla korunacaktır.

90 BAKIM Madde Yukarı doğru açılan bıçaklı elektrik anahtarları ve devre kesicilerinin kendi ağırlıkları ile kapanmalarını önlemek için, mandal veya sürgü tertibatı yapılacak, yatay açılan bıçaklı elektrik anahtarlarıyla devre kesicilerinin kendi kendine kapanmaları önlenecektir. EMO

91 BAKIM Madde Sigortalar, değiştirilmeden önce gerilim dışı bırakılacak ve gerilim yokluğu kontrol edilecektir. Sigorta gerilim dışı bırakılamıyorsa, kesicilerle devrenin kesilmesi sağlanacak ve bu gibi hallerde, elleri ve gözleri koruyacak kişisel koruyucular kullandırılacaktır. EMO

92 BAKIM Madde Elektrik işlerinde kullanılan penseler, kargaburunlar, tornavidalar ve benzeri el aletleri, uygun şekilde yalıtılmış ve yağdanlıkların, süpürgelerin, fırçaların ve diğer temizlik araçlarının sapları, akım geçirmeyen malzemeden yapılmış olacaktır. Elektrik el aletleri iyi bir şekilde muhafaza edilecek ve her an işe hazır şekilde bakımlı bulundurulacaktır. Elektrik el aletleri kendi özel gayeleri için, doğru olarak ve kendi kapasiteleri içinde, aşırı zorlamalara başvurulmadan kullanılacaktır. EMO

93 BAKIM Madde 313 -Taşınabilir elektrikli el aletlerinin sapları, yeterli cins ve kalınlıkta akım geçirmeyen bir maddeyle kaplanacak veya bu gibi malzemeden yapılmış olacak ve bu aletlerin üzerlerinde, devreyi kapalı tutmak için, sürekli olarak basılması gereken yaylı devre kesicileri (enterüptör) bulunacaktır. EMO

94 BAKIM Madde Elektrikli el aletleri kullanılmadan önce, yetkili kimseler tarafından kontrol edilecek, topraklanması arızalı, motoru fazla kıvılcımlı, priz, fiş, anahtar ve bağlantı kablosu bozuk olanlar kullandırılmayacaktır. Taşınır elektrik lambaları, ancak sürekli aydınlatmanın yeterli yapılamadığı yerlerde kullanılacak, duyları ve gerilim altındaki kısımları, akım geçirmeyen, sağlam, kanalı koruyucu kafesler içinde olacak ve organik tozlar veya parlayıcı maddeler bulunan yerlerle nemli yerlerde, lambalar cam koruyucu içinde bulundurulacaktır. EMO

95 BAKIM Madde Gerilim altındaki elektrik devrelerinin, elektrik makinalarının veya cihazlarının onarımına girişilmeden önce, onarımı yaptırmakla görevlendirilenler tarafından ve bunların sorumluluğu altında onarılacak; devrenin, tesisat, motor veya teçhizatın her türlü enerji kaynağı ile bağlantıları kesilecek, onarılacak devreyi besleyen şalter veya devre kesicilerinin açık durumda olmaları ve bu şekilde kalmaları sağlanacak ve onarım bitirilmeden devreye akım verilmeyecektir. EMO Akım onarımın bitiminde, sorumlu görevlinin izniyle verilecektir.

96 BAKIM Madde Birden fazla kaynaktan beslenen elektrik tesisatında, kablo veya hava hatları üzerinde onarıma girişilmeden önce, akım her yönden kesilecektir. EMO

97 BAKIM Madde Onarılacak hava hatlarının her iki tarafı devreden çıkarıldıktan sonra, ayrıca topraklanacak ve onarım işçilerine emniyet kemerleri gibi uygun kişisel korunma araçları verilecektir. EMO

98 BAKIM Madde Binalarda yapılacak ek inşaat, onarım veya boya işleri ile benzeri çalışmalara başlamadan önce, gerilim altındaki iletkenlere yaklaşması gereken kimselerin korunması sağlanacaktır. EMO

99 BAKIM Madde Toprak ile potansiyel farkı 42 volttan fazla olan ve alçak gerilim ile çalıştırılan her türlü elektrik tesisatı, yetkili kimselerin girebileceği oda veya kapalı yerlerde bulundurulacak veya tesadüfen dokunulamayacak kadar yüksek yerlere yerleştirilecektir. EMO

100 BAKIM Madde Üzerinde 650 volt gerilim bulunan şalter veya ona benzer açık elektrik teçhizatı, en az 215 santimetre yükseklikte ve bakım ve kontrol çalışmalarına elverişli şekilde yapılmış olacaktır. Gerilim altındaki kısımların bakım ve kontrolüne yarayan uygun geçitler yapılacak ve bunlar yol olarak kullanılmayacaktır. EMO

101 BAKIM Madde Elektrik tesisatı, cins ve hacmine göre ehliyetli elektrikçiler tarafından yapılacak, bakım ve işletmesi sağlanacaktır. EMO

102 BAKIM Madde 321 -Taşınabilir elektrikli aletler ile çalışan işçiler, bol ve etekleri geniş elbiseler giymeyecekler, kauçuktan gayri eldiven takmayacaklardır. EMO

103 AKÜ EMO

104 AKÜ Madde Sabit akümülatör tesisleri, tabanı aside dayanıklı malzemeden yapılmış, iyi havalandırılmış ve özel olarak yapılmış odalarda veya hücrelerde bulundurulacaktır. EMO

105 AKÜ Madde Akümülatör bataryalarının kutuları; cam, sert kauçuk veya benzeri akım geçirmeyen maddelerden yapılmış olacak ve bunlar, akım geçirmeyen sağlam ayaklar üzerine oturtulacaktır. EMO

106 AKÜ Madde Akümülatör bataryaları, kullanıldıkları işe uygun şekilde kapatılacak veya korunacak ve gaz çıkarmalarına karşı gereken otomatik tertibat alınmış olacaktır. EMO

107 AKÜ Madde Akümülatör odalarına sağlanacak suni ışık yalnız akkor flamanlı elektrik ampulleri vasıtasiyla yapılacaktır. Bu gibi yerlere açık alevli vasıtalarla girilmesi ve buralarda sigara içilmesi yasaktır. EMO

108 AKÜ Madde Akümülatör bataryaları tesisi gerektiğinde bütün kutuplarda kesilecek şekilde yapılacaktır. EMO

109 AKÜ Madde Akümülatör bataryalarının asitleri değiştirilirken işçiler gözlük, önlük, lastik eldiven ve benzeri kişisel koruyucular kullanacaklardır. EMO

110 ELEKTRİK KAYNAĞI EMO

111 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Elektrik kaynağı yapılan yerler, başka işçilerin çalıştığı yerlerden en az 2 metre yükseklikte ve ışık geçirmeyen taşınmaz veya taşınabilir paravanlarla ayrılmış olacaktır. EMO

112 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Elektrik kaynağı işlerinde çalışan işçilere, işin özelliğine uygun kişisel korunma araçları verilecektir. EMO

113 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Elektrik kaynak makinası bağlantıları ve prizler, yalnız yetkili elektrikçiler tarafından yapılacak ve değiştirilecek, kaynak işlerinde ise ehil kaynakçılar çalıştırılacaktır. EMO

114 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Elektrik kaynak makinalarının kullanılmasında, aşağıdaki tedbirler alınacaktır. 1 ) Elektrik kaynak makinaları ve teçhizatı yalıtılmış ve topraklanmış kaynak penseleri kabzalı ve dış yüzleri yalıtılmış olacaktır. 2 ) Elektrik kaynak makinalarının şalteri, makina üzerinde veya çok yakınında bulunacak, kablolar sağlam şekilde tespit edilmiş olacaktır. 3 ) Otomatik veya yarı otomatik dikiş ve punta kaynağı makinalarında, operasyon noktasına kapalı koruyucu yapılacak veya çift el kumanda usulü uygulanacaktır. 4 ) Beslenme ve kaynak kabloları, üzerinden taşıt geçmesi halinde, zedelenmeyecek ve bozulmayacak şekilde korunacaktır. 5 ) Yanıcı maddeler yakınında elektrik kaynağı yapılmayacaktır. EMO

115 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Elektrik kaynak makinasının şebeke bağlantısındaki şalter, bütün kutupları kesecektir. EMO

116 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Elektrik kaynak makinalarının temizlenmesi tamir ve bakımı veya çalışma yerinin değiştirilmesi sırasında, makinalar şebekeden ayrılıp elektriği kesilecektir. EMO

117 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Kazanlar gibi dar ve kapalı hacimlerle aynı zamanda nemli yerlerdeki kaynak çalışmalarında, yalnız doğru akım kullanılacaktır. EMO

118 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Elektrik kaynak veya kesme makinalarında kullanılan elektojen grupları, elektrik redresörleri veya transformatörleri ile bunların gerilim altındaki yalıtılmamış kısımları, dokunmalara karşı korunmuş ve elektrik kaynak makinalarının metal çerçeveleri uygun şekilde topraklanmış olacaktır. EMO

119 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Elektrik kaynak ve kesme makinalarının çıkış uçlarının veya kaynak devrelerinin birer kutbu, kaçak akımlara karşı, iş parçasında topraklanmış olacaktır. EMO

120 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde 332 -Akımı sağlayan kablo uçlarının bağlantı noktası ve elektrot pensleri yalıtılmış ve kaynak ısısına karşı elektrot pensleri, uygun şekilde korunmuş olacaktır. EMO

121 ELEKTRİK KAYNAĞI Madde Dirençli kaynak makinalarının punto noktası ile gerilim altındaki kısımları yalıtılmış olacak, bunların kablolarının makina üzerinde veya yakınında bir yerde bir anahtarı bulunacak, akım giriş uçları, vida veya saplama ile iyice tespit edilecek ve buralarda fişler kullanılmayacaktır. Ancak, kumanda devresinde fişler kullanılacaktır. EMO

122 MEVCUT ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ NDE ELEKTRİK TESİSLERİNDE DENETLEMELER SERDAR PAKER ELEKTRİK MÜHENDİSİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MSci

123 a.13 - Yapı Elektrik Tesisleri : Ev, ticarethane, büro vb. yerlerde yapılan ve toprağa karşı gerilimi 250 V'a kadar olan elektrik kuvveti akım tesisleridir. a.14 - Şebeke (Sistem) Tipleri : TS 3994'e göre elektrik sistemleri (şebekeleri) sınıflandırılarak aşağıda açıklanan üç tipe ayrılmıştır. -TN Sistemi : TN Sistemi, şebeke topraklama noktasını toprağa doğrudan bağıl olduğu ve tesisatta gövdelerin koruma iletkenleri ile şebeke topraklamasına bağlantılı olduğu sistemdir. TN Sistemleri, koruma (PE) ve nötr (N) iletkenlerinin durumlarına göre üç şekilde uygulanabilir: -TN-C Sistemi : TN-C sisteminde koruma ve nötr iletkenleri birleştirilerek şebekenin tamamında ortak bir iletken (PEN) olarak çekilir (Şekil 1-1) -TN-S Sistemi : TN-S sisteminde koruma ve nötr iletkenleri şebekenin tamamı boyunca ayrı ayrı çekilir (Şekil 1-2). TN-C-S Sistemi : TN-C-S sisteminde koruma ve nötr iletkenleri, şebekenin bir bölümünde ayrı ayrı, bir bölümünde de ortak bir iletken olarak çekilir (Şekil 1-3). TT Sistemi : TT sistemi, şebeke topraklama noktasının toprağa doğrudan bağlı olduğu ve gövdelerin şebeke topraklama elektrotlarından ayrı topraklama elektrotlarına bağlandığı sistemdir (Şekil 1-4). IT Sistemi : IT sistemi, şebeke topraklama noktasının toprağa bağlı olmadığı veya bir empedans (direnç veya endüktans bobini) üzerinden bağlı olduğu ve gövdelerin ayrı veya direnç ya da endüktans bobinlerinin topraklama elektrotlarına bağlı olduğu sistemdir. IT sistemleri üç şekilde uygulanabilir : -IT sisteminde gövde (koruma) ve empedans topraklama elektrotları ayrı ayrı tesis edilmiş olabilir (Şekil 1-5). -IT sisteminde gövde ve empedans topraklama elektrotları ortak olabilir (Şekil 1-6). -IT sistemi, bir sıfır bileşen endüktans bobini (nötr kompanzasyon bobini) üzerinden başka sistemlerden (TN veya TT) beslenmiş olabilir (Şekil 1-7). Açıklama : TN, TT ve IT şeklindeki sınıflandırmada kullanılan sembollerin anlamları aşağıda açıklandığı gibidir : Birinci harf : Şebeke (sistem) topraklama noktasının (üç fazlı sistemlerde topraklama noktası, genellikle generatör veya güç transformatörünün nötr noktasıdır) toprağa göre durumunu belirtir: T: Toprağa doğrudan (olabildiğince düşük empedansla) elektriksel bağlantı. I : Hiçbir toprak bağlantısı yok (gerilimli bölümler topraktan yalıtılmış) veya bir empedans üzerinde toprakla bağlantı. İkinci harf : Elektrik tesisatında gövdelerin toprağa göre durumunu belirtir. T : Şebeke topraklama noktası ile herhangi bir bağlantının varlığı gözetilmeden toprağa doğrudan (olabildiğince düşük empedansla) elektriksel bağlantı. N : Şebeke topraklamasına doğrudan (olabildiğince düşük empedansla) elektriksel bağlantı.

124 ŞEKİL 1-1 TÜMÜNDE KORUMA VE NÖTR İŞLEVLERİNİN YÜKLENDİĞİ TEK İLETKEN ÇEKİLMİŞ TN SİSTEMİ (TN-C) ŞEKİL 1-2 NÖTR VE KORUMA İLETKENLERİ AYRI ÇEKİLMİŞ TN SİSTEMİ (TN-S)

125 ŞEKİL 1-3 BİR BÖLÜMÜNDE KORUMA VE NÖTR İŞLEVLERİNİN YÜKLENDİĞİ TEK İLETKEN ÇEKİLMİŞ TN SİSTEMİ (TN-C-S) ŞEKİL 1-4 TT SİSTEMİ ŞEKİL 1-5 GÖVDE VE EMPEDANS TOPRAKLAMA ELEKTROTLARI AYRI TT SİSTEMİ

126 Madde 18 - SAYAÇ VE SİGORTALARIN BÜYÜKLÜĞÜ VE YERLERİNİN BELİRLENMESİ KONUT YAPILARI İLE İLGİLİ Sayaç, kofre ve besleme hattı koruma elemanlarının türü, büyüklüğü nereye konulacağı, besleme hattının yapıya nereden gireceği proje onayı sırasında işletmece belirlenerek projeye işlenir. Konut dışı tesislerde (hastane, iş merkezi, okul vb.) bunların yeri işletmenin onayı alınmak kaydıyla değiştirilebilir. Yönetmelik değişikliğinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıllık geçiş süresini müteakip, çok basit tarım inaları, barakalar, basit köy evleri hariç yeni yapılardaki tesislere ait enerji ölçme sistemleri, Elektrik Tarifeleri Yönetmeliği ne uygun puant tarife özelliklerine sahip olmalıdır. ( ) Çok basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri hariç yapı bağlantı kutusuna (ana buat veya kofre) yangın koruma, sayaç kolon devrelerine ise hayat koruma eşikli, düzeneği ile birlikte termik manyetik şalter veya otomatik sigorta (ayrı ayrı veya birlikte) konulmalı ve tüm koruma düzenleri arasında seçicilik sağlanmalıdır. Yapıda tek sayaç varsa, kofre tesis edilemez. Bu maddeye aykırı olarak yapılan tesise işletme kesinlikle elektrik vermez.

127 Madde 35 - KORUMA TOPRAKLAMASI Koruma topraklamasının amacı, insanları ve hayvanları tehlikeli dokunma ve adım gerilimlerine karşı korumak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek yüksek dokunma gerilimini sürekli olarak kalmasını önlemektir. Koruma topraklaması, anılan tesis bölümleri topraklayıcılara ya da topraklanmış bölümlere bağlanarak yapılır. b)koruma topraklamasını uygulanmasında göz önünde bulundurulacak en önemli kurallar aşağıda açıklanmıştır. b.1 - Bir hata durumunda toprak teması akımı, devresini toprak üzerinden kaparsa (Şekil-7), korunacak olan işletme aracının koruma topraklama direnci aşağıdaki şartı sağlamalıdır : Burada 50 V izin verilen en büyük dokunma gerilimi, Ia ise şebeke tarafında işletme aracının önüne bağlanan şırı akım koruma aygıtının açma akımıdır. Koruma aygıtının anma akımı In ise Ia=k In'dir. Buradaki k katsayısı tesisin içimine ve kullanılan aygıta göre farklı değerler alır. En çok kullanılan k katsayıları çizelge - 1'de verilmiştir.

128 Çizelge 1- Aşırı akım koruma aygıtlarının açma akımlarının anma akımlarına oranını veren k katsayıları (Ia = k. Ia) Aşırı akım koruma aygıtı Kullandığı yer K Eriyen telli sigorta Kablo ve hava hattı şebekeleri Hızlı kesen sigorta 2,5 3,5 Tüketici Tesisleri Yavaş kesen sigorta < 50 A 3,5 > 63 A 5 Kısa devre akımı ile açan koruma anahtarı Hat koruma anahtarı(2) 25 A e kadar Kablo ve hava hattı şebekeleri Tüketici tesisleri Kablo ve hava hattı şebekeleri Tüketici tesisleri 1.25 (1) 2,5 3.5 (1) Burada Ia = 1,25 I A olup I A aygıt üzerinde ayarlanan açma akımıdır. (2) Hat koruma anahtarı (anahtarlı otomatik sigorta, minyatür kesici ta da otomat) olarak da adlandırılmaktadır

129 AS : Ana Sigorta Ro : İşletme topraklaması Rk : Koruma topraklaması O : Orta iletken P : Parafudr Şekil 7- Toprak teması akımının devresini toprak üzerinden kapadığı koruma topraklaması biçimleri

130 b.2 - Yıldız noktası ya da işletme gereği topraklanmış faz iletkeni ve tüketici tesisinin koruma iletkeni su borusu şebekesine (Şekil - 8) ya da yer altı kablo şebekesini koruyucu metal koruncağına bağlanmış ise, koruma topraklama tesisi için aşağıdaki şartlar geçerlidir: -Yıldız noktası ya da bir faz iletkeni topraklanan şebekelerde bir orta iletken (nötr iletkeni) ya da topraklanmış faz iletkeni, olabildiğince çok yerde ana su borularına ya da ev bağlantılarında su borusu şebekesine bağlanmalıdır. Su borusu yerine yer altı kablosunun metal koruncağı kullanılıyorsa, aynı şart bunun içinde geçerlidir. -Şebeke hattı ile işletme ve koruma topraklamalarının dirençlerinden meydana gelen akım devresini toplam direnci Ut/Ia değerinde büyük olmamalı. Rd < Ut. TN Ia olmamalıdır. Burada Ut toprağa karşı gerilim, Ia ise topraklanmış işletme aracını şebekeye bağlayan aşırı akım koruma aygıtının açma akımıdır.

131 b.3 - Evlerde, bürolarda, ticarethanelerde, işliklerde vb. iş yerlerinde kullanılan tüketici aygıtların ve makinelerin fiş ve priz üzerinde taşınabilir bağlantılarının yapılmasında Şekil - 9'da gösterilen bağlantı şartları geçerlidir. Bu şekile uygun olarak aygıtın ya da makinenin gövdesi, fiş ve priz üzerinden koruma topraklamasına bağlanmalıdır. b.4 - Koruma iletkenlerini anma kesitleri en az çizelge - 2'de yazılı değerlere uygun olmalıdır. b.1) Ayrıtma uygun olarak koruma topraklaması uygulanan şebeke ve tesislerde elektrik tüketim aygıtlarının sıfırlanmasına izin verilmez. b.5 - Tüketici tesislerinde orta iletken mekanik bakımdan korunmalı ve yalıtılmış olarak çekilmelidir. SU BORUSU ŞEBEKESİ (TN-S) a : Orta (nötr) iletkeni olan tesis b : Orta (nötr) iletkeni olmayan tesis Şekil 8 Toprak teması akımının devresini su borusu şebekesi üzerinden kapadığı koruma topraklaması biçimleri

132 a.. Doğru bağlantılar b.. Yanlış bağlantı O.. Orta iletken (nötr iletkeni) Rk.. Koruma topraklaması Şekil 9 Elektrik tüketicilerinin koruma topraklamasında fiş ve priz üzerinden taşınabilir bağlantılarının Yapılması b.6 - Hava hattı şebekelerinde el ile ulaşabilen uzaklıklar içindeki işletme topraklaması iletkenleri, mekanik zorlamalar ve rasgele dokunmaya karşı korunmuş olmalıdır. İşletme topraklaması iletkeninin ağaç direklerde ve yapılarda rastgele dokunmaya karşı korunması için 2.5 m uzunluğunda bir tahta çıta ile kapatılması yeterlidir. Demir ve beton direklerde ise işletme topraklaması iletkenleri yalıtılmış olarak çekilmelidir. İşletme topraklaması iletkeni için çelik şerit kullanılırsa, en az 3 mm kalınlığında 100 mm2'lik bir kesit yeterlidir.

133 Çizelge 2 Koruma iletkenlerinin anma kesitleri (en küçük kesitler). Yanlış koruma iletkeninin kesiti Çıplak koruma iletkeninin kesiti Faz iletkeninin Yalıtılmış 4 iletkenli 0.6/1 Korunmuş iletken Korunmamış I Kesiti mm 2 iletkenler mm 2 kv luk kablo mm 2 mm 2 iletken mm viii) Topraklama barasını kesiti, hiç olmazsa en büyük sigorta ile ya da otomatik anahtarla korunan işletme aracının koruma iletkeninin kesitine eşit olmalıdır. denetlenmelidir. ix) Koruma topraklamasının etkinliği, tesis işletmeye sokulmadan önce VI-A.4 bölümündeki kurallara göre

134 Madde 39 - HATA AKIMI KORUMA BAĞLAMASI a)bu sistemin kullanılmasının amacı, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek olan yüksek dokunma gerilimlerinin tesiste sürekli olarak kalmasını, böyle bir durumun ortaya çıkması durumunda akan ve belirli bir değeri aşan arıza akımının, tüm faz iletkenlerini ve varsa orta iletkeninin devresini 0.2 s içinde açması ile önlemektir. Hata akımı koruma anahtarı ile korunan tüm aygıtlar anahtarın açma akımı sistemin topraklayıcısı üzerinde geçtiğinde bu aygıtlar yüksek bir dokunma gerilimi almayacak biçimde topraklanmalıdır (Şekil-17). Şekil 17 Hata akımı koruma bağlaması

135 b)bu sistemin uygulanmasında, aşağıdaki şartlar yerine getirilmelidir : b.1 - Bu sistemle korunan işletme araçlarının Rt topraklama direnci için bağlantısı geçerlidir. Burada I hn hata akımı koruma anahtarının anma hata (açma) akımıdır. b.2 - Tüketim araçlarını hareketli kordonlar üzerinden bağlanmasında Madde 32.b.2-v'deki hükümler uygulanır Şekil-9 ve 12'ye de bk). b.3 - Topraklamalar 44. Ve 45 maddelere uygun olarak yapılmalıdır. b.4 - Hata akımı koruma sistemini etkinliği, tesisin işletmeye alınmasından önce denetlenmelidir. c)koruma iletkenli tesislerde, ek bir önlem olarak başta banyo gibi tehlikenin daha çok olduğu yerlerdeki priz devreleri olmak üzere, iç tesislerde hata akımı koruma düzeninin kullanılması tavsiye edilir. Açıklama : Hata akımı koruma düzeni bulunmayan tesislerde korumanın etkinliğini arttırmak için, ana ve dağıtım tablolarında koruma topraklaması ve sıfır iletkeni baraları, gerektiğinde kolaylıkla ayrılabilecek şekilde birbirine elektriksel olarak bağlanmalıdır.

136 VI- A.4 DENEYLER VE DENETIMLER Madde 46 - GERİLİMLİ BÖLÜMLERE DOLAYLI OLARAK DOKUNMAYA KARŞI KULLANILACAK KORUMA DÜZENLERİNİN DENETLENMESİ a) Bir tesis işletmeye açılmadan önce yapımcısı tarafından çeşitli tesis bölümleri ve işletme yerlerinde yapılması istenilen, dolaylı dokunmaya karşı koruma düzenlerini uygulandığı belirlenmelidir. Uygulanan koruma düzenlerinde bunların maddelerdeki ilgili hükümlere uyup uymadığı denetlenmelidir. b) Denetimler göz ve elle denetlemeyi, denetlemeleri ve ölçmeleri kapsar. Denetimlerin Çizelge - 7'ye göre yapılması genellikle yeterlidir. b.1 Göz ve elle denetleme Tüm tesis bölümleri, koruma düzenlerini yönetmeliğe uygun olarak yapılmaları bakımından esaslı biçimde gözden geçirilmelidir. i)koruma iletkenli koruma düzenlerinde : - Koruma iletkenler topraklama iletkenleri ve potansiyel dengeleme iletkenlerini en az istenilen kesitte olmalarına, - Yukarıda anılan iletkenlerin en iyi biçimde çekilmesi ve güvenilecek biçimde bağlanmasına, - Koruma iletkenleri ve bunların bağlantı noktalarının doğru olarak işaretlenmesine, - Koruma iletkenlerini gerilimli bölümlere bağlanmamasına, - Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin birbirine karıştırılmamasına, - Prizlerdeki koruyucu kontakların düzenli olmasına, - Sıfır iletkenlerinin devresinde aşırı akım koruma aygıtlarını ya da anahtarların bulunmamasına ve bu iletkenlerin devrelerini yanlız olarak açılıp kapatılmamasına, - Hata gerilimi koruma anahtarları, hata akımı koruma anahtarları, yalıtkanlık gözetme aygıtları gibi koruma düzenlerini doğru olarak seçilmesine, dikkat edilmelidir.

137 ii) Koruma iletkeni bulunmayan koruma düzenlerinde : - Küçük gerilim ve koruyucu ayırma uygulana tesislerde güç kaynakları, iletkenler ve öteki işletme araçlarını doğru seçilmesine, - Küçük gerilim uygulanan tesislerde yalnızca aynı tesisdeki daha büyük gerilimler için kullanılamayan prizlerin tesis edilmesine, - Koruyucu ayırma uygulana tesislerde, her tüketim aracı için bunun üzerine tesis edilen bir priz kullanılmasına, -Koruyucu yalıtmanın, iletken bölümler nedeniyle ya da bozulma ve zedelenme sonucunda etkisiz kalmamasına. - Üzerinde durulan yerin yalıtımının doğru olarak yapılmasına, dikkat edilmelidir. b.2 - Deneme Deneme, yalıtkanlık gözetleme aygıtlarına ve hata gerilimi ile hata akımı koruma anahtarlarına ait denetim düzenlerinin çalıştırılmasını kapsar. b.3 - Ölçme i) Ölçmelerle, koruma tedbirlerini etkinliğine karar verebilecek değerler elde edilmelidir. ii) Ölçmeler hiçbir şekilde kazalara ve yangınlara neden olmamalıdır. Bunu sağlamak için uygun ölçme aygıtları kullanılmalı ve gerekli koruma tedbirleri alınmalıdır. iii) Ölçmelerin teknik ve ekonomik bakımdan istenilen biçimde yapılamadığı özel durumlarda, örneğin topraklama tesislerinin geniş ve iletken tesislerini büyük olması durumuna (b.3.i)'e göre elde edilen değerlerin korunduğu başka bir biçimde örneğin hesaplanarak ya da bir şebeke modeli yardımı ile gösterilmelidir.

138 No A Koruma İletkenli Koruma Düzenleri Denetim Konusu Denetim Yönetimi ve Aygıtları 1 Koruma İletkenli Koruma Düzenlerinin Tümünde 2 Koruma topraklaması b.1-toprak teması akımının, devresini topraktan tamamlaması b.2-toprak teması akımının, devresini metal su borusu şebekesi üzerinden tamamlaması. 3 Sıfırlama 4 Koruma Hat Sistemi 5 Hata Gerilimi Koruma Bağlaması 6 Hata Akımı Koruma Bağlaması Koruma iletkeninin gözle ve elle denetlenmesi Koruma iletkenleri ile faz iletkenleri birbiriyle karıştırılmaması Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin birbiriyle karıştırılmaması Koruma iletkeninin sürekli olarak omik değeri düşük bir direnç üzerinden bağlanması Koruma topraklaması direnci: R t 50V/I a Burada I a aşırı akım koruma aygıtı üzerinde ayarlanan açma akımıdır. İletken devresinin direnci R t (U t /I a)=(u t/k.in) Burada U t : Topraklama gerilimi I a:açma akımı I n:anma Akımı k: I a/i n Faz iletkenleri ile sıfır iletkenleri yada özel koruma iletkenleri arasındaki kısa devre akımı I k I a = k.i n Madde30.a.2-i ye göre yapılan sıfırlamada işletme topraklamalarını (R 0 5ohm) topraklama dirençleri Denetim için şebekeden ayrılmış olan orta iletkenin toprağa temas etmemesi. Koruma hat sisteminin tümünün direnci R kh 20 ohm (gezici elektrik üretim tesisinde: R kh 100 ohm) Yalıtkanlık gözetleme aygıtının denenmesi (Madde37.c.3 e bak) Korunacak aygıtlar ve bağlanacak iletken çelik yapı bölümlerinin tümünün koruma iletkenleri üzerinden düşük bir omik bir dirençle bağlanması Şebekede toprak teması olduğunda yalıtkanlık gözetleme aygıtının çalışmaya başlaması Deney düzeyi ile deneme yapılması Yapay hata ile açmada hata geriliminin U h 50 V yada 24 V olduğunun gösterilmesi Deney düzeni ile deneme yapılması Hata akımı koruma anahtarından sonraki orta iletkende toprak teması olmaması Yapay hata ile açmada hata geriliminin U h 50 V yada 24 V ya da Topraklama direncinin R t 50 V yada 24 V/ I hn olduğunun gösterilmesi Madde 40.b.i ye göre toprağa karşı gerilimin ölçülmesi, Faz denetimi Yalıtkanlık direncinin ölçülmesi, Direnç ölçme yöntemi Topraklama direncinin ölçülmesi (TS 3166 ya bakınız) Devre direncinin ölçülmesi (Normal olarak en elverişsiz yerlerde ölçülmesi yeterlidir. Diğer yerlerde Çizelge-1 in 1 numaralı sırasının son paragrafındaki bağlantının doğrulanması yeterlidir.) Devre direncinin ölçülmesi (b.2 deki gibi) Topraklama direncinin ölçülmesi(ts 3166 ya bakınız) 47. Maddeye göre yalıtkanlık direncinin ölçülmesi Topraklama direncinin ölçülmesi Deney düzeninin çalıştırılması Direnç ölçme yöntemi Şebekede bir faz iletkeni ile koruma iletkeni arasındaki direnç aracılığı ile bir yapay hata oluşturulması Deney düzeninin çalıştırılması (TS 3166 ya bakınız) Hata geriliminin ölçülmesi Deney düzeninin çalıştırılması (TS 3166 ya bakınız) 48. Maddeye göre yalıtkanlı direncinin ölçülmesi Hata geriliminin ölçülmesi Topraklama direncinin ölçülmesi