kpss eğitim bilimleri ĞRENCİNİN D ERS D EFTERİ ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Editör: Savaş Doğan Yazarlar: Komisyon Kolay oku Hızlı düşün Kalıcı öğren

Transkript

1 kpss eğitim bilimleri Ö ĞRENCİNİN D ERS D EFTERİ ÖĞRENME PSİKLJİSİ Kolay oku Editör: Savaş Doğan Yazarlar: Komisyon Hızlı düşün Kalıcı öğren

2 EDİTÖR: Savaş Doğan ÖĞRENCİNİN DERS DEFTERİ ÖĞRENME PSİKLJİSİ ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. kuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Kasım 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Demet Tamer Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik rganize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 İÇİNDEKİLER Öğrenme Psikolojisi Temel Kavramlar...1 Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler...9 Davranışçı Kuramlar...20 Bilişsel Davranışçı Kuramlar...74 Bilişsel Kuramlar...86 Hümanistik (İnsancıl) Yaklaşım Kaynakça...115

4 1 1. BÖLÜM Temel Kavramlar Öğrenme Öğrenme Nedir? Öğrenme, organizmanın içinde yaşadığı çevreyle kurduğu etkileşimler sonucu, yaşantı kazanma yoluyla davranışlarında meydana gelen değişikliktir. Pür D kkat lgunlaşma, büyüme, refleks, içgüdü, sakatlanma, hastalık, yorgunluk, ilaç ya da alkol alma gibi nedenlerle ortaya çıkan bedensel değişiklikler, çevreyle etkileşim sonucu gerçekleşmediğinden öğrenme olarak kabul edilmez. Bir bebeğin doğumdan ancak 3 ay sonra başını dik tutabilmesi öğrenme olarak kabul edilemez. Çünkü bebekte gözlenen davranış değişikliğinin nedeni yalnızca olgunlaşmadır ve yaşantı kazanma neticesinde oluşmamıştır. Bir güvercinin çalı çırpı toplayarak yuva yapması türe özgü bir içgüdüdür ve sonradan öğrenilmemiştir. Göze hızla yaklaşan bir cisim karşısında gözün aniden kırpılması istemsiz bir tepkidir ve sonradan öğrenilmemiştir. Öğrenmenin gerçekleşmesi için çevreyle etkileşim şarttır.

5 2 Davranış Davranış, organizmanın bilinçli ya da bilinçsiz gerçekleştirdiği gözlenebilen/gözlenemeyen her türlü etkinliktir. Örn - Örn Örn Örn rganizmanın gözlenemeyen etkinlikleri de davranıştır: düşünme, korkma, kalbin çalışması...

6 3 Refleks ve İçgüdü Refleks Not: İnsanlarda içgüdü yoktur, içgüdüsel davranış vardır. Annelik içgüdü değil, içgüdüsel davranıştır. İnsanlarda içgüdü yoktur, annelik, cinsellik, saldırganlık gibi içgüdüsel davranışlar vardır.

7 4 Refleks ve İçgüdü Arasındaki Farklar Refleks Performans (Edim) Öğrenilen ya da doğuştan getirilen özelliklerin etkisiyle ortaya çıkan davranış düzeyidir. Bir kişinin gösterebildiği tüm davranışlar, kişinin performansını oluşturur. Performans, kişinin yaptığı davranışın düzeyini (belirli bir standart ölçütüyle) belirtir. KPSS ye giren bir öğretmen adayı 120 sorunun 118 tanesini doğru yanıtlayabildiyse yüksek bir performans sergilediği; 120 sorunun 30 tanesini doğru yanıtladıysa düşük performans sergilediği anlaşılır. Çok iyi bir basketbolcu olan Murat, bir maçta kendinden beklenen davranış, gösteremediği için "Düşük performans sergiledi." denebilir. Öğrenme doğrudan gözlenemez. Gözlenebilen, bireyin performansııdr.

8 5 Uyarıcı-Tepki-Karşılık Uyarıcı: rganizmanın duyu organlarını harekete geçiren ve organizmada bir tepkiye yol açan iç ve dış durum değişikliğidir. Tepki: Uyarıcının etkisiyle organizmanıın gösterdiği her türlü sinir, kas, salgı hareketi gibi davranışlardır. Karşılık: rganizmanın herhangi bir uyarıcıya yönelik olarak gösterdiği tepki sonucunda çevreden almış olduğu uyarıcı ya da davranıştır. rganizmanın almış olduğu üç tür karşılık vardır: Pekiştirme, Ceza ve Görmezden Gelme. Tepki Derse ödevini yapmadan sergilemesi dövmesi esi

9 6 Duyarlılaşma ve Alışma rganizmanın çevresiyle girdiği etkileşim sonucunda oluşan duyarlılaşma ve alışma gibi davranış değişiklikleri de öğrenme olarak kabul edilir. N N 2 2 Alışma olgusu duyarsızlaşmaya yol açar.

10 Duyusal Uyum (Duyusal Adaptasyon) Fizyolojik olarak duyu organlarının çevreye uyum sağlaması, tepki vermemeye başlamasıdır. 7 C C C Karanlık bir ortamdan aydınlık bir ortama (ya da tam tersi) çıkıldığında kişinin başlangıçta görme sorunu yaşaması fakat bir süre sonra yeni duruma alışması Denize ilk girdiğinde üşüyen birine kısa bir süre sonra suyun normal gelmesi Burnun, bir süre sonra, şiddetli bir kokuya alışması Pür D kkat Alışmayı, duyusal uyum (duyusal adaptasyon) kavramı ile karıştırmamak gerekir. Alışma, yaşantı sonucu gerçekleştiği için öğrenme olarak kabul edilirken, duyuşsal uyum fizyolojik kökenli olduğu için öğrenme kabul edilemez. Alışkanlık ve Alışkanlık Kazanma Alışkanlık: Aynı eylemin sık sık yapılması sonucu neredeyse otomatikleşen ve kolayca, çabasızca gerçekleştirilebilen nispeten kalıcı, öğrenilmiş davranışlardır. Alışkanlık kazanma: Alışkanlık niteliğindeki davranışların, düzenli ve sürekli olarak yinelenmesi sonucunda, yerleşmesidir. turulan apartmana girip asansöre yönelme ve asansörde oturulan katın düğmesine basma ya da işe giderken hep aynı yolu kullanma

11 8 4 Yüksekten tedirgin olan bir katlarda bu korkusunun 4 Yeni atanan bir zihinsel engelli süre sonra bu sesi

12 9 2. BÖLÜM Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğrenmeyi etkileyen faktörler üç ana grupta toplanabilir: Öğrenenle İlgili Faktörler Türe Özgü Hazıroluş rganizmanın bir davranışı öğrenebilmesi için gerekli olan biyolojik donanıma sahip olmasıdır. rganizmanın öğrenme kapasitesi sahip olduğu genetik özelliklerle sınırlıdır. 7 Köpeklere havaya fırlatılan bir frizbiyi havada yakalamaları öğretilebilirken bir koyuna bunu öğretmek mümkün değildir. 7 Şempanzelere öğretilebilen birçok davranışı diğer hayvanlara öğretmek mümkün değildir.

13 10 lgunlaşma rganizmanın kendinden beklenen kendisinden beklenen fonksiyonları yerine getirecek düzeyine (öğrenme olmaksızın) ulaşmasıdır. Yaş ve zekânın etkileşimi olgunlaşmayı sağlar. Pür D kkat lgunlaşma; 7 Zihinsel ve fiziksel olarak yeterli olgunlaşma düzeyine ulaşmamış normal bir çocuğa okuma-yazma öğretilemez. 7 Bir bebek yeterli olgunluğa erişmeden (yaklaşık 12 ay civarı) çevresinde kullanılan bir sözcüğü anlamlı bir şekilde kullanmayı öğrenemez. Öğrenmeden bağımsızdır. Kendiliğinden gerçekleşir. Yaş ve zekâ ön koşuldur. Yaş: Öğrenmenin gerçekleşmesi için organizmanın o davranışı öğrenecek düzeye gelmesi gerekir. Çocuğun kalem tutup yazı yazabilmesi için yaklaşık 5 yaşına gelmesi gerekir. Zekâ: Belli bir davranışı öğrenmek için belli bir zekâ yaşına ulaşmak gerekir. Çocukların okuma yazmayı öğrenebilmesi için ortalama 6-6,5 zekâ yaşında olmaları gerekir. Güdülenme Bir amaca ulaşmak; bir varlığı, bir hazzı elde etmek için eylemde bulunma isteğidir. Güdülenme içsel ve dışsal olmak üzere ikiye ayrılır.

14 11 İçsel Güdülenme: Birey kendi ihtiyaçlarını karşılamak, merakını gidermek ya da yaptığı işten zevk aldığı için belli bir eylemde bulunur. Bir öğretmenin mesleki bilgi ve yeteneklerini geliştirmek için alanıyla ilgili yayınları takip etmesi ve kurslara katılması Bir kimsenin merak ettiği için suda yaşayan canlılar ilgili bir belgesel izlemesi Yeni evli bir bayanın eşini sevdiği için ona güzel yemek yapmaya çalışması Dışsal Güdülenme: Birey, dışarıdan bir ödül almak, ceza almamak, başkalarının beğenisini kazanmak ya da onları memnun etmek için eylemde bulunur. Not: 6 Bir öğrencinin babasının kendisine vaat ettiği ödülü elde etmek için derslerine çalışması 6 Bir gencin entelektüel arkadaşları arasında kabul görebilmek için felsefeyle ilgilenmesi 6 Yeni evlenen bir bayanın eşinden korktuğu için ona güzel yemek yapmaya çalışması Güdülenmenin temelinde güdü vardır. Güdü, organizmanın hareketini başlatan, yönlendiren ve sürdüren güçtür. Fizyolojik Güdüler: rganizmanın yaşaması için gerekli güdülerdir: Açlık, susuzluk, cinsellik vb Sosyal Güdüler: Sosyal güdülerin amacı, bireylerin toplumda kabul edilmelerini sağlayan davranışlara götürmektir: Beğenilme, başarma vb Genel Uyarılmışlık Hâli Uyarılmışlık düzeyi, bireyin çevreden gelen uyarıcıları alma derecesidir. Herhangi bir öğrenmenin gerçekleşebilmesi için bireyin belli bir uyarılmışlık düzeyine gelmiş olması yani çevreden gelen uyarıcılara belirli bir ölçüde açık olması gerekir.

15 12 Yetersiz Uyarılmışlık Kişi tamamen uyanık değilse, enerjisini ve ilgisini yaptığı iş üzerinde yoğunlaştırmamışsa iyi bir öğrenme gerçekleştirmesi beklenemez. 7 Uykusunu yeterince alamamış bir öğrenci yarı uyuklar bir durumdayken derste anlatılanları öğrenemez. 7 Yatağına uzanarak ders çalışan öğrenci bir süre sonra okuduklarından pek bir şey anlamamaya başlar. Çünkü uzanmayla birlikte bedenin gevşemesi ve genel uyarılmışlık düzeyinin düşmesi söz konusudur. Aşırı Uyarılmışlık Çok fazla uyarılmışlık öğrenmeyi engeller. Çünkü bu durumda birey dışarıdan gelen her türlü uyarıcıya çok fazla açık olacaktır. Bu da onun dikkatini öğreneceği şey üzerine odaklamasını engelleyecektir. Panik, heyecan, kaygı gibi durumların etkisiyle öğrencinin derste anlatılanlara dikkatini verememesi Öğrenme Yeteneği Uyarılmışlık Düzeyi Sağlıklı bir öğrenme için uyarılmışlık düzeyinin orta düzeyde olması gerekir.