- PDF Ücretsiz indirin

Transkript

1 Travma mağdurlarına hukuki ve sosyal yardım mevzuatı Dr.Burcu Rahşan ERİM 1

2 Şiddet insan yaşamının her alanında görülebilen ve dünyada giderek artan önemli bir toplum sağlığı sorunudur. 2

3 Dünya Sağlık Örgütü (WHO) şiddeti, fiziksel güç veya iktidarın kasıtlı bir tehdit veya gerçeklik biçiminde bir başkasına uygulanması sonucunda maruz kalan kişide yaralanma, ölüm ve psikolojik zarara yol açması ya da açma olasılığı bulunması durumu olarak tanımlamaktadır. 3

4 Şiddetin en yaygın görülen biçimi erkeğin kadına ve çocuğa karşı uyguladığı aile içi şiddettir. Dünya Sağlık Örgütü nün 2002 tarihli raporunda, şiddetin en fazla aile ortamında ve kadına yönelik olduğu bildirilmektedir. 4

5 Şiddet Türleri Fiziksel şiddet: Kişiyi kontrol etmek için kullanılan fiziksel saldırı ve tehditlerdir. Cinsel şiddet:tecavüz, cinsel taciz, ensest gibi. Sözel/Duygusal/Psikolojik Şiddet: Kişinin değerliliğini zayıflatıcı kötü muameleleri kapsar. Bağırmak, alay etmek, tehdit etmek, evden dışarı çıkmasına izin vermemek gibi. Ekonomik şiddet:çalışmaya ya da çalışmamaya zorlamak, para vermemek, şahsi mallarını almak gibi. 5

6 Kadına yönelik şiddet coğrafi sınır, ekonomik gelişmişlik ve öğretim düzeyine bakılmaksızın tüm dünyada ve kültürlerde son derece yaygın görülen bir olaydır. 6

7 ABD de her 15 sn de bir kadının şiddete uğradığı, Yeni Zelanda da kadınların 1/5 inin, Mısır da 1/3 ünün eşinden veya birlikte olduğu kişiden fiziksel veya cinsel şiddet gördüğü bildirilmiştir. 7

8 Türkiye de tıp fakültesi öğrencileri üzerinde yapılan bir çalışmada, öğrencilerin %68.3 ü annelerinin fiziksel ve sözel şiddete maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir!!! 8

9 Dünya Sağlık Örgütü kadınların eşleri ya da partnerleri tarafından şiddete uğrama oranını % arasında bildirmiştir. 9

10 Aile içi şiddetin algılanması ve tanımlanması her zaman toplumun ve bireylerin kültürel değerleri üzerinden şekillenmektedir. 10

11 Bu nedenle şiddet kullanımı, toplumun benimsediği ve meşru gördüğü bir amaç için gündeme geldiğinde o davranışın şiddet olarak algılanıp algılanmaması da oldukça güç olmaktadır. 11

12 Birçok toplumda kadına şiddet uygulanması kabul edilir bir davranış olarak algılanmakta ve evliliğin sıradan bir özelliği olarak görülmektedir. 12

13 Kadının şiddete bakış açısı yaşadığı toplumun kültürüne, mevcut yasal düzenlemelere, kadının eğitim ve sosyo ekonomik düzeyine göre değişmektedir. 13

14 Aile içi şiddet kuşaktan kuşağa geçmekte ve yalnızca şiddet gören kişiyi değil, tanık olan kişilerin psikolojik durumlarını, özellikle çocukların psikososyal gelişimini etkilemektedir. 14

15 Türkiye de kadın sığınma evlerinde Yıldırım ve arkadaşların 1998 yılında yaptığı bir çalışmada, şiddet gören kadınların tamamına yakınının çocukken de şiddet gördüğü ve sonradan kendi çocuklarını dövdüğü saptanmıştır. 15

16 Çocukken şiddete maruz kalma ve tanık olma, psikiyatrik ve fiziksel morbidite nedeni olarak bildirilmiştir. 16

17 Şiddete maruz kalanlarda çeşitli psikiyatrik bozukluklar görülebilmektedir. Bunlar Akut Stres Bozukluğu, Travma Sonrası stres Bozukluğu, depresyon, anksiyete bozuklukları, dissosiyatif bozukluklar, uyku bozuklukları, cinsel işlev bozuklukları ve alkol madde kullanım bozuklukları olarak kendisini gösterebilir. 17

18 Başbakanlık Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü nün 2008 yılında ülke genelinde yapmış olduğu Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması nda evli kadınların %39 u fiziksel şiddete, %15 i cinsel şiddete, %42 si fiziksel ve cinsel şiddete, %44 ü ise duygusal şiddete ve istismara maruz kaldığı anlaşılmıştır. 18

19 Ayrancı ve arkadaşları (2002), Eskişehir de birinci basamak sağlık hizmeti veren kurumlarda yaptıkları araştırmada, katılımcı kadınların % 36.4 ünün fiziksel şiddetten yakındığını, % 71.4 ünün geçmişteki ya da şimdiki gebelik döneminde ruhsal/sözel, fiziksel ya da cinsel şiddete maruz kaldığını saptamışlardır. 19

20 Kadına yönelik şiddet konusunda uluslararası düzenlemeler Pekin Siyasi Deklarasyonu ve Sonuç Belgesi nde(1995 ) Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın önlenmesi sözleşmesi (CEDAW),(Türkiye 1985 yılında kabul etmiştir.) Avrupa Konseyi de 2002 de kadının şiddete karşı korunması hakkında tavsiye kararı 20

21 Cinsel Şiddetle Mücadele Kriz Merkezleri, uluslararası literatürde Tecavüz Kriz Merkezleri olarak geçmekte ve Avrupa, Amerika ve Uzak Doğu da uygulanmaktadır. 21

22 Bu merkezlerin amacı; cinsel saldırıya uğrayan kadının her türlü tedavi ve şikayet sürecinin, cinsel şiddet konusunda farkındalık eğitimi almış sağlık, psikoloji ve hukuk çalışanları aracılığı ile tek bir merkezde sonuçlanması, böylece cinsel saldırıya uğrayan kadının muayene ve şikayet sürecinde, yaşadığı travmanın ardından oradan oraya sürüklenerek ve kendisine önyargı ile yaklaşacak görevlilerle muhatap olarak değil, kadının travmasını en aşağı düzeye çekecek şekilde sonuçlanmasının sağlanmasıdır. 22

23 Kadına yönelik şiddet konusunda ulusal düzenlemeler Anayasanın 10. Maddesi kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. 14 Ocak 1998 tarihinde kabul edilen 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun aile içi şiddete karşı ülkemizde aile şiddeti mağdurları için yazılmıştır. 23

24 Türk Ceza Kanunu nun 280. Maddesine göre kadına yönelik şiddetle mücadelede sağlık mesleği mensuplarına da yükümlülükler getirilmiştir. 24

25 TCK. Madde 280 Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Sağlık mesleği mensubu deyiminden tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler anlaşılır. 25

26 Burada tartışılması gereken konulardan birisi de etik ilkeler ile yasal bildirim zorunlulukların (TCK 280. Maddesi) çatışmasıdır. 26

27 Hekimin özellikle de psikiyatrın ikilem yaşamasına yol açmaktadır. Ayırt etme gücü yerinde olan ve hayati tehlikesi ya da riski bulunmayan olgularda tüm bilgilendirmelere rağmen ihbarın hekime yüklenmesidir. 27

28 Şiddete Maruz Kalan Kadınlara Sunulan Hizmetler Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) bünyesinde bulunan Sosyal Hizmetler İl/İlçe Müdürlükleri, Aile Danışma Merkezleri, ALO 183 hattı aracılığıyla şiddet mağduru kadınlara barınma, danışmanlık, bilgilendirme ve yönlendirme gibi hizmetler verilmektedir. Ülkemizde her ilde Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü bulunmaktadır. 28

29 Toplum Merkezleri ve Aile Danışma Merkezleri, aile içi şiddete maruz kalan ya da risk altında olan kadınlara bu merkezlere başvurduklarında ihtiyaçları doğrultusunda bilgilendirme, aydınlatma ve yönlendirme yapmaktadır. 29

30 Şiddete Maruz Kalan Kadınlara Sunulan Hizmetler Ülkemizin şu an kadın hakları ve kadına yönelik şiddetin önlenmesi noktasında dünyanın bu kadar gerisinde yer almasına karşın aslında tarihsel süreçte ilk kadın sığınma evlerinden birinin ülkemizde açılmış olması son derece ilginçtir. 30

31 17. yüzyılın sonunda Eyüp'te kurulan Hatuniye Dergâhı Osmanlı'nın ilk kadın sığınma eviydi. Diğer adı 'Karılar Dergâhı' olan yapılar topluluğu bugün harabe halinde. 31

32 Dünyadaki ilk kadın sığınma evi nerede kuruldu bilinmemekle birlikte tarihi verilere göre böyle bir ev Osmanlı İmparatorluğu'nda 17. yüzyıl sonlarında başkent Dersaadet'in (İstanbul) Eyüp semtinde kuruldu ve 1900'lerin ortalarına kadar hizmet verdi. Baba ve kocalarının baskısından kaçıp, Hatunlar Dergâhı'na sığınan Osmanlı tebaalı kadınlar, burada ilgi alanlarına göre çeşitli zenaatlar öğrendi. Böylece erkeklere ihtiyaçları kalmadan geçimlerini sağlamayı başardılar. Dergâhta yaşları arasında 100 kadar kadın bulunuyordu. 32

33 Bektaşi Tarikatı'na ait olan dergâh, Hoca Hüsam Efendi Tekkesi ve Ahmet Dede Mescidi'nin de bulunduğu bir yapılar kompleksi içerisinde yer alıyordu. Yapılar topluluğundan günümüze sadece mescit duvarı kaldı. Dergâha ait kalıntılar ise apartman ve gecekonduların altında. Dergâhın bir diğer önemli özelliği de Kurtuluş Savaşı yıllarında silah deposu olarak kullanılmış olması. Depolanan silahlar buradan Anadolu'ya sevk ediliyordu. 33

34 12 Temmuz 1998 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunan SHÇEK e Bağlı Kadın Konukevleri Yönetmeliği uyarınca fiziksel, cinsel, duygusal ve ekonomik şiddete uğrayan kadınların psikososyal ve ekonomik sorunlarının çözümlenmesi sırasında varsa çocuklarıyla birlikte ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla geçici bir süre kalabilecekleri yatılı sosyal hizmet kuruluşları olan kadın konukevlerinde hizmet verilmesi resmi olarak sağlanmış ve SHÇEK bünyesinde kadın konukevleri/sığınma evleri oluşturulmaya başlanmıştır. 34

35 SHÇEK Yönetmeliği uyarınca kadın konukevlerinden kimler yararlanır? Kadın konukevlerinden; eşler arası anlaşmazlıklar nedeniyle evini terk eden ya da eşleri tarafından terk edilen ve bu sebeple yardıma ihtiyaç duyan kadınlar, Fiziksel, cinsel, duygusal ve ekonomik şiddete uğrayan kadınlar, Boşanma ya da eşin ölümü nedeniyle ekonomik ve sosyal yoksunluk içine düşmüş kadınlar, 35

36 İstenmeyen evliliklere zorlanan kadınlar, evlilik dışı hamile ya da çocuk sahibi olan ve bu nedenle ailesi tarafından kabul edilmeyen kadınlar, Daha önce uyuşturucu, alkol bağımlılığı olup, bu konuda tedavi görmüş ve alışkanlıklarını terk etmiş kadınlar, Cezaevinden yeni çıkmış olup, yardım ve desteğe ihtiyacı olan kadınlar, Kontrolleri dışında oluşan çevre koşulları nedeniyle ekonomik ve sosyal yoksunluk içine düşmüş kadınlar yararlanmaktadır. 36

37 Kimler yararlanamaz? Alkol ve uyuşturucu bağımlılığı olan kadınlar, Fuhuşu meslek edinmiş kadınlar, Herhangi bir suç nedeniyle hükümlü olan veya adli mercilerce haklarında arama, yakalama, tutuklama kararı verilen kadınlar, Ruh sağlığı bozuk olan kadınlar, 37

38 Zihinsel özürlü olan kadınlar, Korunmaya muhtaç çocuk tanımı içinde değerlendirilebilecek kadınlar, Korunmaya, bakıma ve yadıma muhtaç yaşlılar, beden fonksiyonlarında, günlük yaşama faaliyetlerini bağımsız yapmalarına engel olacak düzeyde özrü olanlar, bulaşıcı ve sürekli tıbbi tedaviyi gerektirir ağır hastalığı olanlar ve benzeri özel sürekli bakıma ihtiyacı olan kadınlar. 38

39 Konukevine kabul 1 Dilekçe, 2 Nüfus Cüzdanı ve Vukuatlı Nüfus Kayıt Örneği, 3 Kadının bulaşıcı ve sürekli tıbbi bakım isteyen bir hastalığı bulunmadığı,ruh sağlığının yerinde olduğu,alkolik ve uyuşturucu madde bağımlısı olmadığına dair sağlık raporu, 4 Kadın,çocuklarıyla müracaatta bulunduysa çocukların nüfus cüzdanı, 5 Kadın evliyse evlenme cüzdanı, boşandıysa boşanma belgeleri, 6 Kadın herhangi bir şiddete maruz kaldıysa polis tutanağı. 39

40 2010 yılı itibariyle SHÇEK e bağlı olarak hizmetlerini sürdüren kadın sığınma evleri sayısı 39 a, kapasite toplamı ise, 954 e ulaşmıştır. Kadın konukevlerinin açılışlarından 2008 yılına kadar yararlanan kadın sayısı , çocuk sayısı ise 7418 dir. 40

41 SHÇEK ve özel kadın konuk evlerinde maksimum kalış süresi 6 aydır. Ne yazık ki bu süre içerisinde burada ikamet eden kadınların yeni bir hayat kuracak düzeyde yeterlilik kazanması mümkün olamamaktadır. 41

42 Yurt dışında bu süre 1 yıla dek uzayabilmekte ve sonrasında kadınların sonrasında çocuklarıyla birlikte diğer kadınlarla birlikte ortak ikamet edebileceği yerler sağlanmaktadır. 42

43 Şu an ülkemizde bu şartların sağlanamamasının yanı sıra dünyada amaçlanan her 80 kadına bir sığınma evi oranının yaklaşık kadına bir sığınma evi durumunda olunması dikkat çekicidir. 43

44 Özel Kadın Sığınma Evleri 2008 yılına kadar SHÇEK dışında açılan 25 kadar özel kadın sığınma evi olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda devlete ait ve özel kurumlar arasında işbirliğinin henüz sağlanamadığı bilinen bir gerçektir. 44

45 5393 sayılı Belediye Kanunu nda Büyükşehir belediyeleri ve nüfusu i geçen belediyeler kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açar denmektedir. Aile içi şiddete maruz kalmış ya da risk altındaki kadınlar, bulundukları yerin belediyesinin bu tür hizmetleri varsa bu merkezlerden ücretsiz psikolojik, tıbbi ve hukuksal destek almaktadırlar. 45

46 30 Haziran 2008 yılı itibariyle ülkemizde 12 belediyenin aile içi şiddete maruz kalan kadınlara yönelik sığınma evi bulunmaktadır. 46

47 Bunların arasında şüphesiz en eski ve en tanınan özel kadın sığınma evi 1957 yılından bu yana hizmet veren Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı dır. Kadınlara barınma, meslek edindirme kursları, hukuki hakları ve bunları nasıl kullanacağı konusunda gönüllülük esası ile yardım sağlayan kuruluşun bunun dışında uzman tv adı altında kadınlara sığınma evinden yararlanma ve hukuki süreç hakkında birçok konuda görüntülü ve sesli olarak bilgi veren bir internet televizyonu hizmeti de bulunmaktadır. 47

48 Sağlık Kurumunda Değerlendirme ve Yönlendirme Bir hekim olarak şiddete uğrayan bir kadınla karşılaşıldığında acil veya poliklinik şartlarında ilk etapta bu durum göz ardı edilmeden tıbbi kayıt tutulmalıdır. 48

49 T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Kadına yönelik aile içi şiddetle mücadelede sağlık hizmetleri kitapçığına göre (2008); 49

50 Travmalar belirlenir, ilk müdahale yapılır Gerekli görülen laboratuar tetkikleri radyolojik tetkikler ve konsültasyon istenir Hastane polisi bilgilendirilir Rapor düzenlenerek muayene bulguları kaydedilir Yatış gerekirse yatırılır ya da koşullar uygun değilse uygun bir merkeze yönlendirilir Yatış gerekmiyorsa risk değerlendirilmesi yapılır. Kadın evine dönmek istiyor ve risk düşünülmüyorsa reçetesi düzenlenerek gerekiyorsa takip planı yapılır. Başvurabileceği kurumlar konusunda bilgilendirilir. Hastanede krize müdahale birimi bulunuyorsa yönlendirilir. Şiddet riski düşünülüyorsa polis eşliğinde sosyal hizmetlere bağlı kurumlara yönlendirilir. 50

51 Aile Aile içi içi kadınların kadınların azına azına tarafından tarafından hakkında hakkında bildirilmiştir bildirilmiştir içi içi şiddete şiddete uğramış uğramış kadınların kadınların %20 20 isinden isinden daha daha sağlık sağlık çalışanları çalışanları tarafından tarafından aile aile içi içi şiddet şiddet hakkında hakkında soru soru sorulduğu sorulduğu bildirilmiştir bildirilmiştir.

52 İlk muayenede kadın şiddete maruz kaldığını gizlerse; Gizlenmesine rağmen fiziksel ya da ruhsal belirtiler saptanmışsa amaca yönelik sorular sorulur. Gerekli görülen laboratuar tetkikleri radyolojik tetkikler ve konsültasyon istenir. Başvurabileceği kurumlar konusunda bilgilendirilir. Rapor düzenlenerek muayene bulguları kaydedilir. 52

53 Bilgiler gizlense bile şiddetten şüphe ediliyorsa risk değerlendirilir ve hastane polisi bilgilendirilir Yatış gerekirse yatırılır ya da koşullar uygun değilse uygun bir merkeze yönlendirilir Yatış gerekmiyorsa risk değerlendirilmesi yapılır. Kadın evine dönmek istiyor ve risk düşünülmüyorsa reçetesi düzenlenerek gerekiyorsa takip planı yapılır. 53

54 Kadının hayati tehlikesi varsa; Travmalar belirlenir, ilk müdahale yapılır. Gerekli görülen laboratuar tetkikleri radyolojik tetkikler ve konsültasyon istenir. Hastane polisi bilgilendirilir. Rapor düzenlenerek muayene bulguları kaydedilir. Rapora hayati tehlikenin olduğu belirtilir. 54

55 İl içerisinde kadın konukevi olmasa da her ilde 24 saat ulaşılabilecek personel ve kabul merkezleri Emniyet Müdürlüğü, SHÇEK ve Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü İşbirliği Protokolü ile oluşturulmak zorundadır, eğer bu şartlar sağlanmamışsa bu durumda valilik haberdar edilerek gerekli yardım sağlanabilir. 55

56 Bu görevli haberdar edilir edilmez polis kanalıyla şiddet maruzu kadına ikamet sağlanması zorunludur, bazen burası polis korumasında bir otel odası bile olabilir. 24 saat içerisinde başvuruda bulunan kadının yerleştirilmesi esastır, ardından kadın en yakın konukevine görevliler tarafından yerleştirilir. 56

57 Şiddete uğrayan kadınlar için güvenilir, ciddi destek sistemlerinin olmaması ve aile şiddete yönelik yasal düzenlemelerde yetersizliklerin olması şiddetin artmasına katkıda bulunmaktadır. 57

58 Psikiyatri pratiğinde şiddetin gözden kaçıyor olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu önemli bir eksikliktir ve psikiyatristlerin bu konudaki farkındalıklarının artırılması ve bilgi ve beceri düzeylerinin yükseltilmesi gerekmektedir. 58

59 Özellikle de birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık personelleri arasında kadınlara daha yakın olan halk sağlığı hemşirelerine önemli roller düşmektedir. Sağlık personelleri özellikle doktor ve hemşireler kadınları şiddet türleri, şiddetin nedenleri ve sonuçları hakkında eğitilerek ve olası çözüm yollarını öğreterek etkili olabilirler. 59