TÜRKİYE İLAÇ VE TIBBİ CİHAZ KURUMU BAKIŞ AÇISIYLA BİTKİSEL İLAÇLAR. Dr. Saim KERMAN Kurum Başkanı

Transkript

1 TÜRKİYE İLAÇ VE TIBBİ CİHAZ KURUMU BAKIŞ AÇISIYLA BİTKİSEL İLAÇLAR Dr. Saim KERMAN Kurum Başkanı

2 BİTKİSEL İLAÇLARIN TEDAVİDEKİ ROLÜ Bitkilerin sağlık ve tıbbi amaçlarla kullanımı insanlık tarihiyle birlikte başlamıştır. Dünyada var olan yaklaşık 250 bin bitki türünden bin türün tıbbi amaçlarla kullanıldığı tahmin edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü ne göre gelişmekte olan ülkeler başta olmak üzere dünya nüfusunun yaklaşık %70-80 i ilk basamak tedavide konvansiyonel olmayan ilaçları tercih etmektedir. (

3 BİTKİSEL İLAÇLARIN TEDAVİDEKİ ROLÜ Son yıllarda başta bitkiler olmak üzere doğal kaynaklardan elde edilen ürünlerle tedaviye karşı giderek artan bir ilgi oluşmuştur. Bitkisel kaynaklı ilaçlara karşı artan bu ilgi birkaç nedene bağlıdır: - Konvensiyonal tedavi ile istenen etkinin görülememesi, - Sentetik ilaçların yanlış kullanımları sonucu ortaya çıkan yan etkiler, - Dünya nüfusunun büyük çoğunluğunun konvensiyonal farmakolojik tedaviye erişme olanağının bulunmaması, - Bitkilerle tedavinin herhangi bir zararlı etkisinin olmadığı görüşü. (Raghavendra ve ark., 2009)

4 BİTKİSEL İLAÇLARIN GLOBAL PİYASADAKİ YERİ Global ilaç piyasasının pazar payı 2004 yılında 550 milyar dolarken 2008 yılında 900 milyar dolara yükselmiş olup, bitkisel ürünlerin pazar payı yaklaşık 62 milyar dolar olarak belirlenmiştir. Bu sayının yaşlı nüfusun çoğalması ve tüketicinin genel sağlık/sağlıklı olma durumunun devam ettirilmesi bilincinin artmasına bağlı olarak 2015 yılında milyar dolara ulaşması beklenmektedir. Bitkisel Ürünler İçin Global Pazar Payı Japonya 16% Asya 18% Diğer 7% Kuzey Amerika 11% AB Üye Ülkeler 44% Diğer Avrupa ülkeleri 4% ( ; Kumari ve ark., 2011)

5 BİTKİSEL İLAÇLARIN GÜVENLİLİĞİ Bitkisel ilaçların çok güvenli olduğu ve hiçbir yan etkilerinin olmadığı görüşü yanlıştır. Bitkiler, bazıları oldukça toksik olabilen (örneğin digital glikozitleri, pirolizidin alkaloitleri, efedrin gibi) yüzlerce bileşik içerirler. Yine de doğru şekilde kullanıldıklarında görülen advers etki sıklığı sentetik ilaçlara göre daha azdır.

6 BİTKİSEL İLAÇLARIN GÜVENLİLİĞİ Bitkisel ilaçlarda iki çeşit yan etki görülebilmektedir: 1. Bitkinin içinde yer alan bileşiklerin toksisitesi, doz aşımında görülen istenmeyen etkiler, sentetik ilaçlar-gıdalarla etkileşim gibi bitkiye bağlı yan etkiler. 2. Bitkisel preparatın hazırlanması ve üretimine dayanan yan etkiler: Bitkinin yanlış teşhis edilmesi Preparatın standardize edilmemiş olması Bitmiş ürünün GMP koşullarına göre üretilmemiş olması Kontaminasyon Bitkinin başka maddelerle tağşişatı Üretim sırasında kullanılan yöntemlerin doğru olmaması gibi

7 BİTKİSEL İLAÇ GÜVENLİLİĞİ -Kontrolsüz bitkisel ilaç kullanımının artması, -Bitkilerin tamamen doğal olmaları nedeni ile yan etkilerinin olmadığı görüşü, -İlaç-bitki-gıda etkileşimlerine bağlı oluşan advers etkilerde artış görülmesi, -Gıda desteği olarak piyasaya arz edilen ancak endikasyon belirtilerek pazarlanan ürünleri kullanan kişilerde rapor edilen ölüm vakaları -Piyasadan toplanan bitkisel ürünlerde yapılan analizlerde beyan dışı sentetik etkin maddelerin belirlenmesi gibi sebeplerle bitkisel ilaç piyasasının düzenlenmesine ihtiyaç duyulmuştur.

8 BİTKİSEL İLAÇLARIN GÜVENLİLİĞİ Eğer bir bitkiden hareketle hazırlanmış preparat tedavi amacı ile piyasaya arz edilecek ise güvenliliği, kalitesi ve etkinliği mutlaka kanıtlanmalıdır. Bitkisel ilaçların piyasaya arz edilmesine ilişkin yapılan düzenlemeler ve yasal gereklilikler ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Bunun temel nedeni kültürler arasındaki farklılıklar ve bitkiler üzerinde yapılan bilimsel çalışmaların henüz istenen düzeye ulaşmamış olmasıdır.

9 ÜLKEMİZDE BİTKİSEL ÜRÜNLERİN RUHSATLANDIRILMASI Bitkisel Tıbbi Ürünler Bakanlığımızca iki farklı şekilde ruhsatlandırılmaktadır 1. Bitkisel İlaç Preparat içinde yer alan bitkilerin etkinliği, güvenliliği ve geleneksel kullanımı bibliyografik çalışmalar ile desteklenemiyorsa, etkinlik ve güvenlilik için pre-klinik ve klinik çalışma sonuçlarına ihtiyaç vardır. Resmi Gazete Tarihi: Resmi Gazete Sayısı: BEŞERİ TIBBİ ÜRÜNLER RUHSATLANDIRMA YÖNETMELİĞİ / Güncelleme BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı; beşeri tıbbi ürünlerin istenen etkinlik ve güvenilirliğe, gereken kaliteye sahip olmalarını sağlamak üzere, ruhsatlandırma işlemlerinde uygulanacak usul ve esaslar ile ruhsatlandırılmış beşeri tıbbi ürünlere ilişkin uygulamaları belirlemektir. Kapsam Madde 2- Bu Yönetmelik, beşeri kullanım için endüstriyel olarak üretilen veya ithal edilen beşeri tıbbi ürünler ile bunlar için ruhsat başvurusunda bulunan ve/veya ruhsat verilmiş olan gerçek ve tüzel kişileri kapsar.

10 ÜLKEMİZDE BİTKİSEL ÜRÜNLERİN RUHSATLANDIRILMASI 2. Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürün Tıbbi ürün içinde yer alan bitkiler uzun yıllardır (15 yıl AB ülkelerinde olmak üzere 30 yıldır kullanılıyor olması) halk arasında kullanılıyorsa ve etkinlik ile güvenliliği kanıtlayan bibliyografik çalışmalar mevcut ise pre-klinik ve klinik çalışmaların gerekli olmadığı basitleştirilmiş bir başvuru yapılabilir.

11 GELENEKSEL BİTKİSEL TIBBİ ÜRÜNLER YÖNETMELİĞİ Söz konusu yönetmeliğin yayımlanmasını takiben başvuru sahiplerine yol göstermek amacı ile başvuru için gerekli bilgi ve belgeleri açıklayan kılavuzlar yayımlanmıştır. 1. Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürünler İçin Başvuru Dosyası Hazırlanmasına İlişkin OTD Kılavuzu 2. Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürünlerin Tip 1A ve Tip 1B Bildirimleri İçin Dosya Şartları Üzerine Kılavuz

12 GBTÜ İÇİN BAŞVURU DOSYASINDA SUNULMASI GEREKEN BİLGİ/BELGELER BAŞVURU DOSYASINDA SUNULMASI GEREKEN BİLGİ/BELGELER BİTKİSEL İLAÇ Modül 1-İdari bilgiler Modül 2-Genel Özetler Modül 3-Kalite Modül 4-Pre-klinik çalışmalar Modül 5- Klinik çalışmalar GBTÜ Modül 1-İdari bilgiler Modül 2-Genel Özetler Modül 3-Kalite Modül 4-Pre-klinik çalışmalar Modül 5- Klinik çalışmalar Bibliyografik çalışmalar Uzman raporu

13 GBTÜ İÇİN BAŞVURU DOSYASINDA SUNULMASI GEREKEN BİLGİ/BELGELER MODÜL 3 - KALİTE Kaliteli etkin madde Bitkinin üretiminin GAP-İyi Tarım Uygulamaları doğrultusunda yapıldığını gösteren belge Bitkisel drogtan hareketle hazırlanan etkin maddenin (bitkisel preparat ve/veya preparat karışımı) üretim sürecine ait tüm veriler (prosesler ve kontrolleri, başlangıç maddeleri ve kontrolleri, proses validasyonu, yabancı maddeler, spesifikasyonlar, seri analizleri, ambalajlama ve stabilite verileri gibi ) Kalite üretim prosesi Üretimin GMP koşullarında yapıldığını gösteren ve Bakanlığımızca düzenlenen belge (GMP denetimi için başvuru ile ruhsat başvurusu eşzamanlı yapılabilir. Süreç paralel olarak yürütülür) Bitmiş ürünün kaliteli olması için gerekli tüm veriler (Kalitatif-kantitatif özellikleri, farmasötik gelişim, üretim prosesi, proseslerin kontrolü, validasyonu, yardımcı maddelere ilişkin bilgiler, bitmiş ürün spesifikasyonları, stabilite verileri gibi) Kaliteli bitmiş ürün

14 GBTÜ İÇİN BAŞVURU DOSYASINDA SUNULMASI GEREKEN BİLGİ/BELGELER MODÜL 4 - PRE-KLİNİK ÇALIŞMALAR MODÜL 5 - KLİNİK ÇALIŞMALAR Başvuru tarihinden önce Türkiye de ve Avrupa Birliği üye ülkelerinde en az 15 yıldır, diğer ülkelerde ise 30 yıldır kullanılıyor olduğuna dair; - Bibliyografik referanslar - Bu verileri derlenmesi ile oluşturulan uzman raporu Geleneksel bitkisel tıbbi ürünlerin uzun yıllardır halk hekimliğinde kullanılıyor olmaları nedeni ile bu ürünlerin ruhsatlandırılmaları sırasında pre-klinik ve klinik veri sunulması zorunlu tutulmamaktadır. Ancak Bakanlıkça talep edildiği takdirde başvuru sahibi her türlü veriyi sunmakla yükümlüdür.

15 YAPILAN ÇALIŞMALAR VE PROJELERİMİZ Yönetmeliğin yayımlanmasını takiben piyasadaki bitkisel kaynaklı gıda takviyesi-tıbbi bitkisel ürün ayrımının net olarak yapılabilmesi amacı ile 2011 yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından oluşturulan ve gıda takviyelerinin içinde yer alabilecek ve alamayacak bitkilerin isimlerini içeren liste ilgili Bakanlığın talebi doğrultusunda tekrar çalışılmıştır. Yaklaşık 1500 bitki taranarak etkinlik ve güvenlilik profilleri ile bu bitkilerin diğer ülkelerdeki mevcut durumları araştırılmış ve çalışma sonuçları Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile paylaşılmıştır.

16 YAPILAN ÇALIŞMALAR VE PROJELERİMİZ Ancak söz konusu listede halihazırda yapılmış herhangi bir revizyon bulunmamaktadır. Bu gelişmeler neticesinde endikasyona sahip olmaları nedeni ile Bakanlığımızca ruhsatlandırılması gereken tıbbi bitkilerin listesinin oluşturulması, bu bitkilerin endikasyonları, kontrendikasyonları ve kullanım şekilleri hakkında genel bilgilerin hazırlanması ve bu bilgilerin web sitemizde yayımlanarak kamuoyunun doğru bilgilere ulaşmasının sağlanması amacı ile Sağlık Bakanlığı Tıbbi Bitki Listesi oluşturulmuş olup yayımlanma aşamasına getirilmiştir.

17 YAPILAN ÇALIŞMALAR VE PROJELERİMİZ İlk aşamada 85 adet tıbbi bitki için etki, pozoloji ve güvenlilikle ilgili veriler doğrultusunda bilimsel metinler hazırlanmıştır. BİTKİNİN ADI Latince: Ginkgo biloba L. İngilizce: Gingko, Living fosil, Maidenhair tree Türkçe: Ginkgo, Japon eriği, Mabet ağacı, Kız saçı, Gümüş kayısı, Çin yelpazesi, Fil kulağı Sinonimi (varsa): FAMİLYASI Ginkgoaceae KULLANILAN KISMI Yaprakları STANDARDİZASYON Kuru drog en az %0.5 (flavon glikozitleri cinsinden hesaplanmış) flavonoit içermelidir. Standardize ekstre %22-27 ginkgo flavonol glikozitleri (kersetol, kemferol ve izoramnetin gibi flavonlar üzerinden hesaplanmış) ve %5-7 terpen laktonlar (% 2.9 bilobalide ve % 3.1 ginkgolid A, B ve C) içermelidir. ENDİKASYON Dahilen serebral performans bozukluklarında, hafıza zayıflığı, konsantrasyon bozukluğu ve kulak çınlamasında kullanılır. POSOLOJİ (Günlük doz/kullanım süresi) GÜVENLİLİKLE İLGİLİ UYARILAR Kuru ekstre oral olarak günde 2-3 kere, 1 tablet ( mg) Sıvı ekstre oral damla halinde, günde 3 kez, 0.5 ml (1 ml 20 damla, mg Ginkgo biloba ekstresine eşdeğer olacak şekilde 1:1 oranında) Tedavi süresi belirtilerin şiddetine bağlıdır ve kronik hastalıklarda en az 6-8 hafta kullanılmalıdır. Cerrahi girişimlerden önce, kanaması olan hastalarda, ginkgo bileşenlerine duyarlı kişilerde, 12 yaşın altındaki çocuklarda kontrendikedir. MAO inhibitörü antidepresanlar, ACE inhibitörleri, kalsiyum kanal blokörleri, varfarin, aspirin, heparin ve kumarin bileşikleri ile birlikte kullanılırken dikkatli olunmalıdır. Varfarin, heparin, aspirin veya kumarin türevi bileşikler gibi antikoagülan ve antiplatelet ilaç kullanan kişilerde kontrol edilemeyen kanamalara neden olabilir. Antikonvülzan kullanan kişilerde konvülsiyon riskini arttırabilir. Diyabetli hastalarda kan şekerinde dalgalanmalara neden olabileceğinden kan şekeri yakından takip edilmelidir. LİTERATÜR 1) Tatlı, İ. FFD Monografları s , ) Blumenthal M., The ABC Clinical Guide To Herbs, Austin, Texas, pp: 189, 2003.

18 SONUÇ -Her iki Bakanlığın hem fikir olduğu ortak bir bitki listesi oluşturulması için çalışmalar halihazırda sürdürülmektedir. -Halkın tıbbi bitkisel ürünlerin doğru kullanılması noktasında bilinç düzeyinin arttırılmasına için kamu spotları oluşturulmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. -Piyasa gözetimi ve denetimi güçlendirilmiş olup bitkisel ürünlere dair yanıltıcı ve halk sağlığını tehdit eden reklamlar incelemeye alınarak RTÜK ile koordinasyon sağlanmaktadır.

19