NİTELİKLİ HEKİMLİK DİKEY KORİDORU. Mesleksel Beceriler VÜCUT SICAKLIĞI, ARTERİYEL KAN BASINCI, BOY VE AĞIRLIĞIN ÖLÇÜLMESİ, NABIZ MUAYENESİ

Transkript

1 NİTELİKLİ HEKİMLİK DİKEY KORİDORU Mesleksel Beceriler VÜCUT SICAKLIĞI, ARTERİYEL KAN BASINCI, BOY VE AĞIRLIĞIN ÖLÇÜLMESİ, NABIZ MUAYENESİ Sorumlu Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ayşe Palanduz Amaç: Öğrencilerin tam ve usulüne uygun şekilde vücut sıcaklığı, arteriyel kan basıncı, boy ile vücut ağırlığını ölçmesi ve nabız muayenesi yapmasıdır. Öğrenim Hedefleri: Bu uygulamanın sonunda öğrenciler; 1. Vücut sıcaklığını tanımlayabilmeli, normal ortalamasını ve aralığını söyleyebilmeli, 2. Vücut sıcaklığının ölçümünde kullanılan termometreleri ayırt edebilmeli, avantajlarını ve dezavantajlarını sayabilmeli, 3. Vücut sıcaklığının ölçüldüğü farklı bölgeleri ve özelliklerini açıklayabilmeli, 4. Farklı termometrelerle ve farklı bölgelerde vücut sıcaklığını uygun şekilde ölçebilmeli, 5. Erişkinde arteriyel kan basıncının normal ortalama değerini söyleyebilmeli, 6. Arteriyel kan basıncı ölçümünde kullanılan farklı aletleri sayabilmeli, 7. Arteriyel kan basıncı ölçümü uygulamasının işlem basamaklarını tam olarak uygulayabilmeli, 8. Arteriyel kan basıncı ölçümünde oluşabilecek hataları sayabilmeli, 9. Erişkinde normal nabız sayısının ortalama değerini ve aralığını söyleyebilmeli, 10. Nabız sayımının yapıldığı farklı bölgeleri gösterebilmeli, 11. Farklı bölgelerden nabız sayımı yapabilmeli, 12. Erişkinde vücut ağırlığı ölçümünün işlem basamaklarını tam olarak uygulayabilmeli, 13. Vücut ağırlığı ölçümünde yapılabilecek hataları açıklayabilmeli, 14. Erişkinde boy ölçümünün işlem basamaklarını tam olarak uygulayabilmeli, 15. Boy ölçümünde yapılabilecek hataları açıklayabilmeli, 16. Yaptığı ölçümleri uygun şekilde kaydedebilmelidir. 1

2 VÜCUT SICAKLIĞININ ÖLÇÜLMESİ Vücut sıcaklığı çeşitli kimyasal tepkimeler sonucu organizmada oluşan sıcaklık ile vücuttan çeşitli yollarla kaybedilen sıcaklığın bileşkesidir. Kişiden kişiye, yaşa, fiziksel aktiviteye göre ve gün içinde değişkenlik gösterir. Metabolizma yavaşladığı için uykuda en düşüktür. Vücudun farklı bölgelerinde (ciltte, koltuk altında, ağız içinde, makatta, vb ) yapılan ölçümlerle farklı değerler elde edilir. Makatta ve ağız içinde yapılan ölçümlerin bir az daha yüksek çıkmasının nedeni bu bölgelerin yüzeysel kan damarları açısından zengin ve sıcaklık kaybının da az olmasıdır. Vücut sıcaklığının normal değeri yukarıda değinildiği gibi değişkenlik gösterse de ortalama C olduğu kabul edilir; aralık C arasındadır. Normalin üzerindeki sıcaklık değerleri ateş olarak tanımlanır. Vücut sıcaklığının ölçülmesinde farklı termometreler kullanılabilir: 1. Elektronik termometreler: Ucunda bulunan metal sensör ile ölçüm yapar. Pille çalışır. Ağız, koltuk altı ve makattan ölçüm için uygundur. Ölçüm yapıldığında sinyalle uyarır. Hızlı ölçüm yapar. 2. Infrared termometre: Kulak zarı veya alından yayılan termal (infrared) radyaysyonun ölçümü esasına dayanır. Hızlı ölçüm yapması önemli bir avantajdır. Ancak kulak kanalına uygun şekilde yerleştirilmesi gerekir. Aksi halde yanlış ölçüm yapılabilir. 3. Civalı termometre: Sıcaklığın değişmesine paralel olarak cam içinde civa sütununun yüksekliğinin değişmesi esasına dayanır. Diğer termometrelere göre daha uzun sürede ölçüm yapar. Ucuz ve pratik olduğu için yıllarca kullanılmasına rağmen camın kırılma riski ve içerdiği civanın potansiyel zararları nedeniyle elektronik termometrelerin yaygınlaşması ile kullanımından vazgeçilmiştir. Hangi termometre kullanılırsa kullansın hijyen kurallarına dikkat edilmeli, her kullanımdan sonra temizlenmeli, mümkünse aynı termometre farklı insanlarda kullanılmamalıdır. 2

3 Vücut sıcaklığı farklı bölgelerden ölçülebilir: 1. Koltuk altı: Kol yukarı kaldırılarak koltuk altı bölgesi açılır. Teri kurulandıktan sonra termometre probu koltuk altı çukuruna yerleştirilerek kol kapatılır. Kullanılan termometre için uygun süre beklenir. Ölçüm sırasında termometrenin koltuk altında tutulması özellikle çocuklarda zor olabilir. Termometrenin kayması hatalı düşük ölçüme neden olur. 2. Ağız: Termometre dilaltına yerleştirilerek ağız kapalıyken ölçüm yapılır. Nefes darlığı olanlarda, burun tıkanıklığı nedeniyle ağızdan nefes alan hastalarda, arka arkaya hapşıranlarda, bilinci bulanık veya kapalı olanlarda bu yolla ölçüm uygun olmayabilir. Küçük çocuklarda, termometreyi ısırabilecekleri için uygun olmayabilir. 3. Kulak: Kulak kepçesi arkaya ve yukarı doğru hafifçe çekilerek infrared termometre yerleştirilir. Hızlı ölçüm yapması önemli bir kolaylıktır ancak uygun yerleştirilmediğinde yanlış ölçüm yapılabilir. 4. Makat: Küçük çocuklarda kullanılan bir yoldur. Makattan ölçüm yapılan termometrenin ucunun temizliğine ve ağızdan ölçüm için kullanılmamasına özen göstermek gerekir. Çocuk yüzükoyun yatırılıp kalçaları açılarak ucuna vazelin sürülmüş termometre makattan 1 cm kadar sokulur. Fazla bastırılmaması ve derine ilerletilmemesi önemlidir. 5. Alın: Hızlı ve kolay ölçüm yapılabilse de güvenilirliği en az olan bölgedir. İnfrared alın termometresi veya duyarlılığı yüksek olmayan plastik stripler kullanılır. 6. Pratikte kullanılmasa da yukarıdakilerden farklı olarak özefagus, mesane ve temporal arter üzerinden de ölçüm yapılabilir. 3

4 ELEKTRONİK TERMOMETRE İLE KOLTUK ALTI SICAKLIĞININ ÖLÇÜMÜ Kontrol Listesi Karşınızdaki kişiye işlemi açıklayın. Ölçüm sırasında hareket etmemesini söyleyin. Uygun pozisyon verin Koltuk altı terli ise kurulayın. Termometrenin ucunu alkollü pamukla silip kurumasını bekleyin. Termometrenin düğmesine basarak açın. Ekranın açıldığını kontrol edin. Kolunu kaldırın. Termometrenin ucunu koltuk altına yerleştirip kolunu kapatın. Termometrenin sinyalini duyduğunuzda çıkartarak ekrandaki değeri okuyun. Termometreyi kapatın. Termometrenin ucunu alkollü pamukla silip kurumasını bekleyin. Termometreyi kılıfına yerleştirin. Ölçümünüzü kaydedin. INFRARED TERMOMETRE İLE KULAKTAN SICAKLIK ÖLÇÜMÜ Kontrol Listesi Karşınızdaki kişiye işlemi açıklayın. Ölçüm sırasında hareket etmemesini söyleyin. Termometrenin ucunda temiz bir başlık olduğunu kontrol edin. (Tek kullanımlık başlık veya alkollü pamukla silinmiş, yıpranmamış bir başlık kullanılabilir.) Kulak kepçesini yukarı ve arkaya doğru çekerek termometre probunu dış kulak yoluna yerleştirin. Termometrenin düğmesine basarak ölçüm yapın. Sinyali duyduktan sonra termometreyi dışarı çıkarın. Ekrandaki değeri okuyup kaydedin. Tek kullanımlık başlığı atın veya birden fazla kullanım için alkolü pamukla silip kurumasını bekleyin. 4

5 ARTERİYEL KAN BASINCININ ÖLÇÜLMESİ Erişkinde arteriyel kan basıncının normal ortalama değeri 120/80 mmhg dır. Arteriyel kan basıncı ölçümü sfigmomanometre kullanılarak yapılır. Sfigmomanometre civalı, aneroid veya elektronik olabilir. Civalı sfigmomanometre kullanımı kan basıncı ölçümünde altın standarttır. Kalibrasyon gerektirmez. Aneroid sfigmomanometrelerin en geç altı ayda bir kalibrasyonu gerekir. Elektronik sfigmomanometrelerin koldan ve el bileğinden ölçüm yapan tipleri vardır. Günümüzde koldan ölçüm yapan elektronik sfigmomanometreler kullanım kolaylığı ve güvenilir olmaları nedeniyle tercih edilmektedir. Aneroid sfigmomanometre Stetoskop Civalı sfigmomanometre Elektronik sfigmomanometre 5

6 Kontrol Listesi Civalı veya aneroid sfigmomanometre kullanılarak kan basıncının ölçülürken: Karşınızdaki kişiye işlemi açıklayın. Ortam sessiz, sakin ve uygun sıcaklıkta olmalıdır. Kişi ayakları yere basarak dik oturmalı, sırtı yaslanmalıdır. Bu pozisyonda konuşmadan 5 dakika oturduktan sonra ölçüm yapılmalıdır. Kolu dirsekten kıvrılmamalı, dirsek kalp hizasında tutulacak şekilde alttan desteklenmeli, avuç içi tavana bakmalıdır. Uygun boyutta manşon kullanılmalıdır. Manşon üst kol yüksekliğinin en az %40 ını, kol çevresinin ise %80 ini kaplamalıdır. Gerektiğinden küçük manşon kullanımı hatalı yüksek kan basıncı ölçümüne yol açar. Kolun çıplak olması, kol ve manşon arasına giysi sıkışmaması gerekir. Manşonun alt kenarı dirsek çukurunun 1-2 cm üzerinde yer almalı, puarın vanası kapalı olmalıdır. Stetoskop kulağa yerleştirilir.. Radiyal arter elle hissedilir, manşon puar yardımıyla, radiyal nabız duyulmaz olduktan sonra mm Hg daha, şişirilir. Stetoskobun ucu brakiyal arter üzerine bastırılmadan yerleştirilir.... Manşon 2-4 mm/saniye hızla boşaltılırken seslerin ilk duyulduğu basınç değeri sistolik kan basıncı, seslerin kaybolduğu basınç değeri ise diyastolik kan basıncı olarak kaydedilir. Puarın vanası açılarak manşon tamamen boşaltılır ve koldan çıkartılır. İki koldan da ölçüm yapılması uygundur. Tek koldan ölçüm yapılacaksa sağ kol tercih edilir. Elektronik sfigmomanometre kullanılarak kan basıncı ölçülürken:.... Manşonun alt kenarı dirsek çukurunun 1-2 cm üzerinde yer almalıdır. Manşon üzerindeki ok brakiyal arter üzerine yerleştirilmelidir. Aletin üzerindeki düğmeye basılarak manşonun şişirilmesi ve otomatik ölçüm yapılması sağlanır. Ölçüm sonrasında sistolik ve diyastolik kan basıncı değerlerine ek olarak dakikadaki nabız sayısı da okunarak kaydedilir. 6

7 NABIZ MUAYENESİ Nabız kalbin kanı aort atardamarına pompalaması sırasında kalp atımlarının yüzeysel arterlerde hissedilmesidir. Nabız muayenesi baş, boyun, kol ve bacaklardaki yüzeysel arterler (karotis, temporal arter, brakiyal arter, radiyal arter, femoral arter, popliteal arter, dorsalis pedis ve tibialis posterior) üzerinde yapılır. Nabız muayenesinde hem dakikadaki atım sayısı, hem de atımların ritmik olup olmadığı kaydedilir. Erişkinde nabız sayısının ortalama değeri arasındadır. Karotis Radiyal arter 7

8 Tibialis posterior Dorsalis pedis Nabız Muayenesi Kontrol Listesi Karşınızdaki kişiye işlemi açıklayın. Uygun pozisyon verin. İşaret, orta ve yüzük parmağınızı muayene edeceğiniz arter üzerine yerleştirin. Hafifçe bastırarak nabzı dolgunluk ve ritm bakımından değerlendirin. 1 dakika boyunca nabzı sayın. Sayım değeri ile birlikte sayım yaptığınız arterin adını ve tarafını da kaydedin. 8

9 AĞIRLIK ÖLÇÜMÜ Ağırlık ölçümü ayakkabısız ve kişinin üzerinde mümkün olan en az giysi varken yapılmalıdır. Terazinin üzerine çıkarken tam ortada durmalı ve ölçüm yaparken kıpırdamamalıdır. Kontrol Listesi Karşınızdaki kişiye işlemi açıklayın. Ölçüm sırasında hareket etmemesini söyleyin. Terazinin düz bir zeminde durduğunu kontrol edin. Üzerine çıkmadan önce terazi kolu altındaki dayanak çekildiğinde kolların karşılıklı olarak dengede durduğunu kontrol edin. Dengede değilse ayarlayın. Terazi kolu altındaki dayanağı tekrar kaldırın. Terazi üzerine çıkınca vücut ağırlığının iki ayağa dengeli dağıldığını kontrol edin. Terazi kolu altındaki dayanağı çekin ve önce alttaki kol üzerindeki ibreyi kaydırarak yaklaşık ölçüm yapın. Sonra üst koldaki ibreyi kaydırarak terazi kolunun dengede durmasını sağlayın. Dengenin sağlandığı anda ibrelerin gösterdiği toplam değeri kaydedin. 9

10 BOY ÖLÇÜMÜ Boy ölçümü yapılırken en önemli nokta kişinin uygun şekilde durmasını sağlamaktır. Ölçümden önce ayakkabıların çıkartıldığından emin olun. Kontrol Listesi Karşınızdaki kişiye işlemi açıklayın. Ölçüm sırasında hareket etmemesini söyleyin. Terazi kolu altındaki dayanak kalkıkken ayakkabısız olarak ve sırtı ölçüm çubuğuna yaslanacak şekilde terazi üzerine çıkmasını söyleyin. Her iki ayak bitişik, dizler gergin, kollar her iki yanda ve omuzlar aynı seviyede durmalıdır. Sırt, kalça ve topuklar ölçüm cetveline temas etmelidir. Dış kulak kanalı ile göz alt sınırını birleştiren çizgi yere paralel olacak şekilde baş kalkık durmalıdır. Bu şekilde dururken ölçme çubuğunu başın en üst noktasına değene kadar indirin ve sabit durmasını sağlayın. Terazinin üzerinden indirin. Boy uzunluğunu cetvel üzerinden okuyup kaydedin. 10