Çocuklarda ve Bebeklerde Göz Sağlığı

Transkript

1 Çocuklarda ve Bebeklerde Göz Sağlığı MedAmerikan Tıp Merkezi Oftalmoloji Bölümü Dr. Faik Bankeroğlu Çocuk ve bebeklerin göz sağlığı, erişkinlerden farklı özellikler gösterir. Bazı göz problemleri, örneğin göz tembelliği bebeklik ve çocukluk yaşlarında tedavi edilebilir, ancak tedavi edilmezse, çocuk büyüdükten sonra kalıcı olur ve tedavisi çocukluktan sonra mümkün olmaz. Çocuklara iyi bir görme keskinliği kazandırmak için, şikayetleri olmaksızın onları erken yaşlardan itibaren göz kontrollerine götürmek ve göze gelebilecek çeşitli kazalardan korumak gerekir. BEBEKLERDE NORMAL GÖRME FONKSİYONLARININ GELİŞMESİ Doğumdan sonra ilk aylardan itibaren bebeklerin görme fonksiyonları birçok değişiklik ve gelişme gösterir: Odaklama ve Obje Takibi: Yeni doğan bebekler periferik görmeye (çevreyi görme) sahip olarak doğarlar ve ilk haftalardan sonra kademeli olarak objelere fokuslanma gelişmeye başlar aydan sonra bebekler objelerin üzerine ve 1 metre ileriye odaklanma yapabilirler aydan itibaren bebekler hareketli objeleri takip etmeye başlarlar, görme koordinasyonu ve derinlik hissi gelişmeye başlar aydan sonra objelere odaklanma ve hareketli cisimlerin takibinde iki göz bir arada hareket etmiyorsa, çocuk doktorunun bebeği göz uzmanına yönlendirmesi gerekir. Işık ve Görüntüler Bebekler yeni doğduğunda parlak ışığa çok duyarlıdırlar, bu yüzden göz içine fazla ışık geçmemesi için gözbebekleri küçük durur (miyotik pupilla). İki haftadan sonra gözbebekleri genişler ve aydınlıkta daha geniş alanları fark etmeye başlarlar. İnsan yüzleri her zaman bebeklerin en çok ilgisini çeken imajlardır. İlk aylarda bebeklerin görme yeteneği geliştikçe tüm insan yüzlerini görmeye ve yüz ifadelerini ayırt etmeye başlarlar.

2 Renk Görme İlk aylardan sonra renklerin parlaklığını ve yoğunluğunu farketmeye başlarlar, koyu ve kontrast renklere açık tonlardan daha fazla bakarlar. 4 aylıktan sonra bebeklerin gözleri renklerin çoğunu fark edebilecek duruma gelir. Konverjans Her iki gözün bir obje üzerine aynı anda odaklanma yeteneği olan Konverjans, 7 yaş civarında tam gelişmiş duruma gelir. Bu yüzden fokuslama ve göz kayması problemi olan çocukların bu yaşlardan önce mutlaka tedavisi yapılmalıdır. Çocuklarda Refraksiyon Bozuklukları (Kırılma Kusurları) Bulanık görmenin en önemli sebeplerinden olan refraksiyon bozuklukları, çocukluk çağında sıklıkla 2,5-3 yaş civarında başlamaktadır. Bu yüzden çocukluk döneminde herhangi bir göz şikayeti olmasa da, çocuklar bu yaşlarda ilk göz muayenesine götürülmelidirler. Çocuklarda en sık görülen refraksiyon bozuklukları: 1- HİPERMETROPİ (Yakını görememe) Bu gözler normalden kısadır. Yakında bulunan objelerden gelen ışınlar retina üzerinde net olarak fokuslanamaz ve bir şey okurken sayfa üzerindeki kelimeler bulanıklaşıp, harflerde karışmalar olur. Hipermetropide göz içinde bir mekanizma çalıştırılarak (akomodasyon), bu kusur düzeltilebilir. Kısa süre net gören hasta ancak bir süre sonra tekrar bulanık görmeye başlar. Göz ve baş ağrılarıyla birlikte gözde yorgunluk hissi oluşur. Sıklıkla 2,5-3 yaşlarında başlar. 2- MİYOPİ (Uzağı görememe) Miyopik göz, normal göze göre daha uzun ve korneası (öndeki kırıcı saydam tabaka) daha diktir, böylelikle görüntüden gelen ışınlar retinanın önünde fokuslanır. Yakın objeler net görülebilir, uzaktakiler ise bulanık seçilirler. Genel olarak okul çağındaki çocuklarda ve 6 ile 18 yaş arasında herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir. 3- ASTİGMATİZM (Şekil bozukluğu) Hem uzak ve hem de yakındaki cisimlerde şekil bozukluğu ve bulanık görmeye neden olur. Yuvarlağı tam yuvarlak değil, oval gibi görmeye veya harfleri titrek veya gölgeli görmeye neden

3 olur. Astigmatlı korneada bir meridyendeki eğrilik diğerinden fazladır, futbol topuna benzer. Normal kornea ise yuvarlak ve düzgündür, basketbol topuna benzer. Astigmat, miyopi veya hipermetropiyle birlikte görülebilir. Genellikle küçük yaştaki çocuklarda 3 yaş civarında başlayabilir. Çocuklarda Görme Kontrollerinin Önemi Çocukların görme keskinliği, çok çeşitli çocukluk çağı göz hastalıklarından olumsuz bir şekilde etkilenebilir. Çocukların görme fonksiyonlarının gelişmesi, çocukların büyüme ve gelişmesine paralel olarak 7-8 yaşına kadar devam eder. Küçük yaşlarda sıklıkla görülen fokus ve göz hizalama bozukluklarıyla (göz kaymaları) çeşitli göz hastalıkları erken dönemde teşhis ve tedavi edilirse, kalıcı bir hasar olmadan çocukların göz sağlığı korunmuş olur. Görme Kontrolleri Niçin Çok Önemlidir? İyi bir görme-keskinliği çocukların fiziksel gelişmesi ve okuldaki başarısında anahtar rol oynamaktadır. Görme sistemi bebeklerde ve küçük çocuklarda tam gelişmemiştir; beyindeki görme merkezlerinin normal gelişmesi için her iki gözden de beyine eşit görme uyarıları gönderilmesi gerekir. Eğer küçüklükte çocukların gözleri beyne net görüntüler göndermezse, görme-keskinlikleri az (tembel) olarak kalacak ve hayatın ileri dönemlerinde bu durum düzelmeyecektir. Fakat çocukluktaki görme problemleri erken dönemde, 0-6 yaş arasında sıklıkla takip edilir ve düzeltilirse, tedavisi başarılı olacaktır. Görme Kontrolleri Ne Zaman ve Ne Sıklıkla Yapılmalı? Çocukluk görme kontrolleri, yeni doğduklarında, bebeklik çağında, okul öncesi ve okul çağında yapılmalıdır. Amerikan Akademi Oftalmoloji ve Amerikan Pediatrik Oftalmoloji Dernekleri sağlıklı çocuklara şu testlerin yapılmasını önermektedir: 1- Yeni doğan bebeklere: Red Reflex-Test (Kırmızı Reflex Testi) uygulanır. Bu testin çocuk doktorunun kontrolünde yapılması gerekir. Gözbebeğinden gelen ışık reflesi kırmızı ise normal, beyaz ise patolojiktir. Eğer bebek prematüre doğmuşsa, mutlaka prematüre retinopatisi açısından bu bebeklerin retina uzmanı göz doktoru tarafından detaylı muayenesi gerekmektedir. 2- İnfant (Bebeklik çağı): Bu dönemdeki çocukların göz kontrolleri yine çocuk uzmanı tarafından yapılır (6 aylık-1 yaş). Göz hareketleri, akomodsyon-konverjans ilişkisi ve obje takipleri kontrol edilir. İnfantil esotropya (içe kayma) bu yaştaki bebeklerde sıklıkla görülebilir.

4 3- Okul öncesi dönemde: 3-3,5 yaş arasında ilk göz muayenesi göz doktoru tarafından yapılmalıdır. Görme keskinliği mutlaka bu yaşlarda görme eşeli ile çeşitli obje ve ters E harfleri gösterilerek ölçülmelidir. Bu dönemde en sık göz kaymaları (strabismus; esotropya, ekzotropya, vertikal tropyalar), hipermetropi veya astigmatizma gibi kırılma kusurları saptanabilir. 4- Okul çağı yaşlarında: Okula başlanmasıyla birlikte veya bir göz probleminden şüphelenilmesi durumunda, göz doktoru tarafından, geciktirilmeden çocukların görmeleri test edilmeli ve tam bir göz muayenesinden geçirilmelidir. Bu yaş grubunda en sık rastlanan göz bozukluğu, miyopi veya astigmatizmadır ve süratle gözlükle düzeltilmesi gerekir. Görmeyi Etkileyen Fokus Bozuklukları ve Göz Kaymaları: Aşağıdaki durumlardan şüphe ediliyorsa, çocukların göz doktoru tarafından muayene edilmesi gerekir: AMBLİYOPİ (Göz tembelliği) Ambliyopi terimi, gözde görme azlığı ve normal görme yeteneğinin tam olarak gelişmemesi anlamına gelir (erken çocukluk çağında). Bu durum sıklıkla bir gözde görüldüğünden, tembel göz (lazy-eye) denilmektedir. Göz tembelliği sıklıkla, görme keskinliğinin bir gözde diğerine göre çok daha iyi olmasıyla görülmektedir. Çocuk farkında olmadan her zaman daha iyi gören gözü kullandığı için, diğer göz arka planda kalır ve az kullanılan göz zamanla tembelleşir. Çocukluk yaşlarında görülen hipermetropik gözlerde en sık rastlanan tembellik nedeni, anizometropik ambliyopi dir. İki göz arasındaki kırılma kusurunun bir gözde daha yüksek olmasından kaynaklanır veya bir göz tamamen normal emetrop, öbür göz yüksek hipermetroptur. Çocuk iki gözü açıkken bir gözdeki yüksek kusuru farkedemez. Bu yüzden doktor kontrolü bu yaşlarda çok önemlidir. Amerika da %2-3 oranında görülür. Göz tembelliğinin tedavisi, öncelikle bunun altındaki sebebi düzeltmek (örn. kırılma kusurunun veya şaşılığın vb.) ve iyi gözün kapatılıp tembel gözün çalışmasını sağlamaktır (Kapatma Oklüzyon Tedavisi). Ambliyopinin 8 yaşından sonra tedavisi mümkün değildir. Ambliyopi (göz tembelliği) sıklıkla şaşılık nedeniyle de oluşabilir. Strabismusu (şaşılık) olan bir bebekte bir göz ileriye bakarken, diğeri içe veya dışa döner ya da yukarı ile aşağı bakar.

5 GÖZ KAYMALARI: - İçe Kaymalar (Esotropyalar) - Dışa Kaymalar (Ekzotropyalar - İntermitant Ekzotropiler) - Vertikal Kaymalar (Dikey eksendeki kaymalar) Göz kaymaları sabit olabilir veya zaman zaman aralıklı da olabilir. Tek göz veya iki gözde birden olabilir. Yatay hareketleri sağlayan göz kaslarında veya dikey hareketleri sağlayan kaslarda hareket bozukluklarıyla oluşurlar. Normalde iki göz ileriye bakarken, her iki gözün retinalarının aynı noktalardan uyarılması gerekir veya görüntüden gelen sinyallerin, paralel iki gözün retina korrespondans noktaları nı uyarması gerekir. Kayan gözden gelen görme sinyalleri aynı noktada uyarı yapamayacağı için iki görüntü oluşacak ve füzyon mekanizması bu görüntüleri beyinde birleştiremeyecektir. Beyin çift görmeyi engellemek için kayan gözden gelen sinyalleri zamanla bir korunma refleksiyle silecektir (süpresyon). Bu gözün görmesi tembelleşecektir. PTOSİS Üst göz kapağının düşük olmasıdır. Çeşitli nedenlerle doğuştan veya sonradan oluşabilir. Üst kapağın gözü örtmesi veya gözbebeğini tam veya kısmen kapatmasıyla göz tembelliğine yol açabilir. GÖZ ÖN YÜZEY HASTALIKLARI Çocuklarda gözün ön yüzeyinin parlak ve saydam görünümde olması gerekir. Eğer gözün ön yüzeyinde bir bulanıklık veya özellikle gözbebeğinde bir beyazlık ya da leke görülürse, bunlar da görmeyi etkileyeceğinden, ambliyopi ye neden olabilirler. Gözbebeğinde bir beyazlık farkedilirse, doğuştan katarakt (Konjenital Katarakt ) veya doğuştan retina hastalıkları ndan (Retinoblastom - en sık görülen göz içi tümörü) şüphelenilmesi ve bu çocukların hızlı bir şekilde göz doktoruna gönderilmesi gerekir. Günümüzde modern katarakt cerrahisiyle bu bebekler başarıyla tedavi edilmektedir. Retinoblastomda da erken tanıyla bu bebeklere hayat kurtarıcı tedavi seçenekleri sunulmaktadır. ÇOCUKLUK ÇAĞI GÖZ YARALANMALARINDAN KORUNMA Her yıl binlerce çocuk oyun oynarken, spor yaparken, ev veya arabada birtakım kazalara maruz kalabilirler. Göze gelen çeşitli kimyasallar veya zararlı ışınlar yanıklara, travmalar da gözde künt veya delici yaralanmalara (glob perforasyonu gibi) yol açabilir. Gözün hasara uğraması veya göz kaybıyla körlük oluşması, çocuğun ilerideki hayatına, ruh sağlığına ve fiziksel gelişimine

6 büyük zarar verecektir. Gözün fonksiyonel bir organ olması, aynı zamanda yüzde kozmetik bir özellik göstermesi, insan hayatındaki önemini daha da artırmaktadır. Bu yüzden çocukları her türlü kazadan uzak tutmak için onları gözümüz gibi korumalı ve çeşitli önlemler almalıyız. Oyun oynarken, spor yaparken uygun koruyucu gözlükler kullanarak, onları %90 oranında çeşitli göz yaralanmalarından ve zararlı ışınlardan korumak mümkündür.