VBA Programlama Baþlangýç Kiti

Transkript

1 VBA Programlama Baþlangýç Kiti Visual Basic Düzenleyici ye Giriþ Kod Pencerelerini Yönetmek Proje Gezgini ile Projeler Geliþtirmek Deðiþkenler, Sabitler ve Veri Türlerini Bildirmek Deðiþkenlere Deðerler Atamak Dizilerle Çalýþmak Dinamik Diziler Oluþturmak Ekrana Yazmak ve Giriþleri Kabul Etmek Nesne Deðiþkenleri Tanýmlamak Özel Veri Türleri oluþturmak Program Akýþýný Denetlemek Hata Ýþleme Visual Basic Düzenleyici ye Giriþ Visual Basic Düzenleyicisi, kaydedilen veya yazýlan makrolarýn gücünü ve çok yönlülüðünü geniþletmenize olanak tanýyan güçlü bir araçtýr. Visual Basic Düzenleyici yi nasýl kullanacaðýnýzý tam olarak anlamanýz için, bu bölüm Visual Basic Düzenleyici nin tüm yönlerini ele alýr; çeþitli bileþenlerin ne olduðu, ne iþe yaradýðýný ve bunlarýn nasýl kullanýlacaðýný açýklar. Amaç açýklandýðýna göre, artýk tüm makrolarý programlamak için kullanýlan VBA (Visual Basic for Applications) dilini inceleme zamaný geldi. Daha önce Visual Basic Düzenleyici ile çalýþmadýysanýz, bu bölümü baþtan sonra incelemeniz çok faydalý olabilir. Daha önce Visual Basic Düzenleyici ile çalýþtýysanýz, belirli kýsýmlara atlamak aradýðýnýz bilgilere eriþmenize olanak tanýr. Visual Basic Düzenleyici yi Açmak Birçok Microsoft Windows-tabanlý uygulamada olduðu gibi Visual Basic Düzenleyicisi ni açmak için de çeþitli yöntemler vardýr. Menü çubuðundan Araçlar, Makro, Visual Basic Düzenleyicisi seçimini yapabilir veya Alt+F11 tuþlarýna basabilirsiniz. Düzenlemek veya görüntülemek istediðiniz belirli bir makro varsa, Araçlar, Makro, Makrolar ý týklayarak Makro iletiþim kutusunu açabilirsiniz. Buradan, üzerinde çalýþmak istediðiniz makroyu seçebilir ve Düzenle düðmesini týklayabilirsiniz. Ayný zamanda Makro iletiþim kutusunu açabilir ve Alt+F8 tuþlarýna basabilirsiniz. Visual Basic Düzenleyicisi nin Kýsýmlarýný Tanýmak Visual Basic Düzenleyicisini doðrudan açarken, üzerinde çalýþmak istediðiniz makroyu seçmek için Project Explorer (Proje Gezgini) penceresini kullanýrsýnýz. Project Explorer, tüm projeleri (kod gruplarý) ve içerdiði makrolarý, Windows Gezgini nde olduðu gibi aðaç görünümünde 41

2 Enine Boyuna Microsoft Office Excel 2003 Programlama listeler. Kök nesne (root object), aðacýn temel nesnesi olup, içinde çalýþtýðýnýz çalýþma kitabý ile birlikte açýk durumda olan diðer çalýþma kitaplarý ve Eklentiler de olabilir. VBA projeleri tarafýndan kullanýlan temel öðelerin her biri proje içinde ayrý bir klasörde bulunur. Bu öðeler 3. Bölüm de açýklanan nesneleri; bir çalýþma sayfasý ile iliþkilendirilmiþ makro kodunu içeren modülleri; çalýþma kitabýný için oluþturduðunuz kullanýcý tanýmlý nesnelerin tanýmlarý olan sýnýf modüllerini (14. Bölüm de daha ayrýntýlý olarak açýklanmýþtýr); ve 19. Bölüm de açýklanan kullanýcý formlarýný kapsar. Þekil 4-1 de gösterilen örnekte, geçerli çalýþma kitabý VBAProject (DateTimeManipulations.xls) olarak tanýmlanýr). Çalýþma kitabýnda bulunan üç çalýþma sayfasý (Sayfa1, Sayfa2, Sayfa3) ve çalýþma kitabýnýn kendisi (ThisWorkbook), Microsoft Office Excel Objects klasörünün içindedir. VBA ile programlanan veya kaydedilen tüm makrolar Modules (Modüller) klasöründe bulunur. Sýnýf modülleri ve kullanýcý formlarý Class Modules (Sýnýf Modülleri) veya Forms (Formlar) klasöründe bulunur. Þekil 4-1. Visual Basic Düzenleyicisi, programlama öðelerini kolay yönetilebilir þekilde düzenler. Proje Gezgini penceresinin hemen altýnda Properties (özellikler) penceresi bulunur. Bu pencere seçilen nesne ile iliþkili çeþitli özellikleri incelemek ve deðiþtirmek için kullanýlýr. Her ne kadar çalýþma sayfalarý deðiþtirilebilen ek özelliklere sahip olsa da, modüller ve çalýþma sayfalarý için, genellikle sadece Name özelliði kullanýlabilir. Özelliklerle çalýþmak genelikle kullanýcý formlarýnda gerekli olur. 42

3 VBA Programlama Baþlangýç Kiti Dikkat Bir çalýþma sayfasýnýn veya çalýþma kitabýnýn Name özelliðindeki deðerin, ayný nesnenin Excel deki deðeri ile ayný olmasý gerekmez. Her ne kadar Visual Basic Düzenleyicisi nin varsayýlan adlandýrma kurallarýna göre iki ad birbirine benzese de, doðru nesneye baþvuru yapýlmasýný saðlamak için adlar farklý olmalýdýr, ancak birlikte baðlanabilir. Nesne adlarý daha sýnýrlýdýr, çünkü VBA adlandýrma kurallarýna uymak zorundadýr (boþluk yok, bir harfle baþlamalý, ayrýlmýþ bir sözcük olmamalý, 31 karakterden uzun olmamalý). Code penceresi Visual Basic Düzenleyicisi ndeki en büyük penceredir ve Þekil 4-2 de gösterildiði gibi iki açýlýr kutu içerir. Soldaki açýlýr kutu, Object (Nesne) kutusudur ve bir nesneyi seçmek için kullanýlýr. Yalnýzca kodla çalýþýrken, kutu varsayýlan olarak General (Genel) nesnesini görüntüleyecektir. Ýkinci açýlýr kutu ise Procedure (Yordam) kutusudur ve geçerli modül içindeki makrolarý ayrý ayrý seçebilmeye yarar. Modüle makrolar eklendikçe ve silindikçe, Procedure kutusundan da eklenir ya da silinirler. Þekil 4-2. Visual Basic Düzenleyicisi Kod Penceresi, üzerinde çalýþacaðýnýz nesneleri ve yordamlarý seçmenize izin verir. Bir makroyu seçmek için Procedure kutusunu kullanabildiðiniz gibi, kod listesinde istediðiniz makroya eriþebilmek için yukarý ve aþaðý ok tuþlarýný da kullanabilirsiniz. Makrolarýn üzerine geldiðinizde, Procedure kutusu ekleme noktasýnýn makroya ekleme noktasýný aksettirecek þekilde güncelleþtirilir. Insert (Ekle) menüsünden User Form (Kullanýcý Formu) seçimini yaptýðýnýzda, Code penceresi þekil 4-3 de gösterildiði gibi Form Editor (Form Düzenleyici) ile deðiþtirilir. Kullanýcý formlarý hakkýnda ayrýntýlý bilgi için, Kullanýcý Formlarý Oluþturmak baþlýklý 19. Bölüm e bakýnýz. 43

4 Enine Boyuna Microsoft Office Excel 2003 Programlama Þekil 4-3. Visual Basic Düzenleyicisi Form Editör ile kullanýcý formlarý oluþtururken VBA kodu yazmanýza gerek kalmaz. Diðer Windows tabanlý uygulamalar gibi, Visual Basic Düzenleyici de, diðer tüm özelliklere eriþim saðlayan bir menü çubuðuna ve araç çubuðuna sahiptir. File (Dosya), Edit (Düzenle), Window (Pencere) ve Help (Yardým) menülerinde bulunan seçeneklerin birçoðu diðer Windows tabanlý uygulamalarda da bulunur. Bununla birlikte, geri kalan menüler Visual Basic Düzenleyicisi ni kullanýrken sýk sýk kullanacaðýnýz deðerli özellikler içerir. View (Görünüm) Menüsü View (Görünüm) menüsü, Visual Basic Düzenleyicisi içindeki belirli pencereleri açmanýza ve/ veya bu pencerelere geçmenize olanak tanýr. Bu menü ile, geçerli durumda görünür olmayan pencereleri açabilir ve hatta Visual Basic Düzenleyicisi ni açmadan Excel e dönebilirsiniz. Tablo 4-1 de View (Görünüm) menüsünde bulunan öðeler belirtilmiþtir. Tablo 4-1. Visual Basic Düzenleyicisi ndeki View (Görünüm) Menüsünde Bulunan Menü Öðeleri Öðe Açýklama Code (Kod) Object (Nesne) Definition (Taným) Proje Gezgini içindeki seçili öðe için Code penceresini görüntüler veya etkinleþtirir. Proje Gezgini içindeki seçili nesneyi görüntüler veya etkinleþtirir. Code penceresinde seçili öðeyi gösteren Object Browser ý (Nesne Tarayýcýsý) görüntüler veya etkinleþtirir. Öðe bir yordam veya iþlevse, bu yordamýn ya da iþlevin kodunu görüntüler. 44

5 VBA Programlama Baþlangýç Kiti Tablo 4-1. Visual Basic Düzenleyicisi ndeki View (Görünüm) Menüsünde Bulunan Menü Öðeleri Öðe Açýklama Last Position (Son Konum) Object Browser (Nesne Tarayýcýsý) Immediate Window Locals Window Watch Window Call Stack (Yýðýn Çaðýr) Project Explorer (Proje Gezgini) Properties Window (Özellikler Penceresi) Toolbox (Araç Kutusu) Tab Order (Sekme Sýrasý) Toolbars (Araç Çubuklarý) Microsoft Office Excel Insert (Ekle) Menüsü Ýmleci düzenlenen son kod satýrýna geri getirir. Object Browser (Nesne Tarayýcýsý) penceresini görüntüler veya etkinleþtirir. Immediate penceresini görüntüler veya etkinleþtirir. Locals penceresini görüntüler veya etkinleþtirir. Watch (Ýzle) penceresini görüntüler veya etkinleþtirir. Call Stack iletiþim kutusunu görüntüler veya etkinleþtirir. Project Explorer penceresini görüntüler veya etkinleþtirir. Properties (Özellikler) penceresini görüntüler veya etkinleþtirir. Kullanýcý formlarý tasarlamak için nesneler içeren Araç Kutusunu (Toolbox) görüntüler veya etkinleþtirir. Tab Order (Sekme Sýrasý) iletiþim kutusunu görüntüler veya etkinleþtirir. Visual Basic Düzenleyicisi içindeki çeþitli araç çubuklarýný kapatmanýza ve açmanýza izin verir. Ayný zamanda bu araç çubuklarýný özelleþtirebilirsiniz. Etkin çalýþma kitabýna geçer ve görüntü simge durumuna küçültülmüþse görüntüyü ekrana geri getirir. Insert (Ekle) menüsü projenize yeni yordamlar, modüller veya kullanýcý formlarý eklemenizi saðlar. Tablo 4-2, Visual Basic Düzenleyicisi ndeki Insert menüsünün öðelerini özetlemektedir. Tablo 4-2. Visual Basic Düzenleyicisi ndeki Insert (Ekle) Menüsünde Bulunan Menü Öðeleri Öðe Açýklama Procedure (Yordam) UserForm (Kullanýcý Formu) Module (Modül) Class Module (Sýnýf Modülü) File (Dosya) Geçerli modülün içinde yeni bir Yordam için bir bildiri oluþturmanýza yardým eden Add Procedure (Yordam Ekle) iletiþim kutusunu görüntüler. Geçerli projeye yeni bir kullanýcý formu ekler. Geçerli projeye yeni bir modül ekler. Geçerli projeye yeni bir sýnýf modülü ekler. Bir metin dosyasý (*.txt), bir Basic dosyasý (*.bas) veya bir sýnýf dosyasý (*.cls) almanýza olanak tanýyan bir File Open (Dosya Aç) iletiþim kutusunu görüntüler. Metin dosyalarý geçerli Kod penceresine eklenirken, Basic veya sýnýf dosyalarý geçerli projeye ayrý modüller veya sýnýf modülleri olarak eklenecektir. 45

6 Enine Boyuna Microsoft Office Excel 2003 Programlama Format (Biçim) Menüsü Format (Biçim) menüsü kullanýcý formlarý üzerindeki nesnelerin yerleþimi ve biçimlendirmesine yardýmcý olur. Tablo 4-3 te Format (Biçim) menüsünde bulunan öðeler listelenmektedir. Tablo 4-3. Visual Basic Düzenleyicisi ndeki Format (Biçim) Menüsünde Bulunan Menü Öðeleri Öðe Açýklama Align (Hizala) Make Same Size (Ayný Boyuta Getir) Size to Fit (Boyuta Uydur) Size to Grid (Kýlavuza Uydur) Horizontal Spacing (Yatay Aralýk) Vertical Spacing (Dikey Aralýk) Center in Form (Form da Ortala) Arrange Buttons (Düðmeleri Düzenle) Group (Grupla) Ungroup (Grubu Çöz) Order (Sýrala) Align (Hizala) alt menüsünü görüntüler. Bu alt menü, iki veya daha çok nesneyi ortak bir kenar boyunca hizalamanýzý saðlar Make Same Size (Ayný Boyuta Getir) alt menüsü iki veya daha fazla nesnenin geniþliðini, yüksekliðini veya her ikisini ayný boyuta getirmenizi saðlar Bir nesnenin yüksekliðini ve geniþliðini içeriði tam olarak sýðacak þekilde yeniden boyutlandýrýr Bir nesnenin yüksekliðini ve geniþliðini, sýnýrlarý kullanýcý formundaki en yakýn kýlavuz çizgilere yaslanacak þekilde yeniden boyutlandýrýr Ýki veya daha fazla nesne arasýndaki yatay aralýðý ayarlamanýzý saðlayan Horizontal Spacing (Yatay Aralýk) alt menüsünü görüntüler Ýki veya daha fazla nesne arasýndaki dikey aralýðý ayarlamanýzý saðlayan Vertical Spacing (Dikey Aralýk) alt menüsünü görüntüler Bir nesneyi yatay veya dikey olarak bir form üzerinde yatay veya dikey olarak ortalamanýzý saðlayan Center in Form alt menüsünü görüntüler Düðme nesnelerini kullanýcý formunun alt ve sað tarafý boyunca yerleþtirmenizi saðlayan Arrange Buttons (Düðmeleri Düzenle) alt menüsünü görüntüler. Seçilen nesnelerden bir grup oluþturarak, bir arada düzenlenmelerini saðlar Nesne grubunu çözer Nesnelerin kullanýcý formundaki sýralarýný düzenlemenizi saðlayan Order (Sýrala) alt menüsünü görüntüler Debug (Hata Ayýkla) Menüsü Debug (Hata Ayýkla) menüsü, yordamlarýn yürütülmesindeki hata ayýklama (deneme) sürecine yardým eden çeþitli araçlar saðlar. Tablo 4-4 te Debug menüsünde bulunan öðeler listelenmiþtir. 46

7 VBA Programlama Baþlangýç Kiti Tablo 4-4. Visual Basic Düzenleyicisi ndeki Debug (Hata Ayýkla) Menüsünde Bulunan Menü Öðeleri Öðe Açýklama Compile (Derle) Step Into (Adýmla) Step Over (Tümünü Adýmla) Step Out (Kalaný Adýmla) Run to Cursor (Ýmlece Kadar Çalýþtýr) Add Watch (Gözcü Ekle) Edit Watch (Gözcü Düzenle) Quick Watch (Hýzlý Gözcü) Toggle Breakpoint (Kesme Noktasý Ekle) Seçilen proje için kodu derler. Menü üzerinde Compile <Proje_Adi> olarak tanýmlanýr. Kodun üzerinde satýr satýr ilerlemenizi saðlar. Her satýr, çalýþtýrýlmadan önce vurgulanýr. Yordamýn tamamýný bir defada çalýþtýrmanýzý saðlar. Geçerli yordam çaðrýlarý ikinci bir yordamý çaðýrýrsa ve ikinci yordamda adýmlama yapmanýza gerek yoksa faydalýdýr. Geçerli yordamda geri kalan kodu çalýþtýrmanýzý saðlar ve bütün satýrlar çalýþtýrýldýðýnda sona erer. Kodun imlece kadar olan kýsmýný çalýþtýrmanýzý saðlar. Ýzlemek istediðiniz deðiþkenler veya ifadeler eklemek için kullandýðýnýz Add Watch (Gözcü ekle) iletiþim kutusunu görüntüler. Ýzlediðiniz deðiþkenleri ve ifadeleri deðiþtirmek için kullanabileceðiniz Edit Watch (Gözcü Düzenle) iletiþim kutusunu görüntüler. Kod penceresinde seçilen geçerli deðiþkenin veya ifadenin deðerini görüntüleyen Quick Watch (Hýzlý Gözcü) iletiþim kutusunu görüntüler. Ayný zamanda fareyi bir deðiþkenin veya ifadenin üzerinde hareket ettirerek bir Araç Ýpucu nu görüntüleyebilirsiniz. Geçerli kod satýrýnda bir kesme noktasý yaratmanýzý saðlar. Bir kesme noktasý ile karþýlaþýldýðýnda yürütme durdurulur. Geçerli satýr zaten bir kesme noktasý içeriyorsa, bu komutu seçince söz konusu nokta silinir. Ýmleci kodun sol kenarýna yerleþtirip (böylece fare imleci sað üst köþeyi iþaret eden bir oka dönüþür) çift týklayarak da kesme noktalarý yaratabilir ve silebilirsiniz. Clear All Breakpoints Gerçeli modül içindeki tüm kesme noktalarýný (Tüm Kesme Noktalarýný Temizle) temizlemenizi saðlar. Set Next Statement (Sonraki Deyimi Belirle) Show Next Statement (Sonraki Deyimi Göster) Gerekirse diðer satýrlarý atlayarak yürütülecek bir sonraki kod satýrýný belirlemenizi saðlar Hýzlý bir þekilde yürütülecek sonraki kod satýrýna geçmenizi saðlar. Bu, kod listesinde kaydýrma yaptýðýnýz zaman ve sonraki çalýþtýrýlabilir kod satýrýna hýzlý bir þekilde geçmek isterseniz faydalýdýr. 47

8 Enine Boyuna Microsoft Office Excel 2003 Programlama Run (Çalýþtýr) Menüsü Run (Çalýþtýr) menüsü, program kodunun çalýþtýrýlmasýna ve kullanýcý formlarýnýn görüntülenmesini saðlayan çeþitli komutlar içerir. Tablo 4-5, Run (Çalýþtýr) menüsünde bulunan öðeleri listelemektedir. Tablo 4-5. Visual Basic Düzenleyicisi ndeki içindeki Run (Çalýþtýr) Menüsünde Bulunan Menü Öðeleri Öðe Run Sub/UserForm (Alt/Kullanýcý Formunu Çalýþtýr) Break (Kes) Reset (Sýfýrla) Design Mode (Tasarý Modu) Açýklama Geçerli yordamý veya kullanýcý formunu çalýþtýr. None (Hiçbiri) seçilirse, RunMacro (Makroyu Çalýþtýr) iletiþim kutusu görüntülenir ve çalýþtýrmak üzere bir yordam seçmenizi saðlar. Bir yordam çalýþýrken ve Kesme modunda, bu komut Continue (Devam Et)olarak deðiþir ve yordamýn normal olarak çalýþtýrýlmasýna devam etmenizi saðlar Yordamýn çalýþtýrýlmasýný durdurur ve Break modundaki kodu yerleþtirir. Modül düzeyindeki tüm deðiþkenleri sýfýrlamanýza ve Call Stack i (Yýðýn Çaðrýsý) temizlemenize izin verir. Seçilen yordam için Tasarý (Design) modunu açmanýzý ve kapatmanýzý saðlar. 48 Tools (Araçlar) Menüsü Tools (Araçlar) menüsü yordamlarý çalýþtýrmanýza, dýþ yordamlara baþvurular eklemenize, Visual Basic Düzenleyicisi için seçenekleri ayarlamanýza, geçerli proje için özellikleri ayarlamanýza ve projeyi sayýsal olarak imzalamanýza olanak tanýr. Tablo 4-6, Tools (Araçlar) menüsünde bulunan öðeleri listeler. Tablo 4-6. Visual Basic Düzenleyicisi ndeki Tools (Araçlar) Menüsünde Bulunan Menü Öðeleri Öðe Açýklama References (Baþvurular) Geçerli proje için References (Baþvurular) iletiþim kutusunu görüntüler. Bu iletiþim kutusu, projenin eriþebilmesi gereken diðer VBA projelerini ve nesne kütüphanelerini belirtmenizi saðlar. Additional Controls Araç kutusuna yeni denetimler eklemenizi saðlayan Additional (Ek Denetimler) Controls (Ek Denetimler) iletiþim kutusunu görüntüler. Macros (Makrolar) Options (Seçenekler) Properties (Özellikler) Digital Signature Tüm açýk projelerden bir makroyu hýzlýca seçmenize ve çalýþtýrmanýzý saðlayan Macros (Makrolar) iletiþim kutusunu görüntüler. Visual Basic Düzenleyicisi nin farklý seçeneklerini ayarlamanýzý saðlayan Options (Seçenekler) iletiþim kutusunu görüntüler. Geçerli proje için çeþitli özellikleri ayarlamanýzý saðlayan Project Properties (Proje Özellikleri) iletiþim kutusunu görüntüler. Geçerli proje menü üzerinde ProjectName Properties (ProjeAdý Özellikleri) olarak tanýmlanýr. Kodunuzu PC üzerine yüklediðiniz herhangi bir (Sayýsal Ýmza) sayýsal imza ile imzalamanýzý saðlayan Digital Signatures (Sayýsal Ýmzalar) iletiþim kutusunu görüntüler.

9 VBA Programlama Baþlangýç Kiti Visual Basic Düzenleyicisi ni Özelleþtirmek Visual Basic Düzenleyicisitamamen özelleþtirilebilir ve kendi kiþiþel çalýþma alýþkanlýðýnýza göre ayarlanabilir. Çeþitli pencereler varsayýlan konumlarýndan ayrýlabilir ve ekranda herhangi bir yere yerleþtirilebilir. Ayný zamanda, 3. Bölümde açýklandýðý gibi, var olan araç çubuklarýnýn herhangi birisini taþýyabilir, gizleyebilir, görüntüleyebilir ve herhangi bir araç çubuðundan düðmeler ekleyebilir ve çýkarabilirsiniz. Visual Basic Düzenleyicisi içindeki tüm yardýmcý pencereler varsayýlan olarak bir konuma sahiptir. Bir pencereyi taþýmak için, fare iþaretçisini pencerenin baþlýk çubuðuna yerleþtirin ve dilediðiniz konuma sürükleyin. Þekil 4-4 te gösterildiði gibi, fare tuþunu býraktýðýnýzda pencerenin nereye konumlanacaðýný gösteren bir çerçeve görünecektir. Þekil 4-4. Visual Basic Düzenleyicisi ndeki varsayýlan pencere konumlarý burada görünür, ancak etraftaki pencereleri taþýyarak çalýþma ortamýný düzenleyebilirsiniz. Ýpucu Yuvlanmýþ bir pencere ile yuvalanmadan önceki son konumu arasýnda geçiþ yapmak için hýzlý bir yöntem de pencerenin Baþlýk çubuðunu çift týklamaktýr. Bu özellikle yuvalanmýþ konuma geri dönerken kullanýþlýdýr çünkü Visual Basic Düzenleyicisi nin bazý zamanlarda pencereyi yuvalanmýþ konuma getirmek istediðinizi anlamasý zor olabilir. Araç çubuklarýný özelleþtirmek, diðer Windows tabanlý uygulamalarda uygulanan yordamlarýn aynýsýný gerektirir. Bir araç çubuðunu hareket ettirmek için, basitçe araç çubuðundaki boþ bir alaný týklayýn ve istediðiniz konuma sürükleyin. Toolbar Options (Araç Çubuðu Seçenekleri) düðmesini týklayýn (araç çubuðunun sað alt köþesinde bulunur) veya araç çubuðundaki boþ bir alaný farenin sað tuþuyla týklayýn, Customise (Özelleþtir) i týklayarak Customize (Özelleþtir) iletiþim kutusunu görüntüleyin. Bu iletiþim kutusunda, görünür araç çubuklarýna düðmeler ekleyebilir veya düðmeleri kaldýrabilirsiniz. Araç çubuklarýnýn herhangi birini farenin sað tuþuyla týklayarak, herhangi bir araç çubuðunu gösterebilir veya gizleyebilirsiniz. Visual Basic Düzenleyicisi içindeki Options (Seçenekler) iletiþim kutusu da Visual Basic Düzenleyicisi nin çalýþma ortamýný etkileyen çeþitli seçenekler içerir. Options iletiþim kutusundaki denetimler dört sekme altýnda düzenlenir: Editor (Düzenleyici), Editor Format (Düzenleyici Biçimi), General (Genel) ve Docking (Yuvalama). 49

10 Enine Boyuna Microsoft Office Excel 2003 Programlama Þekil 4-5 de gösterilen Editor (Düzenleyici) sekmesi ayný zamanda iki seçenekler kümesine bölünmüþtür. Ýlk küme Code Settings (Kod Ayarlarý) olup IntelliSense araç ipuçlarýnýn görünümünü, kod biçimini, deðiþken bildirimini ve sözdizimi hatalarýný denetler. Auto Quick Info (Otomatik Hýzlý Bilgi) iþlevleri ve bunlara ait parametreleri yazarken bilgi saðladýðý gibi, tasarý modunda bunlara ait uygulanabilir sabitleri verir. Çalýþma zamaný (run-time) modunda, fare bir deðiþken üzerinde hareket ettirildiði zaman Auto Data Tips (Otomatik Veri Ýpuçlarý) bu deðiþkenin deðeri görüntülenir. Kod biçimlendirme seçenekleri Auto Indent i (Otomatik Girinti) içerir. Bu seçenek yeni satýrlarý üzerindeki satýrla ayný hizaya girintiler. Tab Width (Sekme Geniþliði) seçeneði ise bir sekmenin içerdiði boþluk sayýsýný ayarlar. Require Variable Declaration (Deðiþken Bildirimi Gerekir) seçeneði sizin daha önce tanýmlamadýðýnýz bir deðiþkeni kullanmanýzý önler. Auto Syntax Check (Otomatik Sözdizimi Denetimi) kod satýrlarýndaki sözdizimi hatalarýný denetler. Son olarak, Auto List Members ý (Üyeleri Otomatik Olarak Listele) seçmek Visual Basic Düzenleyicisi nin yazmakta olduðunuz bir deyimi tamamlamak için kullanýlabilecek bilgileri görüntülemesini saðlar. Þekil 4-5. Options iletiþim kutusunun Editor sekmesi kodlarýn, hatalarýn ve ipuçlarýnýn Visual Basic Düzenleyicisi nde görüntüleniþ biçimini ayarlayan araçlar saðlar. Enine Boyuna Bildirimler Sýrasýnda Hatalardan Kaçýnmak Bir deðiþkeni kullanmadan önce tanýmlamak sýkýcý olabilir, ancak programlamadaki en gizemli hatalardan birini önler: sýfýr ile bölünebilme (divide by zero) hatasý. Bir haftadaki ortalama sýcaklýðý bulmak isterseniz bir sýfýra bölme hatasý karþýnýza çýkabilir. Sýcaklýklarýn toplamýný bir deðer atamadýðýnýz intnumdays (Gün Sayýsý) adlý yeni bir deðiþkene bölmeye çalýþýrsanýz, program deðeri sýfýr olarak alýr ve hata verir. Ýkinci seçenekler kümesi Window Settings (Pencere Ayarlarý) olup, Kod penceresinin birden çok yordamý nasýl görüntüleyeceðini denetler ve fareyi kullanarak kodu nasýl taþýyacaðýnýzý belirler. Drag-and-Drop-Text (Metni Sürükle ve Býrak) seçeneðini etkinleþtirerek, mevcut kodun ve Kod penceresinin içindeki öðeleri Immediate ve/veya Watch pencereleri arasýnda sürükleyip 50

11 VBA Programlama Baþlangýç Kiti býrakabilirsiniz. Default to Full Module View (Tam Modül Görünümünü Varsayýlan Yap), yeni modül pencereleri için görünümü kaydýrýlabilir bir pencere veya tek yordam görünümüne ayarlar. Procedure Separator (Yordam Ayýrýcý) seçeneði yordamlarý ayýran bir çizgi çizer. Þekil 4-6 da gösterilen Options iletiþim kutusunun Editor Format (Düzenleyici Biçimi) sekmesi, kodu görüntülemek için kullanýlan yazý tipini ayarlamanýza izin verir. Kod penceresindeki kod seçeneklerinin rengi (anahtar kelimeler, açýklamalar, sözdizimi hatalarý, seçili öðeler vb.), yazý tipi ve boyutu gibi özellikler ayarlanabilir. Ayný zamanda Margin Indicator Bar ý (Kenar Boþluðu Gösterge Çubuðu) açabilir ve kapatabilirsiniz. Büyük olasýlýkla bunu açýk býrakacaksýnýz, çünkü Kesme Noktalarýný (Break Points) açmak ve kapatmak için hýzlý bir yol saðlar. Þekil 4-6. Editor Format sekmesi, kodun gösterildiði yazý tipini ve önemli program öðelerini vurgulamak için kullanýlacak rengi belirlemenizi saðlar. Enine Boyuna Þekil 4-7 de gösterilen General sekmesi Form Grid Settings (Form Izgara Ayarlarý), Tool Tips (Araç Ýpuçlarý), Form ve Module pencerelerinin otomatik olarak kapatýlmasý, deðiþkenler sýfýrlanmadan önce uyarý, kod derlenirken hata yakalamak ve belirlemek için seçenekler saðlar. Form Grid Settings, kullanýcý formlarý tasarlarken ýzgara noktalarýný açýk ve kapalý olarak ayarlamanýzý saðlar; ayný zamanda ýzgara noktalarý arasýndaki yatay ve dikey mesafeyi deðiþtirebilir ve eklendiði zaman ýzgaraya hizalanan yeni denetimler ekleyebilirsiniz. Ayný zamanda her düðmenin ve araç çubuðunun ne iþe yaradýðýný gösteren Araç Ýpuçlarýný (ToolTips) açabilir ve kapatabilirsiniz. 51

12 Enine Boyuna Microsoft Office Excel 2003 Programlama Þekil 4-7. Options iletiþim kutusunun General sekmesi, iletiþim kutusundaki diðer sekme sayfalarýna uymayan denetimleri içerir. Collapse Proj. Hides Windows seçeneðini, Proje Gezgini penceresinde proje daraltýldýðý zaman modül ve kullanýcý formu pencerelerini otomatik olarak kapatýr. Notify Before State Loss seçeneði, tüm deðiþkenleri sýfýrlayan belirli bir eylemi gerçekleþtirirken sizi bilgilendirir. Error Trapping (Hata Yakalama) için kullanýlabilen üç seçenek vardýr. Break on All Errors (Tüm Hatalarda Kes) seçeneðinin seçilmesi çalýþan yordamlar içinde hata yakalayýcýlarýn olup olmadýðýna bakýlmaksýzýn Visual Basic Düzenleyicisi nin tüm hatalarda kesilmesini saðlar. Break in Class Module (Sýnýf Modülünde Kes) izlenmeyen bir hata oluþmasý durumunda Break moduna geçer ve hatayý üreten sýnýf modülündeki kod satýrýný vurgulu gösterir; Break on Unhandled Errors (Ýþlenmeyen Hatalarda Kes) seçeneði, sadece bir hata iþleyici etkin deðil ise Break moduna geçer. Ýzlenmeyen hata bir sýnýf modülü içinde meydana gelmiþse, sýnýf modülündeki kod satýrý deðil çaðýrma yordamýndaki kod satýrý vurgulu gösterilir. General sekmesinde bulunan son iki seçenek yordamlar derlendiði zaman kullanýlabilir olan son iki seçeneði belirler. En hýzlý yürütme için hem Compile on Demand (Ýstenince Derle) hem de Background Compile (Arkaplanda Derle) seçeneklerinin seçilmesi gerekir. Ýlk seçenek kodun tamamýný anýnda derleyerek uygulamanýn daha hýzlý çalýþmasýný saðlar. Ýkinci seçenek ise, projeyi çalýþma modu sýrasýnda derlemek için boþ iþlem zamanýný kullanýr. Options iletiþim kutusunda bulunan dördüncü ve beþinci sekme, Visual Basic Düzenleyicisi içinde bulunan yardýmcý pencerelerin herhangi birinin yuvalanabilir olup olmayacaðýný belirlemenizi saðlar. Varsayýlan olarak, Object Browser penceresi dýþýndaki tüm pencereler yuvalanabilir pencerelerdir. 52

13 VBA Programlama Baþlangýç Kiti Kod Pencerelerini Yönetmek Bir Excel projesinde kodlarý düzenli ve kolay bulunur halde düzenlemek, sabit diskinizdeki dosyalarý düzenli bir þekilde konumlandýrmak kadar önemlidir. Visual Basic Düzenleyicisi nde Project Explorer bir projenin öðelerini Windows Gezgini tarafýndan kullanýlan aðaç görünümünün aynýsý ile temsil eder. Project Explorer, Windows Gezgini kadar esnek deðildir, ancak bir projenin benzer öðelerinin ortak bir klasör içinde gruplanmasýný saðlar. Bu bildik düzenleme, belirli bir modülün, sýnýf modülünün, kullanýcý formunun veya baþka bir Excel nesnesinin bulunmasýný kolaylaþtýrýr. Pencereleri Ýþlemek Her baðýmsýz modülü, sýnýf modülleri veya kullanýcý formu kendi kod penceresinde görüntülenir. Yani, yeni modüller eklediðiniz zaman, üzerinde çalýþacaðýnýz pencere sayýsý artacaktýr. Bir projenin içerdiði modüllerin sayýsýna bakýlmaksýzýn, proje ile çalýþmak için tümünü açmanýz gerekmez. Yalnýzca düzenlemek istediðiniz modül veya kullanýcý formunu açmanýz gerekir. Çeþitli pencereler arasýnda gezinmenize yardýmcý olmak için Visual Basic Düzenleyicisi, pencereleri kapatmanýza, açmanýza ve aralarýnda geçiþ yapmanýza olanak tanýyan bazý araçlar saðlar. Bir modülü Project Explorer penceresinde modül üzerine çift týklayarak açabilirsiniz. Bu yöntemi ayný zamanda önceden açýk bir modüle geçiþ yapmak için de kullanabilirsiniz. Çeþitli açýk pencereler arasýnda geçiþ yapmak için, Window menüsünü kullanarak dilediðiniz pencereyi seçebilirsiniz. Ayný zamanda Ctrl+F6 tuþlarýna basarak pencereler arasýnda ilerleyebilir ya da Shift+Ctrl+F6 tuþlarýna basarak bir önceki pencereye geçebilirsiniz. Bir pencerenin içeriði üzerinde çalýþmanýz tamamlanýnca, Pencereyi Kapat (Close Window) düðmesini týklayarak veya Ctrl+F4 e basarak pencereyi kapatabilirsiniz. Pencereler ayný zamanda ana Visual Basic Düzenleyicisi penceresi içinde de simge durumuna küçültülebilir veya yeniden boyutlandýrýlabilir. Dilerseniz ayný anda birden çok modülü görüntüleyebilirsiniz. Window menüsü açýk pencereleri yatay veya dikey olarak döþemek ya da basamaklamak için komutlar içerir. Ayný modülün farklý iki kýsmýný görüntülemeniz gerekirse, bölme tutamacýný kullanarak veya Window menüsündeki Split (Böl) komutu kullanarak pencereyi bölebilirsiniz. Kod Eklemek Bir projeye kod eklemek çeþitli yollarla yapýlabilir. Ancak ilk olarak kodu tutacak bir kap (kod modülü, sýnýf modülü veya kullanýcý formu gibi) seçilmelidir. Kullandýðýnýz kap, eklemeyi düþündüðünüz kod tarafýndan gerçekleþtirilecek iþlemlere baðlýdýr. Her ne kadar kodunuzun tamamýný bir modülün içinde saklamak mümkün olsa da, kodu iþlemlere göre gruplanan farklý modüller içinde saklamanýz en iyisidir. Yeni bir modül eklemek için, modül türünü seçin (modül, sýnýf modülü veya kullanýcý formu). Bunun için Insert (Ekle) menüsünü veya Standart araç çubuðundaki Insert (Ekle) düðmesini kullanabilirsiniz. 53

14 Enine Boyuna Microsoft Office Excel 2003 Programlama Bir modüle veya sýnýf modülüne yeni bir yordam eklemek için, doðrudan modüle ait kod penceresinin içine yazabilirsiniz. Ayný zamanda Insert (Ekle), Procedure (Yordam) seçimini yaparak Add Procedure (Yordam Ekle) iletiþim kutusunu açabilirsiniz. Þekil 4-8 de gösterilen bu iletiþim kutusu sizden bir yordam yaratmak için gereken bilgileri ister. Þekil 4-8. Add Procedure (Yordam Ekle) iletiþim kutusu yordamýnýzýn ana taslaðýný belirlemenizi saðlar. Not Bu bölümde daha sonraki konularda Add Procedure iletiþim kutusunda bulunan seçeneklerle ilgili daha çok bilgi edineceksiniz. Programlama Stili ve Kod Okunabilirliði Hakkýnda Notlar Programcýlar farklý altyapýlara sahiptir. Bu yüzden her biri farklý bir kod yazma stili kullanýr. Büyük yazýlým firmalarý için çalýþan programcýlar, firma tarafýndan belirlenen katý kurallara uygun kod yazarken, serbest programcýlar belirli bir biçimi izlemeyebilirler. Hem þirket programcýlarýnýn, hem de serbest çalýþan programcýlarýn kolay okunabilir ve anlaþýlabilir kodlar yazmalarý zorunludur. Yazdýðýnýz kodu anlasanýz bile, bunu sizin veya baþka bir programcýnýn gelecekte yeniden deðiþtirmesi gerekebilir. Çok güçlü bir hafýzanýz yoksa, eski yazma mantýðýnýzý anlamakta ve deðiþiklik yapmakta zorlanabilirsiniz. Kodunuzu olabildiðince okunabilir yapmak için çeþitli önlemler vardýr. Yordamlarýnýzý olabildiðince kýsa tutun. Bir çalýþma kitabýný açacak bir makroya gerek duyarsanýz, kullanýcýdan bilgi isteyin, çalýþma kitabýnda deðiþiklikler yapýn, ardýndan çalýþma kitabýný kaydedin ve kapatýn. Daha sonra makroyu çeþitli yordamlara daðýtýn: her görev için bir yordam kullanýn. Ardýndan, yordamlarý çaðýrmak için bir ana yordam kullanýr. Programýnýzý ana yordam tarafýndan çaðrýlacak olan alt yordamlar oluþturarak yapýlandýrmak ayný zamanda hatalarý bulmayý ve düzeltmeyi (hata ayýklama) kolaylaþtýrýr. Çünkü programý küçük kod bölümleri halinde inceleme olanaðýnýz olacaktýr. 54

15 VBA Programlama Baþlangýç Kiti Bir satýr Code penceresinin ötesine geçerse, bir boþluk ve alt çizgi ekleyerek sonraki satýrda bulunan kodun, geçerli satýrda bulunan koda ait olduðunu belirtebilirsiniz. 81. sayfadaki PermissionLoop yordamý bu kural için kullanacaðýnýz birçok yordamdan ilkidir. Bir adlandýrma kuralý seçin ve buna uyun. Projeler, yordamlar, deðiþkenler ve diðer tüm programlama öðeleri ada gerek duyarlar. Adýn, öðenin ne için kullanýldýðýný iletecek þekilde anlamlý bir ad olmasý gerekir. Kullanabileceðiniz çeþitli adlandýrma kurallarý vardýr ve bunlardan en yaygýn olanlarý Macar notasyon sisteminin biçimleridir. Not Macar notasyonu, bu adlandýrma kuralýnýn mucidi olan Macaristan da yetiþmiþ Dr.Charles Simonyi tarafýndan tasarlanmýþtýr. Dr. Simonyi bu gösterimi tasarladýðý zaman Microsoft ta Baþ Mimar olarak çalýþýyordu. Windows ta Programlama nýn özgün bölümünü adresinde Search kutusuna Simonyi Hungarian Notation yazarak bulabilirsiniz. Olabildiðince kýsa adlar seçin. Tanýmlayýcý adlar avantajlý olsa da, 10 veya 15 karakterden uzun adlarý kullanýþsýz olabilir. Adlarý kýsa tutmak için mantýklý kýsaltmalar kullanýn. Unutmayýn: Ad ne kadar uzunsa, yanlýþ yazýlma olasýlýðý o kadar yüksek olacaktýr. Proje Gezgini ile Projeler Geliþtirmek Visual Basic Düzenleyicisi içinde projeleri yönetmek için Project Explorer ý (Proje Gezgini) kullanýrsýnýz. Yeni modüller oluþturmanýza, modülleri silmenize ve modülleri bir projeden diðerine kopyalamanýza olanak tanýr. Proje Gezgini nde yapamadýðýnýz tek þey yeni bir proje yaratmaktýr (bunun için, yeni bir çalýþma kitabý yaratmanýz gerekir), ancak Proje Gezgini ni kullanarak projenizin içeriðini yönetebilirsiniz. VBA Modülleri Yaratmak Tüm makrolar ve yordamlar bir VBA modülü içinde saklanýr. Bir proje içinde birden fazla modül kullanmanýz gerekebilir. Yeni bir modül yaratmak için, Insert (Ekle) yi týklayýn ve ardýndan oluþturmak istediðiniz modülün türüne göre Module (Modül), Class Module (Sýnýf Modülü) veya UserForm (Kullanýcý Formu) seçimini yapýn. Þekil 4-9 da bir projede yeni yaratýlan bir modül gösterilmiþtir. Modülü oluþturduktan sonra, yordamlar eklemeye veya kullanýcý formunu tasarlamaya baþlayabilirsiniz. Baþka bir seçenek de bir metin dosyasýndan bir modülü almaktýr. File, Import File (Dosya, Dosya Al) seçimini yaparak diðer modüllerde veya kullanýcý formlarýnda kullanabileceðiniz bir metin dosyasýný seçebilirsiniz. Visual Basic Düzenleyicisi yeni bir modül oluþturur, bu yüzden eklediðiniz kod tam bir yordam deðilse Sub...End Sub notasyonu eklemediðiniz sürece çalýþmayacaktýr. 55

16 Enine Boyuna Microsoft Office Excel 2003 Programlama Þekil 4-9. Yeni bir modül oluþturmak kodunuzu koymak için size alan saðlar. VBA Modüllerini Silmek Proje içinde bir modül artýk gerekli deðilse, bunu silebilirsiniz. Proje Gezgini nden kaldýrmak istediðiniz modülü seçin ve ardýndan File (Dosya), Remove Modül Adý (Modül Adýný Kaldýr) seçimini yapýn. Modül Adý, seçili durumdaki modülün adýna göre deðiþebilir. Modülü silmeden önce, Visual Basic Düzenleyicisi modülü bir metin dosyasýna vermek isteyip istemediðinizi sorar (bkz. Þekil 4-10). Bu, size bir modül tam olarak kaldýrýlmadan önce yedekleme olanaðý tanýr. Þekil Export File (Dosya Ver) iletiþim kutusunda silinen kodu bir metin dosyasý olarak kaydetmek için verilen olanaðý kullanmak iyi bir fikirdir. File (Dosya), Export (Ver) seçimini yaparak bir modülü dilediðiniz zaman deðiþtirebilirsiniz. 56