K A N U N L A R I N D A Z A M A N A Ş I M I U Y G U L A M A S I

Transkript

1 V E R G İ K A N U N L A R I N D A Z A M A N A Ş I M I U Y G U L A M A S I 1. VERGİ USUL KANUNUNDA ZAMANAŞIMI UYGULAMASI : 1.1. Zamanaşımının Mahiyeti : (VUK Md. 113,114) -Zamanaşımı, süre geçmesi suretiyle vergi alacağının kalkmasıdır. Zamanaşımı, alacağı ortadan kaldırmamakta, ancak alacağı isteme veya dava etme yolunu kapatmaktadır. Zamanaşımı, mükellefin bu hususta bir müracaatı olup olmadığına bakılmaksızın, kendiliğinden hüküm ifade eder. -Vergi alacağının doğduğu takvim yılını izleyen yılın başından başlayarak beş yıl içinde tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar. -Zamanaşımı, hesap döneminin takvim yılı veya özel hesap dönemi olmasına göre değişebilmektedir. Hesap dönemi takvim yılı olanlarda, vergi alacağının doğduğu takvim yılını izleyen yılın başından itibaren beş yıl geçmekle zaman aşımı süresi dolarken, özel hesap döneminde hesap döneminin kapandığı yılı izleyen yılın başından itibaren beş yıl geçmekle zaman aşımı süresi dolmaktadır. (Vergi Usul Kanununun 174 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca, özel hesap döneminde ticari ve zirai kazançlar hesap döneminin kapandığı yılın geliri sayılır ve zamanaşımı, sadece bu kazançlar için, hesap döneminin kapandığı yılı takip eden yılın başından itibaren başlamaktadır.) ÖRNEK: Gerçek kişi olan A ve B, ticari işletmelerine dahil olan hesapları dolayısıyla tarihi itibariyle bankalardan elde ettikleri faiz gelirlerini beyannamelerine dahil etmemişlerdir. A takvim yılını hesap dönemi olarak kullanırken, B ise, 01 Haziran Mayıs 2004 dönemini özel hesap dönemi olarak kullanmaktadır. A için, vergi alacağı, 2003 yılında doğmuştur. Dolayısıyla zamanaşımı 01 Ocak 2004 tarihinde başlar ve normal şartlarda tarihinde dolar. B için beyan edilmeyen faiz, 2004 yılına ilişkin bir gelirdir. Çünkü VUK nun 174 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca özel hesap döneminde ticari ve zirai kazançlar hesap döneminin kapandığı yılın geliri sayılırlar. Bu nedenle zamanaşımı süresi, vergi alacağının doğduğu 2004 yılını izleyen 2005 yılının başında başlar ve tarihinde biter Zamanaşımının Durması: (VUK Md. 114/2) Vergi dairesince matrah takdiri için takdir komisyonuna başvurulması zamanaşımını durdurur. Duran zamanaşımı mezkûr komisyon kararının vergi dairesine tevdiini takip eden günden itibaren kaldığı yerden işlemeye devam eder. Ancak işlemeyen süre her hâl ve takdirde bir yıldan fazla olamaz. Takdir komisyonunda geçen süre kadar zamanaşımı süresi uzamakta, fakat kesilmede olduğu gibi yeniden başlamamaktadır. Zamanaşımını durduran neden, matrah takdiri için takdir komisyonuna başvurulmuş olmasıdır. Bunun dışında, emsal bedel tayini, kıymet takdiri gibi nedenlerle takdir komisyonuna başvuruda bulunulması, matrah takdiri olmayacağından zamanaşımını durdurmayacaktır Şarta Bağlı İstisna veya Muafiyet Uygulamalarında Zamanaşımı: (VUK Md. 114/3) 5228 sayılı Kanunun 5'inci maddesiyle, tarihinden geçerli olmak üzere uygulanacak olan hüküm gereğince, şarta bağlı istisna veya muafiyet uygulamaları sonucu kısmen veya tamamen alınmayan vergilere ilişkin zamanaşımı süresi, istisna veya muafiyet şartlarının ihlal edildiği tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren başlayacaktır.

2 Bu hüküm, yatırım indirimi ve döviz kazandırıcı faaliyetler için damga ve harç istisnası gibi şarta bağlı olarak uygulanan istisnaların yanında, diğer şarta bağlı olarak uygulanan tüm istisna ve muafiyet ihlallerinde uygulanabilecektir. Örneğin; KDVK nun 13 üncü maddesinin (a) bendi uyarınca satın alacağı deniz taşıma aracını kiralamak veya işletmek üzere faaliyetinde kullanacağını beyan ederek istisnadan yararlanan bir mükellefin bu aracı faaliyetinde kullanmak yerine özel gezintilerinde kullanması halinde istisna şartlarını ihlal etmiş sayılacaktır. Bu durumda, VUK nun sözkonusu maddesi hükmü gereğince, istisnadan yararlanan mükelleften aranacak vergiye ilişkin zamanaşımı, deniz aracının özel işlerde kullanılmaya başlandığı tarihi izleyen yıldan başlayacaktır Katma Değer Vergisi Kanununun 13/d Maddesindeki İstisnaya İlişkin Zamanaşımı: (KDVK Md. 13/d) Yatırım Teşvik Belgesi sahibi mükelleflere belge kapsamındaki makina ve teçhizat teslimlerinde, yatırımın teşvik belgesinde öngörüldüğü şekilde gerçekleşmemesi halinde, zamanında alınmayan vergi alıcıdan, vergi ziyaı cezası uygulanarak gecikme faizi ile birlikte tahsil edilir. Zamanında alınmayan vergiler ile vergi cezalarında zamanaşımı, verginin tarhını veya cezanın kesilmesini gerektiren durumun meydana geldiği tarihi takip eden takvim yılının başından itibaren başlar Tasfiyeye Giren Kurumlarda Zamanaşımı: (KVK Md. 30) 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 17 nci maddesinin 1. fıkrasının (ç) bendine göre, bir yıldan fazla süren tasfiyelerde tarh zamanaşımı, tasfiyenin sona erdiği dönemi izleyen yıldan itibaren başlar. Buna göre, tasfiye süresi ne kadar uzun olursa olsun zamanaşımı tasfiyenin sona erdiği dönemi takip eden yıldan başlayacaktır Veraset ve İntikal Vergisinde Zamanaşımı: (VİVK Md. 20) Veraset ve İntikal Vergisi mükellefiyeti: a) Beyanname verildiği takdirde, beyannamede gösterilen mallar için beyanname tarihinde; b) Verilen beyannamede gösterilmeyen mallar ile beyanname verilmeyen hallerde intikal eden malların idarece tespit olunduğu tarihte; c) Terekenin tahriri, defter tutma veya resmi tasfiye hallerinde mahkemece bu işlemlerin tamamlandığı tarihte; başlamaktadır. Dolayısıyla, zamanaşımı süreleri de yukarıda belirtilen tarihlere göre mükellefiyetin doğduğu tarihi takip eden yılın başından başlayacaktır Damga Vergisinde Zamanaşımı: (VUK Md. 114/4) Damga vergisinde zamanaşımı, vergi alacağının doğduğu yılı takip eden yıldan başlamaktadır. Ancak damga vergisinde zamanaşımını yeniden başlatan özel bir durum bulunmaktadır. Tarh zamanaşımı süresi dolduktan sonra, damga vergisine tabi evrakın hükmünden yeniden yararlanıldığında zamanaşımı süresi ertesi yılın başından itibaren yeniden başlar.

3 Örneğin; 1998 yılında imzalanan bir sözleşmenin damga vergisi tarihine kadar tarh edilmemiş olmakla zamanaşımına uğrar. Fakat bu sözleşme hükmünden 2004 yılında yararlanılırsa zamanaşımı süresi tarihinde yeniden başlar Yıllara Sari İnşaat ve Onarma İşlerinde Zamanaşımı: (GVK Md. 42) Yıllara sari inşaat ve onarma işlerinde kar ve zararın işin bitimine bağlanmasının doğal sonucu olarak bu işle ilgili zamanaşımı süresi de işin bittiği yılı takip eden yıldan başlamaktadır. Yıllara sari inşaat ve onarma işlerinde, vergi alacağı işin bittiği yılın geliri olarak doğduğu için, zamanaşımının da bu işe ilişkin gelirin beyan edildiği yıldan başlaması gerekir Düzeltmede Zamanaşımı: (VUK Md. 126) VUK nun 114 üncü maddesinde yazılı zamanaşımı süresinin dolmasından sonra meydana çıkarılan vergi hataları düzeltilemez. Ancak, düzeltme zamanaşımı süresi, aşağıda belirtilen hallerde, en az 1 yıl uzamaktadır: a) Zamanaşımı süresinin son yılı içinde tarh ve tebliğ edilen vergilerde, zamanaşımı süresi, hatanın yapıldığı tarihten başlayarak bir yıldan az olamaz. Burada amaçlanan ilave bir tarhiyat yapılması halinde mükellefe, sonradan fark edilebilecek bir hatanın düzeltilmesine imkan sağlayacak bir fırsatın verilmesidir. ÖRNEK: Mükellef (B) nin 1997 yılı hesapları 2001 yılında incelemeye alınmış ve inceleme sonucunda düzenlenen rapora istinaden tarh edilen vergiler ve kesilen cezalar tarihinde mükellefe tebliğ edilmiştir. Mükellef, süresi içinde uzlaşma talep etmiş ve tarihinde uzlaşma vaki olmuştur. Mükellef uzlaşma tutanağında yazılı vergi ve cezaları ödemek için tarihinde vergi dairesine gittiğinde tutanakta yazılı vergi tutarlarının ihbarnamede yazılı tutarlardan bir sıfır fazla olduğunu fark etmiştir yılına ilişkin zamanaşımı süresi tarihinde dolmasına rağmen VUK nun 126 ncı maddesinin a) fıkrasında belirtilen hüküm uyarınca bu olayda düzeltme zamanaşımı süresi tarihine kadar uzamaktadır. Mükellef bu tarihe kadar ödeme yapmış olsa bile düzeltme talebinde bulunma imkanı vardır. Zamanaşımı süresinin son yılında, bir tebliğ işlemine dayanmadan tahakkuk eden vergilerde örneğin, tarhiyat öncesi uzlaşma ile tahakkuk eden vergi ve cezalarda uzlaşma tutanağının tahakkuk fişi yerine geçmesi ve ayrıca tebligat yapılmaması durumunda- yapılan hatanın düzeltilmesi talebi, uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihi takip eden bir yıl içinde kabul edilebilecektir. b) İlan yolu ile tebliğ edilip vergi mahkemesinde dava konusu yapılmaksızın tahakkuk eden vergilerde, zamanaşımı süresi, mükellefe ödeme emrinin tebliğ edildiği tarihten başlayarak bir yıldan az olamaz. Burada, dava açma süresinin mükellefin haberi olmadan geçebileceği ihtimali gözönünde bulundurularak, düzeltme zamanaşımı süresi, ödeme emrinin tebliğinden itibaren bir yıl uzatılmıştır. Yukarıdaki örnekte yer alan mükellefe posta veya memur vasıtası ile tebliğin mümkün olmaması nedeniyle tarihinde ilan yolu ile tebliğ yapılması ve mükellefin, ilandan haberi olmadığından bir

4 ay içinde adres bildirmek için müracaat etmemesi halinde tarihinde tarhiyat tebliğ edilmiş sayılacaktır. Mükellefin tarihinden başlayarak 30 gün içinde dava açma yoluna gitmediği veya uzlaşma ya da cezalarda indirme talebinde bulunmadığı varsayıldığında tarhiyat tarihinde tahakkuk etmiş olacaktır. Tahakkuk eden vergi için düzenlenen ödeme emri tarihinde tebliğ edilmiştir. İşte bu noktadan sonra, kanun koyucu, mükellefe yeni bir fırsat vermek için düzeltme zamanaşımını ödeme emrinin tebliğinden itibaren bir yıl uzatmaktadır. Dolayısıyla bu olayda düzeltme zamanaşımı süresi tarihinde dolacaktır. c) İhbarname ve ödeme emri ilan yoluyla tebliğ edilen vergilerde düzeltme zamanaşımı süresi, 6183 sayılı Kanuna göre hacizin yapıldığı tarihten başlayarak bir yıldan az olamaz. Burada ise, ödeme emrinin de ilan yolu ile tebliğ edildiği durumda, mükellefe en azından haciz tatbiki sırasında düzeltme talebi için fırsat verilmektedir. Yukarıdaki örnekte yer alan mükellefe, ödeme emrinin de ilan yoluyla tebliğ edilmesine rağmen kendisinin bu işlemden haberdar olmaması halinde haciz tatbiki sırasında bir hata olup olmadığını fark edebileceği düşünülerek zamanaşımı süresi de bu tarihten itibaren bir yıl uzamaktadır. Dolayısıyla, tarihinde ödeme emri ilan yolu ile tebliğ edildikten sonra idare tarihinde haciz tatbikine giderse, düzeltme zamanaşımı süresi de tarihinde sona erecektir İade Edilecek Gelir Vergisinde Zamanaşımı: (GVK Md. 121) GVK nun 121 inci maddesinin ikinci fıkrası hükmü uyarınca beyannamede mahsup imkanı olmayan verginin (zarar nedeniyle tahakkuk eden bir vergi olmaması veya tahakkuk eden verginin mahsup edilecek vergiden az olması gibi nedenlerle) mükellefe bildirilmesi ve mükellefin, kendisine tebliğ edilen verginin, bir yıl içinde müracaat ederek, iadesini istemesi gerekir. Bir yıl içinde başvuruda bulunulmaması halinde iade talep etme hakkı kalmamaktadır Tarh Zamanaşımını Durduran Nedenler: a) Mücbir Sebepler: (VUK Md. 15) Mücbir sebeplerden herhangi birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar süreler işlemez. Bu takdirde tarh zamanaşımı işlemeyen süreler kadar uzar. Bu hükmün uygulanması için mücbir sebebin malum olması veya ilgililer tarafından ispat veya tevsik edilmesi lazımdır. (5228 sayılı Kanunun 1'inci maddesiyle değişen fıkra)( tarihinden geçerli olmak üzere) Maliye Bakanlığı, mücbir sebep sayılan haller nedeniyle; bölge, il, ilçe, mahal veya afete maruz kalanlar itibarıyla mücbir sebep hali ilan etmeye ve bu sürede vergi ödevlerinden yerine getirilemeyecek olanları tespit etmeye yetkilidir. Bu yetki vergi türleri ve işyerleri itibarıyla; beyannamelerin toplulaştırılması, yeni beyanname verme süreleri belirlenmesi ve beyanname verme zorunluluğunun kaldırılması şeklinde de kullanılabilir.

5 b) Matrah Takdiri İçin Takdir Komisyonuna Başvurulması: (VUK Md. 114/2) Vergi dairesince matrah takdiri için takdir komisyonuna başvurulması zamanaşımını durdurur. Takdir komisyonunda geçen süre kadar zamanaşımı süresi uzamakta, fakat kesilmede olduğu gibi yeniden başlamamaktadır. Duran zamanaşımı takdir komisyonu kararının vergi dairesine tevdiini takip eden günden itibaren kaldığı yerden işlemeye devam etmektedir. Zamanaşımını durduran neden, matrah takdiri için takdir komisyonuna başvurulmuş olmasıdır. Bunun dışında, emsal bedel tayini, kıymet takdiri gibi nedenlerle takdir komisyonuna başvuruda bulunulması, matrah takdiri olmayacağından zamanaşımını durdurmayacaktır. Tarh zamanaşımının kesilmesi ile ilgili VUK da herhangi bir düzenleme yoktur. 2. A.A.T.U.H.K. DA ZAMANAŞIMI UYGULAMASI : (6183 Sayılı Kanun Md ) Amme alacağı, vadesinin rastladığı takvim yılını izleyen takvim yılı başından başlayarak 5 yıl içinde tahsil edilmezse, zamanaşımına uğrar. Zamanaşımından sonra mükellefin rızaen yapacağı ödemeler kabul olunur Sayılı Kanunun 37 inci maddesinin 3 üncü fıkrasına ve VUK nun 111 inci maddesinin 2 nci fıkrasına göre vade, ödeme süresinin son günüdür. Zamanaşımının vadenin rastladığı yılı izleyen takvim yılının başından itibaren başlamasının gerekçesi, vergi idaresini tek tek bütün mükelleflerin tabi oldukları zamanaşımını ayrı ayrı belirleme külfetinden kurtarmaktır. Alacak, tahsil zamanaşımına uğradıktan sonra artık idarece bu alacağın cebren tahsil olanağı kalmaz. Mükellef rızası ile bu borcu ödeyebilir. Borçlu bu ödemeden sonra borcun zamanaşımına uğradığı gerekçesiyle ödediğini geri alamaz Tahsil Zamanaşımını Durduran Haller: (6183 Sayılı Kanun Md. 104) -Borçlunun yabancı memlekette bulunması, -Borçlunun hileli iflas etmesi, -Borçlunun terekesinin tasfiyesi dolayısıyla hakkında takibat yapılmasına imkan olmaması. Yukarıdaki nedenlerin kalkmasından başlayarak, önceden başlamış olan zamanaşımı, kaldığı yerden devam eder Tahsil Zamanaşımını Kesen Haller: (6183 Sayılı Kanun Md. 103) -Ödeme, -Haciz tatbiki, -Cebren tahsil ve takip muameleleri sonucunda yapılan her çeşit tahsilat, -Ödeme emri tebliği, -Mal bildirimi, mal edinme ve mal artmalarının bildirilmesi,

6 -Yukarıdaki 5 sırada gösterilen muamelelerden herhangi birinin kefile veya yabancı şahıs ve kurumlar mümessillerine tatbiki veya bunlar tarafından yapılması, -İhtilaflı amme alacaklarında kaza mercilerince bozma kararı verilmesi, -Amme alacağının teminata bağlanması, -Kaza mercilerince icranın tehirine karar verilmesi, -İki amme idaresi arasında mevcut bir borç için alacaklı amme idaresi tarafından borçlu amme idaresine borcun ödenmesi için yazı ile müracaat edilmesi. -(5035 sayılı Kanunun 5'inci maddesiyle eklenen bent)( tarihinden geçerli olmak üzere) Amme alacağının özel kanunlara göre ödenmek üzere müracaatta bulunulması ve/veya ödeme planına bağlanması. Kesilmenin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından başlayarak zamanaşımı yeniden işlemeye başlar. Önceden işlemiş olan süre gözönünde bulundurulmaz. Zamanaşımı başlangıcı; -Zamanaşımının bir bozma kararıyla kesilmesi halinde, yeni vade gününün rasladığı, -Amme alacağının teminata bağlanması veya icranın kaza mercilerince durdurulması hallerinde, teminatın kalktığı ve durma süresinin sona erdiği tarihin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılının ilk günüdür. 3. TARH ZAMANAŞIMI İLE TAHSİL ZAMANAŞIMI ARASINDAKİ FARKLILIKLAR: -Tarh zamanaşımı, VUK da; tahsil zamanaşımı ise, 6183 Sayılı Kanunda düzenlenmiştir. -Tarh zamanaşımı hükümleri, vergi alacağı için geçerlidir; tahsil zamanaşımı hükümleri ise, vergi alacakları dahil bütün kamu alacakları için geçerlidir. -Tarh zamanaşımının başlangıcı, vergiyi doğuran olaydır; ancak tahsil zamanaşımının başlangıcı kamu alacağının vadesidir. -Tarh zamanaşımında, zamanaşımı süresi sonuna kadar, tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergi alacağı, ortadan kalkarken; tahsil zamanaşımında, kamu alacağı, zamanaşımına uğradıktan sonra, idarece cebren tahsil olanağı ortadan kalkmakta, ancak mükellefin rızasıyla ödediği borç kabul edilebilmekte; borçlu bu ödemeden sonra borcun zamanaşımına uğrağıdığı gerekçesiyle ödediğini geri alamamaktadır. -Tahsil zamanaşımının kesilmesi ile ilgili düzenlemeye 6183 Sayılı Kanunda yer verilmişken, tarh zamanaşımı ile ilgili böyle bir düzenleme VUK da yer almamıştır.