TÜRK ADININ ANLAMI. Türk adı ilk kez Çin kaynaklarında geçer. Pers, Arap, Bizans, Rus, Hint kaynaklarında da Türk adı geçer. Etkileşimin göstergesidir

Transkript

1

2 TÜRK ADININ ANLAMI Çin İran Kaynakları Kaynakları Miğfer Güzel yüzlü Coğraf yakınlıktan Ziya Gökalp Töreli, düzen sahibi Kaşgarlı Mahmut Olgunluk çağı W. A. Barthold Wambery Kanun sahibi Türk adı ilk kez Çin kaynaklarında geçer. Pers, Arap, Bizans, Rus, Hint kaynaklarında da Türk adı geçer Uygur kaynaklarından Türeyen çoğalan -Müller -Nemeth -Thomsen Güçlü, kuvvetli Etkileşimin göstergesidir

3 COĞRAFİ AD OLARAK TÜRKİYE Hazarlar 8/9.yy 6/7.yy Osmanlı 13.yy 11/12.yy Eyyubiler/ Memlükler Göktürkler Temel Nedeni; Göç Etkin siyasi güç

4 TÜRK ADINI DEVLET ADI OLARAK KULLANAN TÜRK DEVLETLERİ

5 ANAYURT

6 ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZLERİ En eskisi ANAV Türklere ait en eski AFANESYOVA İlk demir işçiliği KARASUK En gelişmiş TAGAR 3-AFANESYOVA 4-ANDRONOVA 6-TAGAR 5-KARASUK 2-KELTEMİNAR 1-ANAV Essik-Taştk-Pazırık kültürleri de mevcutur

7 ANA YURTTAN GÖÇLER (MÖ 2500-MS 1500)

8 GÖÇLERİN NEDENLERİ Sosyo-Ekonomik Nedenler Kuraklık, yağışların yetersizliği ve düzensizliği, şiddetli kışlar Hayvan hastalıkları Nüfus artşı, otlak yetersizliği Siyasi Nedenler Bağımsız yaşama arzusu Boylar arasındaki mücadeleler Dış baskı (Çin-Moğol) Yeni ülkeler fethetme arzusu (Cihan hakimiyet düşüncesi)

9 GÖÇLERİN SONUÇLARI Kültürel etkileşim yaşanmıştr. Etkilendik. Özellikle din ve alfabe alanında Etkiledik. Özellikle askeri ve idari alanda Türkler gitkleri yerlerde yeni devletler kurmuşlardır. Azınlık olmalarına rağmen askeri ve teşkilatçılık yetenekleri sayesinde Türk tarihini bir bütün olarak incelemek zorlaşmıştr. Geniş ve farklı coğrafyalarda farklı gelişim gösterdiklerinden

10 GÖÇEBE YAŞAM (Atlı-bozkır yaşam=yarı göçebe yaşam) NEDEN? Tarım imkanlarının yetersizliği, İklimsel etkenler, Yağışların yetersizliği, Hayvanlara zorunluluğu. otlak bulma Türk göçebeliği Temelde 2-3 merkez çevresinde (yaylak-kışlak) bir döngü şeklindedir.

11 GÖÇEBE YAŞAMIN SONUÇLARI Devlet kurma becerisi gelişt Askerlik yeteneği gelişt Mimari gelişmedi Hayvan üslubu Yazı geç kullanıldı Sınıf ayrımı ve kölelik görülmez. Teşkilatçılık Ordu millet anlayışı Taşınabilir sanat dalları gelişt. Hapis cezası görülmez. Sanatsal süslemede hayvan motiferi kullanıldı Sözlü edebiyat ve Sözlü Hukuk (Töre) gelişt Özgür ruh Madenciliğe ve tcarete engel değildir

12 İLK TÜRK DEVLETLERİ ASYA DA AVRUPA DA Asya Hunları Türgişler Avrupa (Bat) Hunları Göktürkler Oğuzlar (Uzlar) Avarlar Kutluk Devlet Sabirler (Sibirler) Kıpçaklar (Kumanlar) Uygurlar Avarlar (Juan Juanlar) Peçenekler Hazarlar Akhunlar(Efalitler) Bulgarlar Kırgızlar Kimekler Macarlar Karluklar Başkırtlar Uzlar (Oğuzlar)

13 İSKİTLER (Sakalar) (MÖ VIII-II.Yüzyıl) Şehname de Efrasiyap adıyla geçer Pers kralı Daryus ile savaşt

14 ASYA HUN DEVLETİ (MÖ IV yy-ms 216)

15 Orta Asya da siyasi birlik kuran ilk Türk devletdir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır. MÖ 3. yy de Hun saldırılarına karşı Çin Seddi inşa edilmiştr. Türk-Çin mücadelesi, tarih boyunca İpek Yolu na hakim olma ve Orta Asya siyasi hakimiyet için yaşanmıştr

16 Oğuz Kağan METE HAN (MÖ ) İlk düzenli ordu (10 lu sistem) Tahta çıkış tarihi MÖ 209 Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluşudur İlk devlet teşkilat, ikili sistem Türk vatan anlayışı Toprak milletndir. Kimse onu veremez İlk kez Türk birliği Çin baskı altnda vergiye bağlandı Milletm asimile olabilir diye Çin i topraklarına katmadı

17 Mete Han ın ölümünden sonra oğlu Kiok döneminde Hunlar güç kaybetmeye başladı. Çin in böl parçala - yut politkaları ile yaşanan taht kavgaları netcesinde Devlet önce Bat-Güney diye ikiye ayrıldı. Güney Hunları da Kuzey-Güney diye ikiye ayrıldı. Çin le savaşan Kuzey Hunları Kağanı ÇİÇİ Han bağımsızlık için sonuna kadar savaşarak teslim olmamış ve bu uğurda can vermiştr.

18 Kuzey Hunları

19 AKHUNLAR/ EFTALİTLER Asya Hun devleti parçalandıktan sonra Kavimler Göçüne katılmayıp Afganistan bölgesine yerleşmişlerdir. En ünlü kralları MAHİRAGULA dır. En parlak dönem yaşanmıştır. İran da ortaya çıkan MAZDEK İSYANI nda Sasanilere yardım etmişlerdir. Asya Hunlarından sonra İpek Yolu nu ele geçiren ikinci devlettir.

20 TABGAÇLAR Asya Hunları parçalandıktan sonra Çin topraklarına gidip yılları arasında hüküm sürdüler. Çinde kurulan ilk Türk devletidir. Kurucusu: KUEİ Budizm ve konfüçyanizme inandılar.

21 KAVİMLER GÖÇÜ-375 Kuzey Hunlarının Balamir önderliğinde Kırım a gelmesiyle, kavimlerin Avrupa içlerine göç etmesidir.

22 KAVİMLER GÖÇÜNÜN SONUÇLARI Roma İmp. ikiye bölündü (395) Bat Roma Doğu Roma 476 da yıkıldı 1453 te yıkıldı Feodalite (Derebeylik) ortaya çıkt Parçalanmış siyasi yapı Skolastk felsefe yayıldı Günümüz Avrupa milletleri ortaya çıkt Her şey din çerçevesinde İLKÇAĞ SONA ERDİ ORTAÇAĞ BAŞLADI -Hristyanlık yayıldı -Avrupa Hun Devlet kuruldu

23 AVRUPA (BATI) HUN DEVLETİ ( )

24 ULDIZ DÖNEMİ Bu dönemde Hunların dış politikası belirlendi. Doğu Roma(Bizans):Sürekli baskı altında tutulacak. Batı Roma ile iyi ilişkiler kurulacak. Güneşin battığı yere kadar her yeri zapt edebilirim sözünü Bizans elçisine söleyen kişidir. Türkler ilk kez bu dönemde Anadolu ya ayak basmıştır.

25 Uldız dan sonra başa; 1)KARATON 2)RUA geçti. Bu dönemlerde: 1)Bizans üzerindeki baskı iyice arttırıldı. 2)Bizans vergiye bağlandı. 3)Batı Roma ile dostluk antlaşması yapıldı.

26 ATTİLLA ( ) Avrupa Hun Devlet nin en parlak dönemidir. AVRUPALILAR: Flogellum Dei (Tanrı nın Kamçısı) unvanını vermişlerdir. Almanların Nibelungen Destanı nda ETZEL(Cesur kavimlerin efendisi) olarak bilinir. Got efsanelerinde: harpten hoşlanan, ılımlı tabiatlı ve keskin zekalı hükümdar olarak geçer. Galya da meydana gelen menkıbelerde kan dökücü ve merhametsiz olarak geçer.

27 Attilla her iki Roma Devletini de egemenlik altına almaya çalıştı. 1)DOĞU ROMA: Bizans üzerine 1.Balkan ve 2. Balkan seferlerini düzenledi. 1.BALKAN SEFERİ: Bu sefer sonrasında MARGOS ANT. İmzalandı. 2.BALKAN SEFERİ: Bu sefer sonrasında ANATOLYUS ANT. İmzalandı. SONUÇ: Bu iki sefer sonrası Avrupalılar Türklerden: Pantolan, ceket ve iç çamaşırı giyinmeyi öğrendi. At koşum takımlarını ve at eğirmeyi öğrendiler.

28 2)BATI ROMA: 1)GALYA SEFERİ(451):Attilla ile Roma generali AETİUS arasındakatalan ovasında yapılan savaştan kesin sonuç çıkmadı. 2)İTALYA SEFERİ(452):Papa 1. LEO Attilla ve Roma imp. Valentianus arasında arabuluculuk yapıp savaş çıkmasını engellemiştir. Attilla papanın teklifini kabul etmiştir. Çünkü: Batı Roma nın gücünü kırdığına inamış ve Sasaniler ( İran) üzerine sefer yapmayı planlamıştır. NOT: İstiklali feda etmeyi gülünç ve utanç verici bulan Batı Hun hükümdarı ÇİÇİ dir.

29 Atlla suikast netcesinde ölümünden Sonra devlet kısa sürede yıkıldı. Hunların bir bölümü Kırım a çekildi bir bölümü de Hıristyanlığı kabul ederek zamanla ulusal benliklerini yitrdiler. Macarların oluşumunda etkili oldular Avrupa yı özellikle Germenleri kültürel anlamda etkilediler.

30 I.GÖKTÜRK DEVLETİ ( )

31 BUMİN KAĞAN (İL KAĞAN) Avarlara son vererek merkez Ötüken olmak üzere Göktürk Devletini kurmuştur. Avarlar içerisindeki Töles isyanını bastırmıştır. Türkleri yeniden bir bayrak altında toplamıştır. Ülkeyi Doğu- Batı şeklinde yönetmiştir.

32 İKİLİ TEŞKİLAT Yabgu Federal yapı Sol Kanat Sağ Kanat İstemi Yabgu Bumin Sasaniler ile işbirliği yaparak, Akhun Devletni yıkt. Bizans ile işbirliği yapılarak Sasanilere karşı savaşt. Amaç: İpek yolu denetmi Mukan Bizans a ilk kez elçi gönderildi Kağan En güçlü dönem

33 MUKAN KAĞAN: Avarları kesin olarak yıktı. Doğu da KİTAN Batı da KIRGIZLAR ı Göktürk devletine bağladı. Çin i baskı altına aldı. Ölünce yerine TAPO KAĞAN geçti. Manihizm dinini benimsedi. Dış politikada Çin in etkisinde kaldı. Çinlilere ait lüks tüketim mallarının ülkesine girmesine izin verdi. Bu dönemde devlet zayıfladı. Tapo Kağan ölünce yerine İşbara Kağan geçti.

34 Göktürk Devlet İkiye Bölündü Bat Göktürk Devlet ( ) Çin entrikaları Doğu Göktürk Devlet ( ) Tardu kağan İşbara Kağan ÇİN HAKİMİYETİNE GİRDİLER Kürşad İhtlali (639) 682 ye kadar 50 YIL Çin esaret Türk tarihinin İlk bağımsızlıkçı isyanı

35 KUTLUK DEVLETİ (II.Göktürk Devlet) ( ) Türkiye ye benzetlir

36 Kurultay tarafından Kutluk Kağan a İLTERİŞ(Devleti derleyen, toplayan)unvanı verildi. KAPGAN KAĞAN: Kırgızlar ve Türgişleri itaat altına almıştır. 2. Göktürk Devleti nin dış politkasını belirlemiştir. Çin de yaşayan Türklerin Ötüken e dönmesi saglamak. Çin i sürekli baskı altında tutmak. Orta Asya daki Türk boylarını Göktürk egemenliğine sokmak.

37 Orhun abideleri Muhteşem Üçlü Türk tarihinin ilk veziri Bilge Kağan Kültgin Tonyukuk Hükümdar Yabgu-Ordular Komutanı Aygucı (Çinli Vezir) Batlılar Türk Bismarkı der Bu dönem 2. Göktürk devletnin en parlak dönemidir. Bu dönemde bütün Türk boyları Göktürklere bağlandı. Çin vergiye bağlandı.

38 Not: Bilge Kağan,Tonyukuk,Külteğin ölünce başa geçenler ülkeyi yönetemediler. Son olarak UYGUR-BASMİL-KARLUK Türkleri birleşerek Göktürkleri yıktılar.

39 GÖKTÜRKLERİN ÖNEMLİ YÖNLERİ Türk adını kullanan ilk Türk Devlet. İlk milli alfabe Göktürk-Orhun Alfabesi ni geliştrdiler İlk milli kaynak olan Orhun Abideleri ni yazdılar. Milliyetçi bir yapıya sahip olan Göktürkler millet bilincini oluşturdular. Tarımla da meşgul oldular. (Tötö sulama kanalını yaptlar) Türk tarihinde ilk kez parayı kullandılar. Türklerde ilk posta teşkilatnı (Yam) kurdular. Ergenekon ve Bozkurt Destanı.

40 İslam öncesi sınırları en geniş olan türk devletdir. Göktürkler GAZNELİLER, SELÇUKLULAR VE OSAMANLI YA model olmuşlardır. Orta Asya dan Bizans a elçi göndererek diplomatk ilişkileri başlatan ilk Türk devletdir. Uygurlar tarafndan yıkılmışlardır.

41 UYGURLAR ( )

42 KUTLUK BİLGE KÜL KAĞAN: Devletn merkezini KARABALSAGUN a taşıdı. Basmil ve Karlukları baskı altna aldı. MOYEN(BAYAN) ÇUR : Uygurların en parlak dönemidir. Türk boylarını hakimiyet altna aldı. Uygurlar bu dönemde teşkilatlandı. Sine- Uşi yazıtları Moyen Çur adıan dikilmiştr.

43 BÖĞÜ KAĞAN döneminde Manihaizm dini kabul edildi. Dinin etkisi ile Hükümdarlara Ay Tengri ünvanı verdiler Manihaizm Yerleşik Yaşam İlk Mimari eserler Hayvansal gıdayı yasaklar ve inananlarını tarıma sevk eder Baga Tarkanın ölümünden bir müddet sonra Kırgızlar tarafndan 840 ta Uygur devlet yıkılsa da, bölgede kısmen varlıklarını devam etrdiler. Moğolların Türkleşmesinde etkili oldular Kansu Uygur Devlet (Sarı Uygurlar) Doğu Türkistan Uygur Devlet (Turfan Uygurları)

44 UYGURLARIN TÜRK TARİHİNDEKİ ÖNEMİ Manihaizmin dini terimlerine Türkçe karşılık verdiler ki milliyetçiliğin göstergesidir. Türk tarihinde yerleşik hayata geçen, Balık adı verilen şehirler kuran ilk mimari eserleri inşa eden Türk topluluğudur. STUPA adı verilen tapınaklar inşa etler. İlk vakıf uygulaması ve ilk bankacılık sistemini geliştrdiler. Fresk (duvar resmi) Minyatür - Gölge oyunu - Orta oyununu sergileyen ilk Türk topluluğudur.

45 Kağıt ve matbaayı (Hareketli harf sistemini geliştrdiler.) kullanarak ilk Türkçe kitapları bastlar. İlk kütüphaneyi oluşturdular. Kendilerine ait olan Uygur Alfabesini (Soğd alfabesinden etkilenildi) kullanmışlardır. Sözlü hukuku (Töre) yazılı hukuka dönüştürdüler. Karabalgasun,Sine-Uşi, Moyen-Çur ve Bugut Yazıtları Uygurlara aitr. Göç ve Türeyiş destanları

46 Yerleşik Yaşamın Kanıtları

47 TARIMIN KESİN KANITI? Üretmde kullanılan malzemelerdir; Sulama kanalı Orak Saban Çapa Tohumluk ambarı gibi Değirmen-Tahıl öğütme taşı-tahıl saklama kabı/ambarı kanıt olamaz.dışarıdan satn alınan tahılda kullanılabilir değirmende vs

48 DİĞER TÜRK DEVLETLERİ

49 HAZARLAR ( ) Karadeniz in kuzeyinde ve Kafaslarda etkinlik gösterdiler. Ticarette geliştler Tek Musevi Türk topluluğu Yönetci kesim Musevi inancını kabul eden Hazarlar arasında Hıristyanlık, İslamiyet ve Göktanrı inancıda görülmekteydi Ülkede ki müslümanların liderlerine Hazz denir. Adalet ve barışın egemen olduğu Hazar topraklarında derin bir hoşgörü hakimdi. Batlılar Hazar Barış Çağı adını vermiştr. 7 Kişilik (2 musevi-2 hıristyan-2 müslüman-1 şaman) yargıçlar heyet davalara bakar. Adalet gösterir. Hukuk birliği yok.

50 Hazarlar; Hz. Osman ın ordularını yayılmasını engellediler. durdurarak İslam ın Kafasya ya İlk Türk-Arap savaşları Hazar Denizi ne isimlerini verdiler. Rusları kültürel açıdan etkilediler. Ücretli ordu kullandılar. Polonya da yaşayan Karay Türkleri, Hazarların devamıdır.

51 TÜRGİŞLER ( ) Bat Türkistan da faaliyet gösterdiler. Kurucusu Baga Tarkan. Adına para bastran ilk Türk hükümdarıdır. Emevilere karşı mücadele ederek Orta Araplaşmasını, İslam ın yayılmasını engellemişlerdir Sulu Kağan liderliğinde Karluklar siyasi varlıklarına son verdiler. Asya nın

52 KARLUKLAR ( ) Türgişleri yıkarak Bat Türkistan da devlet kurdular. Talas Savaşı nda Müslümanlara yardım etler. İslam ı kabul eden ilk Türk boyu. İlk Türk-İslam Devlet Karahanlılar ın kuruluşunda rol oynadılar. Cengiz Han a, Moğollara itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur.

53 KIRGIZLAR ( ) Uygurları yıkarak Ötüken merkezli bir devlet kurdular. Kırgızlar Moğollara boyun eğen ilk Türk boyu olarak kutsal başkent Ötüken i Moğollara teslim etmişler. Ötüken de Türk kültürünün sona ermesine neden olmuşlardır. Yenisey Yazıtları Kırgızlara aitr. Manas Destanı Kırgızlara aitr.

54 OĞUZLAR Oğuz, kabile-boy anlamındadır. İlk kez Orhun abidelerinde geçer. Bizans kaynaklarında Uz lar diye geçer. Türk milletnin en kalabalık koludur. Göktürklerin yıkılmasından sonra batya göç etler. Müslüman olanlar Türkmen diye anıldı. Küçük bir kolu Avrupa ya göç et. Bizans ordusunda ücretli askerlik yaptlar. Malazgirt Savaşında Selçuklu safna geçtler. Bugün Moldova da Gagauz Özerk Devlet halinde Hristyan Oğuz Türkleri yaşamaktadır. Dede Korkut Hikayeleri Oğuzlara aitr.

55 SABİRLER (Sibirler-Sabarlar) Ural-Altay ve Sibirya bölgesinde faaliyet gösterdiler. Anadolu ya akın yapan Türk boylarındandır. Sibirya ya isimlerini verdiler. KİMEKLER BAŞKIRTLAR (Başkurtlar)

56 AVARLAR ( ) Apar veya Juan Juan diye de bilinirler. Bayan Han liderliğinde Orta Avrupa da kuruldu. İstanbul u Sasaniler le birlikte iki kez ( ) kuşatlar. Asya ve Avrupa da devlet kurdular. Slavları ve Rusları siyasi ve askeri olarak etkilemişlerdir. Üzengiyi ilk kez kullandılar. Hıristyanlığı kabul ederek asimile oldular.

57 BULGARLAR ( ) Kubrat liderliğinde Kafasyanın kuzeyinde Büyük Bulgar devletni kurdular. Kubrat ın ölümü ile ikiye bölündü. TUNA BULGAR DEVLETİ Kurum Han döneminde İstanbul u kuşatlar.(814) Boris Han zamanında hıristyan olular. Hükümdarları Çar ünvanı kullandılar. Slavlar arasında asimile oldular. İTİL (Volga) BULGAR DEVLETİ Almış Han zamanında 922 de İslam ı kabul etler. İlk Türk İslam Devlet. İbn-i Fadlan Seyahatnamesi İtl Bulgarlarını anlatr.

58 KIPÇAKLAR (Kumanlar) ( YY) Doğu Avrupa ya göç etler.bir kısmı hıristyanlığı kabul ederek asimile oldular. Macarların etnik yapısının oluşmasında ve Romanya Devlet nin kurulmasında etkili oldular. Altnorda Moğollarının Türkleşmesine vesile oldular. Mısır da Eyyubi ve Memlük ordularında görev yaptlar. Oğuzlarla savaşları Dede Korkut Hikayeleri ne konu oldu. Ruslarla savaşları İgor Destanına konu oldu. Codex Cumonicus adlı iki ciltlik sözlük oluşturdular.

59 MACARLAR ( YY) Arpad liderliğine Orta Avrupa da devlet kurdular. Hıristyanlığı kabul ederek Türk kimliğini kaybetler. Slavların (Balkanların) Germenleşmesini engellediler 1870 te Budapeşte de ilk Türkoloji Ensttüsünü açtlar. Atlla yı tarihi-milli bir lider olarak benimsemekteler.

60 PEÇENEKLER ( YY) Doğu Avrupa da etkinlik göstermişlerdir. Rusların güneye inmelerini engellemişlerdir. Bizans ordusunda ücretli askerlik Savaşı nda Selçuklu safna geçtler. yaptlar. Malazgirt Hıristyanlığı kabul ederek zamanla asimile oldular. Kıpçaklar tarafndan tarihten silindiler.

61 Yeni göçlerle desteklenmedikleri ve Hristyanlığı kabul etkleri için zamanla asimile olmuş, benliklerini kaybetler, asimile oldular Kuzeyden batya göç eden Türk boyları HAZAR DENİZİ Güneyden batya göç eden Türk boyları Yeni göçlerle desteklendikleri ve İslamiyet i kabul etkleri için benliklerini, kültürlerini korudular.

62 ÖNEMLİ AVAR BULGARLAR İstanbul u kuşatan Türk devletleridir. PEÇENEK TÜRGİŞLER GÖKTÜRKLER AVARLAR HUNLAR BULGARLAR 2 kez devlet kurdular.

63 ASYA HUNLARI zamanında Türk boyları bir bayrak altında toplandı. 2. GÖKTÜRK HAZARLAR Emevilerin Orta Asya da yayılmalarını engellediler. TÜRGİŞLER Müslüman Araplarla savaştılar. HUNLAR AVARLAR hem Asya hem Avrupa da devlet kurdular.

64 PEÇENEKLER Bizans ordusuna paralı askerlik yaptılar. UZLAR Malazgirt savaşında Selçuklu tarafına geçerek Türklerin kazanmasını sağladılar. HAZARLAR BULGARLAR Kürk ticaret yoluna hakim olarak önemli güç haline geldiler. PEÇENEKLER KIPÇAKLAR ALTINORDA Rusların Karadenize inmelerini engellediler.

65 ORTA ASYA KÜLTÜR VE UYGARLIĞI DEVLET YÖNETİMİ Yabgu Kağan Hakan Han Şanyu Hükümdar Ünvanları Aytengri Külerkin Tanhu İlteriş İlig İlteber İdikut İlber

66 Otağ (Çadır) Örgin (Taht) Kotuz (SorguçTaç) Yarlığ (Ferman) Kemer (Kur) Ünvan alma Hükümdarlık Sembolleri Davul (Nevbet) Kılıç Yay Kama Sancak Kamçı (Berge) Ordu (Başkent) Tuğ Toy (Şölen)

67 HÜKÜMDAR Kim? Kut anlayışı ve Veraset sistemi Tanrı Bağışı Güçleri Kut (Siyasi Güç) Üleş (Ekonomik Güç) Küç (Askeri Güç) Çocukları Görevleri TİGİN Yönetmek Halkın refahını sağlamak Töreyi uygulamak Adalet sağlamak Şölenler düzenlemek İnal/İnanç/At aman adı verilen eğitmenlerce Kağanlığa hazırlanırlar

68 Tek teokrasi örneği KUT ANLAYIŞI VE VERASET SİSTEMİ KUT: Yönetme yetkisinin Tanrı tarafndan verildiği inancı Kut yetkisi kan yoluyla babadan çocuklara geçer VERASET SİSTEMİ Hanedanın (Sülale) tüm erkekleri kut lu dur Ülke hanedanın ortak malıdır Kimin hükümdar olacağı belirsiz??? KAÇINILMAZ SON: Taht kavgaları ve Türk devletleri kısa sürede yıkılır

69 HATUN (Katun) Kağanın İlk Eşi Kadına verilen önemin göstergesidir.

70 Devlet işlerinin görüşüldüğü danışma organıdır. (Son söz kağana ait) TOYGUN Nedir? Üyeleri Kağan Hatun Yabgu Tigin Şad Boy beyleri Subaşı Aygucı Buyruk Ağılıg Demokratk özellik KURULTAY (Kengeş/Toy) Görevleri Kanun yapmak Kağanı seçmek Kağanı denetlemek Kağanı azletme Ordu tefişi Hayvan sayımı Savaş-barış kararı

71 Bazı Türk Devletlerinde Meclisler Avrupa Hunları Seçkinler Meclisi Hazarlar İhtyarlar Meclisi Tabgaçlar Nazırlar Meclisi Tuna Bulgarları Millet Meclisi Peçenekler Komenton

72 BAZI İDARİ GÖREVLİLER Tigin** Kağan çocuğu Şad** Hanedan üyesi. Ordu komutanı Ayukı Hükümet Aygucı** Vezir Buyruk Bakan İç buyruk Saray bakanı Bitgçi/ Tamgacı** Katp Ağılıg/Agıcı Maliye bakanı

73 BAZI İDARİ GÖREVLİLER Tudun** Vali.Vergi memuru Apa** Sivil yönetci Tarkan Komutan Subaşı** Ordu komutanı Tutuk Askeri vali Yargucı Yargıç Otacı/emçi Tabip Yalvaç Elçi Tilmaç Tercüman

74 TÜRK DEVLETLERİ NEDEN KISA ÖMÜRLÜ? KUT ANLAYIŞI Taht kavgaları İKİLİ TEŞKİLAT BOYLAR FEDERASYONU Federal Yapı Merkezi otorite zayıifar ve devlet kısa sürede yıkılır

75 SOSYAL YAPI Toplumsal hiyerarşi Toplumun temeli ailedir. Çekirdek aile görülür. Tek eşlilik ve başka kabileden evlilik esastr. Monogami Exogami

76 Sosyal Yaşamda Sınıf Ayrımı ve Kölelik Yoktur NEDEN? Göçebe yaşam ve hayvancılık nedeniyle toprak ve tarımın önemsenmemesi Toprak üzerinde özel mülkiyete izin verilmemesi Törede eşitlikçi anlayışın hakim olması

77 Sosyal yaşamda Toy (Şölen), halkın kaynaşması, sosyal dayanışma ve mili birlik için son derece önemliydi. Çevgen, Tepük, Cirit, Gökbörü, Kızbörü ve Beyge gibi oyunlar sosyal hayata vazgeçilmezleriydi. Uygurlarla beraber yaygın bir şekilde yerleşik hayata geçiş görüldü ve Balık denilen şehirler kuruldu. Balasagun önemli bir şehir. Kaşgarlı Mahmut Türk Hakanlarını Şehri der.

78 BAZI SOSYAL KAVRAMLAR Kün Halk Ög** Anne Balık** Şehir Kang** Baba Ordu** Başkent Evdeş Eş Yurt** Çadır Yumuş Çeyiz Toy Şölen Törün Düğün aşı Yenikün Bahar bayramı Kalıng** Başlık parası

79 EKONOMİK YAPI Temel ekonomik etkinlik hayvancılıktr. İpek ve Kürk yolu Bunun yanında madencilik, dokumacılık, tcaret azda olsa tarımsal faaliyetlerde görülmüştür. İhracat: Tötö Kanalı Göktürk/Çin Tohum savaşları Çin den vergi olarak tarım alet alınması Hunlardan kalma demir orak Hayvansal ürünler İthalat:Tarımsal ürünler ve ipek Uygurlarla birlikte yerleşik yaşam ve tarım ön plana çıkt. Ağıcı denilen memurlar, halktan mesken, hayvan ve toprak vergisi topladı

80 Kendi adına para bastran ilk kağan Baga Tarkan (TÜRGİŞLER) İlk para GÖKTÜRKLER TÜRKLERDE PARA Böz Kamdu Kuanpo Çav Yarmak Mühürlü kumaş para Mühürlü kumaş para Bez para Kağıt para Madeni para

81 DİN ESKİ TÜRKLERDE DİN VE İNANÇ SİSTEMİ GÖKTANRI DİNİ Türklerin en eski dinidir. Tek tanrılı dindir. İslam ile büyük benzerlikler mevcutur. TOTEMİZM İNANCI Ongun adı verilen bazı bitki ve hayvanların kutsal ve uğurlu olduğu inancıdır ŞAMANİZM Sihir ve büyü merkezli, şaman adı verilen kişilerin şifa dağıtğı inancıdır. TABİAT GÜÇLERİNE İNANMA (Yer-Su Kültü) Doğada gizli güçlerin varlığına inanılır. Dağ, tepe, kaya, su, ağaç saygı gösterilen varlıklardır. ATALAR KÜLTÜ Ataların ruhlarının aile fertlerini koruduğuna inanılır ve atalara kurbanlar sunulurdu.

82 TÜRKLERİN KABUL ETTİĞİ DİĞER DİNLER MANİHAİZM Aydınlık ve karanlığın mücadelesidir. Uygurlarda resmi din. Et ve savaşı yasaklayan barış ve kardeşlik dinidir. BUDİZM Nirvanaya sonsuz barış ve huzura kavuşmaya felsefe edinen inanç. Göktürk, Uygur, Tabgaç ve Türgişler de görüldü. Uygurlar Budaya Burkan adını vermişt. Manihaizm; mimari, resim, minyatürü geliştrdi Budizm; heykelciliği geliştrdi. HIRİSTİYANLIK MUSEVİLİK Çeşitliliğin nedeni göç, etkileşim, hoşgörü

83 BAZI DİNSEL KAVRAMLAR Yuğ** Cenaze töreni Yuğ aşı Cenaze aşı Kurgan** Mezar Balbal** Mezar taşı Uçmağ** Cennet Tamu Cehennem Şaman/ Din adamı Kam/Baksı** Ülgen Göktanrı Erlik/Yek Şeytan Umay Tanrıça Yada Taşı Kutsal taş Stupa Tapınak

84 TÜRKLERDE AHİRET ANLAYIŞININ GÖSTERGELERİ Yuğ töreni ve yas ahiret ile ilişkilendirilemez

85 YAZI, DİL VE EDEBİYAT SÖZLÜ EDEBİYAT SAV SAĞU KOŞUK DESTAN Atasözleri Ağıt. Ölen kişinin yaptkları anlatlır Kopuz eşliğinde söylenen kahramanlık şiirleri Olağanüstü olaylar ve kahramanlık örnekleri ile dolu, sosyo-kültürel yaşamla ilgili bilgiler veren mitolojik eserler

86 TÜRK DESTANLARI İSKİTLER Şu Alp Er Tunga HUNLAR Oğuz Kağan Atlla GÖKTÜRKLER Bozkurt Ergenekon UYGURLAR Göç Türeyiş ALTAY/YAKUT Yaratlış KIRGIZLAR Manas BULGARLAR Şan Kızı OĞUZLAR Dede Korkut

87 TÜRK DESTANLARI İSKİTLER ŞU ALP ER TUNGA Makedonya kralı Büyük İskender ile İskit hükümdarı Şu arasındaki mücadeleyi anlatr. İskit hükümdarı Alp Er Tunga ile İran hükümdarı Keyhüsrev arasındaki mücadele ve Alp Er Tunga nın ölümünü anlatr. Firdevsi Şehname de bu mücadeleyi anlatrken Alp Er Tunga yerine Afrasyab adını kullanmıştr.

88 HUNLAR OĞUZ KAĞAN ATTİLLA Asya Hun hükümdarı Mete Han ve onun yaşamını anlatr. Avrupa Hun Hükümdarı Atllayı ve fethlerini anlatr

89 GÖKTÜRKLER ERGENEKON BOZKURT Etraf dağlarla çevrili kutsal yurt Ergenekon dan demir dağı eriterek Göktürklerin çıkışını anlatr. Göktürklerin bir düşman baskınıyla yok olduktan sonra sağ kalan tek gençle asena adlı dişi kurtan yeniden çoğalmalarını anlatr

90 UYGURLAR GÖÇ Kutsal taşlarını Çine kaptran Uygurların büyük bir kıtlık netcesine yurtlarını terk etmesini anlatr. TÜREYİŞ Uygurların tanrısal gücü olan bir erkek kurtan türeyip bir ulus oluşunu anlatr.

91 ALTAY /YAKUT YARATILIŞ Evrenin yaratlışı, iyilik kötülük kaynakları, evrendeki düzeni anlatr. KIRGIZLAR MANAS Kırgız kahramanı Manas ın kahramanlıkları anlatlır.400 bin beyitle dünyanın en uzun destanı.islam öncesi ve sonrası dönem anlatlır.

92 BULGARLAR ŞAN KIZI DESTANI Bulgar devletnin kuruluşu hakkında bilgi veren destanın bir parçası Divan-ı Lügat it Türk te de geçmektedir. OĞUZLAR DEDE KORKUT HİKAYELERİ Göçebe hayatan yerleşik hayata, Destandan Halk hikâyeciliğine ve İslamiyet Öncesinden Müslümanlığa Geçiş gösteren, aile ve ahlakın ön planda olduğu hikayelerdir

93 YAZILI EDEBİYAT TÜRKLERİN KULLANDIĞI ALFABELER Göktürk (Orhun) Uygur Milli Alfabeler 38 harfen oluşur Sağdan sola yazılır Runik karakterli 14 harfen oluşur Soğd alfabesi temel alındı Soğd Arap İbrani Dini nedenlerle kullanıldılar Kril Latn

94 TÜRK YAZITLARI (Bengü Taşlar) GÖKTÜRKLER UYGURLAR Bugat Yazıt Orhun Abideleri Sine Uşi Yazıt Karabalasagun Yazıt Irg Bitg Altn Yaruk Sekiz Yümek KIRGIZLAR Yenisey Yazıtları BULGARLAR Madara Kaya Yazıtları

95 GÖKTÜRKLER BUGUT YAZITI Soğdça yazılı I.Göktürklere ait Mukan kağan dönemi hakkında bilgi veren biyografk ve didaktk eserdir. ORHUN ABİDELERİ Tonyukuk (725) Kül Tigin (732) Bilge Kağan (735) adına dikilmiştr. Türk tarihini aydınlatan Türkçe yazılı kaynaklardır. ilk 1893 te Danimarkalı Thomsen tarafndan çözüldü.

96 Orhun Abidelerinin Özellikleri; Tonyukuk kendi anıtnı kendi dikt. Türk tarihinin ilk tarihçisi Kültgin ve Bilge Kağan anıtları Yolluğ Tigin tarafndan dikildi. Türk adının geçtği ilk Türkçe yazılı belgedir. Türkçe ve Çince yazılmışlardır. Siyasetnamedir Türk devlet adamlarının millete hesap verdiği, devlet ve halkın karşılıklı görev ve sorumluluklarının belirtldiği metnlerdir. Tarihi belgelerdir. I. Göktürk Devlet nin yıkılışı ve Kutluk Devlet nin kuruluşu anlatlır. Sosyal devlet anlayışının örnekleri vardır. Aç millet tok kıldım

97 İlk Türk şairi Arpın Çor Tigin UYGUR YAZILI EDEBİYATI Sine Uşi/ Moyençur Yazıt Moyen çur dönemi hakkında bilgi verir. Orhun hariferi ile yazılmıştr Karabalasagun Yazıt Manihaizme geçiş anlatlır. Türkçe, Soğdaça, Çince yazılmıştr. Irg Bitg Altn Yaruk Fal kitabı. Orhun hariferiyle yazılmıştr Altn ışık. Budizmi anlatan Çinceden Uygur Türkçesine çeviri Sekiz Yükmek Budizmi anlatan Çinceden Uygur Türkçesine çeviri

98 KIRGIZLAR YENİSEY YAZITLARI Orhun hariferiyle yazılmış mezar taşlarıdır. Orhun abidelerinden önce olduğu tahmin edilse de net tarihlendirilememiştr. BULGARLAR MADARA KAYA YAZITI Tuna Bulgarlarına ait Grek alfabesiyle yazılan Krum Han dönemini anlatan 9. Yy a ait yazıtr.

99 HUKUK SİSTEMİ TÖRE Herkesi bağlar Nedir? Kaynakları Değişmezleri Ceza sistemi İdari ve sosyal yaşamı düzenleyen sözlü kurallar Halk (Gelenekler) Adalet(Uzluk) İdam Tazminat Kısa süreli hapis Kurultay Kağan İlk kez Uygurlar yazılı hale getrdi Eşitlik(Tüzlük) İyilik(Könilik) İnsanlık(Kişilik)

100 BAZI HUKUKİ KAVRAMLAR Yargan/ Yargucı Yargıç Yargu Kağan başkanlığında siyasi davalara bakan yüksek mahkeme Tüz Kağanla halk arasında sözlü sözleşme Yazuk Suçlu Kısık Hapishane

101 TÜRKLERDE ORDU Ordu-Millet İlk Düzenli Ordu Savaş Taktği Her Türk askerdir. Ücret ordu görülmez Mete Han (Asya Hunları Turan/Hilal/ Sahte geri çekilme Sadece Hazarlarda Ücretli asker var 10 lu sistem Etkileşim Çin, Roma, Bizans, Rus, Slav, Moğol halkları örnek aldı Bazı Askeri Kavramlar Süvari (atlı) Sü Asker Böri (Kurt) Kağan muhafzları Yelme Keşif birliği Tolga Asker başlığı

102 TÜRKLERDE SANAT Dokuma Madencilik Müzik Mimari Çini Hunlara ait Pazırık Halısı bilinen en eski halı İskitlere ait Altn Elbiseli Adam Zırhı Kopuz Ir (beste) Köpürge (Davul) Küg (Melodi) Uygurlarla başlar. Stupa (kubbeli tapınak) İlk örneği Uygurlarda. Pazırık Kurganı Essik Kurganı Hayvan Üslubu Resim Heykel Balballar İlk ilk minyatür örnektr. Fresk Uygurlar da. Ressama Bedizci denir

103 TÜRKLERDE BİLİM Keneşçi/Tayanç (Bilim insanı) Astronomi 12 Hayvanlı Türk takvimi Tıp Mumyacılık TÜRKLERİN KULLANDIKLARI DİĞER TAKVİMLER Hicri Takvim (İslami Dönem) Celali Takvimi (Büyük Selçuklular) Rumi Takvim (Osmanlı) Miladi Takvim (Türkiye) Uygurlar ilk örgün eğitm Uygurlar Matbaa (Hareketli harf sistemi) İlk kütüphane