FEN VE TEKNOLOJ. Maddeyi Tan yal m. D. MADDEN N DE fi M

Transkript

1 FEN VE TEKNOLOJ D. MADDEN N DE fi M Do al, fllenmifl ve Yapay Maddeleri Nas l Ay rt Ederiz? Çevremizde gördü ümüz eflya ya da alet olarak kulland m z nesnelerin yap m nda çeflitli maddeler kullan l r. Bu maddeler, nesnelerin kullan m alanlar na uygun olarak seçilir. Örne in, bina yap m nda sa lam ve sert, konfor ve rahatl k için kullan lan eflyalar ise esnek ve yumuflak maddelerden yap l r. Nesnelerin yap m nda ve malzeme olarak kullan lan maddeleri do al, ifllenmifl ve yapay maddeler olarak s n fland r r z. Do al Maddeler: A aç, tafl, demir, alt n, sebze, meyve, pamuk gibi do ada kendili inden bulunan maddelere do al maddeler denir. Tahta masan n ham maddesi a açt r. Ekme in ham maddesi bu dayd r. Do al maddeler, çeflitli ürünleri elde ederken ham madde olarak kullan l r. Örne in, pamuklu kumafl n ya da pamuk ipli inin ham maddesi pamuktur. fllenmifl Maddeler: Do al maddelerin insanlar taraf ndan fabrika, atölye vb. yerlerde ifllenmesiyle elde edilen maddelerdir. Pamuktan yap lan kumafl ya da iplik ifllenmifl maddedir. fllenmifl ürünlerin yap m nda kullan lan maddeler malzemedir. Do al Madde Malzeme Do al maddenin ifllenmesiyle elde edilen madde yine do ald r. Pamuktan yap lan iplik, kumafl, bluz birer ifllenmifl do al maddedir. Pamuk ipli inin ürünü olan kumafl ve bluz son üründür. Bu day ve unun ifllenmesiyle elde edilen ekmek de son üründür. Ekmek, tatl için kullan ld nda malzeme de olur. Do al Madde fllenmifl Madde Malzeme Son Ürün Do al Madde fllenmifl Do al Madde fllenmifl Pamuk plik Kumafl T-Shirt Baz ifllenmifl maddelerin yap m nda do al olmayan maddeler kullan ld için tümüyle do al madde olarak nitelendiremeyiz. 543

2 Temel Kaynak 4 Yapay Maddeler Do al maddelerin yerine kullan lmak üzere çeflitli yollarla yap lan maddelere yapay madde denir. A açtan elde edilen do al tahta yerine kullan lan sunta yapay maddedir. Sunta, odun talafl n n yap flt r l p s k flt r lmas yla elde edilir. Yapay maddeler, do al kaynaklar n tüketilmesine karfl n üretilen do al ürünlerin yerine kullan lan maddelerdir. Paket lasti i, otomobil lasti i yap m nda kullan lan kauçuk petrol katran ndan yap lan yapay bir maddedir. Kauçuk a ac ndan elde edilen do al kauçu un yerine kullan l r. Benzinin ham maddesi olan petrolden birçok do al ve yapay madde elde edilir. Benzin Do al Petrolden Neler Elde Edilir? Petrol gaz Yapay Petrolden Elde Edilen Do al Maddeler Yer alt ndan ç kar lan petrol, rafinerilere götürülerek ifllenir. Burada s n n etkisiyle petrolü oluflturan maddeler birbirinden ayr l r. Petrol gaz (LPG) mutfakta (tüplü ocaklarda), tafl tlarda benzin gibi yak t olarak kullan l r. Gaz ya uçak yak tlar na kat l r, s nma ve ayd nlatmada kullan l r. Motorin (mazot) evlerin s t lmas nda, fabrikalarda ve baz tafl tlarda yak t olarak kullan l r. Petrolden Elde Edilen Yapay Maddeler Petrol katran ndan plastik, naylon, teflon, kauçuk gibi yapay maddeler elde edilir. Plastik: Plastikten le en, kova gibi ev eflyalar, çeflitli oyuncaklar yap l r. Pencere yap m nda kullan l r. Plastikten bakalit denilen sert plastik de yap l r. Bakalit tencere, tava, çaydanl k vb. saplar nda, televizyon, radyo gibi ürünlerde, araba aksesuarlar nda kullan l r. Do al madde LPG Benzin Gaz ya Petrol Ürünleri Motorin Plastik Naylon Teflon Kauçuk Gaz ya fllenmifl Madde Motorin Petrol katran Yapay Madde 544

3 FEN VE TEKNOLOJ Naylon: Günümüzdeki giysilerin birço unda yün veya pamu un yan nda naylon iplik de kullan l r. Naylondan elde edilen sentetik iplikten yap lan kumafla sentetik kumafl denir. Teflon: Tencere ve tava yap m nda kullan l r. Çelik, bak r ve alüminyumdan yap lan tencereler ifllenmifl do al maddelerdir. Teflon ise yapay maddedir. Do al Kaynaklar Nelerdir? Do al kaynaklar, yaflam m z devam ettirebilmek ve kolaylaflt rabilmek için kulland m z kaynaklard r. A aç, su, kömür, ham petrol, demir do al kaynaklar m zdan baz lar d r. Do al kaynaklar kullanarak birçok ürün elde ederiz. Binalar n, ev eflyalar n n, otomobillerin yap m nda do al kaynaklar kullan l r. Do al Kaynaklar n Korunmas çin Neler Yap lmaktad r? Do al kaynaklar s n rs z de ildir. Birçok alanda kulland m z için dikkatli ve tutumlu kullanmazsak k sa sürede azal r, ihtiyaçlar m z karfl layamaz. Kâ t, karton, demir ve cam gibi at klar n ifllenerek geri dönüflümleri sa lanmaktad r. Böylece birçok a ac n kesilmesi önlenmekte, yer alt kaynaklar korunmaktad r. Ayn zamanda at klar topland için çevre temiz tutulmufl, do al denge de korunmufl olur. Su kaynaklar n n temiz tutulmas ve tutumlu kullan lmas da birçok canl n n yaflam n sürdürmesi için gereklidir. Do al kaynaklar n korunmas için yap lan faaliyetler ülke ekonomisine katk da bulunmaktad r. Do a Olaylar Maddeleri Nas l De ifltirir? Do a olaylar, maddeleri sürükleyerek, afl nd rarak ve parçalayarak yeryüzünü flekillendirir. Bunlar ya mur, rüzgâr, ani s cakl k de iflimi, akarsular ve derelerin etkisiyle gerçekleflir. Afl r ya mur ya nca oluflan sel, karfl s na ç kan tafl ve topra sürükleyerek yerlerini de ifltirir, parçalanmas na neden olur. Akarsu ve dereler de tafllar ve topra sürükler. K y lar ndaki tafl ve topra kopararak da o yerin fleklini de ifltirir. Vadiler, bu yolla oluflmufl yer flekilleridir. Ya mur gibi rüzgâr da bitki örtüsünün az oldu u, kurak ve verimsiz yerlerde afl nmaya neden olur. Ya mur, akarsular ve rüzgâr özellikle yumuflak kayaçlar afl nd r r. Peribacalar, yumuflak kayaçlar n ya mur ve rüzgâr n afl nd rmas sonucu oluflmufltur. Ya an ya mur sular toprak ve kayaçlar aras ndaki boflluklara dolar. Gündüz s cak olan hava, gece aniden so uyunca kayaçlar n aras ndaki su donar. Donan su, kayac n parçalanmas na neden olur. Büyük ve sert kayaçlar n bu yolla parçalanmas y llar sürer. Kutuplardaki buzullar da yeryüzünün fleklini de ifltirir. Erimeyen karlar n çukur yerlerde birikmesiyle oluflan buzul, da n yamac ndan afla ya inerken kayaçlara sürtünerek kayaçlar afl nd r r. 545

4 Temel Kaynak 4 MADDEN N DE fi M - TEST 7 Maddenin ad Do al madde fllenmifl madde Yapay madde demir tahta kafl k yün atk plastik bisküvi sentetik 1. Yukar daki tablodan ifllenmifl maddelerle ilgili afla daki yarg lardan hangisine ulafl labilir? a. Bisküvi do al, ifllenmifl bir malzemedir. b. Do al maddeler ifllenince yapay olur. c. fllenmifl maddeler, ayn zamanda do al maddedir. d. Yün atk ve tahta kafl k yapay maddelerdir. Bersu, pet flifleden bir bebek yapt. Bebe inin saçlar n yün iplikten, gözlerini kemik dü meden yapm flt. Pamuklu kumafl parçalar ndan da bir elbise dikti. Ayaklar na ise plastik kapaklardan ayakkab yapt. 2, 3 ve 4. sorular paragrafa göre cevaplay n z. 2. Afla dakilerden hangisi Bersu nun kulland do al bir madde de ildir? a. dü me b. yün iplik c. kumafl d. pet flifle 3. Bebe in hangi k sm yapay maddeden yap lm flt r? a. elbisesi b. gözleri c. ayakkab s d. saçlar 4. I. Pet flifle II. Yün iplik III. Kemik dü me IV. Plastik kapak V. Pamuklu kumafl Bersu nun kulland yukar daki maddelerden hangileri ifllenmifl do al maddedir? a. I, II b. II, V c. II, III, V d. III, IV, V 5. Afla dakilerden hangileri ifllenmifl do al maddedir? I. Zeytinya II. Bu day III. Çelik tencere IV. Sentetik kumafl a. I, II b. I, III c. II, III d. III, IV 546

5 FEN VE TEKNOLOJ 6. Afla dakilerden hangisi yapay tahta olarak adland r l r? a. sunta b. pamuk c. alt n d. kâ t Benzin 7. Kavram haritas nda bofl b rak lan yerlere afla dakilerden hangisi yaz lamaz? a. LPG b. motorin c. do al gaz d. gaz ya I. Teflon tava II. Gümüfl kafl k PETROL do al ürünüdür III. Çelik çaydanl k IV. Ahflap spatula 8. Yukar daki mutfak aletlerinden hangileri do al maddeden yap lm flt r? a. Yaln z IV b. I, III c. III, IV d. II, III, IV 9. Afla dakilerden hangisi petrol katran ndan elde edilmez? a. plastik b. motorin c. teflon d. kauçuk 10. Kutudaki Yün Elma maddeler bir grup Kâ t Naylon oluflturdu unda Gaz ya Su hangisi d flar da kal r? a. elma b. naylon c. gaz ya d. su 11. I. Su II. Petrol III. Plastik IV. A aç Yukar dakilerden hangileri do al kaynaklardand r? a. Yaln z I b. I, IV c. I, II, IV d. I, II, III, IV 12. Afla dakilerden hangisi do al kaynaklar n korunmas için al nacak bir önlem de ildir? a. Baz at klar n geri dönüflümünün sa lanmas b. Do al kaynaklar n tutumlu kullan lmas c. Akarsular üzerine barajlar kurulmas d. Su kaynaklar n n temiz tutulmas 13. I. Yemek at klar II. Cam III. Benzin IV. Demir Yukar daki at klardan hangilerinin geri dönüflümü yoktur? a. Yaln z I b. I, III c. II, IV d. II, III, IV 14. Afla dakilerden hangisi do a olaylar n n maddeleri de ifltirmesine örnek olarak gösterilemez? a. Akarsu k y lar ndaki kayaçlar n zamanla küçülmesi b. A aç olmayan yerlerde topra n afl nmas c. Aras na giren suyun donmas sonucu kayaçlar n parçalanmas d. Yol yap m nda da n delinerek tünel aç lmas 547

6 Temel Kaynak I. Da lar II. Vadiler III. Peribacalar IV. Ormanlar Do a olaylar maddeleri sürükleyerek, afl nd rarak ve parçalayarak yeryüzünü flekillendirir. Bunlar ya mur, rüzgâr, ani s cakl k de iflimi akarsu ve derelerin etkisiyle gerçekleflir. Yukar dakilerden hangisi ya da hangileri akarsular n etkisi ile oluflmufltur? a. Yaln z II b. I, II c. II, III d. III, IV 16. Afla daki efllefltirmelerden hangisi yanl flt r? a. plastik yapay madde b. gaz ya do al madde c. benzin do al madde d. LPG yapay madde 17. Afla dakilerden hangisi afl nmaya neden olmaz? a. da lar b. dereler c. buzullar d. seller Do up büyüdü üm kasaba Karadeniz k y s ndayd. Çocuklu umda denizin k y s ndaki büyük kayaçlar n üzerinde oynard k. Hep aras na girerek sakland m k r k bir kaya vard. Otuz y l sonra kasabaya gezmeye gitti imde kayan n k r k parças n n yerinde olmad n gördüm. Buna k zg n Karadeniz in sebep oldu unu anlamam güç olmad. 18. Verilen anlat mda sözü edilen kaya parças n n yerinde olmamas n n nedeni öncelikle afla dakilerden hangisi olabilir? a. Kayac n rüzgâr n etkisi ile afl nmas b. Dalgalar n kayay parçalay p sürüklemesi c. Buzullar n kayac törpülemesi d. Ya murun etkisi ile afl n p yok olmas örnektir MADDE de iflir Do a Olaylar örnektir örnektir örnektir 19. Yukar daki kavram haritas nda bofl b rak lan yerlere afla dakilerden hangisi yaz lamaz? a. sel b. ya mur c. rüzgâr d. sis 20. Serhan, bahçelerindeki muslu un akt betonun üzerinde bir çukurlaflma oldu unu fark etti. Suyun süreklili inin betonda çukurlaflmaya neden olmas yla afla dakilerden hangisi aras nda bir iliflki vard r? a. Akarsular n, yataklar n afl nd rarak vadileri oluflturmas b. Bitki örtüsünün afl nd rmaya etkisi c. Buzullar n yamaçtan afla kayarken kayalar afl nd rmas d. Rüzgâr n kumlar sürükleyerek kum tepeleri oluflturmas 548

7 FEN VE TEKNOLOJ E. MADDEN N ISI ETK S YLE DE fi M Maddeleri S cakl klar na Göre Nas l Adland r r z? Yaz mevsiminde ço u zaman gündüz havan n s cak, gece ise l k oldu unu söyleriz. K fl mevsiminde gündüz so uk, gece çok so uktur. Çok so uk ve çok s cak maddelere dokunmak tehlikeli olabilir. Kaynamakta olan su çok s cak oldu u için dokunursak elimiz yanabilir. Bir maddenin çok s cak, s cak, l k, so uk ya da çok so uk oldu unu göremeyiz ama hissederiz. Çok so uk So uk Il k S cak Yukar daki skaladaki s ralamay inceleyiniz. S cakl Ne ile Ölçeriz? Maddelerin s cakl n termometre denilen aletle ölçeriz. Termometrelerde s ya sudan daha duyarl olan c va ya da renklendirilmifl alkol kullan l r. Bu maddeler hazne denilen bölümde bulunur, s cakl k artt kça cam boru içinde yukar lara ç kar Çok s cak Termometreler derece denilen eflit bölümlere ayr lm flt r. Bir maddenin s cakl n termometre ile ölçütü ümüzde sonucu derece selsiyus olarak ifade eder, C sembolü ile gösteririz. fiekildeki laboratuvar termometresinde ölçülen s cakl k 50 derece selsiyus olarak ifade edilir ve 50 C fleklinde yaz l r. Resimde bulunan oda termometresindeki s cakl k ise S f r n alt nda 10 derece selsiyus olarak ifade edilir ve 10 C fleklinde yaz l r. Yukar da gösterilen termometrelerin d fl nda dijital hasta termometreleri, 1600 C a kadar olan s cakl klar ölçen metal termometreler, duyarl s cakl klar ölçmede kullan lan gazl termometreler de vard r. Metal termometrelerle vücut s cakl n ölçemeyiz. Hasta termometresi ile kaynayan suyun s cakl n ölçmeye kalkarsak patlayabilir. Is ile S cakl k Ayn fiey midir? Kaynamas için oca a koydu umuz su s n r. Suyun s nd n dokunarak hissederiz. Is nan suyun s cakl artar. Termometre ile suyun s cakl n ölçeriz. Termometre ile s y ölçemeyiz. S cakl k, s n n sonucudur. Hiçbir zaman Suyun s s 100 C tur. ifadesini kullanmay z. Bu cümlenin do rusu yandaki fleklin alt na yaz lm flt r. Hava s s düfltü. demeyiz. Havan n s cakl düfltü. deriz. Is nan su 100 C Suyun s cakl 100 C tur. 549

8 Temel Kaynak 4 Maddeler Nas l Is n r ya da Nas l So ur? Elimize bir parça buz ald m zda bir süre sonra elimiz üflür. Buz erirken elimizden s al r. Buz s n p erirken, elimiz s kaybetti i için so ur. Bir kâseye s cak çorba doldurdu umuzda bir çorba so ur süre sonra kâsenin s n p, çorban n da so udu unu fark kase s n r ederiz. S cakl klar farkl olan iki maddeyi yan yana getirdi imizde aralar nda s al flverifli olur. S cakl yüksek olan maddeden s cakl düflük olan maddeye s ak fl olur. Böylece s cak madde so uk su so ur, so uk madde s n r. Is ak fl her iki maddenin s cakl eflit oluncaya kadar s cak su sürer. Bir bardak s cak suya, so uk su ekledi imizde s cak su so ur, so uk su s n r. Her ikisinin s cakl eflitlenene kadar s ak fl devam eder. Is nan Maddenin Kütlesi De iflir mi? Is n n kütlesi yoktur. Kütlesi olmad için madde de ildir. Bu nedenle s nan maddelerin kütlesi artmaz. Maddeler Hangi Durumlarda Hâl De ifltirir? Buz, suyun kat hâlidir. Su s v hâldedir. Suyun gaz hâli ise su buhar d r. Maddenin do ada üç hâlde bulundu unu biliyoruz: Kat, s v, gaz. Elimize ald m z buz, elimizden s alarak erimeye bafllar. Bir süre sonra buzun suya dönüfltü ünü fark ederiz. Yüksek s cakl kta s t lan demir, alt n gibi maddeler de s v hâle geçer. Kat bir maddenin s n n etkisiyle s v hâle geçmesine erime denir. Su, s t ld nda buharlafl r. Çevresinden s alan su, buharlaflarak gaz hâline geçer. Su her s cakl kta buharlafl r. Kaynayan su daha h zl buharlafl r. Kaynayan suyun azalmas n n nedeni de suyun buharlaflarak havaya kar flmas d r. I II Kütlesi 200 g olan demir cismi, s tarak tartt m zda kütlesinin yine 200 g oldu unu fark ederiz. Is nan ya da so uyan maddelerin kütlesi de iflmez. III I II Su, çok so uk ortamlarda s kaybetti i için donarak kat hâle geçer. S v maddelerin s vererek kat hâle gelmesine donma deriz. III 550

9 örnektir FEN VE TEKNOLOJ Donan s v lar içinde bulunduklar kab n fleklinde olur. fiekildeki buz, kab n fleklini alm flt r. s cakl klarda piflirildi i hâlde yeme in içinde bulunan pirinç, bulgur, mercimek gibi maddeler erimez, bozunmaya u rar. Çikolata fabrikalar ve pastanelerde çikolatalar, çeflitli flekillerdeki kal plarda dondurularak biçimlendirilir. Difl hekimleri de difl ve damak yapmak için kal pla biçimlendirme yönteminden yararlan rlar. Cam eflya üreticileri, cam eritip de iflik kal plarda dondurarak flekillendirirler. Kuyumcular da erittikleri alt n biçimlendirmek için ayn yöntemi kullan rlar. Önce eritip sonra dondurulan muma da çeflitli flekiller verilebilir. Is t lan Her Kat Madde Erir mi? Kat maddelerin hepsi s t ld klar nda s v hâle geçmez. S cak suya bir parça buz att m zda erir, ancak pirinç ya da mercimek att m zda bunlar erimez. Yemekler, yüksek fiekillerde görüldü ü gibi flekeri s tt m zda önce sarar r, sonra kahverengiye dönüflür. Is tmaya devam edildi inde kömürleflir, duman ve koku yayar. fieker, tuz, un, pirinç, mercimek gibi kat maddeler s t ld klar nda erimeyerek bozunur. Odun, kâ t, ekmek gibi maddeler de s t ld klar nda bozunarak yanar. Afla daki tabloda verilen maddelerin s t ld klar nda u rad klar de iflimi iflaretleyerek gösterelim. Maddenin ad Erir Bozunur Demir Tahta Gümüfl Afla daki kavram haritas nda eksik yerleri tamamlayarak ö rendiklerimizi pekifltirelim. MADDE Etkisiyle de iflir s neden olur neden olur Buz Bisküvi M s r tanesi Cam Nohut hâl de ifltirme toz fleker örnektir örnektir Erime 551

10 Temel Kaynak 4 MADDEN N ISI ETK S YLE DE fi M - TEST 8 1. Afla dakilerden hangisi di erlerine göre daha s cakt r? a. Bahçedeki kar birikintisi b. Ateflte s t lan demir c. Eldivenin içindeki el d. Yaz mevsiminde deniz 2. Afla daki s cakl klardan hangisi çok so uk bir ortam ya da maddeyi belirtir? a. 0 C b. 5 C c. 20 C d. 16 C 3. I. 11 C II. 0 C III. 3 C IV. 2 C Yukar daki s cakl klar n s caktan so u a do ru s ralamas afla dakilerin hangisinde verilmifltir? a. 3 C, 11 C, 2 C, 0 C b. 0 C, 2 C, 3 C, 11 C c. 11 C, 3 C, 2 C, 0 C d. 11 C, 2 C, 0 C, 3 C 4. Afla daki ifadelerin hangisinde s ya da s cakl k terimi yanl fl kullan lm flt r? a. Suyu ispirto oca nda s tt m. b. Fincandaki çay n s s 40 C tur. c. Is t lan maddelerin s cakl artar. d. F r n n s cakl 170 C olmal. 5. Afla daki kafl klardan hangisi so ur? a. b. buz içindeki s cak çay kafl k içindeki kafl k c. d. 6. Afla da verilen durumlardan hangisinde s nma söz konusudur? a. Ellerini yanan sobaya uzatt. b. Pencereyi aç nca so uk hava yüzüne çarpt. c. Tatl lar tabaklara doldurup buzdolab na yerlefltirdi. d. Kaynayan çorbay ocaktan al p kenara koydu. 7. fiekildeki A ve B cismi birbirine A B dokunmakta ve yaln zca kendi aralar nda s al flverifli yapmaktad r. Bir süre sonra A cisminin s cakl artm flt r. Bu durumda A ve B cismi için afla dakilerden hangisi söylenemez? a. Birbirine de dirilmeden önce B daha s cakt. b. B cisminden A cismine s ak fl olmufltur. c. A ve B cisminin s cakl klar eflittir. d. B cismi so umaya bafllam flt r. 8. Annesi, S la ya çay n n içine kafl koyarsa çay n daha çabuk so uyaca n söyledi. S la n n annesi afla daki bilgilerden hangisine dayanarak bunu söylemifltir? a. S cak çaydan kafl a s ak fl olaca b. Çay n barda s taca c. Kafl n so uyaca d. Çay n buharlaflaca 552 s cak tencere üzerindeki kafl k elde tutulan kafl k

11 FEN VE TEKNOLOJ 9. I. So uk su eklemek II. Birkaç taba a dökmek III. Yün kumaflla sarmak IV. Buzlu a koymak Bardakta bulunan bir miktar s cak suyu so utmak için yukar dakilerden hangisi ya da hangileri yap labilir? a. yaln z I b. I, IV c. I, II, IV d. II, III, IV Emre, bir demir bilyeyi terazide tartarak buldu u sonucu kaydetti. Bilyeyi s tt ktan sonra tekrar tartt. Bu ölçüm sonucunu da kaydetti. 10, 11 ve 12. sorular yukar daki deneye göre cevaplay n z. 10. Emre, bu deneyi hangi amaçla yapm flt r? a. Demir misketin s t l nca büyüdü ünü göstermek için b. Is nan maddenin kütlesinin de iflip de iflmedi ini göstermek için c. Maddelerin s n nca hacminin de iflip de iflmedi ini anlamak için d. Demir misketin s n p s nmad n anlamak için 11. Emre, yapt deneyde s nan demir misketin kütlesini kaç bulmufltur? a. 200 g b. 250 g c. 300 g d. 350 g 12. Bu deneyi yapan Emre, afla daki yarg lardan hangisine ulaflm flt r? a. Is nan maddelerin kütlesi de iflmez. b. Is n n kütlesi vard r. c. Madde miktar s n n etkisiyle artar. d. Maddeler s n nca hacmi de iflmez. 13. I. fiekli II. S cakl III. Kütlesi Maddenin yukar daki özelliklerinden hangisi ya da hangileri s n n etkisiyle de iflir? a. Yaln z I b. I, II c. II, III d. I, II, III 14. I. Erime II. Donma III. Buharlaflma Yukar dakilerden hangisi ya da hangileri meydana gelirken ortamdan s al n r? a. Yaln z I b. I, III c. II, III d. I, II, III 15. S cak ile so uk aras ndaki iliflki erime ile afla dakilerden hangisi aras nda vard r? a. donma b. buharlaflma c. yanma d. bozunma 553

12 Temel Kaynak Afla dakilerden hangisi maddenin hâl de ifltirmesine örnek olarak gösterilemez? a. Kaynayan suyun buharlaflmas b. Alt n n erimesi c. Odunun yanmas d. Eriyen mumun donmas 17. Kat bir maddenin s n n etkisiyle s v hâle geçmesi afla dakilerden hangisidir? a. bozunma b. buharlaflma c. yanma d. erime 18. Yandaki kâ t tuz kutuda s t l nca ekmek gümüfl bozunmaya u rayan maddeler bir grup bisküv yaprak oluflturdu unda hangisi d flar da kal r? a. kâ t b. tuz c. gümüfl d. bisküvi 19. I. Cam ustalar II. Difl hekimleri III. Kuyumcular IV.Çikolata üreticileri Yukar daki mesleklerden hangileri ifllerini yaparken eritilen maddelerin donarken konulduklar kab n fleklini almas ndan yararlan r? a. I, II b. II, III c. I, II, III d. I, II, III, IV 20. Afla dakilerden hangisi s n n etkisiyle gerçekleflmez? a. bozunma b. buharlaflma c. k r lma d. donma 554

13 FEN VE TEKNOLOJ F. MADDELER DO ADA KARIfiIK HÂLDE BULUNUR Saf Madde Nedir? Demir, tek bir maddeden oluflmufltur. Demir tozu, demirin tüm özelliklerine sahiptir. Demir m knat s taraf ndan çekilir, demir tozu da m knat s taraf ndan çekilir. Demir gibi içinde kendinden baflka madde olmayan maddelere saf madde denir. Bak r, alt n, gümüfl, fleker, tuz birer saf maddedir. Saf Maddeler Kar fl m Oluflturur Ayran, yo urt, su ve tuzun kar fl m yla yap l r. Limonata; limon suyu, fleker ve suyun kar fl m yla oluflur. Limonata, ayran gibi en az iki saf maddenin bir araya gelmesiyle oluflan maddelere kar fl m denir. Deniz, hava, toprak, petrol ikiden fazla saf maddeden olufltuklar için birer kar fl md r. Kar fl mlar oluflturan maddeler özelliklerini kaybetmezler. Tuz - su kar fl m nda tuzun, fleker - su kar fl m nda flekerin tad n al r z. F nd k - üzüm kar fl m nda f nd k ve üzüm maddeleri özelliklerini korurlar. fiehriyeli pilavda pirinç ve flehriyeleri kolayca fark edebiliriz. Kar fl mlar ay rd m zda kar flt rmadan önceki saf maddeleri elde ederiz. Un - mercimek kar fl m n eledi imizde ele in üzerinde mercimek kal r. Un ise akarak altta birikir. Un ve mercimek kar fl madan önceki özelliklerini korur. Afla daki tabloya inceleyerek ö rendiklerimizi pekifltirelim. Saf madde Kar fl m çorba biber çikolata turflu tahta salata 555

14 Temel Kaynak 4 Hangi Kar fl mlar Çözeltidir? I Bir bardak suya fleker at p kar flt rd m zda bir süre sonra fleker suyun içine da l r ve görünmez olur. Bu olaya çözünme denir. Su, flekeri çözmüfl, fleker ise suda çözünmüfltür. fiekerin su içinde çözünmesiyle oluflan bu kar fl m çözelti olarak adland r l r. fieker çözünen, su ise çözücüdür. Su ile unu kar flt rd m zda un suda çözünemedi i için çözelti oluflmaz. Zeytinya - su, kum - su, karabiber - su kar fl mlar da çözelti de ildir. Çözelti, bir maddenin çözücü içinde da lmas yla oluflur. Kat, S v, Gaz Maddeleri Kullanarak Çeflitli Çözeltiler Elde Ederiz Kat lar n S v lar çinde Çözünmesiyle Elde Edilen Çözeltiler: fiekerli su, tuzlu su gibi su içinde çözünen tuzlu su fleker ya da tuz yok olmaz. Su içinde da l r. fiekerli suyun tad na bak nca fleker tad n al r z. S v lar n çinde Gazlar n Çözünmesiyle Elde Edilen Çözeltiler: Gazoz, oksijenli su gibi. Havadaki oksijen suda çözünür. Bal klar solunum yaparken sudaki oksijeni kullan r. II S v lar n çinde S v lar n Çözünmesiyle Elde Edilen Çözeltiler: Sirke - su, su - süt, kolonya, alkollü su, viflne suyu - gazoz. Gazlar n çinde Gazlar n Çözünmesiyle Elde Edilen Çözeltiler: Hava böyle bir çözeltidir. Havan n içinde oksijen ve azot vard r. Ya suda çözünmez fakat sabunlu suda, deterjanl suda çözünür. Bu nedenle ya l bulafl klar ve çamafl rlar deterjanl su ile y kan r. Çözeltilerin Özellikleri Çözeltiler de bir kar fl md r. Çözeltiyi oluflturan maddeler özelliklerini kaybetmez. Bir kat maddenin su içinde çözünmesiyle oluflan çözeltilerde su tamamen buharlafl nca kat lar dipte kal r. Çözeltilerde çözücü madde miktar çözünen madde miktar ndan fazlad r. Maddeler s cak suda daha kolay çözünür. Tuzlu suyu ocakta s t p kaynatt m zda su buharlaflmaya bafllar. Tuz buharlaflmad için çözeltideki tuz oran artar. Fazla su tuzlu su buharlaflt nda çözelti daha tuzlu olur. Buharlaflma sonucu çözeltilerdeki çözücü miktar azal r, çözünen madde miktar n n çözelti içindeki oran artar. 556

15 FEN VE TEKNOLOJ Deniz Suyunun Tuzlu Olmas n n Sebebi Nedir? Ya mur ya d nda topraktaki tuz ya mur sular nda çözünür. Tuz ya mur sular yla denize akar. Yer alt sular da topraktaki tuzu çözer, çözünen tuz su ile denizlere tafl narak birikir. Da ada bu olaylar sürekli tekrarland için deniz suyu tuzludur. Buharlaflma çözünen maddenin çözelti içindeki oran n art r r. Buharlaflman n fazla oldu u deniz ve göllerde tuzluluk oran daha fazlad r. Tuz Gölü nde yaz n buharlaflma fazla oldu u için bu mevsimde tuzluluk oran daha fazlad r. Akdeniz de buharlaflma fazla oldu u için tuzluluk oran di er denizlerimizden daha fazlad r. Erime ve Çözünme Farkl Olaylard r Erime Bir buz parças n oda s cakl nda bekletti imizde eriyerek su olur. Çözünme Suyun içine bir miktar tuz att m zda tuz suda çözünerek suya kar fl r. su tuzlu su I II tuz I II Kat bir maddenin s olarak s v hâle geçmesine erime denir. Erime sonucunda madde hâl de ifltirir. Kat maddelerin, bir s v içinde da larak görünmez hâle gelmesine çözünme denir. Çözünme sonucunda bir kar fl m olan çözelti oluflur. Afla daki tabloyu inceleyerek ö rendiklerimizi pekifltirelim. TABLO I TABLO II Meydana gelen olay Olay n ad Madde Su içinde Margarinin tavada s t lmas Naylonun atefle tutulmas Deniz suyunun tuzlu olmas Mumun yanmas Çaya fleker at lmas Dondurman n s t lmas Erime Erime Çözünme Erime Çözünme Erime Un Kum Deterjan Alkol Sirke Karabiber Viflne suyu Çözünmez Çözünmez Çözünür Çözünür Çözünür Çözünmez Çözünür Çorbaya tuz konulmas Çözünme Talafl Çözünmez Suya buz at lmas Erime Ya Çözünmez 557

16 Temel Kaynak 4 MADDELER DO ADA KARIfiIK HÂLDE BULUNUR - TEST 9 1. I. Toprak II. Demir III. Petrol IV. Tuz V. Elma Yukar dakilerden hangisi ya da hangileri saf maddedir? a. Yaln z II b. I, II c. III, V d. II, IV, V 2. Kutuda verilenlerden hangisi kar fl m de ildir? hava alt n ayran limonata deniz suyu a. hava b. deniz suyu c. alt n d. limonata 5. Bu deneyle Do a afla daki yarg lardan hangisine ulaflamaz? a. Süt suda çözünür. b. Kar fl m n rengi beyaz olur. c. Süt eklenince suyun miktar artar. d. Kar fl m n her yerinde görüntü farkl d r. 6. Afla daki kar fl mlardan hangisinde ikiden fazla madde vard r? a. ayran b. alkollü su c. tuzlu pirinç d. un - talafl 3. Afla daki ifadelerden hangisi yanl flt r? a. En az iki saf madde kar fl m oluflturur. b. Kar fl mdaki maddeler özelliklerini yitirmez. c. Kar fl m oluflturan maddeler ayr labilir. d. Kar fl m oluflturan maddeler fark edilmez. Do a, bir bardak suya bir miktar süt ekleyerek sudaki de iflikli i gözlemledi. 4 ve 5. sorular yukar daki deneye göre cevaplay n z. 4. Do a, bu deney sonucunda afla dakilerden hangisini gözlemlemifltir? a. Suyun üzerinde süt birikti ini b. Sütün suyun dibinde kald n c. Sütün suyun içinde da ld n d. Suyun sütü yok etti ini 7. Afla daki kar fl mlar n hangisi ayn zamanda bir çözeltidir? a. sirke - su b. ya - su c. karabiber - su d. kum - su 8. Alkollü su kar fl m ile ilgili afla daki ifadelerden hangisi yanl flt r? a. Alkol çözünendir. b. Su çözücüdür. c. Su alkol içinde çözünmüfltür. d. Alkollü su bir çözeltidir. 9. Ya, afla daki kar fl mlardan hangisinde çözünür? a. tuzlu su b. sabunlu su c. ya l su d. flekerli su 10. Afla daki efllefltirmelerden hangisi yanl flt r? a. Çikolatan n s nmas - erime b. Suya buz at lmas - çözünme c. Mumun yanmas - erime d. Çaya fleker at lmas - çözünme 558

17 FEN VE TEKNOLOJ Erinç, tuzlu suyu ocakta kaynatarak suyu tuzlu su buharlaflt rd. Su tümüyle buharlaflt nda tuzun kab n dibinde birikti ini gözlemledi. 11 ve 12. sorular bu deneye göre cevaplay n z. 11. Erinç in yapt deneyin sonucuyla afla dakilerden hangisi aras nda bir iliflki vard r? a. Yaz n Tuz Gölü nün k y s nda tuz birikmesi b. Topraktaki tuzun afl narak denize kar flmas c. Çok ya mur ya mas nedeniyle Karadeniz in az tuzlu olmas d. Yer alt sular n n yer alt ndaki tuzu çözmesi 12. Erinç, kapta kalan tuzu s tmaya devam ederse afla daki olaylardan hangisi gerçekleflir? a. erime b. bozunma c. çözünme d. buharlaflma 13. Afla dakilerden hangisi saf maddedir? a. kek b. fleker c. beton d. hava 14. I. Çamurlu su II. Alkollü su III. fiekerli su IV. Ya l su Yukar daki kar fl mlardan hangisi ya da hangileri çözeltidir? a. Yaln z III b. I, II c. II, III d. II, IV 15. Afla dakilerden hangisi maddenin hâl de ifltirmesine örnek olarak gösterilemez? a. Kolonyan n buharlaflmas b. Alt n n eritilmesi c. Buzun erimesi d. fiekerin bozunmas 16. I. Erime II. Donma III. Çözünme IV. Buharlaflma Yukar dakilerin hangisi ya da hangilerinde s n n art r lmas olay n daha k sa sürede gerçekleflmesini sa lar? a. Yaln z I b. Yaln z IV c. II, III d. I, III, IV 17. Afla dakilerden hangisi yap l rsa çözünen maddenin çözelti içindeki oran artar? a. erime b. buharlaflma c. donma d. yanma 18. Afla dakilerden hangisi Akdeniz in yurdumuzdaki di er denizlerden tuzlu olmas n n nedenidir? a. Di er denizlerden küçük olmas b. Herhangi bir denize ak nt s n n olmamas c. Buharlaflman n fazla olmas d. K y lar nda çok fazla tuz olmas 19. I. Toprak II. Oksijen III. Un IV. Deterjan Yukar dakilerden hangisi ya da hangileri su içinde çözünür? a. Yaln z II b. Yaln z III c. I, II d. II, IV 20. Afla dakilerden hangisinde hâl de ifltirme gerçekleflmez? a. çözünme b. erime c. buharlaflma d. donma 559

18 Temel Kaynak 4 G. KARIfiIMLAR AYRILAB L R M? Kar fl mlar, kar fl m oluflturan maddelerin niteliklerine göre farkl yöntemlerle ayr l r. Kar fl mlar süzme, yüzdürme, eleme, m knat sla ay rma ve buharlaflt rma gibi basit yöntemlerle ay rabiliriz. Süzme: Suda çözünmeyen özellikle suda batan kat maddeleri ay rmak için süzme yöntemini kullan r z. Mercime i y karken sudan ay rmak için süzeriz. Bu ifllem için süzgeç kullan r z. Süzgecin gözenekleri kar fl mdaki kat tanelerinden küçük olmal d r. Süzme iflinde süzgeç kâ d da kullan l r. Kum - su, su - pirinç, bu day - su gibi kar fl mlar süzme yöntemiyle ayr l r. Fabrika bacalar na tak lan filtreler, aspiratör filtreleri, gaz maskeleri de zararl maddeleri süzer. Yüzdürme: Suda çözünmeyen, su yüzeyinde kalan kat maddeleri ay rmak için yüzdürme yöntemi kullan l r. Kum - talafl kar fl m n su dolu kab n içine att m zda kum batar, talafl yüzer. Su yüzeyinde yüzen talafl böylece kolayl kla ayr l r. Saman - pirinç, tuz - karabiber, çak l tafl - yaprak, demir - plastik, naftalin - fleker kar fl mlar yüzdürme yöntemiyle ayr l r. madde suda batar suda yüzer Saman Pirinç Tuz Karabiber Çak l tafl Yaprak Demir Plastik Yüzdürerek ay rma yönteminde kar fl m oluflturan maddelerin yüzme ve batma özelli inden yararlan l r. Eleme: Farkl büyüklükteki kat maddelerden oluflan kar fl mlar ay rmak için eleme yönteminden yararlan l r. Un - m s r kar fl m n ay rmak için kar fl m ele e dökeriz. Un, ele in gözeneklerinden kolayca geçerek alta dökülür. M s r taneleri elekte kal r. nflaat iflçileri de kumun içindeki çak l tafllar n ay rmak için eleme yöntemini kullan rlar. 560

19 FEN VE TEKNOLOJ M knat sla ay rma: Kar fl m oluflturan maddelerden biri m knat s taraf ndan çekilen bir madde ise m knat sla ay rma yöntemi kullan l r. I II Toplu i ne - talafl kar fl m na m knat s yaklaflt rd m zda toplu i neler m knat s taraf ndan çekilir. Geride talafl kal r. I Demir tozu - kükürt tozu kar fl m da demir tozunun m knat s taraf ndan çekilmesiyle ayr l r. Demir, nikel, teneke, kobalt gibi maddelerin bulundu u kar fl mlar m knat sla kolayl kla ayr l r. Çöplerdeki demir parçalar büyük m knat slar kullan larak ayr l r. Kâ t ve kartonlar geri dönüflümü sa land için toplan r. Bunlar n içinde bulunan metal parçalar m knat slarla ayr l r. Ayr ca hurdal klardaki demir parçalar n di er maddelerden ay rmak için de m knat s kullan l r. II Buharlaflt rma: S v lar n içinde çözünen kat maddeleri ay rmak için buharlaflt rma yöntemini kullan r z. fiekerli suyu s t m zda su buharlafl r, kab n dibinde fleker kal r. Ayn flekilde tuzlu suyu kaynatt m zda su flekerli su buharlafl r, geride tuz kal r. Tuz Gölü nde yaz n su buharlafl r, k y da kalan tuz toplanarak kullan l r. Su her s cakl kta buharlafl r. D flar ya ast m z çamafl rlar suyun buharlaflmas yla k fl n da kurur. Ya l boyadaki tiner buharlafl r, sürülen yüzeyde sadece boya kal r. Salça, tarhana, pekmez, pestil gibi yiyecekler buharlaflt rma yöntemi kullan larak yap l r. Örne in, tarhana piflirildikten sonra bezler üzerine yay larak içindeki suyun buharlaflmas sa lan r. Tarhana kurur ve daha uzun süre saklanabilir. Süt tozu da fabrikalarda bu yöntem uygulanarak elde edilir. Evlerimizde kulland m z su kireçli ise sürekli çaydanl kta su kaynatt m zda çaydanl n iç yüzeyinde kireç birikir. Su buharlaflt için içindeki kireç çaydanl kta birikinti olarak kal r. Sudaki kireci, silinmeden kurumaya b rak lan bardaklar n yüzeyinde de görebiliriz. 561

20 Temel Kaynak 4 Birden Çok Yöntemle Ayr lan Kar fl mlar atafl tuzlu su kum tuz atafl-tuz-kum kar fl m tuz-kum kar fl m I kum tuzlu su II III Baz kar fl mlar birden çok yöntem uygulanarak ayr l r. Atafl - tuz - kum kar fl m n ay rmak için üç yöntem kullan l r. I. Kar fl mdaki atafllar m knat sla çekilerek ayr l r. II. Kalan tuz - kum kar fl m bir miktar suya dökülür. Tuz suda çözünür, kum çözünmeyerek dipte kal r. Kum süzülerek tuzlu sudan ayr l r. III. Tuzlu su kar fl m ndaki su buharlaflt r ld nda kapta tuz kal r. Do ada tafl ve toprakla kar fl k hâlde bulunan kaya tuzu da benzer yöntemlerle elde edilir. Kaya tuzu suda çözünerek kalan tafl ve toprak süzülür. Suyun buharlaflt r lmas ile tuz elde edilir. Afla daki tabloyu inceleyerek ö rendiklerimizi pekifltirelim. Suda çözünen maddeyi tekrar elde etmek için suyu buharlaflt r r z. Çözeltilerdeki suyu buharlaflt rmak için s t r z. Çünkü su buharlafl rken s al r. Elimize damlatt m z su, s raya damlatt m z sudan daha çabuk buharlafl r. Elimiz, s radan daha s cakt r. Demir tozu, talafl, tuz ve bak r kar fl m n s ras yla flöyle ay rabiliriz: 1. Kar fl mdaki demir tozu m knat sla ayr l r. 2. Kalan kar fl m suya kat l r. Talafl suyun üstünde yüzer, bak r suda batar, tuz ise çözünür. Talafl yüzdürülerek ayr l r. 3. Bak r süzülerek tuzlu sudan ayr l r. 4. Tuzlu suyun suyu buharlaflt r larak tuz elde edilir. Kar fl m Kömür tozu - su Kolonya - tuz Tuz - pirinç Demir tozu - bak r Toprak - su Toz fleker - naftalin Kum - tuz Kireç - su Ay rma yöntemi Süzme Süzme ya da buharlaflt rma Eleme M knat sla çekme Süzme Yüzdürme ve buharlaflt rma Süzme ve buharlaflt rma Buharlaflt rma 562

21 FEN VE TEKNOLOJ KARIfiIMLAR AYRILAB L R M? - TEST fiekerli su kar fl m n ay rmak için afla daki yöntemlerden hangisi uygulan r? a. süzme b. buharlaflt rma c. eleme d. yüzdürme 2. Demir tozu - kum kar fl m hangi yöntemle ayr l r? a. yüzdürme b. süzme c. m knat sla ay rma d. eleme 3. Afla da baz kar fl mlarla, kar fl m ay rmak için uygulanacak yöntemler efllefltirilmifltir. Hangi efllefltirme yanl flt r? a. toplu i ne - talafl m knat sla ay rma b. pirinç - su süzme c. cam - yaprak yüzdürme d. un - mercimek buharlaflt rma 4. Odun parçalar, cam, demir kar fl m s ras yla hangi yöntemler uygulanarak ayr labilir? a. M knat sla ay rma, yüzdürme, süzme b. Yüzdürme, eleme, m knat sla ay rma c. Eleme, süzme, yüzdürme d. Süzme, yüzdürme, buharlaflt rma 5. Kar fl mdaki maddelerden en az birinin su yüzeyinde kalmas afla daki yöntemlerden hangisinin ön kofluludur? a. süzme b. yüzdürme c. eleme d. buharlaflt rma 6. Farkl büyüklükteki kat maddelerden oluflan kar fl m ay rmak için en uygun yöntem afla dakilerden hangisidir? a. süzme b. m knat sla ay rma c. eleme d. yüzdürme 7. Meliha, dikifl kutusunda kar flan plastik dü melerle i neleri ay rmak istiyordu. Meliha n n uygulayaca en uygun yöntem afla dakilerden hangisidir? a. süzme b. yüzdürme c. eleme d. m knat sla ay rma 8. Y kand ktan sonra silinmeden kurumaya b rak lan bir kafl n yüzeyinde baz beyaz lekeler oluflmufltur. Bu olay afla dakilerden hangisinin göstergesidir? a. Kafl n y kand suyun kireçli oldu unun b. Kafl n yeterince kurumad n n c. Kafl a havadaki baz maddelerin bulaflt n n d. Kafl n kirli oldu unun 9. Afla daki tabloya göre hangi kar fl m yüzdürme yöntemi ile ayr lamaz? a. b. c. d. Kar fl m oluflturan maddeler Talafl Cam Karabiber Pirinç Çak l tafl Kum Kuru ot Bulgur Suda batar Suda yüzer 563

22 Temel Kaynak Su, do ada kar fl k hâlde bulunur. çme suyu elde edilirken suyun içindeki toprak hangi yöntemle ayr l r? a. eleme b. süzme c. yüzdürme d. buharlaflt rma 11. I. Nikel II. Kükürt III. Teneke IV. Bak r Bir kar fl mda yukar daki maddelerden hangileri olursa m knat sla ayr labilir? a. I, II b. I, III c. II, IV d. I, III, IV 12. Afla daki yiyeceklerden hangisi buharlaflt rma yöntemi kullan larak elde edilmez? a. tarhana b. pekmez c. un d. süt tozu 13. Tuz ve naftalin kar fl m afla dakilerin hangisinde verilenlerin uygulanmas yla ayr l r? a. yüzdürme b. süzme c. yüzdürme - buharlaflt rma d. eleme - buharlaflt rma 14. Afla daki ifadelerden hangisi ya da hangileri do rudur? I. Su, zeytinya kar fl m süzme yöntemiyle ayr l r. II. Sütteki suyun buharlaflt r lmas yla süt tozu elde edilir. III. Demir ve nikel kar fl m m knat sla ayr l r. a. Yaln z II b. Yaln z III c. I, II d. II, III 15. Kar fl m Ay rma yöntemi I. fieker-alkol Buharlaflt rma II. Demir-bak r M knat sla ay rma III. Fasulye-kum Eleme Yukar daki kar fl mlar birbirinden ay rmak için karfl lar nda verilen yöntemlerden hangileri do rudur? a. Yaln z I b. Yaln z III c. I, II d. I, II, III 16. Afla dakilerden hangisi sadece kat lardan oluflan kar fl m ay rmak için tek bafl na uygulanan bir yöntem de ildir? a. m knat sla ay rma b. süzme c. yüzdürme d. eleme 17. Tuz, kömür tozu, demir tozu kar fl m n ay rmak için; I. Süzme II. Buharlaflt rma III. M knat sla çekme IV. Suda çözme yöntemlerinden hangileri s ra ile uygulanmal d r? a. IV, III, I, II b. I, IV, II, III c. III, IV, I, II d. III, I, II, IV 18. fiekilde C maddesi gösterilen su kar fl mda A maddesi suda B maddesi çözünmektedir. Kar fl m ay rmak A maddesi için s ras yla hangi yöntemler uygulanmal d r? a. yüzdürme, süzme, buharlaflt rma b. süzme, buharlaflt rma c. süzme, eleme d. m knat sla çekme, buharlaflt rma, süzme 19. Bir kat ve bir s v maddeden oluflan kar fl m afla daki yöntemlerden hangisiyle ayr lamaz? a. buharlaflt rma b. süzme c. m kant sla ay rma d. eleme 20. I. Yüzdürme II. Eleme III. Süzme IV. M knat sla çekme Bir inflaat iflçisi harç yapmak için kullanaca kumun içinde teneke parçalar ve çak l tafllar oldu unu fark etti. nflaat iflçisi yukar daki yöntemlerden hangilerini kullanarak kumu teneke ve çak l tafllar ndan ay rabilir? a. I, II b. II, IV c. III, IV d. I, III, IV 564

23 MADDEY TANIYALIM - ÜN TE TEST 2 1. I. Tu lalar n aras na mala ile harç doldurdu. II. Hepsini balta ile k r p üst üste bodruma yerlefltirdi. III. Tahta parçalar ndaki çivileri, keser ile tek tek ç kard. Yukar daki anlat mlardan hangisi ya da hangilerinde hem alet hem de malzeme vard r? a. Yaln z I b. I, III c. II, III d. I, II, III 2. Afla daki maddelerden hangisi cisim olma özelli ine sahip de ildir? a. plastik b. tafl c. petrol d. teneke 3. Yanda verilen maddelerden hangisi ak c de ildir? su un kolonya toz fleker pamuk a. pamuk b. un c. su d. kolonya 4. I. Ak flkanl k II. Hacim III. Belirli flekli olma IV. Kütle Yukar dakilerden hangileri tüm maddelerin sahip oldu u özelliklerdir? a. I, II b. I, III c. II, IV d. I, II, IV Ayfle, bir kab terazide tartt. Ölçüm sonucunu not ald. Kab n içine reçel doldurarak tekrar tartt. lk ölçüm sonucunu son ölçüm sonucundan ç kard. 5, 6, 7 ve 8. sorular yukar daki deneye göre cevaplay n z. 5. Ayfle, yapt bu ifllemlerle maddenin hangi özelli ini ölçmeye çal flm flt r? a. hacim b. kütle c. ak flkanl k d. boy FEN VE TEKNOLOJ 6. Ayfle nin buldu u ilk ölçüm sonucu afla dakilerden hangisidir? a. reçelin kütlesi b. net kütle c. dara d. brüt kütle 7. Ayfle, ikinci tartma sonucu buldu u kütle afla dakilerden hangisidir? a. kab n kütlesi b. brüt kütle c. dara d. net kütle 8. Yapt ç karma ifllemi ile Ayfle afla dakilerden hangisini bulmufltur? a. reçelin kütlesini b. brüt kütleyi c. kab n kütlesini d. kab n hacmini 9. fiekildeki kap düz bir zeminde bulunmaktad r. Sar renkle gösterilen s v zeytinya, alttaki s v ise sudur. Buna göre afla daki yarg lardan hangisine ulaflamay z? a. Zeytinya n n hacmi 200 ml dir. b. Suyun hacmi 600 ml dir. c. Zeytinya suda çözünmez. d. Suyun miktar zeytinya n n 2 kat d r. Tarlalardan toplan r. Kamyonlarla fabrikalara tafl n r. Fabrikalarda çeflitli ifllemlerden geçirilerek iplik yap l r. Bitkisel boya ile boyanan ipliklerle çeflitli renk ve desenlerde kumafllar dokunur. Kumafllardan etek, bluz, pantolon vb. yap l r. 10 ve 11. sorular yukar daki anlat ma göre cevaplay n z. 10. Paragrafta anlat lan iplik ve kumafl yap m nda kullan lan ham madde afla dakilerden hangisidir? a. yün b. naylon c. pamuk d. bu day 565

24 Temel Kaynak Paragrafa göre düzenlenen afla daki tabloda hangi maddenin bulundu u sat rda bir yanl fll k vard r? a. b. c. d. Madde Pamuk ipli i Pamuklu kumafl Pamuklu etek, buluz Pamuk Do al madde fllenmifl madde Malzeme Son ürün 12. I. Ufalanma II. Yanma III. Parçalanma IV. Afl nma Yukar dakilerden hangileri do a olaylar n n etkisi sonucu gerçekleflir? a. I, II b. II, III c. I, III, IV d. I, II, III, IV Yapay madde 13. Oda s cakl nda bekletilen buz için afla dakilerden hangisi söylenemez? a. Çevreden s al r. b. Hâl de ifltirir. c. S cakl artar. d. Bulundu u yeri s t r g suyun içine 100 g fleker at larak bir kar fl m oluflturuluyor. Bu durum için afla dakilerden hangisi ya da hangileri söylenebilir? I. Suyun hacmi artar. II. Oluflan kar fl m bir çözeltidir. III. Kar fl m n kütlesi 400 gramd r. a. Yaln z I b. Yaln z II c. I, III d. II, III 15. Afla daki kar fl mlardan hangisi süzgeç kâ d kullan larak süzüldü ünde tortu b rakmaz? a. ayran b. tuzlu su c. çamurlu su d. kahve 16. I. Petrol II. Gazoz III. fiekerli su Yukar daki kar fl mlardan hangisi ya da hangileri içindeki maddeler özel yerlerde kimyasal ifllemle ayr l r? a. Yaln z I b. I, II c. II, III d. I, II, III 17. Afla dakilerden hangisi süzme yöntemiyle ayr labilir? a. kolonyadaki su b. suyun içindeki tuz c. yo urdun suyu d. unun kepe i 18. fiekildeki bardaklarda eflit miktarda su olup s cakl klar farkl d r. Her iki barda a da 4 kafl k tuz at l p kar flt r ld nda afla dakilerden hangisi gerçekleflir? a. I. kaptaki tuz çözünmez. b. II. kaptaki tuz daha çabuk çözünür. c. I. kaptaki tuz oran daha fazlad r. d. II. kaptaki tuz çözünmez. 19. fiekildeki flekerli su, s t larak suyun bir k sm buharlaflt r l yor. I. Çözücü miktar azalm flt r. II. Çözünen miktar artm flt r. III. Çözeltinin kütlesi azalm flt r. flekerli su Bu durumda kar fl m için afla dakilerden hangisi ya da hangileri do rudur? a. Yaln z I b. Yaln z II c. I, III d. I, II, III 20. I. Erime II. Çözünme III. Bozunma IV. Buharlaflma Yukar daki olaylardan hangisi ya da hangileri sonucunda hâl de ifltirme gerçekleflir? a. Yaln z I b. I, IV c. II, III, IV d. I, II, III, IV 566