HAZIRLAYANLAR. Süleyman HANÇER TDP Büro Amiri Emniyet Amiri

Transkript

1 1

2 HAZIRLAYANLAR Süleyman HANÇER TDP Büro Amiri Emniyet Amiri Orhan ŞANAL TDP Büro Amir Yardımcısı Başkomiser Berke HIZLI TDP Büro Amir Yardımcısı Komiser Mustafa ORTAPINAR Polis Memuru Alican ELBAY Polis Memuru 2

3 İÇİNDEKİLER 1- Emniyet Amiri Süleyman HANÇER Açılış Konuşması Prof Dr Süheyla ÜNAL ABD de Aile İçi Şiddete Yönelik Uygulamalar 6 3- Prof. Dr. Gülsen GÜNEŞ Türkiye de Ve Malatya da Kadına Yönelik Şiddet., Yrd. Doç. Dr. Vehbi BAYHAN Kadına Yönelik Şiddet Şiddetin Nedenleri, Sonuçları ve Toplumsal Yansımaları Emniyet Amiri Süleyman HANÇER Polisin Kadına Şiddete Yönelik Çalışmaları Yrd. Doç. Dr. Yüksel ÇIRAK Anne-Baba-Çocuk İlişkisi Bağlamında Şiddet Avukat Tuğba BAYHAN Kadına Şiddetin Hukuki Boyutunda Haklar ve Prosedür PDR Uzmanı Muharrem KUMSAL Şiddet Olayı Sonrasında Yapılacak Yardım ve Destekler Rehber Öğretmen Recep BULUT Kadına Şiddetin Önlenmesi İçin Eğitim Planlamaları ve Süreci Din hizmetleri Uzmanı Fatime GEÇİCİ Kadına Şiddetin Dini Boyutu 58 3

4 AÇILIŞ Toplum Destekli Polislik, insanı en yüce değer olarak kabul eden toplumun hizmetinde olmayı ve vatandaş memnuniyetini temel hedef olarak gören, halktan aldığı destekle toplum düzenini bozan tüm olumsuzluklarla mücadeleyi amaçlayan çağdaş demokratik bir polislik anlayışıdır. Toplum Destekli Polislik anlayışı ile problemlerin tespit edilerek çözümlenmesi hedeflenmiş, toplum için toplumla birlikte düşüncesiyle işbirliği ve ortak çalışmalara ağırlık verilmiştir. Emniyet Müdürlüğü olarak yürüttüğümüz birçok projemiz olup, bunlardan birisi de Aile İçi Şiddetle Mücadele Projesidir. Sayın il Emniyet Müdürümüzün direktif ve yönlendirmeleriyle tüm toplumsal kesimleri içine alacak şekilde Kadına Şiddete Hayır konulu sempozyumu düzenledik. Sosyal problemler tek bir nedene bağlı kalınarak açıklanamaz. Suç gibi sosyal problemlerin ortaya çıkmasında tek bir sebepten ziyade sebeplerin birlikteliği söz konusudur. Bu nedenle sorunlara ve suçlara genel açıdan yaklaşılır, sadece polisiye önlemler ile sorunların çözümlenmesinin mümkün olmadığı dikkate alınır. Sorunların çözümü ve suçların önlenmesi, çok yönlü bakış açısını gerektirdiğinden, sorunlara taraf olan bütün toplumsal kesimlerin ve Polislerin suçlara birlikte çözüm araması gerekir. Gün geçmiyor ki, aile içi kavgaların, çatışmaların ve bunun tabi bir sonucu olarak ta, yaralanmaların hatta ölümlerin meydana geldiği bir haber okumayalım. Yaşadığımız sosyal dünyada önemli bir sorunsal olarak karşımıza çıkan kadına şiddet, pek çok yerde olduğu gibi Malatya mızda da toplum vicdanını tahrip eden bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizde gelecek nesillerin sağlıklı olarak yetiştirilmesinde en önemli şart; bireylerden teşekkül olan ve toplumun en küçük yapı taşını oluşturan "Türk Aile Yapısı"nın mozaiğinde yer alan, kültürel ve manevi değerlerin, örf ve adetlerin korunması ile mümkün olacağı gerçeğinin hiçbir zaman akıldan çıkarılmayacağıdır. Birleşmiş Milletlerin (BM)1993 yılında kabul ettiği Kadınlara Yönelik Şiddetin Önlenmesi Bildirgesi nde kadına yönelik şiddet kamusal ve özel alanda gerçekleşen, kadınların fiziksel, cinsel, duygusal zarar görmesiyle sonuçlanan ya da sonuçlanması muhtemel olan, her türlü cinsiyet temelli şiddet eylemi veya bu eylemin yapılacağına dair tehdit ya da zorlama ve keyfi olarak özgürlüğün kısıtlanması olarak tanımlanmaktadır. Kadınlara Yönelik Şiddet; Aile içinde meydana gelen, cinsiyete dayalı, kadın üzerinde baskı ve üstünlük kurmayı amaçlayan; tehdit, dayatma, kontrol içeren; psikolojik, cinsel, ekonomik, fiziksel zararla sonuçlanan; kadının insan haklarını ihlal eden öğrenilmiş her türlü eylemdir. Bu bağlamda aile içerisinde meydana gelen şiddet; itmek, tokat atmak, tekmelemek, tükürmek, yumruklamak, kol kıvırmak, kol - bacak kırmak, saçından sürüklemek, temel ihtiyaçlarını esirgemek, gerektiği halde tıbbi tedavi almasını engellemek, silahla yaralamak, öldürmek gibi fiziksel olarak cereyan edebileceği gibi sürekli eleştirmek, aşağılamak, küfür etmek, tehdit etmek, kararlara katılımını engellemek, sürekli sorguya çekmek, sık sık bağırmak, aşağılayıcı isim takmak, sık sık alay etmek, dini veya etnik kimliğine yönelik hakaret etmek, görüşlerini ve çalışmalarını küçümsemek şeklinde sözlü olarak da cereyan edebilmektedir. Töresel olarak da; eğitim hakkından yoksun bırakma, berdel, intihara zorlama, başlık parası, kayın evliliği, mirastan mahrum bırakma, zorla evlendirme 4

5 Avrupa Konseyi tarafından yayınlanan bir rapor, Avrupa da her gün 5 kadından 1 inin şiddet kurbanı olduğuna değinmektedir. Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de kadınlara yönelik şiddet, gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde yapılan tüm çalışmalar ve tedbirlere rağmen toplumsal bir sorun olarak varlığını sürdürmektedir. Kadına yönelik şiddet ister kamusal isterse özel yaşamda meydana gelsin, kadının fiziksel, duygusal, cinsel ve ekonomik açıdan zarar görmesine ve acı çekmesine yol açan, kadının temel hak ve özgürlüklerini ve onurunu zedeleyen bir eylemdir. Kadına Yönelik Şiddetin Türleri Psikolojik - Duygusal Şiddet Cinsel Şiddet Ekonomik Şiddet Fiziksel Şiddet Namus Cinayetleri Aile içinde kadına yönelik şiddet, her yaştan, her öğrenim düzeyinden, her gelir düzeyinden, bekar, boşanmış, evli, her ülkeden kadının gerçeğidir. Tüm dünyada kadınlar kocaları, babaları, erkek kardeşleri, aralarında kan bağı ve akrabalık ilişkisi bulunan diğer erkekler tarafından şiddete maruz kalmaktadır. Aile içinde kadına uygulanan şiddet gerek şiddet uygulayan, gerek toplum ve kimi zaman da şiddete maruz kalan kadın tarafından meşru sayılmaktadır. Kadınlar yaşadıkları şiddetin sorumlusu olarak görülmekte, şiddetin hak edildiği inancı toplumda yaygın biçimde kabul edilmektedir. Şiddet Uygulayan Erkeklerin Özellikleri bekler. Karısını şiddet davranışının nedeni olarak görür. Uyguladığı şiddete rağmen karısının kendisi ile ilgili iyi hisler taşımasını Karısını çok kıskanır. Diğer insanlara güvenmez, bu nedenle iç dünyalarını kimseyle paylaşmaz. Tüm negatif duygularını öfkeyle yansıtır. Benlik saygısı düşüktür. Karısını, ondan ayrılırsa intihar edeceğini ya da kendini öldüreceğini söyleyerek tehdit eder. Ev dışında çok sevimli, yardımsever olarak tanınır ancak evde oldukça serttir. Uyguladığı şiddet davranışını küçümser ya da inkâr eder. Kadınlık ve erkeklik rollerine inanır. Çocukken aile içinde şiddete maruz kalmış ya da babalarının şiddet uyguladığına tanık olmuşlardır. Dünyanın birçok ülkesindeki çalışmalar, cinayete kurban giden kadınların, erkeklerin aksine yabancılar tarafından değil, daha çok kocaları veya erkek arkadaşları ya da yakın akrabaları tarafından öldürüldüğüne işaret etmektedir. Kadın cinayet kurbanlarının yaklaşık %70 i erkek partnerleri tarafından öldürülmüştür. (DSÖ, 2002) Hacettepe Üniversitesi nin Araştırması na göre, araştırmaya dahil edilen kadınların % 39 u kadının yemeği yakması, kocasına karşılık vermesi, parayı lüzumsuz yere harcaması, çocuklarının bakımını ihmal etmesi ve cinsel ilişkiye girmeyi reddetmesi gibi durumlardan en az birinin gerçekleşmesinin, kocanın karısını dövmesi için haklı gerekçe oluşturacağını söylemiştir. 5

6 Anayasamızın "Aile Türk Toplumunun Temelidir."hükmü bu durumu açıkça ifade etmektedir. Bu bağlamda aile, insanoğlunun en derin eğitim etkilerini aldığı, pek çok şeyler öğrendiği ve hayata hazırlandığı bir okul, diğer bir ifade ile bireye hem ferdi hem de sosyal ve kültürel yönden kimlik kazandırıldığı bir yerdir. Kadına karşı şiddetin nedenlerini özetle; biyolojik, psikolojik ve sosyal nedenler olmak üzere üç ana başlık altında inceleyebiliriz. Birçok çalışmanın sonucu göstermiştir ki, kadına şiddet vardır, tüm dünya devletlerinde olduğu gibi Türkiye"de de toplumsal bir sorundur, kadına şiddetin sebeplerinin iyi bir şekilde irdelenerek ortaya çıkaracağı olumsuz sonuçlarının bertaraf edilmesi yönünde bir takım ıslah çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Kadına karşı şiddet olaylarının önlenmesi, sadece polisiye anlamda alınacak tedbirler ile çözümlenmesi de mümkün değildir. Yaşadığımız dünyada önemli bir sorunsal olarak karşımıza çıkan aile içi şiddet, pek çok yerde olduğu gibi Malatya mızda da toplum vicdanını tahrip eden bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Malatya da Aile İçi Şiddet Olayları 2009/ 2010 İstatistikleri 6

7 Emniyet in Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesine İlişkin Faaliyetleri Şiddet mağdurlarının ilk adım başvuru yerleri olan Polis Merkezlerinde Çalışan Personele yönelik; Kadına Karşı Şiddet Aile İçi Şiddet Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Şiddet Mağdurlarına Yaklaşım Tarzı 4320 Sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun ve Diğer İlgili Kanunların Uygulanması konularında farkındalık ve duyarlılığı artırmak amaçlı hizmet içi eğitim yapılmıştır. Hizmet içi Eğitimde 245 kişilik Eğitici Kadro ile Polis Merkezindeki personele eğitim verilmiştir. Aile içi Şiddet Olayları Kayıt Formu Aile içi şiddet vakalarının düzenli olarak izlenebilmesi Aile içi şiddet olaylarına ilişkin verilerin sağlıklı bir şekilde toplanabilmesi ve analizlerinin yapılabilmesi Şiddet mağdurlarına destek veren başka kurum ve kuruluşlarla ilişkilerin de izlenebilmesi Aksaklıkların doğru ve zamanında tespiti ile diğer kurum ve kuruluşlarca alınması gereken önlemlerin hızlandırılması Mağdurlara yönelik risk değerlendirmesi yapmak amacıyla hazırlanmıştır. Aile içi Şiddete Son Broşürü Mağdurların yasal hakları, şiddet anında yapılabilecekler, danışma, sığınma ve acil durumlarda başvuru yapılabilecek adres ve telefon numaralarını içeren bilgiler ile kolluk görevlilerinin yapacağı adli ve idari işlemler hakkında mağdurların bilgilendirilmesi amacıyla Aile İçi Şiddete Son Broşürü hazırlanmış ve polis merkezlerinde vatandaşlarımıza dağıtılmaktadır. Aile İçi Şiddet Mağdurlarına Sunulacak Hizmetlerde Temel İlkelerimiz Hizmetlerde Mağdur Odaklı Yaklaşım Hizmetleri Yürüten Personelin Kapasitesini Geliştirmek Hizmetlerin Erişilebilirliğini Artırmak Mağdurların İkincil Örselenmelerini Önlemek Aynı Mağduriyetin Tekrar Yaşanmasını Engelleyici Tedbirler Almak Mağdurun İhtiyaçlarına Dair Diğer Kurumların Hizmetleri Hakkında Mağduru Bilgilendirmek Toplum Destekli Polislik Faaliyetleri Kapsamında Halkı Bilgilendirmek ve Bilinçlendirmek Aile İçi Şiddet ile Mücadele Şube Müdürlüğü 7

8 Emniyet Genel Müdürlüğü Asayiş Dairesi Başkanlığı bünyesinde, Aile içi şiddet olaylarının analiz edilmesi, soruşturma tekniklerinin geliştirilmesi, Teşkilatımız birimleri ve kurumlar arasında koordinasyonun sağlanması amacıyla Tarihli Bakanlık onayı ile Aile İçi Şiddet ile Mücadele Şube Müdürlüğü kurulmuştur. Tek bir olumsuz faktör, kadına yönelik şiddetin oluşmasında etkili değildir. Ancak, birçok faktörün bir araya gelerek sorunlar zinciri oluşturması, şiddetin uygulanma riskini oldukça yükseltmektedir. Kadına karşı şiddet olgusu, hızla gelişmekte olan Ülkemizin özellikle, sosyo-ekonomik ve kültürel dokusuyla doğrudan alakalıdır. Bu nedenle başta çocuklarımız olmak üzere, insanlarımızın sosyalizasyon sürecinde doğru bir şekilde eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi geleceğimiz açısından hayati önem taşımaktadır. Atatürk diyor ki: Ey kahraman Türk kadını! Sen yerde sürünmeye değil, omuzlar üzerinde göklere yükselmeye layıksın. Süleyman HANÇER Toplum Destekli Polislik Büro Amirliği Emniyet Amiri 8

9 İnönü Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Süheyla ÜNAL ın; ABD de Aile İçi Şiddete Yönelik Uygulamalar Konulu Sunumu 9

10 Kadına Yönelik Şiddete İlişkin Uygulamalar Kadına Karşı Şiddetle Mücadele Etmede Devlet Mekanizmaları Konuyla ilgili yasalar Mağdurlara yasal yardım yapılması Sağlık hizmetlerinden yararlanılması Kadına Yönelik Şiddeti Tanımlayıcı ve Önleyici Programlar Sığınma evleri, sağlık hizmetleri, mentörlük yapılmaktadır Eğitim, mağdurların güçlendirilmesi, şiddet gösterenlere müdahale programları mevcuttur. Şiddeti durdurmak için kadının çabalarını destekleyen erkek çalışmaları vardır. Kadının ekonomik bağımsızlığını güçlendirici programlar planlanmıştır. Meslek eğitimi ve istihdama yer verilmektedir. Mikro kredi programları ile destek sağlanmaktadır. Kızlara ve kadınlara, özellikle dezavantajlı topluluklara eşit eğitim olanakları sağlanmaya çalışılmaktadır. Kadının Ekonomik Bağımsızlığını Güçlendirici Programlar Meslek eğitimi ve istihdamı güçlendirici çalışmalar yapılmaktadır. Mikro kredi programları ile destek sağlanmaktadır. Kızlara ve kadınlara, özellikle dezavantajlı topluluklara eşit eğitim olanakları sağlanmaya çalışılmaktadır. Sivil Toplum Kuruluşları Yönetimi Etkili mesaj geliştirme ile iletişimin güçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Fon bulma, gönüllü sağlama ve gönüllülerin kuruluşta kalmasını sağlama çalışmaları yapılmaktadır. Toplum, devlet kurumları ve diğer organizasyonlarla koordinasyon ve işbirliği konularında ABD de yapılanların tanıtımı çalışmaları yapılmaktadır. Bu konularda katılımcı kişi ve kuruluşları ile işbirliklerinin oluşturulmasına çalışılmaktadır. National Network to End Domestic Violence (NNEDV) Kadına Yönelik Şiddet konusunda çalışan sivil toplum kuruluşları arasında bir ağ oluşturulmuştur. Aile içi şiddete maruz kalmış kadınların ekonomik açıdan güçlenmesine yönelik programlara teknik destek ve eğitim sağlamaktadır. Kadına yönelik şiddet konusunu medyada gündemde tutma çalışmaları yapılmaktadır. 10

11 Sığınma evleri sorunlarını tartışılmaktadır. American Bar Association (ABA) Amerikan BARO su içinde aile içi şiddetle mücadele birimidir. Baroya üye avukatlara ve avukat adaylarına, yasal danışmanlara verilen (zorunlu) aile içi şiddete uğramış mağdurlara nasıl yaklaşılması gerektiği eğitimi verilmektedir. Amerikan hukuk sistemi içerisinde, jüri sistemi, kriminal ve sivil mahkemelerin farkları gibi özellikler bulundurmaktadır. Office on Violence Against Women (OVW) Adalet Bakanlığı içindeki bir birimdir. Kadına yönelik şiddetin azalması için ulusal kapasitenin artırılması amacına yönelik programlar, politikalar ve uygulamalar geliştirilmektedir. (VAWA) North Alabama Crisis Center (CSNA) Sorunları olan insanlara yardım sağlamaktadır. Bünyesinde; Telefonla yardım hattı Hukuk Danışmanlığı Cinsel Saldırı Muayene Birimi Kadın Sığınma Evi Ergen Barınma evi bulunmaktadır. Ticaret ve Sanayi Odası Kadın Girişimci Merkezi İş sahibi gönüllü kadınlar tarafından işini geliştirmek ve yeni bir iş kurmak isteyen kadınlara koçluk yapılmaktadır. Stratejik planlama, bütçeleme, iş planı hazırlama, ruhsat alma, pazar araştırması yapılmaktadır. Seattle Polisi Aile İçi Şiddet Destek Timi (VST) Misyonu:Aile içi şiddet mağdurlarına yasal ve sosyal destek sağlamaktır. Ekip; polis, gönüllüler ve sivil proje ekibinden oluşmaktadır. Gönüllüler yoğun bir eğitimden geçtikten sonra ekibe katılmaktadır. NPOWER Kar Gütmeyen Kuruluşlar İçin Teknolojik Çözüm Yolları ve Eğitim Kurumu Misyonu: STK lar ve organizasyonlar arası iletişim ve işbirliğini sağlamaktır. Gönüllüler tarafından kar gütmeyen STK lara eğitim ve teknik destek verilmektedir. Ağ desteği bulunmaktadır. Veri Tabanı Oluşturulmaktadır. Sosyal Medya stratejileri geliştirilmiştir. 11

12 Web sayfası bulunmaktadır. Para kaynaklarını etkin kullanma (bütçe, stratejik plan hazırlama) çalışmaları yapılmaktadır. Northwest Justice Project (NJP) Düşük gelirli kişilerin hukuki hakları konusunda ücretsiz bilgilendirme ve yönlendirme yapılmaktadır. CLEAR isimli bir telefon hattı aracılığıyla yasal konularda danışmanlık yapılmaktadır. Genç Hristiyan Kadınlar Birliği YWCA Konut programları ile yoksullara, evsizlere, şiddet mağdurlarına ucuz konut, sığınma evi, geçici evler sağlanmaktadır. Gezici sağlık ekipleri ile fakir mahallelerde sağlık taraması yapılmaktadır. İş geliştirme, işe başvuru kursları verilmektedir. Üniversite eğitimi yapmak isteyenlere yol göstericilik yapılmaktadır. Yerel Polis Departmanı Aile içi şiddete müdahale konusunda polisin 2 yılda bir zorunlu eğitimi yapılmaktadır. Aile içi şiddete müdahale için eğitimli gönüllülerin de katıldığı özel bir ekip oluşturulmuştur. Yasal Durum ve Sığınma Evi Alkollü araba kullanmak ve aile içi şiddet yasalarca kabul edilemez iki suç olarak belirlenmiştir. Aile içi şiddet savcısı ile görüşme hakkı vardır. Aile içi şiddette deliller sabitse tutuklama kararı verilmektedir. Mağdurlara sığınma evinden yararlanma hakkı mevcuttur. Birleşmiş Milletler Unıfem Birimi Tüm ülkelerde kadınlara ilişkin olumlu yasaların çıkarılması ve hayata geçirilmesini sağlamaktadır. Bu konudaki kuruluşlara teknik yardım vermektedir. Kadının ekonomik güvenliğinin arttırılması çalışmaları yapılmaktadır. Kadının politikaya katılımının arttırılması sağlanmaya çalışılmaktadır. Davranış değişimi konusunda Şiddete hayır kampanyası düzenlenmektedir. Girls Inc 6-18 yaş arası kızların sosyo demografik verileri ve sorunları konusunda araştırma yapılmaktadır. Kadın cinsiyetine ilişkin bilgilendirme konusunda okullara müfredat hazırlanmaktadır. 12

13 Medya, bilgisayar, ekonomi okuryazarlığı çalışmaları bulunmaktadır. Toplumlarda liderlik, sağlıklı ilişki geliştirme şiddeti önleme toplumsal haritalama- sorunlu alanları belirleme NY Belediyesi Kadın Statüsü Birimi Yaşlarına göre kadınların sorunları belirlenmektedir ve bunların çözümüne ilişkin projeler desteklenmektedir. Dezavantajlı kadınların kaynaklara erişimini sağlamaktadır. Kızların eğitimi desteklenmektedir. Kampanyalar oluşturarak aile içi şiddet konusunda toplumsal duyarlılığı arttırma çalışmaları yapılmaktadır. 13

14 İnönü Üniversitesi Halk Sağlığı Uzmanı Prof. Dr. Gülsen Güneş in; Türkiye de Ve Malatya da Kadına Yönelik Şiddet Konulu Sunumu 14

15 Türkiye de ve Malatya da Kadına Yönelik Şiddet Kadına yönelik şiddet bir Halk Sağlığı sorunudur: Tüm toplumu olumsuz yönde etkiler.bir insan hakları ve özgürlük ihlalidir. Kadınların toplumsal ve ekonomik yaşamda yerlerini alma haklarından çeşitli biçimlerde yoksun kalmalarına, Fiziksel ve ruhsal sağlık sorunları yaşamalarına neden olmaktadır. Bulaşıcıdır : Şiddet gören kişi başkasına da şiddet uygular. Kültürel, coğrafi, dini, toplumsal ve ekonomik sınırları aşan küresel düzeyde bir sorundur. Kadına yönelik şiddet konusunda yapılan araştırma ve incelemeler özellikle 20. yüzyılın sonlarında hız kazanmıştır. Türkiye de bu konuda ayrıntılı bilgi ve veri sağlayan araştırma sayısı sınırlı olup, bunların çoğu yereldir. Ülkemizde Güldünya Tören in ölümüyle sonlanan bir namus cinayetinden sonra şiddete yönelik çabalar görülmeye başlanmıştır. Türkiye'de kadına yönelik şiddetin en uç noktada yaşandığı boyut "namus cinayetleri"dir. Namus adına işlenen cinayetler bu şiddet türünün en ölümcül ve görünür biçimlerinden biridir. Ancak daha az görünür biçimleriyle de kadına yönelik şiddet, Türkiye'de yaşayan milyonlarca kadının bedensel ve ruhsal bütünlüğünü tehdit etmektedir Kadına yönelik şiddet, tüm boyutlarıyla ortaya çıkmamaktadır. Gizli kalan bir çok şiddet olayı da vardır. Sağlık hizmet göstergelerine göre çok yaygın gibi görünmese de bir buzdağının altta kalan kısmı gibi toplum tabanlı çalışmalara göre ülkemizde sık rastlanan olaylardır. Kadına yönelik şiddet; toplumsal, sosyal, ekonomik bir sorun olduğu gibi aynı zamanda bir sağlık sorunudur. Çünkü şiddete uğrayan kadınlar pek çok sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kalırlar. Çeşitli şekillerde yaralanmalar, organ yaralanmaları, kırıklar, geçici veya kalıcı sakatlıklar, kronik ağrı, jinekolojik şikayetler, kronik rahatsızlıklar, düşükler kadınların şiddet sonucunda karşılaştığı sağlık sorunlarından bazılarıdır. Şiddet gören kadınlarda ayrıca ruhsal rahatsızlıklar, kaygı, depresyon hatta intihara teşebbüs daha fazla görülmektedir. Şiddetle mücadele edecek ulusal programların oluşturulmasını ve uygulanmasını engelleyen en önemli faktörler arasında: Kadına yönelik şiddetin yaygınlığı, Şiddetin nedensel boyutu ve algılanışıyla ilgili konularda veri yetersizliği bulunmaktadır. Türkiye de kadına yönelik şiddet konusunda yapılan önemli bir çalışma Ayşe Gül Altınay ve Yeşim Arat tarafından yapılan çalışmadır. Bu çalışmaya göre Türkiye de her üç kadından biri şiddet görmektedir. Çocukken tanık olunan veya maruz kalınan şiddetin, erkeklerin şiddet uygulama olasılığını, kadınların da şiddete maruz kalma olasılığını iki kat artırdığı görülmüştür. Eğitim ve şiddet arasında da önemli bir ilişki görülüyor. Okuma-yazma bilmeyen kadınların yüzde 43 ü, yüksek öğrenim görmüş kadınların ancak yüzde 12 si en az bir kez dayak yediğini söylemiştir. Bu çalışmadan elde edilen diğer önemli bulgular: Eşinden dayak yiyen kadınların yarısı bu durumdan daha önce kimseye bahsetmediklerini ifade etmektedirler. Yükseköğrenim görmüş altı erkekten biri eşine fiziksel şiddet uygulamaktadır. Kadınların aileye kocalarından daha çok gelir getirmesi, fiziksel şiddet riskini en az iki misli artırmakta, bu durumda olan her üç kadından ikisi şiddete maruz kalmaktadır. Çocukken tanık olunan veya maruz kalınan şiddetin, erkeklerin şiddet uygulama olasılığını, kadınların da şiddete maruz kalma olasılığını iki kat artırdığı gözlenmektedir. Kendileri tanışıp anlaşarak ailelerin onayıyla evlenenlerin % 28 i, görücü usulüyle evlenenlerin % 37 si en az bir kez fiziksel şiddete maruz kalmaktayken, bu oran 15

16 kendileri tanışıp anlaşarak ancak ailelerin onayını almadan evlenenlerde % 49 a çıkmaktadır. Öğrenim düzeyi arttıkça fiziksel şiddet gördüğünü söyleyen kadınların sayısı azalmaktadır. Kendileri tanışıp anlaşarak ailelerin onayıyla evlenenlerin % 28 i, görücü usulüyle evlenenlerin % 37 si en az bir kez fiziksel şiddete maruz kalmaktayken, kendileri tanışıp anlaşarak ancak ailelerin onayını almadan evlenenlerde % 49 a çıkmaktadır yılında yapılan Türkiye Nüfus ve Sağlık araştırmasına göre yaş grubunda kadınların %39'u belirttikleri bazı nedenlerden en az birini kocasının kendisini dövmesi için haklı bir neden olarak belirtmiştir. Bu nedenlerin bazıları ise şunlardı: yemeği yakması, kocasına karşılık vermesi, lüzumsuz para harcaması, çocukların bakımını ihmal etmesi, cinsel ilişkiyi reddetmesi. Bu konuyla ilgili çalışmaların sınırlı sayıda olması Türkiye de kadına yönelik aile içi şiddetin yaygınlığının tüm boyutlarıyla ortaya konulmasını sağlayacak ulusal düzeyde bir alan çalışması gerektirmiştir yılında Hacette Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü ve Avrupa Birliği işbirliği çerçevesinde bir alan çalışması yapılmıştır: Türkiye de kadına yönelik aile içi şiddet Araştırması Bu çalışmaya yaş arasında kadın katılmıştır. Araştırmanın genel amaçları; Kadına yönelik şiddetle daha etkili bir şekilde mücadele etmek için hedeflenen politika ve programların oluşturulmasına ve mevcut politika ve programların geliştirilmesine imkan sağlayacak, kadına yönelik şiddetle ilgili ülke düzeyinde veri oluşturmak, kadınların insan haklarını geliştirmek adına kadınları aile içi şiddetten korumak konusunda sorumluluğu olan paydaşların kapasitelerinin güçlendirilmesine katkıda bulunmaktır. Bu çalışmada Ülke genelinde yaş evlenmiş kadınların yüzde 39 u yaşamlarının herhangi bir döneminde eş(ler)i veya birlikte olduğu kişiler tarafından fiziksel şiddete maruz kaldığını belirtmiştir. Fiziksel şiddet Doğu bölgesinde daha fazla rastlanmaktadır. Doğu bölgesinde ayrıca eşi dışında bir başkasından şiddet görme vakarlı da yaygındır.ülke genelinde evlenmiş kadınların yüzde 15 i cinsel şiddete maruz kaldıklarını ifade etmiştir. Ülke genelinde kadınların yüzde 42 si fiziksel ve cinsel şiddet türünün en az birini yaşadıklarını belirtmişlerdir.ülke genelinde evlenmiş her 100 kadından 44 ü duygusal istismar biçimlerinin en az birine hayatlarının herhangi bir döneminde maruz kaldıklarını belirtmişlerdir. Her 100 kadından 69 u eşlerinin ya da birlikte oldukları kişilerin her zaman nerede olduklarını bilmek istediklerini bildirmişlerdir. Her 10 kadından 4 ü ekonomik istismara uğradığını belirtmiştir. Kadınların yaşları arttıkça şiddetle karşılaşma olasılığı daha fazladır. Yaşamın herhangi bir döneminde görülen şiddetin kümülatif olarak yaşında fazla olması beklenen bir durumdur. Ancak son 12 ayda görülen şiddet olarak bakıldığında genç yaşda daha fazladır. Genç yaşlarda daha fazla şiddet görürler. Eğitim düzeyi düşük olan kadınlar daha fazla şiddete maruz kalmaktadır ancak her eğitim düzeninde şiddet olayı vardır. Refah düzeyi düşük olan ailelerde şiddet daha yaygındır. Kadınların % 24 ü şiddet sonucunda yaralanmıştır. Şiddet gören kadınların % 21 i sağlık durumlarını kötü olarak nitelemişlerdir, fiziksel şiddetin % 21 i ağır, % 18 i orta derecededir. Şiddet gören kadınlar, şiddet görmeyenlere göre 3 kat daha fazla intiharı düşünmüşlerdir. İntiharı deneme gene şiddet gören kadınlarda 4 kat daha fazladır. 16

17 Yaşanan şiddet sonucunda kadınların büyük bir çoğunluğu hiçbir yere başvurmamaktadırlar. Şiddetin kadınlara göre nedenleri arasında erkeğin ailesiyle ilgili sorunlar, maddi sorunlar, çocuklarla ilgili sorunlar en fazla nedenlerdir. Eş veya birlikte oldukları kişilerden yaşanan şiddetin kadınların fiziksel ve ruhsal sağlığı üzerinde doğrudan ya da dolaylı birçok olumsuz etkileri olduğu gibi çocuklar üzerinde de etkisinin olabileceği görülmektedir. Anneleri şiddet yaşamış olan 6-14 yaş arası çocukların bazı ruhsal davranış sorunları, şiddet yaşamamış annelerin çocuklarına göre daha yaygın görülmektedir. Malatya da sosyoekonomik açıdan farklı iki bölgede yapılan çalışmaya göre kadınlar % 20 oranında fiziksel şiddet, % 55 oranında duygusal şiddet gördüklerini ifade etmişlerdir. Erkeklerin eğitim düzeyinin düşük olması, ekonomik durumun kötü olması, görücü usulüyle evlilik ve erken yaşta evlenme şiddeti arttıran faktörler olarak tespit edilmiştir. Malatya da kadınlara göre şiddetin en büyük nedeni maddi sorunlar olarak ifade edilmiştir. Eşinden şiddet gören kadınların çocuklarına daha fazla şiddet uyguladıkları tespit edilmiştir. Gebe kadınlarda yapılan bir çalışmada da gebelerin % 31 inin şiddet gördüğü saptanmıştır. Sonuç olarak; Kadına yönelik şiddet, Türkiye de, tüm bölgelerde ve yerleşim yerlerinde yaygındır. Kadınlar arasında bazı temel özelliklere göre farklılık göstermekle birlikte her grupta görülmektedir. Yaşanan şiddetin kadınların sağlığı üzerinde olumsuz etkileri vardır. Eş veya birlikte oldukları kişi(ler)den yaşanan şiddetin kadınların fiziksel ve ruhsal sağlığı üzerinde doğrudan ya da dolaylı birçok olumsuz etkileri olduğu gibi çocuklar üzerinde de etkisinin olabileceği görülmektedir. Şiddeti önlemenin en önemli yolu kadınlarımızı ve kızlarımızı güçlendirmekten geçmektedir. Onlara daha fazla eğitim olanağı verilmeli, çalışmalarına fırsat verilmelidir. Kaynaklar: 1.Türkiye'de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması 2008, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Altınay AG, Arat Y. Türkiye'de Kadına Yönelik Şiddet. İstanbul, Punto Baskı Çözümleri, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması Ankara, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Kurçer MA, Güneş G, Genç M. Malatya'da Sosyoekonomik Düzeyleri Farklı _ki Ayrı Bölgede Evli Kadınlara Yönelik Aile içi Şiddet Ve Etkileyen Faktörler Sağlık ve Toplum, 9(3): (1999). 17

18 İnönü Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Yrd. Doç Dr. Vehbi BAYHAN ın ; Kadına Yönelik Şiddet Şiddetin Nedenleri, Sonuçları ve Toplumsal Yansımaları Konulu Sunumu 18

19 Kadına Yönelik Şiddet Şiddetin Nedenleri, Sonuçları Ve Toplumsal Yansımaları Şiddetin Tanımı Şiddet, güç ve baskı uygulayarak insanların bedensel veya ruhsal açıdan zarar görmesine neden olan bireysel veya toplu hareketlerin tümüdür. Aile içi şiddet bir kişinin eşine, çocuklarına, anne babasına, kardeşlerine ve/veya yakın akrabalarına yönelik uyguladığı her türlü saldırgan davranıştır. Bu tanıma sadece kaba kuvvet içeren davranışlar değil; aşağılamak, tehdit etmek, ekonomik özgürlüğünü kısıtlamak ve zorla evlendirmek gibi şiddet gören kişinin kendisine olan saygısını, kendisine ve çevresine olan güvenini azaltan, korku duymasına sebep olan pek çok davranış da girer. Şiddete sadece aynı evde oturan kişiler değil, eski eş, kız veya erkek arkadaş ya da nişanlı da maruz kalabilir. Toplum içi şiddete yönelik yasal düzenlemeler varken, aile içi şiddet gizli kalmakta, yasal yetersizlikler nedeniyle önlenememektedir. Kocası değil mi? Hem döver hem de sever düşüncesi nedeniyle doğal bir olay olarak kabul edilmektedir. Aile içi şiddet, tüm dünyada ve her sosyo-ekonomik seviyede görülmektedir. Şiddet, eşe (çoğunlukla kadına), çocuğa ve beraber kalan yaşlıya uygulanabilmektedir. Şiddet Türleri Toplumsal İlişkileri Sınırlayıcı Şiddet Ailesi, arkadaşları / komşuları ile görüşmesini yasaklamak, evden dışarı çıkmasını yasaklamak, gittiği her yeri takip etmek, başkalarının önünde aşağılamak ve alay etmek, başkalarının önünde sık sık sözünü kesmek, özel yaşam ve mahremiyet hakkı tanımamak, zorla evlendirmek, namus ve töre nedeni ile baskı uygulamak gibi. Fiziksel Şiddet: İtmek, tokat atmak, tekmelemek, tükürmek, yumruklamak, kol kıvırmak, kol - bacak kırmak, saçından sürüklemek, (su, yemek, uyku, tuvalete gitmek gibi) temel ihtiyaçlarını esirgemek, gerektiği halde tıbbi tedavi almasını engellemek, silahla yaralamak, öldürmek gibi. Sözlü Şiddet: Sürekli eleştirmek, aşağılamak, küfür etmek, tehdit etmek, kararlara katılımını engellemek, sürekli sorguya çekmek, sık sık bağırmak, aşağılayıcı isim takmak, sık sık alay etmek, dini veya etnik kimliğine yönelik hakaret etmek, görüşlerini ve çalışmalarını küçümsemek gibi. Cinsel Şiddet : İstemediği cinsel ilişkiye zorlamak, tecavüz, başka kişilerle cinsel ilişkiye zorlamak, cinsel olarak kişiyi korkutan ve kıran davranışlarda bulunmak, sürekli kadınlığını / erkekliğini aşağılamak, telefonla / mektupla veya sözlü olarak sürekli cinsel içerikli tacizlerde bulunmak, cinsel organlara zarar vermek, namus ve töre nedeni ile baskı uygulamak ve öldürmek gibi. Ekonomik Şiddet: Parasını almak ve geri vermemek, zorla istemediği bir işte çalıştırmak, istediği halde çalıştırmamak / işe yollamamak veya zorla çalıştırmak, eline hiç para vermemek gibi. Dünya'da Aile İçi Şiddet 19

20 "Dünya genelinde her dört kadından biri ve her 6 erkekten 1'i yaşamlarının bir döneminde aile içi şiddete uğramaktadır. (Council of Europe, 2002; BMA 1998; British Home Office Research Study, 1999) "Dünya Sağlık Örgütü (WHO)'nün 2002 yılı raporlarında belirtilen tahminlere göre tüm dünyada üç kadından biri yaşamlarının bir döneminde dövülmekte, cinsel ilişkiye zorlanmakta ve diğer yollarla taciz edilmektedir. Tacizi yapan kişi genellikle kendi ailesinden biri ya da tanıdığı bir kişidir. "Japonya'da, istismar yaşamış 613 kadının % 57'sinin fiziksel, duygusal ve cinsel şiddetin hepsine maruz kaldığı görülmüştür. "Kore'li kadınların üçte ikisi eşlerinden düzenli olarak dayak yemektedir. "Kenya'da 1990 yılında yapılan bir araştırmada kadınların % 41'inin kocalarından düzenli olarak dayak yediği saptandı. "1992 yılında Şili'de cinsel suç işleyenlerin % 72'sinin bu suçu yakından tanıdıkları kişilere karşı işlediği ortaya çıktı. "1993 yılında Mısır'ın İskenderiye kentinde öldürülen kadınların % 47,1'i akrabaları tarafından tecavüze uğradıktan sonra öldürüldü. -ABD'de her 90 saniyede bir kadın tecavüze uğruyor, her yıl 4 bin kadın dövülerek öldürülüyor. Pakistan'da ev kadınlarının yüzde 99'u, çalışan kadınların yüzde 77'si dayak yiyor. Fransa'da kadınların yüzde 95'i şiddete maruz kalıyor, 2 bin 500 kadın tecavüze uğruyor. Tecavüze uğrayan kadınların büyük bölümü namus adına kendi yakınları tarafından öldürülüyor. Türkiye de Aile İçi Şiddet Her üç kadından biri eşinden dayak yediğini söylemektedir. Eşinden dayak yiyen kadınların yarısı bu durumdan daha önce kimseye bahsetmediklerini ifade etmektedirler. Yükseköğrenim görmüş altı erkekten biri eşine fiziksel şiddet uygulamaktadır. Kadınların aileye kocalarından daha çok gelir getirmesi, fiziksel şiddet riskini en az iki misli artırmakta, bu durumda olan her üç kadından ikisi şiddete maruz kalmaktadır. Çocukken tanık olunan veya maruz kalınan şiddetin, erkeklerin şiddet uygulama olasılığını, kadınların da şiddete maruz kalma olasılığını iki kat artırdığı gözlenmektedir. Öğrenim düzeyi arttıkça fiziksel şiddet gördüğünü söyleyen kadınların sayısı azalmaktadır. Okuma yazma bilmeyen kadınlar arasında en az bir kez fiziksel şiddet gördüğünü söyleyenlerin oranı % 43 iken, yüksek öğrenim görmüş kadınlar arasında bu oran % 12 dir. (TUBİTAK,2007) (56 ilden toplam 1800 kadına anket uygulandı. ) Malatya da Kadına Yönelik Şiddet Malatya da şiddet gören 132 kadının örneklemini oluşturduğu araştırma bulguları şu şekildedir: Örneklemdeki kadınlara uygulanan şiddet türleri şunlardır: %66 fiziksel şiddet (dövme vb.), %25 sözel şiddet (küfür vb.), %6 öldürmeye teşebbüs (fiziksel şiddet), %1 cinsel taciz ve tecavüz. Şiddet sonrası hastanelik olanların oranı %70 dir. 20

21 Şiddet gören kadınlara göre, gördükleri şiddetin nedenleri şunlardır: %25 neden yokken erkeğin şiddet uygulaması, %16 ekonomik yetersizlik, %16 kadının geleneksel kadın gibi davranmaması, %12 erkeğin gece hayatı yaşaması, %9 kadının kendi haklılığını savunması, %6 erkeğin eğitimsizliği, %6 kadının kocasına karşı gelmesi, %4 kadının cinsel görevini yerine getirmemesi. Ailenin aylık gelirine göre, gelir düzeyleri düşük ailelerde kadının şiddet görme oranı yüksektir. Alkollü içki ve uyuşturucu madde kullanan erkeğin, eşine şiddet uygulama oranı fazladır. Eğitim düzeyi düşük, ekonomik güvencesi olmayan ve çoğunluğu ev hanımı olan kadınlarda şiddete maruz kalma oranları daha yüksektir. Eşinden şiddet gören kadınların daha sonra çocuklarını hırpalama oranı %42 dir. Şiddet uygulayan erkeğin geçmişinde şiddet davranışını örnek aldığı kişinin mevcudiyetinin oranı %62 dir. Kadına yönelik şiddetin önlenmesi için neler yapılabilir? Sorusuna, şiddet gören kadınların verdiği cevapların dağılımı şu şekildedir: Örneklemin %90 ı kadınlara hakları öğretilmeli ve erkekler eğitilmelidir cevabını verirken, %6 sı kanunların uygulanması ve taviz verilmemesi, %2 si kadınlara sığınacakları yerlerin yapılması, %1 i psikolojik yardım verilmesi gerekmektedir cevaplarını vermiştir. (Bayhan ve İrsin, 2005). Aile İçi Şiddeti Etkileyen Faktörler İstismarı uygulayan kişilerin genellikle özgeçmişlerinde yaşanmış şiddet olguları bulunmaktadır. İstismar eden bireylerin çoğunlukla şiddetin varolduğu ailelerden yetiştiği gözlenmektedir. Alkol ve/veya madde bağımlılığı bulunması ile tanımlanmış kişilik bozuklukları ya da psikiyatrik hastalığı bulunan kişilerde daha yoğun sıklıkla rastlandığı gözlenmektedir. Bireyler arası dinamikler de aile içi şiddeti etkileyen faktörlerdendir. Bunlar; düşük düzeyde evlilik içi tatmin, bireylerin agresif hareketler sergilemesi, ideolojik, ırk ve din farklılıkları, bir eşin özellikle kadının mesleğinin diğerinden daha iyi olması, daha fazla gelirinin olması, iletişim kurma yoksunluğu (özellikle çocuk ve yaşlılarda), evliliğe duyulan aşırı bağımlılık ve her tür güçsüzlüktür. Çevresel stres faktörlerinin aile içi şiddette rol oynadığı ileri sürülmektedir. Bunlar; ekonomik stres, iş stresi, işsizlik, sosyal izolasyondur. Tüm bunların yanı sıra konunun kültürel boyutu ele alındığında daha farklı yaklaşımlar ve faktörler de ortaya konmuştur. Erkek egemen evlilikler aile içi şiddete daha çok açık olmasına karşın, eşitlikçi evliliklerde şiddete daha az rastlanmaktadır Şiddetin Biyolojik Nedenleri Erkekliğin doğası: Saldırgan yani şiddeti uygulayan aile bireylerinin büyük oranlarda erkek oluşu erkeklik hormonlarının şiddet davranışında etkili olduğunu düşündürmektedir. Artan yaşla birlikte erkeklerde saldırganlığın azaldığı saptaması bunu desteklemekle birlikte, bu görüşün kesin doğruluğunu kanıtlayan veriler bulunmamaktadır. Patoloji: Şiddet uygulayanların dengesiz veya ruhsal bozukluğu olan kişiler olduğu düşünülür. Oysa şiddet kullananların sadece %10'unda ruhsal bozukluğa rastlanmaktadır. Uyuşturucu ve alkol kullanımı: Alkol ve madde bağımlılığı olan kişiler kullandıkları maddelerin neden olduğu ruhsal etkiler sonucunda şiddet uygulamaya daha yatkındırlar. Ancak, alkol şiddetin esas nedeni olarak değerlendirilmemektedir. 21

22 Kendini kaybetme: Şiddeti, davranışların kontrolünün kaybedilmesi ile açıklayan yaklaşım kabul görmemektedir. Saldırgan kişilerin sadece belli yerlerde ve belli kişilere karşı şiddet kullandığı görülür. Örneğin bu kişiler evde eşlerini döverken, ne kadar kızgın olurlarsa olsunlar patronlarına veya bir polise saldırmaya kalkışmazlar. Ayrıca ailede şiddet kullananların şiddet taktiklerini de dikkatlice seçtikleri görülmektedir. Eşlerini sıklıkla etrafta başkaları yokken belirgin bir iz veya önemli zarar bırakmayacak şekilde dövme gibi tutumlar ve taktikler şiddet kullananların aslında davranışlarını kontrol edebildiklerini göstermektedir. Öğrenme İle İlgili Nedenler Ailede şiddet görme: Kişinin Çocukluk ve gençlik dönemlerinde, aile içi şiddetin uygulandığı var olduğu bir ortamda yetişmesi veya şiddete maruz kalması, sonraki yaşamda, yetişkinlikte, ailede ve toplumsal alanda bir şiddete başvurma uygulayıcısı olma şansını ve olasılığını artırmaktadır. İstismara uğrayan çocukların % 30'u yetişkinliğinde şiddet kullanırken ve uygularken, uğramayanlarda bu risk sadece % 2-4'tür (Gelles,1995). Öte yandan, ailede istismara uğradığı veya şiddete şahit olduğu halde yetişkinliğinde şiddete başvurmayan pek çok kişi bulunmaktadır. Araştırmalar ayrıca basında ve televizyonda yayınlanan saldırgan davranış örneklerinin çocuklar üzerinde yaptıkları etkiye de dikkat çekmektedir. Şiddetin bir eğitim aracı olarak kullanımı : Şiddetin öğrenilmiş bir davranış olduğunu savunan bakış açısı şiddetin aynı zamanda bir öğretme tekniği olarak kullanıldığına da dikkat çeker. Etkin çocuk eğitimi tekniklerinin bilinmemesi nedeni ile dayak kimi ailelerde çocuğu eğitme aracı olarak görülmektedir. Evde ve okulda disiplini sağlamak üzere şiddet kullanımına tanık olan çocuk, yetişkinliğinde bunu sorun çözmede doğal bir seçenek olarak görmektedir. Kadının da "terbiye edilmesi" gerektiği inancının yaygın olduğu ve erkeğe de kadını terbiye etme görevinin verildiği toplumlarda dayak, çocuğun yanı sıra kadını da terbiye etme aracı olarak kullanılmaktadır. Toplumda şiddetin hoş görülmesi ve paylaşılan bir değer olması: Bu bakışa göre, Aile içi şiddetin "nasıl algılandığını ve tanımlandığını toplumun ve bireylerin kültürel değerleri üzerinde şekillenmektedir. Kültürel nedenlere göre, şiddetinin toplumda kimi belli durumlarda ve belli kişilere karşı kullanımının kabul gördüğü görür ve kuşaktan kuşağa aktarıldığı savunulmaktadır. Örneğin, erkeğin sert, kaba ve kadına karşı üzerinde baskıcı kurduğu davranışlarını temsil eden "maçoluk" çoğu zaman ciddi olarak ele alınmaz, espri konusu olur. Bu da sorgulamadan uzak bir ciddiyetsizlikle, şakayla karışık olarak ele alınmaktadır. Bu yaklaşım maçoluğun yaratabileceği sorunları olağanlaştırmaktadır ve "taş fırın erkeği"ni erkekler için bir model haline getirmektedir. Toplumun şiddeti bir sorun çözme yöntemi olarak benimsemesinin de aile içi şiddetin artmasında önemli rol oynadığı düşünülmektedir. Ayrıca toplumun ailede şiddete verdiği tepki yakın ilişkilerde de şiddetin kabul edilip edilmeyeceğini belirler. Bazı toplumlar bu konuya aile içi özel mesele gözüyle bakar. Koruyucu toplumsal örgütlerin çabası da sınırlıdır. Toplumsal Nedenler Cinsiyet rolleri: Kadına yönelik şiddetin, toplumda geleneksel olarak benimsenen kadın rolüyle bağlantısı vardır. Feminist bakış açısına göre kadına yönelik 22

23 şiddet; kadını mal, köle, terbiye edilmesi gereken yaratık gibi gören toplumların erkek egemen yapısından kaynaklanmaktadır. Bu modele göre erkekler, kadınlar üzerindeki haklarının tehdit altında olduğunu düşündüklerinde ya da kadınların evdeki sorumluluklarını yerine getirmemeleri durumunda şiddete başvurmaktadırlar. Kadınlar gerek fiziksel, gerekse ekonomik açıdan yetersiz olduklarından buna karşı koyamazlar. Kadın-erkek eşitliğinin olmadığı, kadının daha edilgen olduğunun kabul edildiği toplumlarda erkek şiddeti kültürel kurumlar, siyasi ve ekonomik düzen tarafından pekiştirilir ve hoş görülür. Erkeğin korku, çaresizlik, üzüntü gibi duygularını belli etmesini yetersizlik olarak gören, kızgınlığın şiddet yolu ile ifade edilmesini erkeğe daha fazla yakıştıran bir davranış olarak benimseyen kültürlerde erkek saldırganlığı özendirilir. Saldırganlığın erkeklerde cesaret, güçlü olma, enerji, ataklık anlamına geldiği, erkeğe başarı ve üstünlük sağladığına inanılır. Öte yandan, toplum kadın saldırganlığını olumsuz karşılamakta, saldırgan kadınlar düşmanca duygulara sahip ve kavgacı kişiler olarak değerlendirilmektedir. Yaşam sıkıntıları : Hayat karşısında şanssız olmak, beklentilerin ve kazanılmış niteliklerin yoksunluğu gibi sosyo-ekonomik baskı unsurları da gerginlik ve kaygı yaratabilir. İşsizlik veya düşük gelir düzeyi ile beraberinde yaşanan stres ve imkanların kısıtlılığı şiddet uygulama riskini arttırabilir. Yoksulluk ve Şiddet Gecekonduda yaşayan ve İlköğretim 5. sınıfta öğrenim gören bir kız öğrencinin yazdığı şu anlatı, yoksulluğun ve şiddetin sosyolojik gerçekliğini yansıtmaktadır: Ben büyüyünce doktor olmak istiyorum. Çünkü, insanların hayatını kurtarmak istiyorum. Okuyup bir meslek sahibi olmak istiyorum. Eğer okumazsam, bir meslek sahibi olamam ve aileme bakamam. Ailemle ilgili çok sorunum var. Çünkü, hep dövüşüyorlar. Ben böyle bir ortamda yaşamak istemiyorum. Bir keresinde bakkala 37 milyon borcumuz vardı. Babam akşam eve geldiğinde kıyamet koparıyor ve annemle dövüşüyordu. Ülkemiz gittikçe batıyor ve kriz herkesi etkiliyor. Biz de kriz yüzünden, et de meyve de alamıyoruz. Kendi geleceğimin parlak ve güzel olmasını istiyorum. En büyük hayalim bisikletimin olması ve evimizden taşınmamızı istiyorum. İnşallah hayalim kabul olur. Şimdi babamın yaptıklarını anlatıyorum. Babam içkili yerde çalışıyor. Bir gün babam akşam geldiğinde ablamdan satırı istedi. Az kalsın annemi öldürecekti. Arada sırada bizi de dövmüştü. Gidip dedemleri çağırmasaydık, annemi satırla doğrayacaktı. İşte kendimi ve ailemi size anlattım. Yazacaklarım bu kadar. Şiddetin getirdiği kazanç: Bu yaklaşım, kişilerin şiddet sonucunda elde edeceklerinin kâr ve zarar hesabını yaparak, bu tür davranışlara yöneldiklerini öne sürmektedir. Erkekler için eşlerini dövmenin kazançları arasında, yoğun duygular için bir çıkış yolu bulmak ve kendi isteklerinin gerçekleşmesini garanti altına almak sayılabilir. Şiddete başvuran ve uygulayan kişinin karşılaşabileceği en ciddi yüksek maliyet, eşini boşanma yoluyla kaybetmesidir ki, bu da çoğu kez, şiddetin uygulanmasının arttırılması yolu ile kontrol altına alınır. Güç ve Kontrol Sağlama: Şiddet güçlüden güçsüze doğru uygulanmaktadır. Eşler arasındaki ya da ebeveynler ve çocuklar arasındaki güç ilişkisi genel toplumsal güç ilişkilerinin bir yansıması olarak görülebilir ve böyle bakıldığında da kocaların kadınlardan, ebeveynlerin de çocuklardan daha güçlü olduğu varsayılabilir. Şiddetin amacı bir başka kişi üzerinde denetim sağlamaktır. Şiddet uygulayan kişi beklentileri 23

24 karşılanmadığında bilinçli olarak kurbanının kendisine boyun eğmesini sağlayacak taktikler kullanır. Bağımlı/ Muhtaç olma : Aile içi şiddetin kurbanı olan kişilerin çoğu, şiddet kullanan kişiye özellikle ekonomik açıdan bağımlıdır. Araştırmacılar şiddete maruz kalan kadınların büyük bir bölümünün yaşamının tamamen erkeğin isteklerini yerine getirecek şekilde kontrol edildiğine işaret etmektedirler. Fiziksel şiddet, ekonomik bağımlılık, tehditler, yapayalnızlaştırılma gibi davranış denetimi taktikleri ile kadının bağımlılığı pekiştirilir. Aile sistemi yaklaşımı: Aile sistemi yaklaşımı, şiddetin anlaşılabilmesi için özellikle aile içi güç dengelerinin araştırılması gerekliliğini vurgular. Şiddetin ve saldırganlığın belirli durumlarda oluştuğunu, saldırgan ve kurban olarak nitelediğimiz tarafları karşı karşıya getirdiğini, bunların saldırı ve şiddet olaylarında oynadıkları "kurban ve saldırgan" rolleri ile birbirlerini karşılıklı olarak koşullandırdıklarını öne sürer. Böylece şiddet bir dizi tahrik edici davranış ve sözler sonucunda ortaya çıkabilir. Aile, kimi durumlarda şiddete yataklık edebilecek özellikleri olan bir sosyal ilişki sistemidir. Örneğin, aile üyeleri zamanlarının önemli bir bölümünü birlikte geçirirler, birbirleri ile etkileşimleri yoğundur, dolayısıyla birbirlerine yönelik kızgınlıkları da yoğun yaşayabilirler, bir aile üyesinin yaşamında oluşan bir değişiklik diğer aile üyelerini de doğrudan etkiler, birbirlerinin zayıf yanlarını, kırılganlık noktalarını iyi bilirler, aile meseleleri özel kabul edildiği için dışarıdan bir müdahale veya destek sağlanması kolay değildir. Aynı zamanda aile içindeki yoğun sevgi, karşılıklı bağımlılık bırakıp gitmeyi zorlaştırır. Ayrıca kimi zaman şiddete ailenin varlığını sürdürmesi, bir arada tutulması ya da ailenin onurunun korunması adına başvurulur. Ayrıca, polis dahil dışarıdan kişiler şiddeti bir aile meselesi olarak görmekte ve müdahale etmemeyi tercih etmektedir. Benzer bir şekilde ailenin akrabaları ya da komşular mağduru korumak için yapılacak girişimlerin veya yasal korunma için yollara başvurmanın ailenin yıkılmasına neden olabileceğinden endişelenirler. Oysa aile içi dayanışma ve akrabalarla bir araya gelip yardımlaşma oranları azaldıkça aile içi şiddetin yükseldiği görülmektedir. Bir başka önemli olgu da, ailedeki karar alma süreçlerine katılımdır. Ailede karar alma süreçlerinin ortaklaşması sonucunda eşlerin duygu ve düşüncelerinin paylaşımı ve uyumlu ilişki olasılığı da artmakta; aynı şekilde eşler arasındaki şiddet de gerilemektedir. Ailedeki karar alma süreçlerinin ortaklaşması evde çocukların dövülmesini de azaltmaktadır. İletişim ve Çatışma Çözme Becerileri: İnsanlar anlaşmazlıklarını konuşarak çözme yeteneğinden yoksun oldukları için şiddete yönelmektedirler. Kişilerin, insanlar arası ilişkiler, etkin iletişim becerileri, kızgınlık kontrolü ile kızgınlığın etkin ifadesi ve çatışma çözme becerileri konusunda eğitilmesi aile içi şiddetin önlenmesine katkıda bulunabilir. Öneriler Kızını dövmeyen dizini döver, Kadının karnından sıpayı, sırtından sopayı eksik etmeyeceksin, Beyaz gelinlikle çıktığın eve ancak, kefenle dönersin, Kocandır, sever de döver de, İyi günde kocandı da, şimdi mi kötü oldu, Dayak cennetten çıkmadır söylemleri ve anlayışları şiddetin toplumsal zihniyete ne kadar etkin olduğunu göstermektedir. 24

25 Böyle bir sosyal ve kültürel yapının ürettiği bireyler de şiddet eğilimli olmaktadır. Genel olarak toplumda ve aile içi şiddetin önlenmesinde temel problem, toplumsal ve kültürel yapıdaki şiddetin bir çözüm aracı olarak kullanılmasının önüne geçmektir. Bu süreç, eğitim yoluyla uzun bir sürede sağlanabilir. Ancak, eğitim salt formel okul kurumlarında değil, yaygın öğretim teknikleriyle ve medyanın etkinliğiyle sağlanmalıdır. Medyada üretilen kültürel ürünler, diziler ve filmlerde şiddet bir örnek model olarak sunulmamalıdır. Aile, okul ve işyeri gibi ortamlarda şiddet uygulanmasını en aza indirgemek için, hem erkeklerin hem kadınların hem de çocukların eğitilmesi gerekmektedir. Polis merkezlerinde ve adliyelerde uzman kişilerin görevlendirilmesi. Güvenlik birimlerinde görev yapanların, gerekli yasal durum konusunda bilinçlendirilmeleri. Mağdur durumda olan ve ilgili birimlere müracaat eden kişilere devletin sosyal hizmet kurumlarının işlevsel hizmet verebilmesi önem taşımaktadır. Kadın- erkek eşitliği ve insan hakları konusunda toplum, başta genç kuşaklar olmak üzere bilinçlendirilmelidir. Şiddetsiz bir topluma, daha huzurlu ve sağlıklı aile yapılarına 25

26 Malatya Emniyet Müdürlüğü Toplum Destekli Polislik Büro Amiri Emniyet Amiri Süleyman HANÇER in; Kadına Şiddete Yönelik Polisin Çalışmaları Konulu Sunumu 26

27 Aile içi Şiddet Mağduru Kadınlarla Görüşürken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Polis merkezine gelen mağdurla sessiz bir odada görüşmeye özen gösterilmelidir. Mağdurla şiddet uygulayandan ayrı bir odada görüşülmelidir. Şiddet uygulayıcının konuşmaları duymayacağından emin olunmalıdır. Görüşme aceleye getirilmemelidir. Mağdur görevlinin gerçekten kendisini önemsediğinden ve sorunu ile ilgilendiğinden emin olmalıdır. Mağdurla onu yaşadığı şiddetin sorumlusu olarak görmeden iletişim kurulmalıdır. Çünkü kadınlar şiddete maruz kalırken aynı zamanda bunun sorumlusu olarak da görülürler. Hatta bir süre sonra kendileri de bunun doğru olduğunu düşünmeye başlarlar. Bu nedenle, kendisiyle görüşen görevlinin de aynı şekilde düşüneceğinden endişe edebilirler. Mağdurla iletişim kurabilmek için bu kaygıların giderilmesi gerekir. Mağdurla konuşurken göz kontağı kurulmalıdır. Görüşme esnasında başka şeylerle ilgilenmekten kaçınılmalıdır. Mağdurları aktif biçimde dinlemek gerekir. Bunun için; Anlattıklarını dinlediğinizi mimiklerinizle ve başınızı sallayarak ya da anlattıklarını toparlayarak gösterin. İyi anlayamadığınız noktaları açması için soru sorun. Mağduru dinlerken empatik yaklaşın. Mağdurun yaşadıklarını ve öfke, üzüntü, acı, korku gibi o andaki hislerini anlamaya çalışın. Mağdurlar bazen yoğun biçimde hissettikleri öfke ve güvensizlik gibi bazı duyguları size yansıtabilir. Bu tür tepkilerin asıl hedefinin siz olmadığınızı bilerek davranın. Anlattığınız şeyin doğru anlaşıldığından emin olun. Bu konuda verdiğiniz bilgilerin doğru anlaşılıp anlaşılmadığını öğrenmek için soru sorun. İlgisiz sorular sormaktan mutlaka kaçının. Mağdurun bunu fark etmesi halinde iletişimi keseceğini ve önemli sorulara yanıt vermekten kaçınacağını unutmayın. Mağdurlar polis merkezlerine kriz durumunda geldikleri için genelde kafaları karışıktır. Bu nedenle durumla ilgisiz şeyler anlatabilir, gereksiz ayrıntılara girebilirler. Bu tür durumlarda sabırlı olunmalı, söyleyeceklerini tamamlaması için zaman tanınmalıdır. Kadınların şiddet karşısındaki tepkileri doğal olarak farklılık göstermektedir. Kişilik, kültürel faktörler ve duruma özgü etkilerden dolayı bazı kadınlar sakin bir şekilde kendini ifade edebilirken, bazı kadınlar sürekli ağlayabilir, öfkeli olabilir, hiç durmadan konuşabilir ya da sıklıkla fikir değiştirebilir. Bu kişisel farklılıklar kabul edilmeli ve her kadından aynı şekilde davranması beklenmemelidir. Örneğin öfkeli bir kadının bu hali daha sakin bir kadın örnek verilerek başka bir kadınla kıyaslanmamalıdır. Kadının yaşadıklar, hisleri ve davranışları küçümsenmemelidir.l Mağdurlar yaşadıkları travmanın etkisiyle sorulara çelişkili, eksik yanıtlar verebilir, göz kontağı kurmayabilir, yaşadığı olayı net hatırlamayabilir. Bu tür durumlar anlayışla karşılanmalı ve kadına zaman tanınmalıdır. Kimi zaman mağdurların anlattıkları inanılması güç ya da garip görünebilir. Ancak her durumda mağdurun beyanı esas alınmalıdır. Bu esnada mağduru yargılayıcı sözlerden kaçınılmalıdır. 27