DANIŞMANLIK HİZMETİ ALIMI İŞLERİNDE ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMALARI

Transkript

1 DANIŞMANLIK HİZMETİ ALIMI İŞLERİNDE ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMALARI Kenan KOÇAK * I. GİRİŞ Danışman, bilgi ve düşüncesi alınmak için kendisine danışılan görevli kimse, müşavir anlamına gelir. Danışmanlık ise, danışmanın yaptığı iş, müşavirlik anlamına gelir.( %FEmanl%FDk&ne=a&Submit=Ara ) Müşavirlik bir meslektir ve danışmanlık yapılan konu ile ilgili, bilimsel veya felsefi bilgiler bütününü bilmeyi gerektirir. Bu özelliği nedeniyle danışmanlık işleri hususiyet arz eder. Teknik ve bilimsel ilerlemelerle birlikte her alanda rekabetin artması nitelikli bilgiye hızlı ve doğru ulaşılmasının önemini daha da artırmıştır. Bu nedenle firmalar ve kişiler alanının uzmanı olanlardan danışmanlık hizmeti alırlar. Danışmanlık hizmeti alımı esası itibariyle bir hizmet alımı olarak nitelendirilebilse de, danışmanlık işleri artık bir meslek olarak da sınırları belirginleşmeye başlamış ve ayrı bir incelemeyi gerektirir hüviyet kazanmıştır. Son yıllarda, özellikle kamu kurum ve kuruluşlarında Avrupa Birliği müktesebatı kapsamında norm kadro, eğitim çalışmaları ve özel sektörde norm kadro, Ar-Ge, kriz yönetimi ve eğitim çalışmaları ve bağımsız dış denetim hizmetleri alımı gözle görülür düzeyde artış göstermiştir. Bu gibi hizmetler danışmanlık hizmeti veren gerçek/tüzel kişilerden temin edilmektedir. Danışmanlık hizmetleri emek yoğun olmasının yanı sıra, verilen hizmetlerin kantitatif olarak ölçümünün güçlüğü nedeniyle hususiyet arzeder. Zira, danışmanlık hizmetleri tamamen sonuç odaklıdır; belirli bir mekanda ve mutlak manada öngörülen sistemde çalışmayı gerektirmez. Bu itibarla, hizmet maliyeti, hizmet alan için sabit olsa da sunan için çok değişkendir. Bu yazımızda danışmanlık hizmet alım işleri ile ilgili olarak, asgari işçilik özelinde sosyal güvenlik uygulamaları ve hususiyetlerini tartışacağız. * Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi 189

2 II. DANIŞMANLIK HİZMETLERİ a. Türkiye deki Gelişimi Teknik ve bilimsel ilerlemelerle birlikte her alanda rekabetin artması nitelikli bilgiye hızlı ve doğru ulaşılmasının önemini daha da artırmıştır. Bu nedenle firmalar ve kişiler alanının uzmanı olanlardan danışmanlık hizmeti alırlar. Türkiye de özellikle 2000li yıllarda Ar-Ge ve proje çalışmalarına ağırlık verilmesiyle birlikte danışmanlık hizmetleri de kendine kaydadeğer bir yer bulmaya başlamıştır. Özellikle Avrupa Birliği Müktesabatı Uyum Programları çerçevesinde merkezi ve yerel idareler tarafından uygulanmaya çalışılan projeler kapsamında danışmanlık hizmetlerine yoğun olarak başvurulmaktadır. Bu çerçevede, kamu kurum ve kuruluşları tarafından değişik konularda veya değişik faaliyet alanlarında proje çalışmaları yapılmaktadır. Bu proje çalışmalarının sonuçlandırılması aşamasında, konu ile ilgili olarak ihtisaslaşmış, bilim adamları ile bazı teknik konularda bilgi sahibi şahıslar görevlendirilmekte veya çeşitli danışmanlık firmalarına bu proje ihale edilmektedir. Söz konusu proje çalışmalarının giderleri Dünya Bankası nca karşılandığı gibi ilgili kumu veya kuruluşlarca da karşılanmaktadır. Bu doğrultuda, Dünya Bankası da, hazırlanan projeler kapsamında proje yürütücüsü kurum ve kuruluşlara yardımcı olmak, müşavirlik hizmeti vermek üzere müşavir/danışman istihdamını istemekte veya danışmanlık şirketlerinden danışmanlık hizmeti satın alınmasını talip etmekte, bu amaçla ikraz anlaşmalarına hükümler koymaktadır. Bunun yanı sıra, TÜBİTAK ile Dış Ticaret Müsteşarlığı nın 1995 yılından beri firma düzeyinde katma değer yaratan kuruluşların araştırma geliştirme (Ar-Ge) çalışmalarını teşvik ve bu yolla Türk sanayisinin Ar- Ge yeteneğinin yükseltilmesine katkıda bulunmak amacıyla Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Teknoloji ve Yenilik Destek Programlarına İlişkin Yönetmelik (Başbakanlık, ) ve ortaklaşa yürüttüğü 1501 kodlu Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı, Dış Ticaret Müsteşarlığı ile TÜBİTAK arasında 7 Mayıs 2007 tarihinde imzalanan protokol ile birlikte yürürlüğe giren Uygulama Esasları doğrultusunda uygulanmaya devam edilmektedir. Bu kapsamda Yurt- 190

3 dışından yapılan danışmanlık ve hizmet alımları ise, proje ana Ar-Ge faaliyetlerinin Türkiye de gerçekleştirilmesi ve proje için zorunlu ve tamamlayıcı nitelikte olması koşuluyla proje özelinde değerlendirilerek desteklenebilmektedir. Anlaşılacağı üzere, kurum ve firmalar birçok konuda danışman istihdamı veya danışmanlık firmalarından hizmet satın almaktadırlar. Örneğin sağlık projesi kapsamında, tarımsal alanda, karayolu iyileştirme ve trafik güvenliği projesi, eğitim gibi projelerde yabancı ve yerli firmalarca hazırlanan raporlar, planlar, stratejiler, yeniden yapılandırma projeleri yoluyla ulusal yapılar istendiği şekilde yönlendirilebilmektedir. b. Kapsamı Danışmanlık hizmetleri kapsamında, teknik danışmanlık, değer tespiti, tanıtım dokümanı hazırlanması, çevre danışmanlığı, ilan, reklam ve halkla ilişkiler, finansal danışmanlık, gayrimenkul değerleme, hukuk danışmanlığı, menkul kıymet saklama, denetim, halka arz, aracılık, jeolojik etüt yapılması, strateji danışmanlığı, bağımsız mali denetim, harita, şehir planlama ve jeoloji alanlarında yapılan projelerde danışmanlık hizmeti verilmektedir. c. Danışmanlık Hizmeti Sunucuları Danışmanlık hizmetleri; - Sivil toplum örgütünde, çeşitli odalarda ve bu uğraş alanları için kurulan şirketlerinde istihdam edilen veya bu konularda danışmanlık hizmeti yürütmek üzere kendi nam ve hesabına çalışan ve Yönetmelikte belirtilen hükümlere göre sertifikalandırılmış kişiler, - Bir işverene tabi olarak danışmanlar - Konularında uzman dernek ve vakıflar, - Proje bazında danışmanlık hizmeti veren öğretim üyeleri - Danışmanlık hizmeti sunmak üzere kurulan ve yetki belgesine sahip olan ayrıca danışmanlık hizmeti sunmak üzere yetki belgesine sahip bulunan danışmanlık şirketleri tarafından verilmektedir. 191

4 III. ASGARİ İŞÇİLİK TESPİTİ UYGULAMALARI a. Genel Olarak Asgari işçilik tutarının belirlenmesine yönelik incelemeler, Sosyal Güvenlik Kurumu nca iki usulle gerçekleştirilmektedir. Bunlardan birincisi işçilik gerektiren her türlü faaliyetin Kurum müfettişlerince asgari işçilik incelemesi yoluyla incelenmesi, diğeri ise ihale konusu işler ve özel bina inşaatı gibi maliyeti belirlenebilen her türlü işin işverenlerin yasal kayıt ve belgeleri incelenmeksizin işyeri dosyalarının Sosyal Güvenlik Kurumu ünitelerince incelenmesi ile gerçekleştirilen, araştırma adı verilen inceleme usulüdür. Herhangi bir işyeri ile ilgili olarak ilişiksizlik belgesi gerekmesi durumunda, işyerinin yukarıda belirtilen yöntemlerden biriyle incelenmesi gerekmektedir. Birçok yönüyle daha avantajlı olan araştırma yöntemi ile ilişiksizlik belgesi alınması usulü işverenlerce tercih edilse de 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun yürürlüğe girmesinden önceki düzenlemeler birçok işle ilgili olarak Kurum ünitelerinin araştırma yapmasına imkân vermiyordu. b. Müfettişlikçe Asgari İşçilik Tespiti Danışmanlık hizmet alım işleri ile ilgili asgari işçilik tespit işlemi işin niteliği gereği özellik arzetmektedir. Zira bilenen ihale konusu işler ile özel bina işlerinden farklı olarak danışmanlık işleri emek-fikir yoğun işlerdir. Danışmanlık hizmeti işleri mutlak surette belli bir mekân ve zamanda sürekli ikmal edilmeyi gerektirir nitelik taşımazlar. Bu nedenle ikmal edilen işte çalışan personel sayısı ve çalışma süresinin tespit ve ispatı güçlük taşır. Daha ziyade teknik özellik gösteren çizim, proje, etüt gibi danışmanlık işleri için bu güçlükten söz edilemese de, ortaya konulan iş ile tüketilen emek mukayese edildiğinde, danışmanlık işlerinin hemen hemen tamamı için kayıt altına alınmayan bir emekten söz edilebilir. Özellikle ileri teknoloji ürünün iletişim araçlarının kullanıldığı günümüzde danışmanlık hizmet sunumu çok değişik yol ve yöntemlerle sunulabilmektedir. Bu nedenle, asgari işçilik oranının optimum seviyede belirlenmesi önemli ve oldukça zordur. 192

5 - Teknik çizim işleri, etüt-proje işleri tamamen ayrı mekânlarda hazırlanarak elektronik ortamda veya rapor halinde iletilebilmektedir. - Proje danışmanlığı ve hukuk danışmanlığı işleri telefon veya elektronik mektup aracılığı ile ikmal edilebilmektedir. Hukuk danışmanlığı gibi spesifik bazı alanlar dışında özellikle teknikproje danışmanlığı işleri profesyonel şirketler tarafından üstlenilmekte ve işle ilgili uzmanlık gerektiren kısımlar konunun uzmanları olan üniversite öğretim görevlilerine veya ilgili konuda uzmanlaşmış firmalara ikmal ettirilmekte; bunun karşılığında gelir makbuzu veya fatura alınmaktadır. Uygulamada danışmanlık işyerlerinin, ihale konusu danışmanlık hizmet alımı işinde istihdam edilen daimi işyeri personelini kendi daimi işyeri dosyalarından; dışarıdan fatura veya makbuz karşılığı hizmet aldıkları kişiler için de ihale makamı adına açtırdıkları geçici işyeri dosyası üzerinden bildirim yaptıkları görülmektedir. İhale konusu işte çalışan daimi işyeri personeli görevlendirme yoluyla bu işe hasredilerek geçici dosyadan bildirilebilecekken, aynı dönemde birden fazla işin ikmal edilebiliyor olması kafaları karıştırmaktadır. Bu noktada şu husus önem arzetmektedir: Eğer, ihale sözleşmesinde asgari adam/gün sayısı belirtilmiş ve işyeri bildirimlerinde sözleşme doğrultusunda adam/gün sayısı bildirilmişse burada bir sorun yoktur. Ancak sözleşmede sadece iş tanımlanmış ise, bu durumlarda, işyeri kayıt ve belgeleri üzerinden tutar tespitine gidilerek Asgari İşçilik Oran Tebliğinde belirtilen orana göre bir işçilik tutarı tespit edilecektir. Bununla birlikte danışmanlık işlerinde anahtar teknik personele yer verilmesi, ihale girebilmek için bir ön şart olmasının yanı sıra, asgari işçilik tutarının tespitinde de önem taşımaktadır. Bu nedenle, sözleşmede gösterilen nitelikteki kişilerin istihdam edilmesi ve gerçekten belirtilen nitelikteki anahtar teknik personelin istihdam edilip edilmediğin tespiti doğru sonuca ulaşılması açısından önemlidir tarihinde yürürlüğe giren Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği nin 40. maddesinde anahtar teknik personellerde bulunması gereken niteliklere de bu doğrultuda dikkat edilmesi önem arzetmektedir.(kamu İhale Kurumu, ) 193

6 Kasım Temmuz - Aralık - Ağustos c. Ünitece Yapılan Araştırma İşlemi İle Asgari İşçilik Tutar Tespiti Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü nün çıkardığı Devamlı Mahiyetteki İşyeri Sigortalıları ile Yapılan veya Piyasadan Hazır Halde Alınıp Satılan Mallara İlişkin İhale Konusu İşlerde İlişiksizlik Belgesi konulu 25/06/2010 tarih sayılı Genelge nin 1.3- Danışmanlık hizmet ihaleleri başlıklı kısmında, İhaleli işin konusunun; mimarlık ve mühendislik, etüt ve proje, harita ve kadastro, her ölçekte imar planı, imar uygulama, ÇED raporu hazırlanması, plan, yazılım geliştirme, tasarım, teknik şartname hazırlanması, denetim ve kontrolörlük gibi teknik, mali, hukuki veya benzeri alanlarda hizmet alım işlerine yönelik olması halinde, ihale dokümanından, ihale veya ön yeterliğe ilişkin ilan veya davet belgelerinde belirtilen mesleki ve teknik yeterliklerine ilişkin bilgi ve belgelerden veya idarenin yazılarından, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile veya bizzat yüklenici tarafından yapıldığının sosyal güvenlik il müdürlüğünce/sosyal güvenlik merkezince anlaşılması halinde, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığı hallerde işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin Kuruma borcunun da bulunmaması kaydıyla işyeri defter ve belgelerinin incelemesi yoluna gidilmeksizin ilişiksizlik belgesi verilecektir. Bu ilişiksizlik belgelerinin verilmesinde yükleniciden diploma veya sertifika istenilmeyecektir denilmektedir İhale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olmadığı işler başlıklı kısmında ise, İhale sözleşme veya şartnamesinde ihale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olmaması ve idarece de ihale konusu işte kimlerin çalıştırıldığının ismen Kuruma bildirilememesi halinde; ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığı hususunda, ihale konusu işin yapıldığı süre zarfında devamlı mahiyetteki işyerinden Kuruma bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarının, bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarının altında olup olmadığı geçici mahiyetteki işyeri dosyalarındaki araştırma işleminde olduğu gibi araştırılacak, bu şekilde yapılacak araştırma işlemi sonucunda, ihale konusu işin yapıldığı dönemde Kuruma yeterli işçilik bildiriminde bulunulduğunun anlaşılması halinde, denetim elemanı incelemesine gön- 194

7 derilmeksizin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin borcunun da bulunmaması halinde işverene ilişiksizlik belgesi verilecektir denilmektedir. Yukarıdaki mevzu hükümlerden anlaşılacağı üzere, sözleşmede adam/ gün sayısı belli olsun ya da olmasın ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile veya bizzat yüklenici tarafından yapıldığının ve işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin Kuruma borcunun da bulunmadığının anlaşılması halinde dosyanın Müfettişliğe gönderilmesine gerek kalmadan ünitece araştırma işlemi neticesinde ilişiksizlik belgesi verilebileceği öngörülmüştür. IV. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Söz konusu işlerin sadece Müfettiş eliyle incelenmesi sonucu işlerin neticelendirilme sürelerinin doğal olarak artmasıyla, söz konusu işlerle ilgili olarak verilmesi gereken ilişiksizlik belgesi verilme sürelerini de artırmıştır. İhale konusu işlerle ilgili teminatların ilişiksizlik belgesi temin edilmeksizin serbest bırakılması mümkün olmadığından ve belirtilen nedenlerle ilişiksizlik belgesi verilme süreleri tabi olarak uzadığından, istenmeyen nedenlerle işverenlerin mağduriyeti söz konusu olabilmekteydi. Söz konusu mağduriyet ihtimalinin ortadan kaldırılması için devamlı işyeri sigortalıları ile ikmal edilen işlerin Kurum ünitelerince incelenmesi suretiyle ilişiksizlik belgesinin verilmesi yolunun açılmış olması isabetli olmuştur. Ancak, danışmanlık hizmet alım işlerinde, söz konusu işlerin fatura ve makbuz karşılığı dışarıdan yoğun olarak hizmet satın alınması yoluyla ikmal edilmesi, işyerlerinin faturalı hizmet alımları dışındaki harcama kalemlerinin ağırlıklı olarak kırtasiye ve bilgisayar-bilgi işlem sarf malzemelerinden oluşması, tamamen işin ikmali ile ilgili olması nedeniyle bu harcamaların incelemede dikkate alınması gerektiği iddiasında olan işveren ile Kurumu karşı karşıya getirebilmektedir. İlişiksizlik belgesi verilmesi sürelerini kısaltma amacıyla yapıldığı anlaşılan düzenlemenin yerinde bir düzenleme olduğunu kabul etmekle birlikte, kişi gün sayısının belli olduğu işlerle ilgili ünitece yapılacak araştırma işlemi sırasında devamlı işyerinde inceleme döneminde inceleme konusu işin dışında gerçekleştirilen diğer işlerin hiçbirinin dikkate alınmadan değerlendirme yapılacak olması ve kişi gün sayısının belli olma- 195

8 MALİ dığı işlerde ise, inceleme konusu işin dışında inceleme döneminde sadece ihale konusu faaliyetlerin dikkate alınacak olması hususları yeniden değerlendirilmeye değerdir. Zira devamlı işyeri sigortalıları ile ikmal edildiği iddia edilen işlerin devamlı işyerinden bildirilen işçiliklerle yapılıp yapılamayacağı yönündeki değerlendirme ancak incelenen işin yapıldığı dönemde işyerinde gerçekleştirilen ve işçilik gerektiren tüm faaliyet gelir ve giderlerinin belirlenmesi suretiyle yapılabilir. Bu nedenle, kendine has hususiyetler taşıması nedeniyle, özellikle adam/gün sayısının belli olmadığı danışmanlık hizmet alım işleri ile ilgili düzenlemenin gözden geçirilmesinin yerinde olacağı kanaatindeyim. KAYNAKÇA Başbakanlık ( ). Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Teknoloji ve Yenilik Destek Programlarına İlişkin Yönetmelik. Ankara : Resmi Gazete (26405 sayılı) Kamu İhale Kurumu ( ). Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği. Ankara : Resmi Gazete. (27511 sayılı) &Submit=Ara 196