Kırgızistan - Türkiye İlişkilerinin Geleceği Sempozyumu

Transkript

1 Kırgızistan - Türkiye İlişkilerinin Geleceği Sempozyumu Konsept Metinleri Mayıs-2013 Kırgızistan/Bişkek 1

2 İçindekiler Bağımsızlıktan Günümüze Kırgızistan-Türkiye İlişkileri ve... 3 Geleceğe İlişkin Düşünceler... 3 Türkiye - Kırgızistan Ekonomi - Ticaret İlişkileri Küresel Ekonomik Krizin Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Etkileri Kırgızistan-Türkiye Ticari ve Ekonomik İlişkileri Uluslararası Öğrenci Hareketliliği Bağlamında Büyük Öğrenci Projesi ve Türkiye Bursları Türkiye - Kırgızistan İlişkileri TİKA Orta Asya daki Faaliyetleri ve Misyonu Turkey Kyrgyzstan Relations in light of Economic Security Russia s Policy Towards Central Asia: Dynamics of Change and Continuity Çin in Orta Asya Çıkarı ve Kırgızistan Güvenlik Politikası Türkiye nin Orta Asya da Güvenlik Alanında İşbirliği Arayışları

3 Bağımsızlıktan Günümüze Kırgızistan-Türkiye İlişkileri ve Geleceğe İlişkin Düşünceler Prof. Dr. A. Ahat Andican Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Türkiye ile Kırgızistan arasındaki siyasi ilişkiler henüz Sovyetler Birliği nin resmen dağılmadığı dönemlerde başlamıştır. Cumhurbaşkanı Özal ın 1991 Nisan ayında gerçekleştirdiği Rusya-Ukrayna ve Kazakistan ı içeren Sovyetler Birliği gezisinin ardından 29 Mayıs tarihinde Türkiye yi ziyaret eden Kırgızistan Heyeti ile ekonomik ve ticari işbirliğine dair bir protokol imzalanmış, bunu bir ay sonra yine Ankara da imzalanan Eğitim-Kültür ve Bilimsel değişim protokolü izlemiştir. Sovyetlerin dağıldığı dönemde ilan edilen Kırgızistan bağımsızlığını 16 Aralık 1991 tarihinde tanıyan ilk ülke Türkiye oldu. Kırgızistan Cumhurbaşkanı Akayev in 21 Ocak 1992 tarihinde başlayan Türkiye ziyareti iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin resmen başlamasını sağlamış, daha önce Sovyetler Birliğinin bir üyesi iken Türkiye ile imzalanan antlaşmalar çok daha kapsamlı olarak ve bu kez Cumhurbaşkanları düzeyinde yeniden düzenlenmiştir. Bunu karşılıklı olarak büyükelçiliklerin açılması izleyecektir. Başlangıç döneminden itibaren iki ülke arasındaki siyasi ve diplomatik ilişkilerin başlıca iki platformda sürdürüldüğü görülmektedir. Bunların ilki, Kırgızistan ın devlet başkanı seviyesinde düzenli olarak katıldığı Türk Dili Konuşan Devlet BaşkanlarıZirveleri, ikincisi ise, devletlerarası ikili ilişkiler zeminidir. Söz konusu ikili ilişkiler çerçevesinde bugüne dek eğitim, kültür, ticaret ve ekonomik işbirliği, ulaştırma, iletişim, askeri ve diğer alanlarda 100 ü aşkın anlaşma ve işbirliği belgesi imzalanmış durumdadır. Aynı dönemde Türkiye, diğer Türk Cumhuriyetleri için olduğu gibi, Kırgızistan ın da uluslararası topluma sorunsuz bir şekilde eklemlenebilmesi yönünde ciddi bir çaba göstermiştir. Bu çerçevede Türkiye, Kırgızistan ın BM ve AGİT gibi uluslararası nitelikte, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı gibi bölgesel nitelikte yapılanmalara üye olmasını desteklemiş, NATO nun BİO programına katılmasına katkı sağlamıştır. Bu dönemde iki ülke arasındaki siyasi ve diplomatik ilişkileri şekillendirilmesini sağlayan temel belgeler, iki ülke Cumhurbaşkanları tarafından

4 yılında imzalanan Ebedi Dostluk ve İşbirliği Anlaşması ve bundan iki yıl sonra yayımlanan Türkiye ve Kırgızistan: Birlikte 21. Yüzyıla bildirisi olmuştur yılında Başkan Akayev in ülkeyi terk etmesi ile sonuçlanan Lale Devrimi yle iktidara gelen KurmanbekBakiyev, 2008 lere gelindiğinde başta nepotizm ve yolsuzluk olmak üzere Akayev e yüklenilen tüm olumsuzlukları tekrar eder konuma gelmişti ve 2010 yılı nisanında bir halk ayaklanması sonucunda o da ülkeyi terk etmek zorunda kalacaktı. Bakiyev den sonra muhalefet liderlerinden Roza Otunbayeva önderliğinde kurulan geçici hükümet ülkedeki başkanlık sistemini parlamenter sisteme dönüştürme yönünde kararlar aldı ve böylece Kırgızistan siyasetinde ciddi bir dönüşüm süreci başlamış oldu. Bu dönemde Türkiye nin siyasi ve ekonomik açılardan Kırgızistan daki siyasal değişim sürecine destek verdiği görülmektedir. Ekonomik yardımlar, nakit para transferi ile Kırgızistan ın bütçe açığının azaltılmasına yardımcı olmak, Türkiye ye olan borçların bir kısmını silmek, Fergana vadisindeki çatışmalarda harap olan binaların yeniden inşasına katkı sağlamak ve başta Manas Üniversitesi nin modernizasyonu olmak üzere Kırgız ekonomisinin çeşitli alanlarına gelecekte 450 milyon ABD dolarına varacak yatırımlarda bulunmak şeklinde gerçekleşmiştir yılından itibaren Almasbek Atambayev in başbakanlığı ve cumhurbaşkanlığı dönemlerinde Türkiye-Kırgızistan ilişkilerinin bir üst düzeye taşındığı söylenebilir. İki ülke arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkileri geliştirebilmek için, Türk başbakanının 2-3 Şubat 2011 tarihli ziyareti esnasında, iki taraf başbakanlarının yönetiminde çalışacak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi kurulması kararlaştırılmıştır. Başbakanlar denetimindeki uzman bakanlıklara bağlı komisyonlar ve ortak stratejik planlama gruplarınca iki ülke ilişkilerinin geliştirilmesi yönünde hazırlanacak planlar konseyde onaylanarak strateji haline dönüştürülecektir. Konsey sekreterliği iki ülke Dışişleri Bakanları tarafından yürütecektir. Söz konusu Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi Kurulmasına İlişkin Ortak Karar iki ülke arasında diplomatik alanda imzalanan üçüncü temel belgedir ve bu belge ile başlatılan stratejik ortaklık ve oluşturulan konsey ile bu kararın kurumlaştırılması iki ülke arasındaki ilişkilerin geldiği en üst noktayı göstermektedir Ankara ve Pişkek in temel aktörler olduğu bu yapılanma çerçevesinde iki ülkenin Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi gibi uluslararası organizasyonlarda birbirlerini desteklemeleri yönünde bir karar alınmıştır. Atambayev in karşılıklı görüşmeler sırasında gündeme getirdiği iki konu Kırgızistan ın Türk dış politikası ve Orta Asya ile ilişkiler açısından önemli bir rol oynayabileceğini göstermektedir. Atambayev in ilk önerisi ABD nin Afganistan dan 4

5 çekilmesinden sonra Manas Transit Merkezinin Şanghay ile İstanbul arasında kurulacak hava ticaret köprüsü için bir depolama merkezi olarak görev yapması şeklindedir. Bu öneri temelde Türk-Çin ilişkilerini güçlendirerek Türkiye nin ŞİÖ ile kurmak istediği organik ilişkiye zemin hazırlama arayışı olarak değerlendirilebilir. Atambayev in ikinci önerisi ise, Türk Dış Politikasının temel belirleyicisi olan AB ye üye olma hedefinin gerçekleşmesinin mümkün olmadığı noktasından hareketle, Türkiye, Kırgızistan ve Rusya arasında bir birliktelik oluşturulması yönündedir. Bu önerileriyle Atambayev Türkiye yi Kırgız dış politikası açısından belirleyici iki büyük gücün, yani, Rusya ve Çin in yanına üçüncü büyük güç olarak taşıma arayışındadır. Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi ile birlikte Kırgızistan ın Türkiye ye olan 51 milyon dolar borcu silinmiş ve 10 milyon dolarlık bir hibe yardımı yapılmıştır. Ankara, Kırgızistan ın savunma sektörüne katkıda bulunabilmek için bir Askeri Akademi kuruluşuna önayak olma yönünde yükümlülük üstlenmiş ve bu amaçla milyon dolarlık bir fon ayırmıştır. Ayrıca güvenlik ve diplomasi alanlarında eğitim veren Türk akademik kurumlardaki Kırgız öğrencilerin sayılarının artırılması konusunda uzlaşılmıştır. Bu gelişmelerle birlikte iki ülke arasında vize uygulamasının kaldırılması kararı da alınmıştır. Kırgızistan ın bağımsızlığından bu yana geçen 20 yıl boyunca iki ülke arasındaki ilişkilerin ortaya çıkardığı sonuçlar satırbaşlarıyla şu şekilde özetlenebilir. Türkiye Kırgızistan ın devletleşmesi ve uluslararası topluma katılım sürecine ciddi bir destek sağlamıştır. Lale Devrimi ve iç çatışma gibi çalkantılı dönemlerde bu ülke ile dayanışma içerisinde olmuş ve ülkedeki istikrarın sağlanabilmesi için kendisine yöneltilen talepleri imkânları ölçüsünde karşılamağa çalışmıştır. İki ülke arasında yılları arasında imzalanan anlaşmalar gereğince, Büyük Öğrenci Projesi kapsamında, öğretim yılına kadar Kırgızistan dan Türkiye ye 3000 civarında öğrenci gelmiştir. Günümüzde 600 civarında öğrenci eğitim görmeye devam etmektedir. Diğer taraftan Kırgızistan da ikili anlaşmalarla kurulan, birisi Üniversite olmak üzere 5 Türk eğitim kurumu vardır. Ayrıca Türk STK ları ve Özel sektörü tarafından kurulan iki üniversite, iki fakülte ve 15 in üzerinde orta öğretim kurumu faaliyet göstermektedir. İki ülkenin ortak tarihlerinin ve kültür değerlerinin ortaya çıkarılması ve tanıtımının sağlanması konusunda TÜRKSOY, Üniversiteler ve çeşitli STK lar aracılığıyla yapılan çalışmalarda bir hayli mesafe alınmış, Kırgız tarihinin şekillenmesinde temel değere sahip olan Manas kimliği ve destanı Türk kültür çevrelerinde bilinir hale getirilmiştir 5

6 20 yılı aşan bu süreç boyunca TİKA, Kırgızistan da KOBİ ler, sağlık, eğitim, altyapı gibi alanlarda 40 ın üzerinde projeyi gerçekleştirmiştir. Türkiye nin TİKA aracılığıyla ve doğrudan yaptığı yardımların kapasitesi 2012 itibarıyla 100 milyon doları aşmış olup Kırgızistan diğer bölge ülkelerine göre Türk yardımlarında ilk sıraya yükselmiştir. Bağımsızlıktan bu yana TİKA nın Kırgızistan vatandaşının kısa veya uzun süreli teknik yardımlar veya kalkınma yardımları kapsamında eğitim almasını sağladığı bilinmektedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi yaklaşık 160 milyon USD ulaşmıştır ve Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi bağlamında 1 milyar dolara çıkarılması hedeflenmektedir yılı itibarıyla Kırgızistan da 300 civarında Türk Firması faaliyet göstermekte olup bu firmaların toplam yatırım tutarı 500 milyon USD civarındadır. İki ülke arasında vizelerin kaldırılmış olması işadamlarının bölgedeki faaliyetlerini kolaylaştıracağı gibi toplumlararası turizm potansiyelini de artıracak ve yukarıda bahsedilen kapasitelerin daha üst düzeylere taşınmasını sağlayacaktır. Diğer taraftan Türkiye nin Kırgızistan Milli Petrol Dağıtım Şirketi Kırgız Neftgaz, Rus ordusu için denizaltı silahları imal eden Dastan Askeri Kompleksi ve ABD ye kiralanan Manas Askeri Üssüne jet benzini ikmali gibi stratejik alanlarda yatırım ve ortaklık istekleri olduğu bilinmektedir. Kuşkusuz söz konusu sektörler büyük komşu Rusya nın da etkin olduğu alanlardır. Bu gerçeğin farkında olan Türkiye yatırım alanlarının üç taraflı görüşmelerle belirlenmesi yönünde söylemler geliştirmektedir. Söz konusu gelişmelerin ışığında, Kırgızistan da parlamenter rejimin ve demokrasinin yerleştiği ve geliştiği oranda Türkiye ile siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerin giderek artacağı ve derinleşeceği öngörülebilir. Önümüzdeki dönemle ilgili muhtemel gelişmeler ve potansiyel politik açılımlarla ilgili bir değerlendirme yapacak olursak şöyle bir tablo çizilebilir. Karbon enerji kaynaklarına sahip olmayan Kırgızistan bölgedeki en fakir ülke konumundadır. Muazzam bir hidroelektrik enerji potansiyeline sahip olmasına karşın, bu kaynağın verimli hale getirilebilmesi için çok büyük miktarlarda yatırım gerekmektedir. Dolayısıyla ülke ciddi bir enerji yetmezliği sorunu yaşamaktadır. Büyük bir Özbek azınlık barındırması nedeniyle güçlü komşusu Özbekistan ile her an sorun yaşama riskiyle karşı karşıya olan Kırgızistan, ayrıca su kaynaklarının paylaşımı konusunda da bu ülkeyle anlaşmazlık içerisindedir. Ekonomik yetersizlik nedeniyle savunma alanlarına yatırım yapılamadığı için ülke 6

7 bağımsızlığa kavuştuğu dönemden itibaren ciddi bir güvenlik zafiyeti ile karşı karşıyadır. Bütün bu nedenlerle Kırgızistan ilk günden itibaren bölgede etkin olan büyük güçler, yani Rusya, Çin ve ABD arasında çok yönlü bir denge politikası izlemek zorunda kalmıştır. Son yıllarda giderek derinleşen ilişkiler kurduğu Türkiye yi de söz konusu denge politikasının önemli bir parçası olarak dış politika denklemine dahil etmek istemektedir. Atambayev in Türkiye yi Çin ve Rusya ile ortak ekonomi ve güvenlik işbirliği platformuna taşımayı amaçlayan önerileri söz konusu denge politikasının bir gereği olarak tanımlanabilir. Türkiye Kırgız yönetimi için ekonomi, güvenlik ve eğitim alanlarındaki ihtiyaçlarını karşılama konusunda yeni ve güvenli bir partner olma yolundadır. Türkiye ise bölge ülkeleri ile olan ilişkilerinde farklı biçim ve içerikte politikalar üretmek zorunda kalmıştır. Türkmenistan, 1995 yılından bu yana sürdürdüğü tam tarafsızlık ve hiçbir blokun üyesi olmama politikasının gereği olarak, diğer ülkelerle olduğu gibi, Türkiye ile olan ilişkilerini de ekonomi ve eğitim alanlarıyla sınırlandırmış durumdadır. Bölgenin güçlü ülkesi Özbekistan 1994 lerden itibaren ortaya çıkan sorunlar nedeniyle Türkiye ile olan siyasi ilişkilerini büyük ölçüde sınırlandırmış durumdadır ve son yıllarda biraz gevşetmiş olmakla birlikte söz konusu yaklaşımını günümüzde de sürdürmektedir. Enerji zengini Kazakistan ise, ekonomik gücünün ve uluslararası politikadaki etkinliğinin artmasına paralel olarak Türkiye ile olan ilişkilerini de daha yoğunlaştırmış durumdadır. Özellikle Nazarbayev in Türk Dünyasına yönelik olumlu yaklaşımları Türkiye Kazakistan ilişkilerinin her alanda gelişmesine katkı sağlamıştır. Bu noktada Türkiye nin Kırgızistan a özel bir statü vererek iki ülke arasındaki ilişkileri daha üst bir düzeye taşıması, diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine bir örnek teşkil etmesi bakımından çok önemlidir. Oluşturulan stratejik ortaklığın her iki tarafa da somut katkılar sağlaması durumunda bölgedeki Türk Cumhuriyetleri Türkiye ye yönelik tutumlarını yeniden gözden geçirebileceklerdir. Bu durumda Kırgızistan Türkiye nin Orta Asya ya yönelik politikalarının derinleşmesinde önemli bir sıçrama tahtası görevi görmüş olacaktır. Diğer taraftan Türkiye nin Kırgızistan a sağladığı özel statünün bir diğer nedeni de Şangay İşbirliği Örgütüne eklemlenme arayışlarına yardımcı olabileceğine dair inancıdır. Kuşkusuz yukarıda ifade edilen görüşlerin hayatiyete geçirilebilmesi ancak Türk-Kırgız stratejik ortaklığının olumlu sonuçlar vermesiyle mümkün olacaktır. Öncelikle stratejik sektörlerde olmak üzere Türk yatırımlarının artması ve ekonomik işbirliğinin üst düzeylere çıkarılması gerekmektedir. Kırgızistan için en hayati ve stratejik sektör Hidroelektrik enerji 7

8 üretim ve iletim alanıdır. Türkiye bu alanda tek başına yeterli olamayabilir. Bu durumda ABD nin Kırgızistan-Tacikistan ve Afganistan çerçevesinde Elektrik Enerjisi Üretme ve Hint- Pakistan alt kıtasına taşıma şeklinde gündeme getirdiği büyük projenin gerçekleşmesi yönünde destek sağlayabilir. Karşılıklı ticaret hacminin artması bir diğer önemli konudur ve Kars-Tiflis demiryolunun tamamlanmasıyla kesintisiz demiryolu ulaşımının sağlanması bu alanda ciddi bir artış sağlayacaktır. Türkiye nin katkı sağlaması gereken alanlardan birisi de Kırgızistan istikrarının güçlendirilmesi, savunma ve güvenlik desteğinin sağlanmasıyla uluslararası terörizme karşı mücadele imkânlarının artırılmasıdır. Bu alanda malzeme, eğitim ve personel desteği büyük önem taşımaktadır. ABD nin Afganistan dan çekilmesi ve daha sonra Kırgızistan daki Manas Üssünü boşaltması durumunda, Kırgızistan ın yürüttüğü çok yönlü denge politikası büyük ölçüde şekil değiştirmek zorunda kalacaktır. Böylesi bir durumda kartlarını doğru oynayan bir Türkiye oluşacak jeopolitik boşluğu doldurabilir. Bu ise Orta Asya daki dengelerin belirlenmesinde söz sahibi bir Türkiye nin ortaya çıkması anlamına gelecektir. Türk dünyası devletlerinin ortak tarihi, geçmişi bir; ancak bu devletler, halklarının sadece kendilerine ait olan özelliklerini de taşımakta. Ortak dil meselesine gelince, şu anda bizlerin birbirimizi anlamaya gücümüz yetiyor. Tarihi İpek Yolu, Kırgızistan toprakları üzerinden geçiyor. İpek Yolu'nu yeniden canlandırma projesi 90'lı yıllarda Kırgızistan'ın inisiyatifiyle başlamıştı. Kırgızistan, denize kıyısı olmayan dağlık coğrafyaya sahip bir ülke. Yükler kara üzerinden taşınır. Bu yüzden ulaşım ve iletişimi geliştirmek bizim için stratejik olarak önemlidir. KIRGIZİSTANDA İKİLİ ANLAŞMA İLE AÇILAN EĞİTİM KURUMLARIMIZ Manas Üniversitesi Kırgız Türk Anadolu Kız Meslek Lisesi Kırgız Türk Anadolu Lisesi Bişkek Türk İlköğretim Okulu Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi 8

9 KIRGIZİSTANDA TÜRK GİRİŞİMCİLERİ TARAFINDAN AÇILAN EĞİTİM KURUMLARI Atatürk Alatoo Üniversitesi Araşan İlahiyat Fakültesi Oş İlahiyat Fakültesi Calalabad İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi Sebat Eğitim Kurumları Andican, A. Ahat (Prof. Dr.) 1950 yılında doğdu. İlk, Orta ve Lise öğrenimini Akşehir de tamamlayarak 1968 yılında İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesine girdi yılında mezun olan Andican aynı fakültenin Genel Cerrahi Ana Bilim Dalında akademik kariyer yaptı ve 1991 yılında Profesör oldu li yıllardan başlayarak Sovyetler Birliği, Türk dış politikası ve Türk Dünyası ile ilgili çalışmalar yaptı. Bu alanda çeşitli STK larda yöneticilik görevlerinde bulundu, dergi çıkardı, makaleler yayınladı ve siyasi kadrolara danışmanlık yaptı yılı genel seçimlerinde Anavatan Partisinden İstanbul Milletvekili seçildi yılında kurulan 55. Hükümette Türk Cumhuriyetleri ve Türk Topluluklarından sorumlu Devlet Bakanlığı ve Hükümet Sözcülüğü görevine getirildi Genel seçimlerinde yeniden İstanbul Milletvekili seçilen Dr. Andican, TBMM Milli Eğitim Komisyonu ve Dışişleri Komisyonu üyeliği görevlerinde bulundu yılları arasında Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinde Türkiye yi temsil etti yılında akademik hayata geri dönen Andican halen İstanbul Üniversitesindeki öğretim üyeliği görevini sürdürmektedir yılından bu yana Okan Üniversitesi mütevelli heyet üyesidir yılından itibaren Harp Akademileri, Stratejik Araştırmalar Enstitüsünde Küresel Politikalarda Orta Asya başlığı altında Doktora ve Yüksek Lisans dersleri vermektedir. Türk Dünyası ve Türk dış politikası ile ilgili olarak Değişim Sürecinde Türk Dünyası (1996), Cedidizmden Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi (2003) ve Osmanlı dan Günümüze Türkiye ve Orta Asya (2009) başlıklı üç kitabı vardır. İkinci kitap Turkestan Struggle Abroad (2007) başlığıyla yurtdışında yayımlanmıştır. Dr. Andican evli olup iki çocuk babasıdır. 9

10 Türkiye - Kırgızistan Ekonomi - Ticaret İlişkileri Ahmet KAYA TOBB DEİK Türk Kırgız İş Konseyi Başkanı SDE Yüksek İstişare Kurulu Üyesi Türkiye - Kırgızistan İlişkilerinin temelleri oldukça eskilere dayanmaktadır. Türk tarihinin ve Türk kültürünün ortak değerleri arasında birçok Türk-İslam büyüklerimiz bulunmaktadır. Kırgızistan'ın Güneyinde bulunan Balasagun'da yetişmiş ve Karahanlı Devleti zamanında yaşamış olan Yusuf Has Hacip'in ünlü eseri Kutadgu Bilig bir siyasetname ve nasihatname olarak Türk Edebiyatında yerini almıştır yılının 23 Şubatında düzenlenen Rusya Askeri bakanlığının gizli bildirisinde şöyle bilgiler vardı: Şu anki Türkistan da Türk yaralı askerlerine yardım amaçlı para toplanmasıyla ilgili çalışmalar yürütülmektedir yılında Pişpek bölgesindeki Tokmok şehrinde yaşayan Rus N.Mihankov un anlattıklarına göre Kırgızistan ın 37 ilçe kaymakamlığından Kırgız kaymakamlarının teşvikiyle yerli halktan toplanan paraları Afganistan üzerinden Türkiye ye gönderilmiştir. Kırgızlar, diğer Türkistan'da yaşayan halk gibi Osmanlı Devletinin zor günlerinde ve Milli Mücadele yıllarında Osmanlı Devletine yardımda bulunmuşlardır. Kırgızistan'da bugün Türk sermayeli yaklaşık 300 firma faaliyet göstermektedir. Türkiye Kırgızistan'ın ithalat ve ihracatında ilk 5 ülke içinde bulunmaktadır, Yatırım yayılma kapasitesi açısından ise eğitimden bankacılığa, hizmetten gıda üretimine kadar birçok değişik sektörde ilk sırada bulunmaktadır. Son beş yıldır iki ülke arasındaki ticaret hacminde artış görülmektedir. Türkiye nin hedefi bu hacmi birinci aşamada 300 milyon dolara, ileride de 1 milyar dolara çıkarmaktır. Kırgızistan ın Orta Asya bölgesindeki jeopolitik konumu son derece önemlidir. Çünkü Kırgızistan, Özbekistan ı ve Güney Kazakistan ı etkileyebilecek su kaynaklarına sahiptir. Çin ile Orta Asya ülkelerini birbirine bağlamaktadır. Afganistan ın kuzeyinde yer almaktadır. 10

11 ABD ve Rus askerî üsleri bulunmaktadır. Önümüzdeki süreçte Gümrük Birliği nin tam üyesi olması planlanmaktadır. Kırgız tarihine baktığımızda, yüzyıllardır diplomasiyi ve stratejiyi çok iyi kullandığı bu konuda tarihten gelen bir tecrübesi olduğu da görülmektedir. Bu sayede Kırgızistan Orta Asya da çok partili parlamenter demokrasiyi başarıyla gerçekleştirebilmiştir. Ayrıca Kırgız diplomasisi farklı ajandaları bulunan ve farklı kutup başları olan Rusya Federasyonu, Kazakistan, Çin, ABD, AB ve Türkiye ile yakın ve dengeli ilişkiler kurmayı başarabilmektedir. Türkiye ile Kırgızistan arasında karşılıklı olarak son yıllarda yapılan Cumhurbaşkanı ve Başbakan ziyaretleri iki ülke arasında işbirliğin daha derinleşmesine yeni bir adım olmuştur, Son yıllarda yapılan reformlar ülkede istikrarı arttırmış, yatırım mevzuatında yapılan iyileştirmeler Türk yatırımcılar tarafından takip edilmiş ve bundan dolayı da ticarette ve yatırımlarda bir artış yaşanmaya başlanmıştır. Özellikle mevcut Cumhurbaşkanı Sayın Almazbek Atambayev in 2011 yılında demokratik geçiş süreci ile devlet başkanı olmasının ardından Yeni Kırgızistan da gelişme yolunda adımlar atmaya başlamıştır. Bu yolda Türkiye ile olan ilişkiler Kırgızistan için özel bir anlam taşımaktadır. Sayın Atambayev in göreve geldikten sonra ilk resmi yurtdışı gezisini Türkiye ye yapması, Türkiye ile Kırgızistan arasında Bakanlar ve üst düzey yetkililerin katıldığı Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi toplantıları bunun en net kanıtıdır. Yeni Kırgızistan ın bu günlerine gelmesi iktidar ve para hırsı ile hareket eden yöneticilerinden kurtulması ile başlamıştır. 200 den fazla kişinin ölmesine ve den fazla kişinin yaralanmasına sebep olan 2010 olayları Yeni Kırgızistan için milat olmuştur. Oş ve Celalabad'da devrik Devlet Başkanı Bakiyev taraftarları tarafından 12 Mayıs 2010 da başlatılan gerginlik 10 Haziran 2010 da provokasyon ile olaylar patlak verdiğinde, Oş Merkezinde organize edilen silahlı guruplar evlere ve işyerlerine saldırdılar, sokaklarda binaları ve araçları ateşe verdiler. Vatandaşlar arasında düşmanlık ve fitne tohumları ekmek için hem Kırgızların hemde Özbeklerin ev ve işyerlerine saldırarak cinayetler işlediler. Burada amaç Kırgız ve Özbekler arasında kargaşa çıkarmak, insanları öfke ve intikam duygusuyla sokaklara dökmekti. Etnik çatışma görüntüsü verilmeye çalışılan olayların arkasında Devrik Başkan Bakiyev'e bağlı güçlerin ve iktidar boşluğundan yararlanmak isteyen çetelerin bulunduğu ortaya çıkmaktadır. 11

12 Yakalanan suçluların kamuflaj giysileri ve polis elbiseleri giymiş paralı asker olmaları, yasadışı silahları, kaleşnikof ve roketatarlar kullanmaları, bol miktarda cephanelerinin olması, yakalanan otomobillerin ve silahların hem Kırgızların, hem Özbeklerin konutlarının yakılmasında, şahısların öldürülmesinde kullanılmaları olayların provokasyon olduğunun en büyük delilleridir. Ortada etnik bir Kırgız-Özbek çatışması yoktur, provokatörlerin cinayetleri vardır. Provokatörler hem Kırgızları, hem de Özbekleri katletmişlerdir. Amaç, 27-Haziran-2010 tarihinde yapılan Anayasa Referandumuna mani olmaktı. Geçici Hükümet Anayasa'da yapmış olduğu değişiklik ile Kırgızistan'ın yaklaşık 20 yıldır çektiği anti demokratik yapıyı düzeltmeyi, yolsuzlukların önüne geçmeyi hedeflemekteydi. Bakiyev Ailesi bu duruma mani olmak istemişti. Devrik Başkan Bakiyev'in kardeşi Janish Bakiyev, Orta Asyanın eroin trafiğini idare etmekte, Bakiyev'in iktidarı zamanında işlenen faili meçhul cinayetlerin,yolsuzlukların, tüm sokak çatışmalarının ve ölümlerin sorumlusu olduğu ortaya çıkmıştı. Sonuçta Yeni Anayasa nın kabul edilmesi ile Yeni Kırgızistan a adım atılmış oldu yılından itibaren yapılan mevzuat değişiklikleri ve reformlar sayesinde istikrarlı bir büyüme yakalanmış oldu yılı sonundaki duruma baktığımızda dünya ekonomilerinde yaşanan durgunluk ve ekonomik yavaşlamaya, birçok ülkede ortaya çıkan borç krizi tehdidine, ülkenin en büyük gelirlerinden olan Kumtor Altın madenindeki üretimin düşmesine rağmen Hükümetin almış olduğu tedbirler sayesinde Kırgızistan ekonomisi büyümesine devam etmiştir. Toplam bütçe gelirleri 2011 yılına göre % 12 artmıştır. Buna bağlı olarak ücretlerde yaşanan ortalama % 15 lik artış ekonominin canlanmasına yol açmıştır. Kırgız Merkez Bankası nın enflasyon ile mücadele politikaları sayesinde enflasyon artışı da kontrol altına alınmış ve hedef enflasyon oranı olan % 7-9 oranlarında kalınmıştır yılından itibaren Kırgız Hükümetinin hedefi, yatırımın önündeki engellerin kaldırılması, ekonominin gelişmesi, ülkeye yabancı sermayenin girişinin hızlandırılması için gerekli olan tedbirlerin alınması sonuçta yatırım ortamının iyileştirilmesidir. Bu kapsamda yabancılara uygulanan vize prosedürleri basitleştirilmiş, 44 ülke vatandaşlarına vizesiz rejim uygulanmaya başlanmıştır. Bu sayede turizm gelirlerinin de arttırılması hedeflenmektedir. 12

13 Kırgızistan ın bir diğer geliri de yurt dışında çalışan Kırgızlardan gelmektedir. 500 bin den fazla Kırgız başta Rusya Federasyonu olmak üzere yurt dışında çalışmakta, kazanmış oldukları paraları Kırgızistan a göndermektedirler. 2 milyar Dolar dan fazla olduğu tahmin edilen bu para sayesinde Kırgız Ekonomisi her zaman dinamik kalmakta, başta emlak ve otomotiv sektörü olmak üzere tüm sektörler bu döviz ve yatırımdan paylarını almaktadır. Makro ekonomik istikrarın sağlanması için son iki yıldır yapılan en kapsamlı mevzuat değişikliklerini ve tedbirleri şu şekilde sıralayabiliriz; Yerel Yönetimlerin yetkilerinin arttırılması, Tarım işletmelerinde vergi ve KDV indirimi yapılması, Sigorta ve vergi primleri toplayan idarelerin hizmete daha uygun hale getirilmesi, Küçük ve orta ölçekli işletmeler için muhasebe işlemlerinin basitleştirilmesi; Leasing sisteminin uygun hale getirilmesi, Kilit sektörlerde çalışan 60 a yakın şirkete vergi muafiyeti sağlanması, Gümrük Birliği ve gelecekteki Avrasya Ekonomik Birliği ne uyum için mevzuatta değişiklikler ve anlaşmalar yapılması, Kamu yönetiminin modernizasyonu için çalışmalar yapılması, 2013 de Kırgız Hükümeti tarafından hazırlanan Eylem Planı onaylanmış ve çalışmalara başlanılmıştır. Yıllık büyüme oranı % 7 ve tek haneli enflasyon hedeflenmiştir. Bütçe açığı oranı milli hâsılanın % 5,3 ünü geçmeyecek ve kamu borç oranı kontrol altında tutulacaktır. En önemli hedef ve ulusal strateji yatırımcıların güvenini kazanmak ve sürdürülebilir bir kalkınmayı sağlamaktır. Enerji, madencilik, ulaştırma, haberleşme ve turizm endüstrisi stratejik sektörler olarak belirlenmiştir. Yasama, yürütme ve yargı organları sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yaparak kendilerini geliştireceklerdir. Yatırımcıların haksızlığa uğramasının, adaletsizliğe uğramasının önü bu şekilde kesilecektir. Mahkemelerin bağımsızlığı sağlanacaktır. Sonuç. Kırgızistan da Türk iş dünyası ve iş adamlarımız için fırsatlar bulunmaktadır. Yönetimin Türkiye ye bakış açısı son derece olumludur. Kırgız Hükümetinin almış oldukları tedbirler, 13

14 uyum paketleri ve mevzuattaki değişiklikler meyvelerini birkaç yıl içinde verecektir. Türkiye nin 2001 krizindeki durumu ve son on yıllık çalışmaları sonucunda geldiği nokta ortadadır. Kırgızistan da Türkiye nin yolundan gitmektedir. Hükümetin uygulamış olduğu programlar, acil eylem planları oldukça mantıklıdır. Hali hazırda Kırgızistan bir fırsatlar ülkesi haline gelmiştir. Türk işadamlarının ciddi yatırımlara el atarak bu fırsatları değerlendirmesi gerekmektedir. Önümüzdeki süreçte yatırım yapılması ve değerlendirilmesi gereken; Telekom özelleştirmesi, Hidroelektrik barajlar ve santralleri, Kömür madenleri, Alüminyum madenleri, Altın madenleri, Bankacılık yatırımları, Issık göl bölgesinde turizm yatırımları, tarımsal işletmeler, Et ürünleri tesisleri, Bu yatırımları yapacak ve organize edecek iş adamlarımızın tek başlarına veya güçlerini birleştirerek bu işlere girmesi gerekmektedir. Kırgızistan da küçük ve orta ölçekli Türk iş adamlarımız vardır. Fakat belli bir büyüklükten sonra yatırım yapacak iş adamlarımıza ihtiyaç vardır. Bu tür yatırımlar daha çok Rus, Çin ve Avrupa Birliği ülkelerinden gelen iş adamları tarafından yapılmaktadır. Türk işadamlarımızın bu konularda yönlendirilmesi gerekmektedir. Kaya, Ahmet 1963 Ankara doğumludur. Termikel A.Ş. Yönetim Kurulu üyesidir yılından itibaren Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Delegeliği ve Sanayi Konseyi Üyeliği, ASO 1.Organize Sanayi Bölgesi Başkanlığı, Ankara Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkan Yardımcılığı, İstanbul Dünya Ticaret Merkezi Denetim Kurulu Üyeliği, Ankara 2.Organize Sanayi Yönetim Kurulu Başkanlığı, Organize Sanayi Bölgeleri Üst kuruluşu Yönetim Kurulu Üyeliği yapmış olan Kaya halen Ankara Sanayi Odası Meclis Üyeliği, Ankara Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu üyeliği, Türkiye İhracatçılar Meclisi Üyesi. TOBB-DEİK Türk Kırgız İş Konseyi Başkanlığı görevlerini sürdürmektedir. 14

15 Küresel Ekonomik Krizin Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Etkileri Hasan KIZILIRMAK SDE Stratejik Planlama Kurulu Üyesi Küresel Görünüm Küresel ekonomide son altı ayda güçlenme sinyalleri görülmesine rağmen, 2013 yılı büyümesinin geçen yıl büyümesinin çok üzerinde olmayacağı beklenmekte ve yeni riskler belirmektedir. Gelişmiş ülkelerde finansal piyasalarda sağlanan iyileşmenin reel ekonomiye yansımaları sınırlı kalmaktadır. Uluslararası Para Fonu na (IMF) göre, küresel ekonomi üç hızda büyüme eğilimine girmiştir. Yükselen ve gelişmekte olan ülkelerde büyüme performansı iyileşmekte, ABD de toparlanma eğilimi sürmekte, Avro Bölgesi ve Japonya da ise büyüme hızında toparlanma eğilimi yavaş bir hızda devam etmektedir. Yükselen ve gelişmekte olan ekonomilerin gelişmiş ülkelerde süregelen genişlemeci para politikalarından en az düzeyde etkilenmeleri için mali alan yaratmaları ve bankacılık düzenleme ve denetleme uygulamalarına yönelmeleri önerilmektedir. Diğer yandan, küresel arz ve talebin dengelenmesinin gerekliliğine değinilerek, yüksek fazla veren ülkelerden Almanya nın daha fazla yatırım, Çin in ise daha fazla tüketim yapmasının gerekli olduğunu belirtilmektedir. Uluslararası Para Fonu nun tahminleri uyarınca, 2012 yılında % 3.2 büyüyen küresel ekonominin 2013 yılında % 3.5 büyümesi beklenmektedir. 28 Mart 2013 tarihinde yayınlanan İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ara dönem değerlendirme raporunda, 2012 yılında zayıflayan küresel ekonomik görünümün iyileşme gösterdiği ve birçok ülkede ekonomik aktivitenin canlılık kazanmaya başladığı ifade edilmiştir. G7 ülkelerinin (ABD, Japonya, Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere ve Kanada ) 2013 yılının birinci çeyreğinde yüzde 2,4 oranında, ikinci çeyreğinde ise yüzde 1,8 oranında büyümesi beklenmektedir. Diğer yandan, rapora göre gelişmekte olan ülkeler arasında büyük farklar olsa da, gelişmiş ülkelerden çok daha hızlı büyümeye devam edecektir yılının ilk çeyreğinde Çin deki 15