Ekonomik Rapor 2011 I. MAKRO BÜYÜKLÜKLER AÇISINDAN DÜNYA EKONOMİSİNE GENEL BAKIŞ 67. genel kurul Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği /

Transkript

1 Ekonomik Rapor 2011 I. MAKRO BÜYÜKLÜKLER AÇISINDAN DÜNYA EKONOMİSİNE GENEL BAKIŞ 67. genel kurul 5

2 6

3 1. MAKRO BÜYÜKLÜKLER AÇISINDAN DÜNYA EKONOMİSİNE GENEL BAKIŞ Küresel ekonomiyi derinden etkileyen 2008 yılının son çeyreğinde yaşanan krizin ardından, 2009 yılında dünya ekonomisi, ilk üç çeyrek itibariyle küçülme göstermiştir. Krizin etkilerinden kurtulmak amacıyla uygulanan politikalar zinciri etkilerini yavaş yavaş göstermeye başlamış ve 2010 yılı, büyüme rakamlarının pozitife döndüğü bir yıl olmuştur yılının ilk çeyreğinde dünya ekonomisi %5,8 oranında büyüme kaydetmiş, bu oran ikinci çeyrek dönemde %5,5 e, üçüncü çeyrek dönemde %3,7 ye gerilemiştir. Son çeyrek dönemde ise büyüme oranı 1,0 puan yükselerek %4,7 ye yükselmiştir. Yıl boyunca gelişmiş ülkelerdeki büyüme oranları, gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkelere göre daha düşük seviyede seyretmiştir yılı son çeyreğinde Yunanistan da patlak veren borç krizi, çoğunluğu gelişmiş ülkelerden oluşan Euro Bölgesi nde etkili olmuş ve büyüme oranlarının düşük olmasındaki ana sebep olarak görülmüştür. Bu durum, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki farkın açılmasına sebep olmuştur. Özellikle artan kamu borçlarını hafifletmeye çalışan gelişmiş ülkeler, bozulan finansal yapı nedeniyle bankacılık alanında sıkıntılar yaşamıştır. Diğer yandan da artan işsizlik oranları gerek ekonomik, gerekse sosyal alanda bozulmalara sebep olmuş, ayrıca bu ülkeler yükselen enflasyonun ekonomide yarattığı baskı ile karşı karşıya kalmıştır yılına girerken, küresel büyümenin yukarı yönlü olacağı tahmin edilse de risklerin aşağı yönlü eğilimi, bu beklentilere bir anlamda gölge düşürmüştür. Uluslararası Para Fonu (IMF) nin 2012 yılı Ocak ayında yayımladığı güncel Dünya Ekonomik Görünümü yayınına göre, 2010 yılında %5,2 olan küresel büyüme oranı 2011 yılında %3,8 e gerilemiştir. Aynı raporda 2012 ve 2013 yılları için küresel büyüme oranının sırasıyla %3,3 ve %3,9 olarak gerçekleşeceği belirtilmektedir yılında gelişmiş ülkelerde %3,2, gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkelerde ise %7,3 olan büyüme oranları, 2011 yılında nispeten gerileyerek sırasıyla %1,6 ve %6,2 olmuştur (Bkz; Tablo 1, Grafik 1). Küresel büyümenin kademeli ancak, 2010 yılına kıyasla daha düşük seyretmesinin altında, küresel krizin etkilerinden arınmak adına 2010 yılından bu yana yeteri kadar etkin, verimli finansal ve mali alanda politika uygulamalarının yapılamaması, belirsizlikler nedeniyle iç talepte yaşanan daralmalar, Avrupa ve Amerika daki ülkelerin borç sorunları yaşamaları gibi sebepler yatmaktadır. 7

4 Tablo 1. Seçilmiş Değişkenler Düzeyinde Ekonomik Görünüm Ülke Grupları (1), Ülkeler, Kategoriler Milli Gelir Büyüme Oranları Dünya üretimi -0,7 5,2 3,8 Gelişmiş ülke ekonomileri -3,7 3,2 1,6 ABD -3,5 3,0 1,8 Almanya -5,1 3,6 3,0 Japonya -6,3 4,4-0,9 Kanada -2,8 3,2 2,3 Gelişmekte ve kalkınmakta olan ülke ekonomileri 2,8 7,3 6,2 Çin 9,2 10,4 9,2 Hindistan 6,8 9,9 7,4 ASEAN-5 (2) 1,7 6,9 4,8 Meksika -6,2 5,4 4,1 Güney Afrika -1,7 2,9 3,1 Emtia Fiyatları ($) Değişim Oranı Petrol (3) -36,3 27,9 31,9 Yakıt dışı (dünya emtia ihracatı ağırlıkları bazlı ortalama) -15,7 26,3 17,7 Tüketici Fiyatları Endeksi Gelişmiş ülke ekonomileri 0,1 1,6 2,7 Gelişmekte ve kalkınmakta olan ülke ekonomileri (4) 5,2 6,1 7,2 LIBOR Faiz Oranı (5) ABD $ bazlı mevduat faiz oranları 1,1 0,5 0,5 Euro bazlı mevduat faiz oranları 1,2 0,8 1,4 Japon Yeni bazlı mevduat faiz oranları 0,7 0,4 0,4 (1): IMF tarafından kullanılan ülke gruplarıdır ve Ekonomik Rapor 2011 yayınının diğer bölümlerinde kullanılan The Atlas of Economic Complexity ülke grupları sınıflamasından farklılık göstermektedir. IMF nin ülke grupları sınıflaması için Bkz, Ek 4. (2): Endonezya, Malezya, Filipinler, Tayland ve Vietnam ı içermektedir. (3): U.K. Brent, Dubai ve West Texas Intermediate ham petrol ortalama fiyatlarını ifade etmektedir. (4): Çeyrek dönemde tahmin ve projeksiyonlarda gelişmekte ve kalkınmakta olan ülke ekonomilerinin yaklaşık %80 i dikkate alınmıştır. (5): Londra bankalar arası piyasasında, bankaların teminatsız borç verme karşılığında talep etmiş olduğu faiz oranıdır. ABD ve Japonya için altı aylık, Avrupa Bölgesi ülkeleri için de üç aylık oranları göstermektedir. Küresel büyümeye en ciddi katkı geçtiğimiz yıl olduğu gibi gelişmekte olan ülke ekonomilerinden gelmiş, gelişmiş ülkelerin kırılgan yapısı devam etmiştir. Gelişmiş ülkelerde istihdam konusunda sıkıntıların yaşanması sonucu yüksek oranda işsizliğin sürmesi ve kamu borç stokuna ilişkin problemlerin oluşması, bu ülkelerde büyümeyi gerileten önemli faktörler olarak göze çarpmıştır küresel ekonomik krizinin esas çıkış kaynağı olan ipotekli konut kredisi (mortgage) piyasasının coğrafyası ABD, bir anlamda bu krizle birlikte patlak veren sorunlar ile hala uğraş vermektedir. Bu kriz ile beraber zayıflamış olan konut piyasası istikrarsız bir görüntü çizmeye devam etmiş, faiz oranlarının düşük olmasına karşın birinci el konutlara yönelik talebin çok zayıf oluşu ve konut hacizlerinin sürmesi piyasayı olumsuz yönde etkilemiştir. Nitekim ABD Merkez Bankası (FED) tarafından yapılan açıklamada, konut sektöründeki olumsuzlukların uzun bir süre daha ülke gündeminde yer alacağı ve toparlanmanın uzun bir süreç gerektireceğine dikkat çekilmiştir. Ülkede bir başka önemli sorun enflasyondur. Haziran ayında açıklanan veriler doğrultusunda, çekirdek enflasyonun son beş yılda en yüksek artışı gösterdiği görülmüştür. Bunun yanı sıra yaşanan borç sorunu nedeniyle kredi derecelendirme kuruluşu Standart & Poor s (S&P), ABD nin kredi notunu tarihte ilk defa AAA dan AA+ ya düşürmesi, 8

5 ülkenin ekonomik itibarının iyice sarsılmasına sebep olmuştur. S&P tarafından yapılan açıklamada, ülkede mali ve ekonomik anlamda yaşanan sıkıntıların istikrar ve öngörülebilirliği zayıflattığı belirtilmiş, kredi notundaki düşüşün ana sebebi olarak da artan bütçe açıkları ve borç yükü olarak ifade edilmiştir. Grafik 1. Yıllara ve Çeyrek Dönemlere göre Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Büyüme Oranları Gelişmiş ekonomilerden Japonya da 2011 yılı Mart ayında gerçekleşen 8,9 büyüklüğündeki deprem, ülke ekonomisini derinden etkilemiştir. Özellikle deprem sonrası meydana gelen tsunami nedeniyle alt yapı sistemleri ve enerji sektöründe ciddi hasarlar oluşmuştur. Yatırımcıların güvenli araçlara yönelmiş olmasından dolayı borsada gerileme olmuştur. Küresel talebin azalma beklentisi ile emtia fiyatlarında belli bir miktar düşüş görülmüştür. Ülkede yaşanan sıkıntılar, milli gelir rakamlarına da yansımış; 2011 yılının ilk üç çeyreği boyunca ülkede büyüme rakamları negatif yönlü bir değişim göstermiş, son çeyrekte ülke genelindeki toparlanmanın etkisi ile milli gelirde pozitif yönlü bir gelişme gözlenmiştir yılı sonu itibariyle ülkede büyüme oranı negatif yönde 9 düzeyinde olmuş, bir başka ifade ile ülke ekonomisi 2009 yılından sonra yeniden negatif bir büyüme göstermiştir yılının ikinci çeyreğinde Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde yaygınlaşan borç krizi, 2011 yılında ciddi boyutlara ulaşmıştır. Yaşanılan krizin temelinde, 2008 yılında ABD de meydana gelen ve kısa sürede küresel bir boyuta ulaşan ekonomik kriz yatmaktadır. Bu kriz sonrasında, 2009 yılında Euro Bölgesi nde %4,3 oranında küçülme meydana gelmiş, bunun yanı sıra Bölge, ciddi bir borç yükü altına girmiştir. Kriz, üye devletlerin ortak para birimi olan Euro yu kullanmaları nedeniyle ülkeler arasında da hızla yaygınlaşmış ve üye ülkelerde uygulanmakta olan maliye politikaları tartışma konusu olmuştur. Euro Bölgesi nde borç krizi, 2010 yılı sonlarında Yunanistan da ortaya çıkmıştır. Krizi finanse etmek isteyen Yunanistan, AB ye yardım talebinde bulunmuş, bu talebe karşılık 10 Mayıs 2010 tarihinde bir kurtarma paketi açıklanmıştır. IMF ile ortaklaşa olarak hazırlanan kurtarma paketinde, Yunanistan a verilmek üzere 110 milyar Euro değerinde bir bütçe ayrıldığı belirtilmiştir. Çevre ülke ekonomilerinin yapısal ortaklıkları nedeniyle, kamu ve bankacılık alanlarındaki sorunlar İrlanda, Portekiz, İzlanda, İspanya ve İtalya gibi diğer ülkelere de sıçramıştır. 28 Kasım 2010 tarihinde İrlanda Cumhuriyeti, 6 Ni- 9

6 san 2011 tarihinde de Portekiz AB ye yardım talebinde bulunmuş ve AB-IMF ortaklığı ile İrlanda ya 85 milyar Euro, Portekiz e de 78 milyar Euro luk finansal destek sağlanmıştır. Yunanistan da, yaşanan ekonomik olumsuzluklara karşı mali ve finansal açıdan ciddi politikalar yasalaştırılarak hayata geçirilmiş ancak, ekonomik sorunlar, toplumun genelinde huzursuzluklara neden olmuştur. Borç krizi nedeniyle, mal ve hizmet fiyatları da olumsuz yönde etkilenmiştir yılının ilk çeyrek döneminde gerek gelişmiş, gerekse gelişmekte olan ülkelerde metal, petrol, tarımsal ürünler gibi emtiaların fiyatları artış eğilimine girmiş bu da tüketici fiyatları enflasyonunda yükselişe neden olmuştur. Bunun yanı sıra gelişmiş ülkelerde enerji ve gıda fiyatlarında yılın ilk aylarında oransal olarak yüksek artışlar, gelişmekte olan ülkelerde ise talep yönünde oluşan baskının tüketici enflasyonunu yükselttiği görülmüştür yılı geneli için bakıldığında petrol fiyatlarının %31,9, yakıt dışı ürün fiyatlarının da %17,7 oranında artış gösterdiği dikkati çekmektedir. IMF nin 2012 yılı Ocak ayı Dünya Ekonomik Görünümü raporuna göre, tüketici fiyatları 2011 yılında gelişmiş ülkelerde %2,7, gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkelerde ise %7,2 düzeyinde gerçekleşmiştir (Bkz; Tablo 1, Grafik 2) yılında ise bu oranın gelişmiş ülkelerde %1,3 e, gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkelerde ise %5,5 e gerilemesi beklenmektedir. Borç krizinden dolayı sıkıntılı bir yıl geçiren Euro Bölgesi nde de yıllık enflasyonun %2,3 e yükselmesi öngörülmüştür yılında, Euro Bölgesi başta olmak üzere dünya genelinde yaşanan ekonomik düzensizlik ve kriz ortamları nedeniyle gerekli istihdam ortamı yaratılamamış, bunun sonucunda da işsizlik oranları önemli artış göstermiştir. Ekonomik ve toplumsal bir sorun olarak göze çarpan işsizlik 2011 yılında Euro Bölgesi nde %9,9, gelişmiş ülkelerde ise %7,9 düzeyindedir. Euro Bölgesi ülkeleri, Bölge içerisinde ekonomik düzensizliklere yol açan borç krizine somut çözümler bulabilmek amacıyla 26 Ekim 2011 tarihinde Brüksel de toplanmış ve toplantıda; bankaların finansmana erişiminin daha kolay hale getirilmesi, kriz boyunca zedelenmiş olan bankacılık sektöründeki güvenin yeniden yapılandırılması ve tüm üye ülkelerin kamu maliyesinin iyileştirilmesi amaçlı yapısal reformların oluşturulması gibi konular dile getirilmiştir. Grafik 2. Yıllara göre Gelişmiş ve Gelişmekte/Kalkınmakta Olan Ekonomiler için Tüketici Fiyatları Endeksi Değişim Oranı 2008 yılında yaşanan küresel ekonomik krizin etkisiyle 2009 yılında negatif düzeye düşen dünya ticaret hacmi ise 2010 yılında piyasalardaki olumlu havanın da etkisiyle yükseliş eğilimine girmiş ancak, 2011 yılında özellikle Euro Bölgesi borç krizinin derinleşmesi ve bu ülkelerin yaşamış oldukları ödeme sorunları nedeniyle tekrar gerilemiştir. Dünya ticaret hacmi değişim oranı 2011 yılında %6,9 a düşerken, ihracat gelişmiş ülke ekono- 10

7 milerinde %5,5 e, gelişmekte ve kalkınmakta olan ülke ekonomilerinde %9,0 a; ithalat ise gelişmiş ülke ekonomilerinde %4,8 e, gelişmekte ve kalkınmakta olan ülke ekonomilerinde de %11,3 e gerilemiştir (Bkz;Tablo 2, Grafik 3). Tablo 2. Dünya Ticaret Hacmi Değişim Oranları Bileşenler Dünya ticaret hacmi (Mal ve hizmet ticareti) İhracat Gelişmiş ülke ekonomileri Gelişmekte ve kalkınmakta olan ülke ekonomileri İthalat Gelişmiş ülke ekonomileri Gelişmekte ve kalkınmakta olan ülke ekonomileri Kaynak: IMF, World Economic Outlook, September Grafik 3. Yıllara ve Aylara göre Küresel Sanayi Üretimi ve Dünya Ticareti Değişim Oranları (Üç Aylık Değişim ile Yıllıklandırılmış) 1.1 Seçilmiş Ülkeler için Ekonomik Göstergeler Bu alt bölümde, ekonomik ve sosyal yönden değişik konu başlıkları altında seçilmiş olan ülkeler için değerlendirmelere yer verilmiştir. Bu değerlendirmelerdeki ülkeler, Harvard Üniversitesi Uluslararası Kalkınma Merkezi tarafından hazırlanan The Atlas of Economic Complexity (AEC) yayınında yer alan ülke sınıflamaları esas alınarak yapılan seçim ile belirlenmiştir. AEC de yer alan Ekonomik Çeşitlilik Endeksi (EÇE) göstergesi temel olmak üzere her ülke grubundan ilk üç sıradaki ülkeler seçilmiş ve istisnai durumlar dışında raporda bu ülkelere ilişkin sonuçlar sunulmuştur 1. 1 AEC teki Güney Asya grubunda yer alan ülkeler ve Doğu Asya ve Pasifik grubunda yer alan ilk üç ülke dışında kalan Çin, Endonezya, Malezya, Filipinler, Tayland, Kamboçya ve Vietnam Son Dönemde Büyüme Kaydeden Seçilmiş Ülkeler grubu altında toplanmıştır. Dolayısıyla mükerrer bir durumun söz konusu olmaması için Güney Asya grubuna tabloda ayrıca yer verilmemiştir. Doğu Asya ve Pasifik grubundan 10 ülke, diğer gruplardan da 3 er ülke olmak üzere toplam 30 ülke Ekonomik Rapor (ER) 2011 yayınında değerlendirmeye alınmıştır. Bu ülkeler arasında yer alan Türkiye de Doğu Asya ve Orta Asya grubunda EÇE bakımından 16. sırada yer almasına karşın özel olarak değerlendirmeye alınmıştır. 11