Tarımsal Örgütlenme Tarım Kooperatifleri. Tuba İNAL ÇEKİÇ

Transkript

1 Tarımsal Örgütlenme Tarım Kooperatifleri Tuba İNAL ÇEKİÇ

2 Türkiye de Tarımsal Örgütlenme 1. Ekonomik Amaçlı Kuruluşlar 2. Politika Oluşturan Mesleki Amaçlı Örgütlenmeler 3. Baskı grubu Oluşturan Gönüllü Kuruluşlar 4. Sosyal Amaçlı Örgütlenmeler 5. Tarıma hizmet sunan kamu kuruluşları

3 Ekonomik Amaçlı Örgütlenmeler Tarım Kooperatifleri Birlikler (yetiştirici, ihracatçı) Şirketler

4 Tarımsal Örgütlenmeler Kanun Örgütlenme Tipi Sayı Üye Sayısı 1163, 3476, 4572, 1581, 3223 Tarımsal Kooperatifler Ziraat Odaları Yetiştirici Birlikleri Üretici Birlikleri Çiftçi Organizasyonları Sulama Birlikleri Tarımsal STK lar Kaynak: tedgem.gov.tr, 2009

5 Örgütlenme Gereksinimi Yenilik ve gelişmeleri izleme ve yaymada her türlü bilgi alışverişini sağlama Politik baskı grubu oluşturarak üreticilerin çıkarlarını koruma Demokratik karar alma sürecini hızlandırma Verimlilik ve kalitenin arttırılması için gereken girdileri ve teknolojileri sağlama Kırsal toplumun ekonomi içindeki etkinliğini artırma Üreticinin gelir düzeyini yükseltmek

6 Kooperatifler Demokrasinin yaygınlaşması potansiyeli içerir Hiyerarşi yerine yatay ilişki ve eşitlik ve adalet kodları içerir. Ekonomik demokrasiyi ve tam katılımlı karar süreçleri ile çalışır. Karşılıklı yardımlaşma, gönüllü işbirliği, dayanışma, kararlara ve kaynaklara erişimi sağlar. Küçük işletmelerin organize olmuş piyasa güçlerine karşı korunmasına olanak tanır.

7 Cumhuriyet Dönemi 1863 Memleket Sandığı İlk Koopratif Deneyimi Tarım Kredi Kooperatiflerinin Temeli Kanaatim odur ki, muhakkak suretle birleşmede kuvvet vardır. Kooperatif yapmak, maddi ve manevi kuvvetleri, zekâ ve maharetleri birleştirmektir. Yoksa bir zayıf ile bir kuvvetlinin birleşmesinden bahsetmiyorum. Birleşmenin böylesi zayıf olanın kuvvetliye esir olması demektir. Ege bölgesindeki bütün insanların hâsılalarını ve gayretlerini birleştirmesi kuşkusuz çok verimli sonuçlar verecektir. Türkiye nin çalışma hayatı ve varlığını göz önüne alınca, birleşmeden dolayı fayda ve yararların çok büyük olacağı sonucuna varacağınızdan kuşku duymuyorum. Üreticilerin birleşmesinden kişisel çıkarlarının azalacağını düşünenler tabii şikâyet edeceklerdir.

8 Yasal Çerçeve Anayasa 171. Madde Devlet, milli ekonominin yararlarını dikkate alarak, öncelikle üretimin artırılmasını ve tüketicinin korunmasını amaçlayan kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır. insan ihtiyaçlarının karşılıklı yardımlaşma yoluyla giderilmesini sağlamak ve ortakların çıkarlarını korumak amacıyla oluşturulan ekonomik kuruluştur. insanların ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle ve en az maliyetle karşılamak amacıyla kurulan tüzel kişilerdir. hem kişilerin tek başlarına yapmaya güçlerinin yetmediği işleri bir araya gelerek yapmaları sağlar hem de toplumun kalkınmasına katkıda bulunur.

9 Kooperatif Tanımı 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu na göre tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını, işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklar olarak tanımlanmıştır.

10 Süreç İçinde Kooperatifler 1863 Osmanlı Dönemi -Memleket Sandığı -Mithat Paşa Cumhuriyet Dönemi Atatürk s kooperatifleşmedeki rolü Planlı Dönem Anayasada Kooperatifler IMF Antlaşması Tarımsal Kooperatfilerde devlet egemenliğini azaltma sözü Özelleştirme Tarım Reformuna bağlı olarak, kooperatiflere ait işletmelerin anonim şirkete dönüşümünün teşvik edilmesi

11 İlk kooperatifler tarım sektöründe... Ulaşım, tüketim, kredi ve özellikle konut alanında yaygınlaşıyor. 26 tür ve Kooperatif üye 3 ayrı bakanlık altında

12

13 Tarım Kooperatiflerinde Değişim Yıllar Sayı Kooperatfiler Endeks (1957=100) Sayı Üye Endeks (1957=100) Ort. Koop Büyüklüğü * * * * * *

14 Marmara Aegean Region Central Anatolia Black Sea region Mediterrane an Region Southeaster n Anatolia Eastern Anatolia Kooperatiflerin Bölgelere Dağılımı

15 Türkiye de Tarımsal Örgütlenme

19 1581 Tarımsal Kredi Kooperatifleri Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 1163 Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 4572 Tarımsal Satış Kooperatifleri Gümrük ve Ticaret Bakanlığı

20 Tarım Kredi Kooperatifleri ortakların kredi ihtiyaçlarını karşılamak, ürünlerini değerlendirmek, gerektiğinde diğer üreticilerin üretim ve zorunlu tüketim maddeleri ile üretim araçlarını toptan sağlamak, mevduat toplamak, bankacılık hizmetleri ve sigorta acenteliği yapmaktır. Türkiye de en iyi teşkilatlanmış ve yayılmış tarımsal amaçlı kooperatif.

21 Tarım Kredi Kooperatifleri Savaş sonrası yoksul köylüye ucuz kredi vererek, pulluk, traktör gibi toprağı işleyecek araçları ve gübre alımını destekleyen TKK leri şimdi çocuk evlendirmek, doktor giderlerini karşılamak, mevcut borçaları kapatmak gibi tarım dışı alanlar için harcanmakta ve tarımsal gelirin artışında herhangi bir rolü olmayan çoğalmış borç olarak ödenmektedir.

22 Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Çok amaçlı kooperatifler Hayvancılık, seracılık, depolama, nakliye gibi önemli tarımsal faaliyetler Çiftçi gelirine direkt etki eder Üreticilerin ürünlerinin değerlendirilmesi yada çeşitli ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla kurulmuştur.

23 Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Köylü için; Kredi kooperatifi---bankanın şubesi Satış koop---devletin destekleme alımları için taşra örgütü olarak görülüyor sayılı kooparatifler kanunu ile köy kalkınma kooperatifleri kuruluyor sonra 1989 tarım ve köy işleri bakanlığı tarafından tarımsal kalkınma kooperatifine dönüşüyor.

24 Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Köy Kalkınma Kooperatif sayıları Tarım kredi, tarım satış ve pancar ekicilerinden farklı olarak devletin vesayeti yok, Avrupadakine en yakın kooperatif yapısı, 1980 öncesinde 600 e yakın işletmesi bulunuyor. Tarımsal sanayi ile kırsal alanda istihdama katkı sağlıyor.

25 Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri 1935 yılında 2834 sayılı yasa ile kurulmuş, 1985 te 3186 ile değişmiştir. Amacı Tarım ürünlerini üreticilerden satın almak, işlemek, standart hale getirmek ve ambalajlayarak iç ve dış pazarlarda pazarlamak, Üreticilerin tarımsal girdilerini karşılamak ve devlet adına üreticilerden alım yapmak ve dış alım yapmaktır. Ekonomik amaçlı örgütlerin temelini oluşturur. Piyasaya etki edemeyen üreticiler adına hem piyasalarda fiyat oluşumunda etkili olabilmekte, hem de aracılara giden kazancın büyük bir kısmının üreticinin eline geçmesini sağlayabilmektedir.

26 Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri 23 ürün bazında 17 birlike altında çalışan 330 Kooperatif (zeytin, zeytinyapı, üzüm, kayısı, fındık,...vb. ) 23 bağımsız Kooperatif (tütün, bal,...) 4 birlik Türkiye nin en büyük 500 girişimi arasında Yıllar Koop Sayısı Üye Sayısı

27 Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri

28 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Tarım Satış Koop. Üretim Payı Cotton SunFlower (Oil) Hazelnut Raisin Dry Fig Olive Oil Olive Rose Flower Floss Product Years Total Export 201,7 225,7 20,9 196,0 211,9 Raisin ASC Export 12,1 18,1 25,8 27,6 30,0 Share of ASC (%) 6,0 8,0 12,8 14,1 14,2 Total Export 43,1 45,7 41,5 51,2 59,5 Dry Fig ASC Export 2,0 1,3 1,6 2,1 3,8 Share of ASC (%) 4,6 2,8 3,9 4,1 6,4 Total Export 21,2 43,2 33,6 44,1 55,4 Table Olive ASC Export 0,7 3,6 4,3 5,0 3,2 Share of ASC (%) 3,3 8,3 12,8 11,3 5,8

29 Kooperatif Modern anlamda kooperatif hareketin başlangıç noktası Avrupa kıtasıdır. 18. yy. Liberalism-Socialism-Cooperativism Sanayi Devrimi sonrasında ilk kooperatif örgütlenme Almanya ve İngiltere de ortaya çıkmış ve daha sonra tüm dünyaya yayılmıştır. Kooperatif örgütlerin özünde var olan birlikte çalışma, yardımlaşma ve paylaşma ilkeleri dolayısıyla kooperatifler, özellikle gelişmekte olan ülkelerde kalkınma sorunlarının çözümünde önemli bir role sahiptir. Gelişmiş yapılarına karşın, Avrupa Birliği ülkelerinde de kooperatifçilik hem nicel hem de niteliksel açıdan oldukça önemlidir.

30 Kooperatif Düşünürleri Almanya Hermann Schulze Delitzsch ( ) Avukat-Hakim Dayanışma ve kendi kendine yardım küçük esnaf ve zanaatkarın girdilerinin temini ve finansman gereksinimleri için temin ve kredi kooperatifleri Friedrich Wilhelm Raiffeisen Küçük bir kasabada vali kırsal kesimde üreticinin gereksinimleri için çok amaçlı kredi kooperatifleri Kırsal Kooperatifler Bir üye bir oy Bölgesellik ilkesi Açık organizasyon

31 Kooperatif Prensipleri Üye Sahipliği (Kooperatif sahibi ve finansörü aynı zamanda kooperatifi kullanan) Üye Kontrolü Üye Faydası (İhtiyaç duydukları servisi üyelerine dağıtır) ICA-Uluslararası Koop Birliği Gönüllü ve açık üyelik Demokratik üye kontrolü Üyenin ekonomik katılımı Bağımsızlık ve özerklik Eğitim, öğretim, bilgilendirme Kooperatifler arası işbirliği Toplumsal kaygı

32 Avrupa Birliği ve Kooperatifler Avrupa Birliği ülkelerinde kooperatifler, tarihsel gelişmeleri sürecinde güçlü üst örgütlerini de oluşturmuşlardır. Bugün AB genelinde bulunan toplam birim kooperatifin, i tarımsaldır. Toplam 70 milyon kooperatif ortağının ise 24 milyonu tarımsal kooperatif ortağıdır. AB ülkelerinde tarım sektöründe kooperatif hareket büyük ağırlığa sahiptir. Toplulukta kooperatiflerin payı tarımsal girdi sağlamada %55, pazarlamada %65 ve dış satımda %50 den fazladır.

33 AB-27 Kooperatifler Üyelikler

34 AB-27 Kooperatifler

35 AB-27 Kooperatifler Pazar Payı

36 AB-27 Kooperatifler Pazar Payı 2010 Sebze- Meyve

37 AB-27 Kooperatifler Pazar Payı 2010 Süt Ürünleri

38 Kooperatifler - Almanya 20 milyon üye çalışan koop. Kredi Koop. Konut Tarım Tüketici Servis Tüm çiftçiler 65% mali müşavirlerin 60% zanaatkarların 75% perakendecilerin 90% of ekmek üreticileri 3,2 milyon kiracı

39 Kooperatifler - Almanya Almanya da faal nüfusun sadece %2,7 si tarım sektöründe istihdam edilmekte ve bu oran giderek azalmaktadır. Ülke topraklarının %80 i tarım ve ormancılık için kullanılmasına rağmen, ihracatının sadece %5 i tarımsal ürünlerden oluşmaktadır. Almanya dünyada en çok tarımsal ürün ithal eden ülke durumundadır Tarımsal kooperatifçilik hareketinin vatanı sayılan Almanya da, Raiffeisen adı ile sembol olan tarımsal kooperatifler, ilk defa de kurulmuştur. Avrupa da ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde tarım sektörünün gelişmesi için Raiffeisen modeli kullanılmaktadır. Almanya da kooperatiflerin devletle ilişkisi, kuruluş yıllarından itibaren tamamen bağımsız ve müdahaleden uzaktır. Kooperatifler de şirketler gibi özel ve özerk kuruluşlardır ve devletten mali yardım almazlar. Tarım sektöründe bir çok üründe, üretimden pazarlamaya kadar olan sürecin kontrolü kooperatiflerin elindedir. Örneğin; ülkede üretilen ve değerlendirilen sütün %70 i, şarabın %35 i, tohumun %70 i, ve yem tedarikinin %60 ı kooperatifler eliyle yapılmaktadır. Günümüzde Almanya da, 14,5 milyon ortağı bulunan toplam tarımsal amaçlı kooperatif hizmet vermektedir.

40 Dışsal Faktörler İçsel Faktörler S TRENGTHS W EAKNESSES Uzun ve köklü geçmiş Anayasal garanti Sayıları ve üye sayısı açısından en güçlü örgüt Değerlendirme yapmaya olanak vermeyen istatistiksel ver eksikliği Çok az üyeli kooperatifler Yüksek sayıda aktif olmayan kooperatifler Başarısız yöneticiler O PPORTUNITIES T HREATS Kooperatfilerin sosyla ve ekonomik problemlerin çözümünde etkinliğine dair artan farkındalık Uluslararası kuruluşları artan ilgisi Kooperatfiler yerine üretici birliklerine artan ilgi Firma birleşemeleri sonucu ortaya çıkan rekabet olumsuz rekabet koşulları Pozitif Negatif