BİTKİSEL YAĞ SEKTÖRÜNDE İTHALATA BAĞIMLILIK SÜRÜYOR

Transkript

1 BİTKİSEL YAĞ SEKTÖRÜNDE İTHALATA BAĞIMLILIK SÜRÜYOR Gözde SEVİLMİŞ Giderek artan nüfusa paralel olarak gıda maddeleri tüketimi ve dolayısıyla bitkisel yağ tüketimi artmaktadır. Diğer yandan artan gıda ve enerji talebi doğrultusunda yağlı tohumlar ve bitkisel yağ fiyatlarının yükselmeye devam edeceği düşünülmektedir. Dünya genelinde yağlı tohum üretimi 500 milyon ton civarında gerçekleşmektedir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü nün (OECD) ortaklaşa hazırladığı raporda, küresel yağlı tohumlar üreticisi olan; Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay ın yıllarında ortalama % 35 olan üretim payının, 2022 de % 38 e ulaşacağı tahmin edilmektedir. ABD nin ise küresel yağlı tohum üretiminin % 21 ini karşılayarak lider üretici pozisyonunu devam ettireceği öngörülmektedir. Küresel yağlı tohumlar ve bitkisel yağ üretimi ve işlenmesi pazarındaki en büyük üreticiler soya yağında; ABD, Brezilya, Arjantin, Çin; palm yağında Çin, Endonezya ve Malezya, kolza tohumunda ise; AB ve Kanada dır. Bu ürünlerin Dünya da ve Türkiye deki pazar değeri her geçen gün artmaktadır. Son zamanlarda dünyadaki gelişmelere paralel olarak ülkemizde de bitkisel yağ tüketimi artış göstermekte ve bu alanda bitkisel yağ üretimine hammadde teşkil edecek yağlı tohumlu bitkilerin üretim alanlarını yaygınlaştırabilmek için çalışmalar yapılmaktadır. Yıllar içerisinde dalgalı bir seyir izlemekle birlikte, yağlı tohum üretimimiz, 2013 yılında bin ton seviyesinde gerçekleşmiştir. Ülkemizde tarımı yapılan yağlı tohumlar grubuna giren ürünler; ayçiçeği, çiğit, soya, yerfıstığı, haşhaş, susam, kolza ve aspir olarak sıralanabilmektedir. Diğer yandan bu ürünler içerisinde sadece pamuk tohumu olan çiğit, yağ bitkisi olmayıp, bitkisel yağ sanayimize önemli katkı sağlaması bakımından bu gruplandırmada yer almaktadır. 25

2 Tablo-1: Türkiye Yağlı Tohum Üretimi (bin ton) Ayçiçek Tohumu Pamuk Tohumu Soya Fasulyesi Kolza Tohumu Aspir Tohumu Toplam Kaynak: TUİK; Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Dünyada en önemli yağ bitkilerinden biri olan ayçiçeği, ülkemizde de en fazla ekim alanına ve üretime sahip yağ bitkisidir. Ülkemiz ham yağ üretimi ise 2012 yılında 680 bin ton gerçekleşirken 2013 yılında 815 bin tona ulaşmıştır. Grafik-1: Türkiye Ham Yağ Üretimi (bin ton) Kaynak: TUİK; Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği nin verilere göre, 5 milyar doları bulan cirosuyla bitkisel yağ sektöründe; 7,4 milyon ton kapasiteli kırma sanayinde 88 adet faal, 22 adet gayri faal toplam 110 tesis bulunmaktadır. Ayrıca, 4 milyon ton kapasiteli rafinasyon yağ sanayinde de; 81 adet faal, 19 adet gayri faal olmak üzere toplam 100 tesis mevcuttur. Fakat Türkiye de bitkisel yağ sanayinin temel sorunu, hammaddede dışa bağımlılıktır. Ülkemiz yağ sanayi, yeterli hammadde temini yaşayamadığı için sorunlar yaşamaktadır. 26

3 Bitkisel yağlar, ülkemizde yıllardan beri üretim açığı olan alanlardan biridir. İthal edilen önemli tarım ürünleri arasında yer almaktadırlar yılında bin ton yağlı tohum ithalatımız için milyon dolar ödenirken 2013 yılında bin ton ithalat için milyon dolar harcanmıştır yılında milyon dolar değerinde bin ton ham yağ, 808 milyon dolar değerinde bin ton küspe ithalatı gerçekleşmiştir. İthalat rakamları, sektörde son yıllarda hammadde olarak yağlı tohum ithalatı yerine ara ürün olarak ham yağ ithalatının arttığını göstermektedir. Geçtiğimiz yıl bin ton toplam yağlı tohumlar ve türevleri ithalatı için milyon dolar ithalat yapılmıştır. Ülkemizin iklim ve toprak özellikleri dikkate alındığında, yağlı tohumlu bitkilerin üretimi bakımından büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen yağ ihtiyacımızı karşılayacak düzeyde üretim gerçekleştirilememektedir. Yağlı tohumlardaki üretim maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle dış pazar fiyatlarıyla rekabet edememesi, birim alandaki getirisinin düşük olması sebebiyle, yetiştirildikleri bölgelerdeki alternatif ürünlerle rekabet edememesi, Dünya ham yağ fiyatlarının Türkiye ye göre daha düşük olması, ürün planlamasının ve yağlı tohum üretimin artırılmasına yönelik politikaların etkin olamaması, Türkiye de yağlı tohum üretiminin yeterli olmayışının nedenleri olarak sıralanabilmektedir. Yıllardan beri bu üretim açığını kapatabilecek herhangi bir çözüm ise üretilememiştir. Bu durum, ithalata bağımlı bitkisel yağ sektörümüzü, dünya pazarındaki dalgalanmalara karşı kırılgan kılmaktadır. Diğer yandan son yıllarda bitkisel yağlar, gıda sektörü dışında biyodizel üretiminde kullanılmasıyla birlikte enerji sektörünün de hammaddesi haline gelmiştir. Diğer bir ifadeyle artık bitkisel yağlar; gıda, enerji ve kimyasal sektörlerde yoğun olarak kullanılan stratejik üründür. Bitkisel yağ sektörümüzde hedef, gelecek yıllarda dışa bağımlılığın azaltılmasıdır. Son 20 yıllık dönemde yağlı tohum üretimi dalgalı bir seyir izlemekle birlikte, desteklemeler ve sözleşmeli üretim uygulamaları gibi nedenlerle artış eğilimi göstermiş, ancak artan yurtiçi talebi karşılayacak düzeye ulaşamamıştır. 27

4 Tablo-2: Arası Desteklemeler (Krş/Kg) Pamuk Ayçiçeği 20 18, Soya 22 20,7 27, Kanola 22 20, , Aspir 22 20, D.Mısır 2 3, Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türkiye de yağlı tohumlu bitkilerin üretimine ilişkin etkin bir üretim ve destekleme politikasının izlenmesi gerekmektedir. Verilen destekler yeterli olmamaktadır. Bu nedenle, öncelikle üretici maliyetlerini gözönüne alarak üretim destekleri yeterli hale getirilmelidir. Bunun için destekleme primlerinin; gelir rekabetini yağlı tohumlar lehine olacak şekilde verim ve parite dikkate alınarak belirlenmesi son derece önemlidir. Türkiye nin bitkisel yağ ihtiyacı, nüfus artışına ve kişi başına tüketilen yağ oranının yükselmesine paralel olarak artış göstermektedir. BM Gıda ve Tarım Örgütü nün (FAO) Tarımsal Öngörüler Raporunda, ham petrol fiyatlarındaki değişimler, zorunlu biyoyakıt uygulamaları ve güçlü gıda talebi nedeniyle önümüzdeki on yılda yağlı tohum ve türevlerinin fiyatlarında nominal artış olacağı beklentisine yer verilmektedir. Türkiye nin şartları göz önünde bulundurularak biyoyakıtlara ilişkin bir politika belirlenmesi gerekmektedir. Diğer yandan, sulama yatırımlarına hız verilmeli, yeni sulanabilir ekim alanlarında yağlı tohumlu bitki ekimine ağırlık verilmelidir. Türkiye bitkisel yağ sanayinde ithalat, daha çok ham yağ ve tohum olarak yapılmaktadır. Son yıllarda ithalatın çoğunlukla ham yağ şeklinde yapılması ise katma değer kaybına ve sanayinin kırma kapasitesinin atıl kalmasına neden olmaktadır. Bu nedenle ithalatın tohum olarak yapılması, atıl kapasitenin kullanılmasını sağlayacağından işlenmiş ham yağ yerine, tohum ithalatına öncelik verilmesi ülke ekonomisine büyük kazanç sağlayacaktır. Ege Bölgemiz özellikle ikinci ürün ayçiçeği tarımı için çok uygun olup önemli bir potansiyele sahiptir. Bu kapsamda, buğday-arpa hasadını takiben ayçiçeği tarımının daha geniş olarak yer alması, ayrıca yine pamuk öncesi kanola üretimi ile şeker pancarı ve tütün üretim alanlarındaki muhtemel daralma ile ortaya çıkacak alanlarda ayçiçeği ve kanola üretimine önem verilmesi, ülkemiz yağ açığının kapatılmasına önemli katkılar sağlayacaktır. 28

5 Yağlı tohumlarda alım politikalarında lisanslı depoculuk sistemi devreye sokulmalı ve ürün değerini bulması için borsalar etkin hale getirilmelidir Yağlı tohum ihtiyacının ülke içinden karşılanması son derece önemli olup ciddi bir ithalat kalemi olan yağlı tohumlarda, üretimi arttırıcı politikaların hayata geçirilmesi gerekmektedir. Kaynakça: Anonim 2014, 2013 Yılı Ayçiçeği Raporu, T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, Ankara BYSD ( (Erişim tarihi: 8 Kasım 2014) Oilcrops/Documents/OECD_Reports/OECD_2013_22_oils_proj.pdf OECD-FAO Agricultural Outlook , Chapter 5, Oilseeds and Oilseed Products, ISSN: (online) Top Taşkaya,B., Uçum,İ. 2012, Türkiye de Bitkisel Yağ Açığı, TEPGE Bakış, ISSN: , Sayı:14, Nüsha:2, Ankara Uğur, A.E. 2012, Türkiye de Yağlı Tohum Bitkileri Üretimi ve Bitkisel Yağ Sanayi, YABİTED I. Bitkisel Yağ Kongresi, Nisan 2012, İstanbul. 29