KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 1559 KAHRAMANMARAŞ İLİ İÇME VE KULLANMA SULARININ SU KALİTE PARAMETRELERİNİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 59 KAHRAMANMARAŞ İLİ İÇME VE KULLANMA SULARININ SU KALİTE PARAMETRELERİNİN BELİRLENMESİ Ali ALAŞ* M. Hale DOSDOĞRU** Bu çalışma, 22 yılı içinde yapılmıştır. Kahramanmaraş'a içme ve kullanma suyu sağlayan kaynaklardan iki ayda bir kez alınan numuneler, içme suyu fiziksel ve kimyasal ve biyolojik kalite parametreleri yönünden incelenmiştir. Genelde I. sınıf su kalitesine sahip olan kaynakların içme suyu kriterlerine (WHO, AB ve TS 266) uygun olduğu, sert sular grubuna girdiği, N 2 -N bakımından II. sınıf, N 3 -N parametresi bakımından ise Terfi Merkezi-1 istasyonu III.sınıf, diğer istasyonların ise II. sınıf su kalitesine sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, bu konuda önerilere de yer verilmiştir. Anahtar kelimeler:kahramanmaraş, içme suyu, su kalitesi. GİRİŞ Dünyadaki yaşamı sürdürebilmek için su hayatî öneme sahiptir. Su, tüm dünya için en temel ihtiyaçlardan biridir. İnsanlık tarihinin başlangıcından beri yaşamın temeli olarak görülen su, aynı zamanda insanlığın yaşamını sürdürebilmesi ve geliştirmesi için gerekli görülen beslenme, barınma ve güvenlik gibi temel ihtiyaçları açısından da hayatî bağdır. Bu nedenle, insanların ilk çağlarda yerleşim yerlerini su kaynaklarının kenarında, taşkın alanlarının dışında kurmaları bir tesadüf değildir. Aynı zamanda enerji üretimine, tarıma, içme-kullanma ve sanayi suyuna gereksinim duyan, ekonomik ve sosyal kalkınma için, vazgeçilmez olan ekonomik bir metadır. Bu yüzden her su birikimi etkin, adil ve de kirletilmemesine özen gösterilecek şekilde kullanılmalıdır. Ancak, çeşitli kullanımlar ve gerekli tedbirlerin alınmaması nedeniyle de su kaynakları giderek kirlilikle karşı karşıya kalmaktadır (1). Her insan, her bitki ve her hayvanın yaşamak için temiz suya ihtiyacı vardır. Vücudumuz istenmeyen her türlü elementi uzaklaştıran mükemmel bir savunma mekanizmasına sahiptir. Ancak, bazı kirleticiler biyolojik sistemimize zarar vererek vücudumuzda birikebilir (2). Gezegenimizin 3/4'ü sularla kaplı olmasına rağmen kullanılabilecek suyun toplam su miktarına oranı %2,5'tir. Çağımızda artan nüfus, kentleşme ve sanayileşme ile birlikte kullanılabilir su kaynaklarına evsel, endüstriyel ve tarımsal kirleticilerin ulaşması sonucu, su kalitesi olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu sebeple suların içme amacıyla kullanımı giderek sınırlanmakta ve ayrıca suların arıtılması için büyük masraflar yapılmaktadır (3). Kahramanmaraş ili Kayseri, Sivas, Malatya, Adıyaman, Adana ve Gaziantep illeri ile sınırları bulunan bir ilimizdir. Yüz ölçümü km 2, rakımı 35 m, yıllık yağış miktarı 679 mm'dir (2, * Niğde Üniversitesi, Aksaray Eğitim Fakültesi, alasali@hotmaii.com ** Sütçiiimam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Müh. Bölümü

2 6 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 4). Kahramanmaraş'ın su kaynakları potansiyeli ise şöyledir: Yerüstü suyu (il çıkışı toplamı) ortalama akımı 4965 hm 3 /yıl, Ceyhan Nehri ana kolu 863 hm 3 /yıl, Göksun Çayı 412 hm 3 /yıl, Aksu Çayı 127 hm 3 /yıl, Körsulu Çayı 137 hm 3 /yıl, Andırın Suyu 12 hm 3 /yıl, Keşiş Suyu 45 hm 3 /yıl, diğer kollar 219 hm 3 /yıp dır. Yeraltı suyu (ildeki toplam emniyetli rezerv) 343,5 hm 3 /yıl, toplam su potansiyeli 538,5 hm 3 /yıl' dır.. Diğer taraftan doğal göl yüzeyleri 85 ha, baraj rezervuarları yüzeyi 1125 ha, Gölet rezevuarları yüzeyleri 94 ha, akarsu yüzeyleri 4435 ha, toplam su yüzeyleri ise ha' dır (1, 2). Kahramanmaraş ilinin içme ve kullanma suları, kaynak suları ve kuyu suları olmak üzere iki kısımda incelenebilir. Kaynak suları: Pınarbaşı mevkiinde bulunan Baharpınarı, Kırkgöz ve Büyükgöz kaynaklarıdır. Yüzlerce yıl kentin içme ve kullanma suyu bu kaynaklardan temin edilmiştir. Kuyu suları ise; 197'li yıllarda kent nüfusunun artmasına bağlı olarak ihtiyacın karşılanması amacıyla Adana yolu üzerinde ve Çalkama mevkiinde açılan derin kuyulardır (2). Pınarbaşı mevkiinde bulunan kaynakların debileri Tablo 1 de verilmiştir (5). Tablo 1 Pınarbaşı mevkiinden su sağlanan kaynaklar ve debileri Kaynak adı Büyükgöz pınarı Kırkgöz Baharpınarı Debi (l/sn) Bu çalışmada, Kahramanmaraş'ın içme suyu kalitesini belirlemek amacıyla Pınarbaşı (Büyükgöz, Kırkgöz, Baharpınarı ) kaynakları, içme suyu kuyuları (Terfi merkezi-1 ve 2)'ndan alınan numuneler, içme suyu kalite parametreleri yönünden analiz edilip, değerlendirilmiştir. MATERYAL VE METOD Büyükgöz, Kırkgöz, Baharpınarı kaynakları ve içme suyu kuyuları(terfi merkezi-1 ve 2)'ndan 22 yılı ocak, mart, mayıs, temmuz, eylül ve kasım aylarında TS 266'da belirlenen esaslara göre alınan numunelerde sıcaklık, ph ve elektriksel iletkenlik değerleri hemen ölçülmüş ve diğer parametreler DSİ 2. Bölge Müdürlüğü laboratuarına getirilmiş ve bekletilmeden standart metotlar kullanılarak analiz edilmiştir. BULGULAR Kahramanmaraş ilinin içme suyu parametreleri için elde edilen bulgular Büyükgöz kaynağı için Tablo 2'de, Kırkgöz kaynağı için Tablo 3'te ve Baharpınarı kaynağı için Tablo 4'te verilmiştir. Terfi merkezi-1 Tablo 5'te ve Terfi merkezi-2 ise Tablo 6'da verilmiştir. Bu tablolar incelendiğinde, hiçbir istasyonda mikrobiyai bir kirlilik tespit edilememiştir. Diğer taraftan içme suyu kalite parametrelerinden birisi olan renk de bütün istasyonlarda %'den küçük çıkmıştır. Diğer parametrelere ait verilerin grafikleri Tablo 1-18'de gösterilmiştir.

3 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 61 Tablo 2 Büyükgöz kaynağı 22 yılı içme suyu kalite parametreleri Parametre Birim Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Ort. Sıcaklık ( C) ,7 PH 8,18 8,28 8,26 8,27 8,25 8,57 8,3 E. iletkenlik (ms/cm) ,7 TÇKM (mg/i) ,8 Bulanıklık (NTU) 4,9 3,5 2,5 2,6 9 4,9 4,6 Renk (Pt-Co) Cl 22,2 7,1 2,7 2,1 1,7 2,8 6,4 N 2 -N (mg/i),2,1,1,5 N 3 -N - 6,84 8,1 11,1 1 7,96 8,8 Toplam sertlik (mg/1 CaC 3 ) ,9 9,5 7,5 9,4 9 o-p 4,2,2,3,12 S 4 8,1 7,2,9,3 18,9 11,5 F,94,337,664 1,2,589,596,55 Fe,1,6,12 Mn,3,62,4,1,2,131 Na 2,1 1,,29,31,38 1,56,95 K 2, ,78,59,78 1,62 1,335 Mg T-Coli (mg/i) EMS/lOOml 8,87 7,78 7,5 13,74 9,73 11,4 b 9,7 Tablo 3 Kırkgöz kaynağı 22 yılı içme suyu kalite parametreleri Parametre Sıcaklık Birim ( Q Ocak Mart Mayıs 17 Temmuz Eylül Kasım Ort.,8 PH 8,2 8,12 8,26 8,41 8,27 8,32 8,3 E. iletkenlik (ms/cm) ,2 TÇKM (mg/i) ,7 Bulanıklık Renk (NTU) (Pt-Co) 5,1 5,5 3,5 3,3 5 5,1 4,6 Cl 11,2 8,9 2,4 1,8 1,6 1,4 4,6 N 2 -N,8,1,1,11,7 N. r N - 6, 1,5 7,9 6,62 3,52 6,94 Toplam sertlik o-p 4 (mg/1 CaC 3 ) (mg/i) 183,4 19,2 185,85 125,3 171,5,1 173,5,8 171,38 S 4 13,2,88 18,9 17,1,7 13,63 F,555,697,814,98,668,659,729 Fe,3,18,25,72 Mn,3,61,46,4,3,171 Na 1 1,12,31,26,33 1,4,677 K,77,63,78,83,42,48,652 Mg 19,3 19,82 11,7 8, 9,73,94 14 T-Coli EMS/lOOml

4 62 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU Tablo 4 Baharpınarı kaynağı 22 yılı içme suyu kalite parametreleri Parametre Birim Ocak Mart Mavi s Temmuz Eylül Kasım Ort. Sıcaklık ( C) ph 8,21 8,17 8,26 8,28 8,28 8,41 8,3 E. iletkenlik (ms/cm) ,2 TÇKM ,7 Bulanıklık (NTU) 4,4 5 4,7 3, ,9 Renk (Pt-Co) Cl 29,4 27,6 2,1 1,8 2,3 2,1 1,9 NO,-N NQ,-N Toplam.sertlik (mg/1 CaCO,) _ 213,5,2 5,54 195,1 13,9 174,35, ,5,3 6,54 183,5,1 3,74 182,9,6 7, o-p 4.9,2,1,6,2,2 S 4 2,14 14, ,6 19,4,53 F.552,752,694 1,5,7,696,743 Fe,4,55,172,3,2,53 Mn,8,63,5,3,132 Na 1.64,97,31,29,31 1,55,845 K (mg/i) 2,12,928,78,42 1,62,42!,48 Mg 21,3 14,22 9,1 17,2 8,51 11,89 13,63 T-Coli HMS/1 m! Tablo 5 Terfi merkezi-1'de 22 yılı içme suyu kalite parametreleri Parametreler Birim Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Ort. Sıcaklık ( Q ,7 PH 8,3 8, 7,93 8,18 8,24 8,22 8,2 E. iletkenlik (ms/cm) ,5 TÇKM ,2 Bulanıklık (NTU) 4,8 44 6, ,2 5,1 Renk (Pt-Co) Cl 39,71 43,1 19,5 18, ,8 24,5 NCyN,1,5,1,9,4 N 3 -N ,75 14,2 5,1 9,68 1 1,33 Toplam sertlik (mg/1 CaCOj) 248, , ,95 26 o-p 4,4,2,2,6,23 S ,96 33,6 23,4 23,4 19,4 24,46 F,29,,663,974,746,685,562 Fe o.ooı,9,52,13,2,29 Mn,99,73,14,36,3,2 Na 12,12 2,9 2,12 1,92 1,75 12,97 8,63 K 4,2 2,19,93 1,37,88 1,76 1,86 Mg 28,6 26,87 6,42 27,97 2,67 2,42 21,74 T-Coli EMS/1 mi

5 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 63 Tablo 6 Terfi merkezi-2'de 22 yılı içme suyu kalite parametreleri Parametreler Birim Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Ort. Sıcaklık ( Q 17 18,5 PH 8,2 8,14 8,28 8,28 8,28 8,51 8,3 E. iletkenlik (ms/cm) ,7 TÇKM ,7 Bulanıklık (NTU) 4,9 4,7 5,8 3,2 6 5,3 5 Renk (Pt-Co) C\ 35,5 28,4 47 5,3 4,2 5,3 13,9 N 2 -N N r N Toplam sertlik (mg/1 CaC 3 ),1-218,8 6,84 2 8,1 27,2 11,1 214,5, ,9 9,68 213,2,5 9,14 2 o-p 4,12,3,1,3,2,4,24 S 4,74,88 18,9,7,7,65 F,52,752,631,974,687.65,72 Fe,1,7,58,1,23 Mn,71,64,2,3,3,235 Na 7,62 3,78 1,42 1,32 1, 1,18 2,745 K 2,63 1,3,93,73 1,3 1,49 1,397 Mg 2,2 24,44 4,83 23,59 14,59 19,99 17,91 T-Coli EMS/lOOml Şekil 1. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı değerlen değişim grafiği. sıcaklık ( C) Şekil 2. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı değişim grafiği. ph değerleri

6 64 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU Şekil 3. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı iletkenlik (fts/cm) değerlen. elektriksel Şekil 4. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı toplam çözünmüş katı madde (mg/l) Şekil 5. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı bulanıklık (NTU) Şekil 6. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı klorür (mg/l)

7 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 65 Şekil 7. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı nitrit azotu (mg/l) ' --', :.-...:,.!.- Şekil 8. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı nitrat azotu (mg/l) Şekil 9. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı toplam sertlik (mg/l CaC 3 ) Şekil 1. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı ortofosfat (mg/i)

8 66 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU Şekil 11. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı sülfat (mg/l) Şekil 12. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı florür (mg/l) Şekil 13. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı demir (mg/l) Şekil 14. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı mangan (mg/l)

9 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 67 Şekil. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı Na Şekil. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılı potasyum Şekil 17. Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynaklarda 22 yılımagnezyum TARTIŞMA VE SONUÇ Yer altı sularında en önemli kirleticilerden olan azot, çoğunlukla nitrat şeklinde bulunur. Yer altı suyundaki nitrat, tarımsal faaliyetler ve evsel atıkların toprağa ya da toprak altına verilmesi anlamına gelmektedir. Sularda 5-1 mg/l'nin üzerinde nitrat bulunması bu suyun dışarıdan kirletildiğinin göstergesidir. Diğer taraftan, nitrat içme sularında 25 mg/l'yi aşmamalıdır(6). Özellikle bebeklerde methemoglobinemi hastalığına neden olan nitrat iyonu yer altı suyuna sızma sonucu kolaylıkla zararlı değerlere ulaşabilmektedir (7). En yüksek N 3 -N konsantrasyonu ortalama olarak Terfi merkezi-1 istasyonunda (11,33

10 68 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU mg/1) tespit edilmiştir. En düşük N 3 -N konsantrasyonu ise yine ortalama değer olarak Kırkgöz kaynağında (6,94 mg/1) belirlenmiştir. Bu değerler kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite parametreleri dikkate alındığında Terfi merkezi-1 istasyonunun III. Sınıf su kalitesine sahip olduğu, diğerlerinin ise II. sınıf su kalitesine sahip olduğunu göstermektedir (8). Ayrıca, bu değerler Terfi merkezi-1 istasyonu başta olmak üzere bütün istasyonlardaki su kaynaklarının belirgin bir şekilde kirlenmeye maruz kaldığı düşüncesini vermektedir. Ancak, içme suyu standartlarının verildiği AB, WHO ve TS-266 kriterlerine göre (9) bu değerler normal sınırlar içerisinde kalmaktadır. Sulardaki nitrit ve nitratın asıl kaynağını organik maddeler, azotlu gübreler ve tabiattaki bazı mineraller teşkil etmektedir (1). Ancak, nitrit oksijen bulunan bir ortamda yükseltgenerek nitrata dönüşmektedir. Bu sebeple aerobik ortamda nitrit tabiî sularda kısa bir süre için bulunur (11). Kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri dikkate alındığında (8) nitrit azotu bakımından minimum,4 mg/1, maksimum,7 mg/1 ortalama değerlere sahip olan Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynakların II. sınıf su kalitesine sahip olduğu görülmektedir. II sınıf sular orta kaliteli sular olup, bir arıtma işleminden sonra içme suyu olarak kullanılabilecek olan sulardır. Sularda sertlik, toprak ve kayalardaki toprak alkalisi minerallerin parçalanması veya direkt olarak bulaşma yoluyla ortaya çıkmaktadır (12). Dünya Sağlık Örgütünce sular sertlik derecelerine göre; -6 Fr yumuşak, 6-12 Fr orta sert, Fr sert ve >18 Fr çok sert sular olarak sınıflandırılmıştır (1). Araştırma süresince bütün istasyonlarda ortalama değerler en düşük 9 mg/1 CaC 3 ve en yüksek 26 mg/1 CaC 3 olarak belirlenmiştir. Bu değerler bakımından Kahramanmaraş ili içme suyunun sert sular grubuna girdiği ifade edilebilir. Ülkemizin pek çok bölgesindeki suların F içeriği Dünya Sağlık Örgütünün önerdiği optimal F düzeyinin (,7-1, ppm) altında kalmaktadır. Araştırmalar Türk halkının %98'nin F yönünden fakir su kullandığını ortaya koymaktadır (13, 14). Diş çürüklerinin önlenmesinde F alımının büyük önemi vardır ve en önemli kaynağı içme sularıdır. Günlük alınması gereken miktar 7-1,2 mg/1' dir. Florürün az alınması diş çürüklerine, fazla alınması ise diş ve kemik bozukluklarına yol açmaktadır (). Kahramanmaraş iline su sağlayan içme sularında da F düzeyinin özellikle ocak ayı ölçümlerinde bütün istasyonlarda genelde düşük olduğu belirlenmiştir. Aynı şekilde mart ayı ölçümlerinde Terfi Merkezi-1'de en düşük (, mg/1) konsantrasyonda olduğu belirlenirken, diğer aylarda yapılan ölçümlerde normal sınırlar içinde olduğu da tespit edilmiştir (Tablo 2-6, Şekil 12). Büyükgöz kaynağı ve Terfi Merkezi-1 kaynağında ortalama değerler sırasıyla,55 ve,562 mg/1 olarak belirlenmiştir. Diğer kaynaklardaki ortalama değerler ise en düşük,72 mg/1 (Terfi Merkezi-2 kaynağında), en yüksek,743 mg/1 (Baharpmarı kaynağında) olarak belirlenmiştir. Sert ve daha fazla mineralize sularda daha az florür bulunduğu bildirilmektedir (13). Araştırma sonuçlarına göre florür konsantrasyonunun düşüklüğünün Kahramanmaraş ilinin içme sularının çok sert olması ile ilişkili olabilir. Demir ve mangan içeren içme suları mürekkep tadını vermektedir. İçme sularında,5 mg/1 demir renk ve tad ile anlaşılabilecek bir konsantrasyondur (, 17). Mangan konsantrasyonu mart ayında yapılan ölçümlerde bütün istasyonlarda yüksek (,61-,73 mg/1) çıkmıştır. 22 yılı ortalama değerine göre mangan konsantrasyonu bakımından Kahramanmaraş ili içme sularının II. sınıf su kalitesine sahip olduğu belirlenmiştir. Yer altı suları çoğunlukla 1-1 mg/1 arasında bulunan magnezyum miktarındaki artış insan

11 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 69 sağlığına, özellikle bağırsak rahatsızlıklarına neden olur (18). Sağlık Bakanlığı gıda yönetmeliğine göre doğal kaynak sularında magnezyum konsantrasyonunun 3 mg/1 olması gerekir (13). Araştırma verilerine göre en düşük ortalama değer 9,7 mg/1 ile Büyükgöz kaynağında, en yüksek ortalama değer ise Terfi merkezi-1 kaynağında 21,74 mg/1 olarak tespit edilmiştir. Araştırma süresince hiçbir kaynakta bakteriyolojik kirlenmenin indikatörü olan T-coli varlığı tespit edilememiştir. Bu bakımdan şehre içme suyu sağlayan kaynakların mikrobiyolojik açıdan kirliğe maruz kalmadığını ifade etmek mümkündür. Sonuç olarak, Kahramanmaraş iline içme suyu sağlayan kaynakların genelde I. sınıf su kalitesine sahip olduğu belirlenmiştir. Ancak, özellikle nitrat azotu ve nitrit azotu bakımından bir kirlenme söz konusu olduğundan bilhassa Terfi merkezi-1 ve 2 istasyonlarının su kalitesinde ciddi bozulma işaretleri görülmüştür. Bu bakımdan söz konusu kuyulardan şehre pompalanan suların içme suyu olarak kullanılmaması gerekir. Ancak, tarımsal, hayvansal ve endüstriyel amaçlı kullanılabilmesi mümkündür. Diğer taraftan Büyükgöz, Baharpınarı ve Kırkgözler kaynaklarının da kontrol altında tutulmasında yarar vardır. Zira, buralardaki yapılaşmanın doğal sonucu olarak de zaman içinde evsel kaynaklı kirlenmenin söz konusu olabileceği göz ardı edilmemelidir. Kahramanmaraş belediyesinin Karasu içme suyu projesi hayata geçirildiğinde Terfi merkezi- 1 ve 2 kaynaklarının içme suyu olarak kullanımdan çıkarılmasında yarar vardır. KAYNAKLAR 1. DSİ, 22a, Kalkınma İçin Su, DSİ 4. Bölge Müdürlüğü, Konya. 2. DSİ, 22b, Seminer Notları, DSİ 2. Bölge Müdürlüğü, Kahramanmaraş. 3. Cirik, S., Cirik, Ş., 1995, Limnoloji (Ders kitabı), Ege Ünv. Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, Yayın No:21, 6s, İzmir. 4. Adanır, 1993, Kahramanmaraş Kentsel Çalışma Alanı Planlaması, DSİ 2. Bölge Müdürlüğü, Kahramanmaraş. 5. DSİ, 1995, Kahramanmaraş Kenti İçme ve Kullanma-Endüstri Suyu Temini Kati Projesi Ön Raporu, DSİ Genel Müdürlüğü (DSİ 2. Bölge Müdürlüğü), Ankara. 6. Muslu, Y., 1998, Çevre Mühendisliğinin Esasları, İ.T.Ü. Yayınları, 55-87, İstanbul. 7. Uslu, O., Türkman, A., 1987, Su Kirliliği ve Kontrolü, T.C. Başbakanlık Çevre Genel Müdürlüğü Yayınları Eğitim Dizisi, 348s., Ankara. 8. Resmi Gazete, 1988, Su Kirliliği ve Kontrolü Yönetmeliği, 4-Eylül-1988, sayı; 19919, Ankara. 9. Kırmızıtaş, H., 1999, Yer altı Suyu Arama Faaliyetleri, T. C. Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı DSİ Genel Müdürlüğü Jeoteknik Hizmetler ve Yer altı Suları Daire Başkanlığı, 36s., Ankara. 1. Egemen, Ö., Sunlu, V., 1996, Su Kalitesi, Ege Ünv. Su Ürünleri Fak. Yayınları, Yayın No: 14, 3 s., İzmir.

12 7 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 11. Giritlioğlu, T., 1975, İçme Suyu Kimyasal Analiz Metodları, İller Bankası Yayını, No: 18, 343 s., Ankara. 12. Oruç, N., 1972, Suda Sertliğin Önemi, Giderilmesi ve Tayini, Atatürk Univ., Zir. Fak. Derg., Cilt 3, Sayı 2, (ayrı baskı), , Erzurum. 13. Uzun, B., Uzun, A., 23, Doğal Kaynak Suları ve Hendek İlçesinin Doğal Kaynak Suyu Potansiyeli, Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 6, Sungur, T., Karapars, R., Pay, D., 1981, Toplum Sağlığı Yönünüden Türkiye'de İçme Sularında İyot ve Flor Konsantrasyonlarının Saptanması, Doğa Bilim Derg., Tıp, 5: Korkut, F., 21, Şişelenmiş Doğal Sular ve Sağlık, IV. Ulusal Su Sempozyumu, Su ve Sudaki minerallerin sağlığa etkisi, 22-Mayıs-21.. Duran, M., Demirer, N., 1997, Su Arıtımında Temel İşlemler, T.M.M.O.B. Çevre Müh. Odası Yayını, 75 s., Ankara. 17. Topbaş, M., Brohi, A., Karaman, M., 1998, Çevre Kirliliği, Çevre Bakanlığı Yayınları, 35-61, -111,141-2 s., Ankara. 18. Erguvanlı, K., Yüzer, E., 1984, Yeraltı Suları Jeolojisi, İTÜ Maden Fak. Ofset Atölyesi, , İstanbul.