Stockholm Sözleşmesi ve Sözleşme Kapsamında Yasaklanan/Kısıtlanan Kimyasalların Türkiye deki Durumu. Yrd. Doç. Dr. Perihan Binnur Kurt-Karakuş

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Stockholm Sözleşmesi ve Sözleşme Kapsamında Yasaklanan/Kısıtlanan Kimyasalların Türkiye deki Durumu. Yrd. Doç. Dr. Perihan Binnur Kurt-Karakuş"

Adem Sezen
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Stockholm Sözleşmesi ve Sözleşme Kapsamında Yasaklanan/Kısıtlanan Kimyasalların Türkiye deki Durumu Yrd. Doç. Dr. Perihan Binnur Kurt-Karakuş

2 KALICI ORGANİK KİRLETİCİLER (KOKlar) KOKlar karbon-bazlı bileşikler olup, 4 ortak özellikleri mevcuttur OLUMSUZ/TOKSİK ETKİLER > KOKlar insanlar ve diğer canlılar üzerinde toksik etki gösterirler BİYOLOJİK BİRİKİM VE BİYOLOJİK ARTIŞ > KOKlar çevresel ortamlarda (hava, su, sediman, toprak, bitkiler) birikip besin zincirinde ÖZELLİKLE CANLILARIN YAĞLI DOKULARINDA artan konsantrasyonlarda ortaya çıkarlar DAYANIKLILIK/DİRENÇ > KOKlar çevresel ortamlarda uzun süre bozunmadan kalabilirler UZUN MESAFELİ TAŞINIM > KOKlar kullanıldıkları alanlardan buharlaşarak hava akımları ile uzak mesafelere taşınabilirler. Örneğin Kuzey ve Güney Kutup bölgesi

3 KOKların Çevresel Ortamlara Karışması ve Yayılması

4 KOKların besin zincirinde birikmesi

5 İnsan ve diğer canlılar üzerindeki etkileri Kanser Doğum anomalileri Bağışıklık, gelişme ve üreme sistemlerinin zayıflaması Doğurganlıkla ilgili problemler Hastalıklara karşı hassasiyetin artması Zeka üzerine etkiler

6 Örnek: Hormon sisteminin işleyişinin etkilenmesi Normal çalışan hormon sistemi Hormon taklidi Tepki Hormonların engellenmesi Tepki Tepki yok

7 Yasaklamayı Gündeme Getiren Gelişmeler Rachel Carson tarafından yazılan Silent Spring isimli kitap «Silent Spring» pestisitlerin çevre üzerine zararlı etkilerini tanımlamış ve günümüzde mevcut olan «ÇEVRE BİLİNCİ»nin oluşmasının temeli olarak nitelendirilmiştir. 70 ler ve 80 ler Pekçok ülke çevreyi korumak için ulusal ölçekli önlemler almaya başladı 90 lar Pekçok toplantı ve forumda KOKlarla ilgili çalışmalar sunulmaya başladı

8 Yasaklamayı Gündeme Getiren Gelişmeler Haziran Devletlerarası Kimyasal Güvenlik Forumu > 12 adet KOK için acil küresel önlem alınması gerektiği bildirilmiştir > konuyla ilgili tavsiye kararları alınmıştır. Şubat 1997 Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) Karar No: 19/13C > Küresel KOK anlaşmasının şekillendirilmesi için Hükümetlerarası KOK Değerlendirme Komitesi kuruldu Mayıs 2001 Stockholm Sözleşmesi Konferansı > 129 ülkenin katılımı, 92 ülkenin sözleşmeyi imzalaması (Türkiye dahil)

9 STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ Genel Durum 2001 de imzalandı, Mayıs 2004 te yürürlüğe girdi 2014 yılı itibari ile 179 ülke taraf oldu, 152 ülkede yürürlüğe girdi Amaç (Madde 1) : İnsan sağlığını ve çevreyi Kalıcı Organik Kirleticilerden korumak Kategoriler: > Grup A: Bilinçli olarak üretilen ve yasaklanan KOKlar > Grup B: Bilinçli olarak üretilen ve kısıtlanan KOKlar > Grup C: İstenmeden üretilen KOKlar Sözleşmeye taraf olan ülkeler KOKların azaltılması ve tamamen ortadan kaldırılması için gerekli önlemleri almakla yükümlüdürler

STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ Genel Durum 12+9+1 Kimyasal Pestisitler Aldrin Dieldrin Chlordane DDT Endrin Heptachlor Mirex Toxaphene Chlordecone HCHs (α-, β-, and γ-) Pentachlorobenzene Endosulfan 2001 2009

10 STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ Genel Durum Kimyasal Pestisitler Aldrin Dieldrin Chlordane DDT Endrin Heptachlor Mirex Toxaphene Chlordecone HCHs (α-, β-, and γ-) Pentachlorobenzene Endosulfan Endüstriyel Kimyasallar PCBs Hexachlorobenzene Hexabromobiphenyl Tetra-, penta-, hexa- and hepta- bromodifenilether Perflorooctane sulfonic acid (PFOA) and its salts Perflorooctane sulfonil fluoride (PFOS) Pentachlorobenzene Yan Ürünler PCDDs / PCDFs α- and β- HCH Pentachlorobenzene

11 STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ Genel Durum Grup A Sözleşmeye taraf olan her bir ülke bu kimyasalların ortadan kaldırılması/ kullanım/üretim ithalat ve ihracatının sona erdirilmesi için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür Grup B Üretim ve Kullanım «geçerli sebepler» dışında yasaklanmalıdır > Örneğin, sıtmanın yaygın olduğu ülkelerde DDT kullanımına izin verilmektedir Grup C İstem dışı yan ürün olarak ortaya çıkan Dioksin ve Furanların azaltılması veya ortadan kaldırılması

12 STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ ve TÜRKİYE 1940: Türkiye de Pestisit Üretimi başladı 1957: 6968 Sayılı Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu çıkartıldı 1960lar: PCBli trafolar yurtdışından ithal edilmeye başladı 1970ler: Aldrin, dieldrin, heptaklor ve klordan yasaklandı 1980: DDT ve lindan kısıtlandı 1982: HCB yasaklandı 1985: DDT ve Lindan yasaklandı 1989: Toksafen yasaklandı 1996: PCB ve HBB yasaklandı 2001: Stockholm Sözleşmesi imzalandı 2008: Ulusal Eylem Planı oluşturuldu 2009: Ülkemiz sözleşmeye resmen taraf oldu 2014: Ulusal Eylem Planı güncellendi

STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ ve TÜRKİYE Türkiye sözleşmeyi 2001 de imzalamıştır Ulusal Eylem Planı 2006 da hazırlanmıştır 2009 yılında sözleşme TBMM de onaylanarak yürürlüğe girmiştir 2025 e dek tüm

13 STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ ve TÜRKİYE Türkiye sözleşmeyi 2001 de imzalamıştır Ulusal Eylem Planı 2006 da hazırlanmıştır 2009 yılında sözleşme TBMM de onaylanarak yürürlüğe girmiştir 2025 e dek tüm sorumlulukları yerine getirmekle yükümlüdür İlgili Bakanlıklar tarafından Avrupa Birliği yönetmeliklerinin pek çoğu ülkemize adapte edilmiştir 2001 den bu yana toplumsal bilinç artırma çalışmaları hız kazanmıştır Bazı Sivil Toplum Kuruluşları konu ile yakından ilgilenmektedir Ulusal Eylem Planı 2014te güncellenmiştir

TÜRKİYE DE KOK KAZALARI Türkiye'de Ağustos 1979 yılında Ödemiş'te Folidol (paration etken maddesi) şişesi ile zeytinyağ şişesini birarada bulunduran yaşlı bir kadının, yanlışlıkla Folidol ile

Türkiye de 31 Örneğin 1973'de Kars'ın Damal ENDOSÜLFAN köyünde Folidol 3-605'i Ağustos saç 2009 da ve elbise temizliğinde kullanan 37 kişi ölmüştür yasaklandı 1956'da Diyarbakır ve yöresinde

14 TÜRKİYE DE KOK KAZALARI Türkiye'de Ağustos 1979 yılında Ödemiş'te Folidol (paration etken maddesi) şişesi ile zeytinyağ şişesini birarada bulunduran yaşlı bir kadının, yanlışlıkla Folidol ile kızarttığı böreği yiyen 16 kişi zehirlenmiş ve bunların altısı (6) ölmüştür. Türkiye de 31 Örneğin 1973'de Kars'ın Damal ENDOSÜLFAN köyünde Folidol 3-605'i Ağustos saç 2009 da ve elbise temizliğinde kullanan 37 kişi ölmüştür yasaklandı 1956'da Diyarbakır ve yöresinde hekzaklorobenzenle (HCB) ilaçlanmış tohumluk buğdayı yiyen 3000 kişi zehirlenmiş, bunların 300 ü ölmüştür. Halk Tarım Kuruluşu tarafından dağıtılan HCB'le ilaçlanmış tohumluk buğdaydan yapılan ekmekleri yiyerek zehirlenmiştir.. Chlorpyrifos- ABD ve Avrupa da yasak, Türkiyede semt pazarlarında açık olarak satılıyor

STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ ve TÜRKİYE ATIK YAĞLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ (Resmi Gazete Tarihi: 30.07.

15 STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ ve TÜRKİYE ATIK YAĞLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ (Resmi Gazete Tarihi: Resmi Gazete Sayısı: 26952) Belçika da 1999 yılında PCB ve dioksin bulaşmış hayvan yemi nedeni ile 2500 çiftlikte zehirlenme meydana gelmiş ve çok sayıda hayvan telef olmuştur. Bu kimyasalların yeme bulaşması, yemin üretimi esnasında atık yap katılması nedeni ile gerçekleşmiştir Bu yağlar insan sağlığı için çok tehlikeli ve sakıncalıdır. Atık bitkisel yağlar, gıda amacı ile kesinlikle tekrar kullanılmamalıdır. Bu yağlar, hayvan yemi olarak kullanılacaksa içerisindeki PCB, furan, PAH, dioksin ve dioksin benzeri madde miktarına mutlaka bakılmalıdır. Kullanılmış yağların içindeki maddeler limit değerlerini sağlıyorsa hayvan yemi olarak kullanılmalıdır.

16 Ülkemizin Acilen Çözmesi Gereken KOK Problemleri Merkim Endüstriyel Ürünler Ltd. Sti. (Şirintepe, Derince, Kocaeli): Çuval ve varillerde 2700 ton HCH Incirlik Askeri Üssü: Toprağın 100 cm derinliğine dek PCB kirliliği, 5080 m2 alan kazılarak toprak bilinmeyen bir bölgeye transfer edildi Tarım Bakanlığı Ankara Merkez Malzeme Müdürlüğü: 11 ton DDT, bertaraf işlemine başlandı

17 Yasadışı Bertaraflar Karadeniz Bölgesi (150 ton KOK Sinop- Samsun arasında denize atılmıştır)

18 UYGULAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR > Pestisit Stokları. Stokların çevre ve insan üzerinde olumsuz etki yaratmayacak şekilde bertarafı KOKların farklı GTIB (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) numaraları ile ithalatı, bildirimlerde CAS (Kimyasal Kuramlar Servisi) numarası kullanılmaması > Terkedilmiş fabrikalar ve depolar > Stokların bertarafının pahalı olması > Resmi kurumların sorumluluk alanlarının net olarak belirlenememesi (ülkeye kimyasal girişi kontrolünde Gümrük Bakanlığı x Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ) > KOKların izlenmesi ile ilgili yetersiz veri tabanı > Kimyasalla konusunda farkındalığın yüksek olmaması (Sanayici ve halk) > Modern olmayan üretim teknolojileri (yan ürün olarak PCDD/F oluşumu) > Ülkede KOK analizlerini yapabilecek akredite bir laboratuvarın olmaması

19 TÜRKİYE DE KOK KONTROLÜ İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İlgili diğer Bakanlıklar ve devlet kurumları ile işbirliği yaparak yönetmeliklerin oluşturulması Konu ile ilgili yönetimsel ve toplumsal farkındalık arttırma çalışmaları

20 TÜRKİYE DE KOK KONTROLÜ İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR Üniversiteler Bilimsel Yayınlar

21 TÜRKİYE DE KOK KONTROLÜ İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR Üniversiteler Çalıştay-Bilimsel Toplantılar Düzenlenmesi

22 TÜRKİYE DE KOK KONTROLÜ İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR Üniversiteler Araştırma Projeleri

23 Teşekkürler

Benzer belgeler

Kalıcı Organik Kirleticiler ve Stockholm (KOK) Sözleşmesi

Kalıcı Organik Kirleticiler ve Stockholm (KOK) Sözleşmesi Kalıcı Organik Kirleticilerin (KOK) özellikleri nelerdir? -Zehirlidirler. - Çevrede kolayca yok olmazlar. -Besin zincirinde birikirler - Hava,