Ratta Toraks Anatomisi

Transkript

1 Okan Ekim, Çağdaş Oto Tüm evcil memeli hayvanlarda olduğu gibi [1] ratta da göğüs boşluğunun (cavum thoracis) kemiksel sınırlarını dorsal de thoracal vertebra lar, lateral de costa lar, ventral de ise sternum verir. Fakat bunlara ek olarak; göğüs boşluğunun cranial giridinin (apertura thoracis cranialis) ön tarafında sternum u, scapula nın processus acromialis ine bağlayan, kemirgen ve tavşangillerde genellikle varolan bir çift clavicula mevcuttur. Göğüs kafesi insandan farklı olarak önden arkaya doğru genişlemiştir fakat karın boşluğuna (cavum abdominis) nazaran yine de daha küçüktür [2]. Ratta 13 adet thoracal vertebra dolayısıyla bu vertebra lara bağlanan 13 çift costa bulunur. Thoracal vertebra lar bu grup omurlara özgü anatomik farklılaşmalarını ratta da tipik olarak gösterirler. Costa ların eklemleşmesine mahsus üç adet eklem yüzü (fovea costalis) ihtiva ederler. Ayrıca proc. spinosus ları da gelişmiştir. Costa lar os costale ve cartilago costalis olmak üzere kemiksel ve kıkırdaksal iki bölüm halindedir. Cranial den caudal e doğru ilk 7 costa sternal (sternum a direkt bağlanan), sonraki 3 costa asternal (sternum a indirekt bağlanan), en son 3 costa ise yüzücüdür ve herhangi bir şekilde sternum a bağlantı göstermez. Ratta sternum 6 adet ince silindirik yapılı sternebra dan oluşur ve diğer memeli hayvanlarda olduğu gibi önde manubrium sterni ve arkada proc. xiphoideus la sınırlanmıştır [3]. Cavum thoracis i sınırlandıran kasların bir kısmı baş, boyun ve ilgili organların çeşitli hareketlerine yardımcı olurken aynı zamanda torakal bölümün de craniodorsal, cranioventral ve craniolateral sınırlarını çizer. Bir kısmı da dorsolateral ve ventrolateral den göğüs boşluğunu sararken aynı zamanda soluma (inspirasyon veya ekspirasyon) veya ön ekstremitenin gövdeye bağlanması gibi fonksiyonları da yerine getirir. Bahse konu kaslardan belli başlıları, origo ve intertio bağlantılarıyla birlikte Tablo.1 de ve Şekil 1 ve 2 de detaylı olarak verilmiştir [1-4]. Göğüs boşluğunu saran seröz zar olan pleura nın bir kısmı torakal boşluğun duvarlarını içten kaplarken (pleura parietalis) bir kısmı da bu kavitede bulunan organların üzerini örter (pleura visceralis). Ayrıca pleura (pleura mediastinalis) göğüs boşluğunun median kısmında mediastinum denilen bir boşluk şekillendirir [1]. Mediasti- 76 DERMAN MEDICAL PUBLISHING

2 Kasın İsmi Başlangıç Bağlantısı (Origo) Bitiş Bağlantısı (Intertio) M. sternothyroideus Manubrium sterni nin caudal yüzü ve 1., 2. cartilago costales Cartilago thyroidea M. sternohyoideus Manubrium sterni Os hyoideum M. omohyoideus Scapula nın margo cranialis i Os hyoideum M. sternomastoideus Manubrium sterni nin cranial sınırı Proc. mastoideus M. cleidomastoideus Clavicula nın orta 1/3 ü Proc. mastoideus M. longus colli 1. thoracal ve son cervical vertebraların proc. transversus ları M. scalenus medius cervical vertebra ların proc. transversus ları M. scalenus ventralis cervical vertebra ların proc. transversus ları M. trapezius pars acromialis Cervical ve 1. thoracal vertebra ların proc. spinosus u cervical vertebra lar İlk altı costa 4. ve 5. costa lar Acromion ve spina scapulae M. trapezius pars clavicularis Protuberantia occipitalis externa Clavicula nın lateral 1/3 ü M. trapezius pars scapularis 4. thoracal 3. lumbal vertebra ların proc. spinosus u Spina scapulae M. rhomboideus capitis Os occipitale Scapula nın margo dorsalis i M. rhomboideus cervicis İlk 3 cervical vertebra nın proc. spinosus u Scapula nın margo dorsalis i, spina scapula nın yakını M. rhomboideus thoracis cervical vertebra ların proc. spinosus u M. latissimus dorsi thoracal vertebra ların proc. spinosus u ve thoracolumbal fascia Scapula nın margo vertebralis i Humerus un proximal bitimi M. acromiodeltoideus Clavicula nın lateral ½ si ve acromion Tuberositas deltoidea M. pectoralis superficialis Manubrium sterni ve 1., 2. sternebra lar Humerus un tuberositas deltoidea sı M. pectoralis profundus un pars cranialis i M. pectoralis profundus un pars caudalis i sternebra lar Scapula nın margo cranialis i, proc. coracoideus, humerus un tuberositas deltoidea sı Proc. xiphoideus M. serratus ventralis cervicis Son 4 cervical vertebra nın proc. transversus u Scapula nın proc. coracoideus u Scapula nın margo dorsalis inin medial yüzü M. serratus ventralis thoracis costa lar Scapula nın facies costalis i M. omotransversarius Ala atlantis Scapula nın proc. metacromialis i. M. serratus dorsalis cranialis Lig. nuchae, thoracolumbal fascia, spinosus u M. serratus dorsalis caudalis Son 3 thoracal ve lumbal vertebra ların proc. spinosus u 1. ve 2. thoracal vertebra ların proc costa lar costa lar M. intercostales externi Tüm spatium intercostale ler arasında Tüm spatium intercostale ler arasında M. intercostales interni Tüm spatium intercostale ler arasında Tüm spatium intercostale ler arasında M. transversus thoracis Sternum, 3. ve 4. sternebra Clavicula M. obliquus externus abdominis costa lar ve fascia lumbalis Crista iliaca, os pubis, linea alba M. obliquus internus abdominis Thoracolumbal fascia, crista iliaca Asternal costa ların cartilago costalis leri ve linea alba M. transversus abdominis Caudal costa ların iç yüzü, Linea alba, crista iliaca 77 DERMAN MEDICAL PUBLISHING

3 M. rectus abdominis Pecten ossis pubis 1. costa, clavicula ve manubrium sterni M. longissimus dorsi pars thoracicae Lumbal vertebra ların proc. spinosus ve proc. mamillaris i M. iliocostalis pars thoracicae Lumbal vertebra ların proc. transversus ları ve costa lar Costa lar, thoracal vertebra ların proc. transversus u Cranial deki costa lara doğru Şekil 1. Ratta torakal bölgedeki yüzlek kaslar. Ventral den görünüm; 1. M. pectoralis superficialis, 2. M. pectoralis profundus, 3. M. acromiodeltoideus, 4. M. clavotrapezius, 5. M. sternomastoideus, 6. M. sternohyoideus, 7. M. rectus abdominis, 8. M. obliquus externus abdominis num içerisinde trachea, esophagus, kalbin içinde bulunduğu cavum pericardii, genç hayvanlarda belirgin bir thymus, aorta, vena cava cranialis ler ve diğer atar ve toplar damarlar bulunur. Sağ ve sol tarafın pleura mediastinalis i cavum pericardii nin caudoventral inde mediastinal septum u oluşturmak üzere birbirine temas eder [4]. Akciğerler oldukça farklı bir loblanma gösterir. Sol akciğer sadece bir ana lobdan oluştuğu halde sağ akciğer dört farklı loba ayrılır. Bunlar lobus cranialis, lobus medius, lobus caudalis ve ventral de bulunan, piramit şeklinde olan lobus accessorius tur [5, 6] (Şekil 3). Akciğerler caudodorsal de 10. costa hizasına kadar uzanarak diaphragma ya dayanır. Trachea; larynx i caudal de sağ ve sol ana bronşlara (bronhcus principhalis dexter et sinister), bifurcatio trachea yı yaparak bağlayan bir hat konumundadır. Uzunluğu ergin bireylerde ortalama 3,3 cm dir. Ratta trachea adet (ortalama 24 adet) C şekilli kıkırdak halkadan oluşur [5, 7]. Transversal kesitlerde halkaların ortalama çapları ise 0,3 cm x 0,15 cm. olarak görülür. Kıkırdak halkalar ergin ve yaşlı bireylerde sıklıkla kalsifiye olurlar [5]. İnsandan farklı olarak ratların tracheobronchial sistemi monopod bir dallanma gösterir. Trachea nın caudal ucunun ventral kısmında genç hayvanlarda thymus göze çarpar. İki lob halinde gözlenen thymus kalbin ön kısmından larynx e kadar uzanabilir [2-4]. 78 DERMAN MEDICAL PUBLISHING

4 Şekil 2. Ratta yüzlek kaslar. Lateral den görünüm; 1. M. latissimus dorsi, 2. M. spinotrapezius, 3. M. acromiotrapezius, 4. M. clavotrapezius, 5. M. triceps brachii, 6. M. obliquus externus abdominis, 7. M. rectus abdominis, 8. M. brachialis, 9. M. spinodeltoideus. Ratta kalp neredeyse median hat üzerinde, hafifçe sola kaykılmış durumdadır. Üçüncü veya 4. costa seviyesinden başlayarak caudal e doğru uzanır. Kalbin apex i, sola doğru yönelmiş halde, proc xiphoideus un hemen önünde yer alır. Ratta kalp iki akciğer arasında olmasına karşın sternum un hemen dorsal inde bulunur [2, 5, 9]. Dolayısıyla ventral den göğüs boşluğu palpe edildiği takdirde, kalp atımlarının costa ların ventral bitimlerinin hemen iç tarafında, sternum un dorsal inde rahatlıkla hissedilebildiği görülür. Atımların en yüksek şiddette hissedildiği intercostal aralığın sternum a yakın kısmından caudodorsal istikamette girildiği takdirde intrakardiyak manuplasyonlar için kalbe kolaylıkla ulaşılmış olacaktır. Tüm memeli hayvanlarda olduğu gibi bir septum organı sağ ve sol iki yarıma böler [10, 11]. Her bir yarım da, ventriculus ve daha az musküler olan atrium a ayrılır. Sol ventrikül, sağdakine nazaran daha kalın duvarlı ve musküler bir yapıya sahiptir. Sağ atrium ve ventrikül oksijen bakımından fakir olan kanı ihtiva ederken sol tarafta oksijen bakımından zengin yani temiz kan bulunur [11, 5]. İki adet vena cava cranialis ve tek vena cava caudalis ile tüm vücudun kirli kanı atrium dextrum a ulaşır. Buradan akciğere gitmek üzere ostium atrioventriculare dextrum isimli delikten geçerek ventriculus dexter e gelir. Sağ atrium ve ventriculus arasındaki deliği üçlü bir kapakçık sistemi (valva tricuspidalis) kapatır. Ventriculus dexter deki kirli kan truncus pulmonalis aracılığı ile akciğerlere temizlenmek üzere pompalanır. Akciğerlerde oksijen bakımından temizlenen kan ratta sayıları ortalama 4 adet olan vv. pulmonales vasıtası ile atrium sinistrum a gelir. Ostium atrioventriculare sinistrum dan geçen temiz kan ventriculus sinister e ulaşır. Sol atrium ve ventriculus arasındaki deliği ikili bir kapakçık sistemi (valva bicuspidalis) kapatır. Ventri- 79 DERMAN MEDICAL PUBLISHING

5 Şekil 3. Cavum thoracis in caudoventral den görünümü; 1. Cor, 2. Arcus aortae, 3. Lobus cranialis pulmoni dextri, 4. Lobus medius pulmoni dextri, 5. Lobus caudalis pulmoni dextri, 6. Lobus accessorius pulmoni dextri, 7. Pulmo sinister, 8. V. cava caudalis, 9. Esophagus, 10. Thymus, 11. Diaphragma, 12. Hepar, 13. N. phrenicus. culus sinister de toplanan temiz kan tüm vücuda aorta vasıtasıyla pompalanır. Her iki ventrikülden çıkan damarın ağzında da üçlü semilunar kapakçıklar vardır. Kalpteki kapakçıkların istisnasız tek yönlü çalışması, kanın bir sonraki segmente geriye kaçırma olmadan iletilebilmesi açısından büyük önem taşır [3, 5, 8]. Kalbin dış yüzünde atrium ve ventrikülleri birbirinden ayıran bir oluk (sulcus coronarius) içerisinde koroner damarlar bulunur. Fakat kalbin vaskülarizasyonunu sağlayan bu damarlar, kalbin ventral ine doğru yönlenirken, diğer türlerden farklı olarak sağ ve sol ventrikülü birbirinden ayıran olukların (sulcus longitudinalis) belirgin olmaması sebebiyle lateral duvarlardan ventriküllere doğru ilerler [5]. Aorta kalpten köken alan, vücudun en büyük arteri konumundadır. Kalpten ilk çıkan bölümü olan aorta ascendens den arteria coronaria dextra et sinistra ayrılır [11]. Pericardium un geçilmesinden hemen sonra arcus aortae yı yapar ve vücuda giden dalları sırasıyla verir. Arcus aortae dan ayrılan ilk kol çoğu memeli hayvanda olduğu gibi truncus brachiocephalicus tur [10-12]. Bu truncus tan da a. subclavia dextra ve a. carotis communis dextra ayrılır. Arcus aortae dan daha sonra çıkan Şekil 4. Cavum thoracis in thymus çıkarıldıktan sonraki görünümü (%10 formaldehit solüsyonu); 1. Arcus aortae, 2. A. brachiocephalica, 3. A. carotis communis sinistra, 4. V. cava caudalis, 5. V. cava cranialis sinistra, 6. V. cava cranialis dextra, 7. Cor, 8. Auricula sinistra, 9. Pulmo dexter, 10. Pulmo sinister, 11. Trachea, 12. Esophagus. 80 DERMAN MEDICAL PUBLISHING

6 dallar sırasıyla a. carotis communis sinistra ve a. subclavia sinistra dır. Arcus aorta sonrasında aorta descendens i oluşturmak üzere sola (v. cava cranialis sinistra ya doğru) ve geriye doğru yönlenir. Aorta descendens in oluşumundan sonra spatium intercostale lere gitmek üzere dorsal de bu bölümden ayrılan aa. intercostales görülür [2-4, 11]. Arcos aortae dan köken alan ana dallar takip edilirse göğüs boşluğuna, boyun ve kafaya, ön bacağa ve ilgili organlara giden kollar rahatlıkla ayırt edilebilir. A. subclavia nın ilk dalı bu damarın ventral yüzünden ayrılıp göğüs duvarına giden a. thoracica interna dır. Bu damarın yakınında üç ayrı dal yine a. subclavia yı terk eder. Truncus costocervicalis, dorsal yüzden çıkarak caudolateral yönde ilerler. A. vertebralis, a. subclavia dan cranial e doğru gidecek şekilde ayrılır ve cervical vertebra ların canalis transversarius una girer. A. cervicalis superficialis, a. subclavia dan ayrılır, omuz ve yüzeysel boyun kaslarını vaskülarize etmek üzere clavicula nın yakınından craniolateral yönde ilerler. Sonrasında a. subclavia, ilk costa nın önünden kıvrılır ve ön bacağa gitmek üzere a. axillaris adını alır [3, 4]. A. carotis communis ler ise arcus aortae dan ayrıldıktan sonra boyun ve devamında kafaya gitmek üzere trachea ya paralel olarak v. jugularis interna ve nervus vagus eşliğinde cranial e doğru ilerler. Tiroid bezi seviyesinde de a. carotis interna ve a. carotis externa olmak üzere ikiye çatallanır [3, 4]. Vücudun venöz drenajını sağlayan iki ana damar, v. cava cranialis ve v. cava caudalis vasıtası ile venöz kan kalbin sağ atrium una gelir [11]. Diğer memelilerden farklı olarak bilinmesi gereken çok önemli bir özellik ratta v. cava cranialis in sağlı sollu iki adet olduğudur. V. cava cranialis sinistra, sağ atrium a ulaşabilmek için kalbin dorsal yüzünden geçer. V. cava caudalis ise diaphragma üzerinde bulunan for. venae cavae dan geçerek karın boşluğundan göğüs boşluğuna girer. Sağ akciğerin lobus caudalis ve lobus accessorius u arasında cranial e doğru ilerleyerek kalbin sağ atrium una açılır [3, 4] (Şekil 4). Apertura thoracis cranialis in ön tarafında yüzeysel olarak bulunan lenf yumruları lymphonodi cervicales superficiales tir. Daha derinde, trachea nın hemen lateral inde arkalı önlü iki çift olarak yerleşmiş lenf yumruları ise lymphonodi cervicales profundi dir. Apertura thoracis cranialis in girişinde, trachea nın sonuna doğru sternumun cranial ine yerleşmiş lenf yumruları ise lymphonodi sternales craniales tir. Thymus la hemen hemen aynı bölgede yerleşmiş iki grup lenf yumrusu mediastinum da gözlenebilir. Bunlar lymphonodi mediastinales ventrales ve biraz daha geriye yerleşmiş olan lymphonodi mediastinales dorsales tir [5]. Apertura thoracis cranialis ten cavum thoracis e giriş yapan bir diğer önemli oluşum ise alimenter kanalın bir bölümü olan esophagus tur. Esophagus boyun bölümünde trachea nın dorsal inde bulunurken boynun son kısmında, apertura thoracis cranialis in hemen önünde iken, 1. costa hizasında trachea nın soluna düşerek, bu şekilde cavum thoracis e girer [2, 11]. Cavum thoracis içerisinde esophagus tekrar trachea nın dorsal ine yönlenir ve bifurcatio trachea oluşana kadar trachea ile birlikte bu şekilde ilerler [12]. Sonrasında sağ ve sol akciğerin arasından hemen hemen median hat üzerinden, aorta nın ventral inde olacak biçimde caudal e doğru ilerleyerek, diaphragma üzerinde bulunan hiatus esophageus vasıtasıyla cavum abdominis e geçer [2, 11]. Esophagus ile birlikte apertura thoracis cranialis ten n. vagus da cavum thoracis e girer. Onuncu kafa çifti olarak da adlandırılan n. vagus mix bir sinirdir ve a. carotis communis ler ve v. jugularis externa lar ile birlikte sağlı sollu seyreder. Göğüs boşlu- 81 DERMAN MEDICAL PUBLISHING

7 ğu içerisinde iki n. vagus birleşerek esophagus un dorsal inde ve ventral inde iki truncus oluşturur ve hiatus esophageus tan geçerek cavum abdominis e ulaşır [2-4, 11]. Ratta meme bezleri (glandulae mammariae), cervical bölgeden inguinal bölgeye kadar yayılmış durumdadır. Fakat cervical ve abdominal meme bezlerinin bulunduğu bölgede meme başı (papilla mamma) bulunmaz. Hatta abdominal meme bezleri oldukça az gelişmiştir [5]. Ratta genellikle 6 çift meme bulunur ve bunlardan 3 çifti önde bilateral olarak torakal bölgededir [2, 5]. Sternum un üstünü örtmeden tamamen aksillar bölgeyi doldurmuş ve hemen gerisindeki costa ların üzerine yayılmıştır. Diğer 3 çift meme ise inguinal bölgeye yerleşmiştir ve hafifçe abdomen e doğru yayılmıştır [5]. Rata bir dış bakı yapıldığında torakal bölge nin ventral indeki kıl yapısının çeşitli burgaçlar oluşturduğu görülür. İlki hemen ön bacak ekleminin önünde boyun ve göğüs bölgeleri sınırında olanıdır ve vortices pilorum divergentes olarak isimlendirilir. İkincisi ise axillar bölgede bulunur ve flumen pilorum divergens axillaris adını alır. Torakal meme başlarından bir kısmı bu burgaç yüzünden hemen fark edilemeyebilir [5]. Kaynaklar 1. Dursun N. Veteriner Anatomi I. Ankara: Medisan Yayınevi; Popesko P, Rajtova V, Horak J. A color atlas of anatomy of small laboratory animals. A high-resolution anatomical rat atlas. Volume II, Bratislava: Wolf Publishing; Chiasson RB. Laboratory anatomy of the white rat. 5th ed. WCB McGraw-Hill. Boston; Walker WF, Homberger DG. Anatomy and dissection of the rat. 3rd ed. W.H. Freeman and Company. New York; Komarek VP. Gross anatomy. In: Krinke GJ, editor. Handbook of the experimental animals. The laboratory rat. London: Academic Press; p Green EC. Anatomy of the rat. Hafner Publishing. New York; Kafa B. Bazı Deney Hayvanlarının Anatomik Fizyolojik ve Biyokimyasal Özellikleri. [Erişim tarihi ] Erişim adresi: 8. Hunt HR. A laboratory manual of the anatomy of the rat. The Macmillan Company. New York; Bai X, Yu L, Liu Q, Zhang J, Li A, Han D, et al. A high-resolution anatomical rat atlas. J Anat. 2006;209;5: Ekim O. Yeni Zelanda Tavşanı nda (Oryctolagus cuniculus l.) arcus aortae ve ön ekstremite atardamarları üzerinde makroanatomik çalışmalar (Doktora tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi; Dursun N. Veteriner Anatomi II. Ankara: Medisan Yayınevi; Wang-Fischer Y, Prado R, Koetzner L. In: Anatomy and Cerebral Circulation of the Rat. Wang-Fisher Y. editor. Manual of Stroke Models in Rats. Boca Raton: CRC Press Taylor and Francis Group; DERMAN MEDICAL PUBLISHING