Su Piresi (Daphnia sp.) nin Bazı Biyoekolojik Özellikleri, ve Farklı Besin Ortamlarının Üreme Randımanı Üzerindeki Etkisi

Transkript

1 Su Piresi (Daphnia sp.) nin Bazı Biyoekolojik Özellikleri, ve Farklı Besin Ortamlarının Üreme Randımanı Üzerindeki Etkisi Saliha YEŞİL, Lokman Fatih DURAK Erzincan Üniversitesi, Tercan Meslek Yüksekokulu Su Ürünleri Programı, 24800, Erzincan, Türkiye Özet Bu derlemede, farklı kültür ortamlarının, Su Piresi (Daphnia sp.)'nin yasama ve çoğalması üzerine etkilerini araştırmak amaçlanmıştır. Sonuç olarak, laboratuar koşullarında farklı diyet ile beslenen Daphnia sp. in kültüründe en yüksek üreme randımanının tek hücreli yeşil alg besin ortamından elde edildiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Daphnia sp., Besin Ortamları, Biyoekolojik Özellikleri, Some Bioecological Properties and The Effect of Different Nutritional Media on The Reproductive Efficiency of Daphnia sp. Saliha YEŞİL, Lokman Fatih DURAK Erzincan Üniversitesi, Tercan Meslek Yüksekokulu Su Ürünleri Programı, 24800, Erzincan, Türkiye Abstract Investigate the effects of different culture media on multiplation and remain alive of the Daphnia sp. was aimed in this compilation. It can be concluded that established the suitable nutritional medium for the culture of Daphnia sp. in laboratory conditions was obtained unicellular green algae (Scenedesmus disciformis), of highest reproductive efficiency Key Words: Daphnia sp., Nutritional Medium, Bioecological Properties,

2 Giriş Biyoekolojik Özellikleri Özellikle ilkbaharda ve sonbaharda göl, havuz ve su birikintilerinde bol olarak bulunurlar. Üzerinde su kuşlarının çok uçtuğu su kütlelerinde daha da boldur. Çok bol oldukları zaman suyun renginin de kırmızı yada gri-yeşil olmasını sağlamaktadır. Çok değerli bir besin kaynağıdırlar (Şekil 1) (Şahin, 1999). Daphnia lar yüksek oranda protein ve temel yağ asitleri içeren bir tatlı su kabuklusudur. Besin değeri yaşa ve türe göre değişmekle birlikte kuru ağırlığının ortalama %50 sini protein oluşturmaktadır. Ergin bireylerin içerdiği yağ asitleri ise genç bireylerdeki yağ asidi miktarından daha yüksektir. Ayrıca vitamin A ve B bakımından da seçkin bir yoğunluğa sahiplerdir. Dolayısıyla balıklar için kaliteli ve besleyici bir yem oluşturmaktadırlar (Akyıldız 1992, Cirik ve Gökpınar 1993). Şekil 1. Daphnia ların doğadan toplanması Akvaryum yetiştiriciliğinde en çok kullanılan canlı yemlerden bir tanesi de su pireleridir. Pek çok türleri bulunmaktadır. Halk dilinde ise ince ve iri olanları olmak üzere iki tipi tanınmaktadır. İnce olan su pireleri akvaryumcular için önemlidir. Çünkü bu boy su pirelerinin pek çok akvaryum balığına verilmeleri küçük cüsseleri nedeni ile kolay olmaktadır. Su Piresi sistematikte Kabuklular (Crustacea) sınıfında yeralır. Daphniidae familyasının tüm fertlerinde olduğu gibi Su Piresi'nde de vücut yanlardan basık ve belirgin olmayan segmentli bir yapıya sahiptir. Baş ve gövde belirgin olup, baş alt tarafta çengel benzeri bir gaga şeklini almış ve kafada 5 çift uzantı vardır. Birinci çift uzantı başın alt kenarından çıkmaktadır. Bunlar çubuk şeklinde olup cinsiyete göre farklılık göstermektedir, ikinci çift uzantı su pireleri'nin hareket organıdır. Su Pireleri'nde hareket dikey olarak bir inip çıkma şeklindedir. Pek azında düzenli bir yüzme vardır. Geriye kalan 3 çift uzantı ise ağzın birer elemanı olarak görev yapmaktadır. Gövde şeffaf bir kabuk ile örtülüdür. Kabuk sırt tarafında midye kabuğu gibi birleşmiş olduğu halde karın tarafı açıktır. Bazı üyelerinde kanda, kasda ve sinir hücrelerinde hemoglobin bulunmaktadır. Fakat hemoglobin bulunuşu sudaki oksijen miktarına bağlıdır. Aynı türe ait hayvanlarda renkli ve renksiz formların görülmesi bu nedenledir. Örneğin su piresi iyi havalandırılmış suda renksiz, kirli sularda renklidir (Alpbaz, 1993; Cirik ve Gökpınar, 1993). Su pireleri genel olarak su birikintilerinde su sıcaklığının C arasında olduğu ortamlarda bol olarak üremektedir. Daphnia lar günlük ve yıllık sıcaklık değişimlerine karşı oldukça toleranslıdır. En uygun gelişme sıcaklıkları ise C olarak bildirilmektedir (Alpbaz, 1993; Cirik ve Gökpınar, 1993). Daphnia lar genellikle tatlı sularda yaşayan 0,2 3 mm boyunda olan küçük ve ilkel Crustaceaelerdir. Su pirelerinin vücutları baş dışarıda kalmak üzere bir kabuk ile örtülüdür. Kitin bölge arkaya doğru uzanır ve ventralden (karın kısmından) vücudun kalan kısmını örtmektedir. Kabuk sırt tarafında midye kabuğu gibi birleşmiş, karın kısmında ise açıktır. Arka kısmında genellikle mevsime göre uzayıp kısalabilen kuyruk şeklinde ve üzeri dişli bir çıkıntı (spino) bulunmaktadır (Alpbaz, 1993). Daphnia nın vücudu 5 extremiteli baş ve bir gövdeden oluşmuştur. Birinci çift seksüel dimorfizm gösteren çubuk şeklinde antenlerdir. İkinci çift esas olarak hareket organeli olan antenlerdir. Kalan üç çift ise besin alma işleminde kullanılmaktadır (Cirik ve Gökpınar, 1993).

3 Daphnia larda baş üzerinde ışığa duyarlı büyük bileşik bir göz ile ocellus adı verilen organ bulunmaktadır. Göz; büyüklüğü ve koyu renkteki pigmentiyle dikkati çeken organdır. Gözler önündeki kısım vertex olarak adlandırılmaktadır. Üç kas yardımıyla her tarafa dönebilme yeteneğindedir (Demirsoy,1998). Ağzın hemen gerisinde bir çift küçük ve küt olan mandibul bulunmaktadır. Daha sonra bir çift maksil gelmektedir. Bacaklar yassılaşmış, uçları çatallı ve beş çifttir. Bacaktaki kıllar aracılığıyla su akıntısı sonucu süzülen mikro organizmalar mandibula ile ağız gelmektedir. Sindirim sistemi basit yapıdadır. Kısa bir özefagus orta bağırsağa açılmaktadır. Sindirim sisteminin ön parçası ağızdır. Ağız üst dudağın altında yer almaktadır. Kısa ve oldukça dar olan yemek borusu bir kavis yaparak sırt tarafa doğru yükselmektedir. Orta bağırsak daha geniş ve düzdür. Bu kısmın başlangıcına düz ya da dallı, iki orta bağırsak beze açılmaktadır. Son bağırsak kısadır. Bu sistemin orta bölümünde ise basit bir yapıda olan üreme organı bulunmaktadır. Sinir sistemi beyin gangliyonu ile genellikle ip merdiveni şeklinde olan karın gangliyon zincirinden oluşmuştur. Daphnia larda üreme, seksüel ve aseksüel fazları içermektedir. Yüksek yoğunlukta bulundukları pek çok ortamda populasyonu aseksüel üreme fazındaki dişilerden oluştuğu bilinmektedir. Optimal koşullarda Daphnia, her 2,5 3 günde bir yumurta verip, bir dişi yaşamı boyunca 25 yeni yumurtlama dönemine girebilmektedir. Daphnia ların üremeleri genellikle partenogenetik yolla da olmaktadır. Dişi bireylerde orta bağırsağın iki yanında yer alan bir çift ovaryum bulunmaktadır. Yumurtalar vücudun dorsali ile karapaks arasındaki geniş boşlukta gelişmektedir. Ovaryum içerisinde dörtlü gruplar oluşturmaktadırlar. Bunlardan sadece bir tanesi verimli olmaktadır. Diğerleri gelişme için besin ortamı oluştururlar. Bu yumurtalara yaz yumurtası denir. Ufak ve ince kabukludurlar. Bu yumurtalar döllenmeden gelişim göstermektedir (Alpbaz ve diğ., 1993). Populasyon artışının bir sonucu olarak besin azlığı veya su sıcaklığındaki değişim durumunda ortamda erkek bireyler görülmektedir. Çiftleşme sonucunda oluşan yumurtalar büyük ve etrafları koruyucu membran ile örtülüdür. Bu yumurtalara ephippium adı verilir. Böyle bir yapısı olan Daphnialar kötü ortam koşullarına karşı direnç sağlar. Ortam koşulları normale döndüğünde yumurtalarda partenogenetik yolla üreyen dişiler meydana gelmektedir (Lavens and Sorgeloos, 1996). Şekil 2. Daphnialarda larva döneminden çıkış Daphnia lar güçlü ikinci antenleriyle yüzmektedir. Hareketleri çoğunlukla düşey olarak inip çıkma şeklinde olmaktadır. Bazılarında düzenli bir yüzme mevcuttur. Pek azında anten kıllarıyla su filmine asılmaktadır. Su içinde her türlü hareketi sağlayan bu antenler, Daphnia lar hızla aşağı doğru inerken yanlardan arkaya doğru uzanmaktadır. Yavaş yavaş yukarı çıktığında ise açılarak bir kavisle vücuda yaklaşmaktadır. Daphnia lar kendini yukarı çekmek için antenlerini bir kürek gibi kullanmaktadır. Genel olarak yüzme tipi bu antenlerin büyüklüğüne, uzunluğuna, setae sayısına ve anten kaslarının büyüklüğüne bağlıdır (Edmondson, 1959; Demirsoy, 1998).

4 Şekil 3. Çeşitli Daphnia türlerinde ergin dönem Farklı Besin Ortamlarının Üreme Randımanı Üzerindeki Etkisi Su piresi (Daphnia magna Stratus) yetiştiriciliği üzerine yapılan bir araştırmada, deneme havuzlarına başlangıçta 60 birey /ml Daphnia magna yı lt.lik havuza aşılanmıştır. Üç hafta sonunda at gübresi verilen havuzlardan % 1236,3 oranında artışla birey; kontrol havuzu olarak ele alınan havuzda aynı miktardaki suda birey Daphnia magna tespit edilmiştir. Koyun gübresi uygulanan havuzda ise hiç Daphnia üremediğini görmüşlerdir. Bunun sebebini ise verilen gübrenin asit-fosfat karışımının ve Mart ayındaki su sıcaklığının uygun olmamasından kaynaklanabileceğini belirtmiştir (Alpbaz ve diğ. 1993). Çiltaş (1992), Daphnia magna üzerine organik gübrelerden oluşan farklı ortamların etkisini araştırmıştır. Deneme ºC de yürütülmüştür. Çalışmasında 50 adet Daphnia magna ile denemeye başlamış ve 21 günlük deneme sonunda elde edilen ortalama Daphnia magna sayısını at gübresi ile beslenenlerde 500, sığır gübresiyle beslenenlerde 400, sığır gübresi+bahçe toprağı ile beslenenlerde 350, bahçe toprağı ile beslenenlerde 300 adet olarak belirlemiş. Kuş gübresiyle beslenenlerin ise iki hafta sonunda tamamı öldüğü ortaya çıkmıştır. Şekil 4. Laboratuvar ortamında Daphnia nın üretimi Şenal ve Köksal (2005), Daphnia pulex üretimi üzerine farklı besin ortamlarının etkisini incelenmiştir. Denemede 20-25ºC sıcaklık ve 16L:8D fotoperyod uygulanmış. Araştırmada 100 ml lik stok, 1 ve 5 lt lik kütle kültürleri yapılmıştır. Besin maddesi olarak tek hücreli yeşil alg Scenedesmus disciformis, alabalık yavru yemi ve yonca unu karışımı ve kuru ekmek mayası kullanılmıştır. Deneme sonunda tek hücreli yeşil alg ile beslenen Daphnia pulex stok kültüründe dişi başına düşen ortalama yavru sayısı 13.6 olarak saptanmıştır. Kütle kültüründen elde edilen dişi başına ortalama yavru sayısı

5 ise 1 ve 5 L lik kavanozlarda sırasıyla ve olarak saptanmıştır. Alabalık yavru yemi ve yonca unu karışımı ile beslenenlerin stok kültürlerinde dişi başına düşen yavru sayısını 10.0, kütle kültüründen elde edilen dişi başına ortalama yavru sayısının ise 1 ve 5 L lik kavanozlarda sırasıyla ve 9.0 olarak saptanmış olduğu bildirilmektedir. Kuru ekmek mayası ile beslenen D.pulex in stok kültüründe maximum yavru sayısı 10 dişi başına düşen yavru sayısı 8.6 olarak saptanmış. Ve Kütle kültüründen elde edilen yavru sayısı ise 1 ve 5 L lik kavanozlarda sırasıyla 8.0 ve 7.0 olduğu saptanmıştır. Üç farklı besin ortamının kullanıldığı 100 ml lik stok kültürlerden 21 gün sonunda elde edilen deneme sonuçları (Şenal, 2000). Besin ortamları dişi başına ortalama yavru sayısı Tek hücreli yeşil alg (Scenedesmus disciformis) : Alabalık yavru yemi ve yonca unu karışımı : Kuru ekmek mayası : Bütün yapılan çalışmalar sonucunda at gübresi ile yapılan yetiştiricilikte asit fosfat dengesinin iyi oluşu ve bu nedenle ortam şartlarının elverişli bir hal alması Daphnia üretiminde çok iyi sonuçlar elde etmemizi sağlamaktadır. Diğer bir yandan dişi başına düşen yavru miktarı artmıştır (Geldiay, 1970). Su Kalitesi ve Suya Bağlı Olarak Verimdeki Değişiklikler Daphnia spp. kültürü üzerinde yapılan çalışmalarda yem yanında su kalitesinin de önemli olduğu ve doğal ortamlardan alınan suyun kullanılmasıyla genellikle de iyi sonuçlar alındığı belirtilmiştir. Yapay göl, havuz ve deniz suyu ile birlikte distile su kullanılarak hazırlanmış ve iyonlu bileşenler ile doğal ortama benzetilmiştir (Şekil 5). Ancak bu ortamlar pek fazla kullanılmamaktadır. Bazı durumlarda bu yapay suların sabit bir kimyasal yapısı bulunduğundan bazı araştırmalar için bir avantaj olabilmektedir. Diğer taraftan fazla miktarda inorganik besin içeriği zooplanktonlar için toksik etki yaratabilmektedir. Parametreler Değerler Çözünmüş oksijen (mg/l) 6.8 ph 7.65 Bulanıklık (NTU) 0.1 Toplam sertlik (FS o ) 24 Ca (mg/l) 54 Mg (mg/l) Cl (Serbest) 0 Cl (toplam) 0-2 Sülfat (mg/l-so 4 ) 70 Amonyak (mg/l-nh 3 -N) 0.09 Fosfor (mg/l-po 4-3 ) 0.37 Nitrit (mg/l-no 2 -N) Demir (mg/l) 0.10 Şekil 5. Araştırmada kullanılan kaynak suyunun bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Araştırmacılar, Daphnia magna nın doğurganlığını sürekli kılmak için kültür suyuna organik zenginleştirici veya vitamin eklenmesinin gerekli olduğunu belirtmişlerdir (Cirik ve Gökpınar, 1993; Şahin, 1999).

6 Sonuç Besi ortamı olarak sadece koyun gübresi kullanıldığında Daphnia magna yetistiriciliginin yapılamayacağı bildirilmektedir (Alpbaz ve diğ., 1992). Kültürü yapılan su pirelerinin çoğalmalarına ısık, sıcaklık, oksijen, besi miktarı ve suyun ph sının etkili olduğu bildirilmektedir (Çiltaş 1994). At gübresi ile yapılan yetiştiricilikte Daphnia üretiminde çok iyi sonuçlar elde edilmiştir. Dişi başına düşen yavru miktarının da arttığı bildirilmiştir (Geldiay, 1970). Kaynaklar Alpbaz, A.G., Cirik, S., Özden, O., Temelli, B., Korkut, A.Y., Saka, S., Fırat, K., Güner, Y., Diler, I., Hindioglu, A., Gökçe, H., Fırat, A. ve Tekin, M., Su Pireis Yetistiriciligi. E.Ü. Su Ürünleri Yüksekokulu. Yay. No: Izmir. Alpbaz, Akvaryum Teknikleri Ve Balıkları Izmir. Akyıldız, A. R Balık Yemleri ve Teknolojisi. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları: 1280, Ders kitabı: 366, Ankara. Cirik, S. ve Gökpınar, Ş. Plakton Bilğisi Ve Kültürü,1993. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi. Yayınları: 19, Izmir. Çiltas, A.K., 1994.Su Piresi (Daphnia magna)'nin Farklı Kültür Ortamlarında Yetistirilme Imkanları. A.Ü. Fen Bil. Enst., (Yüksek Lisans Tezi), Erzurum. Geldiay, R., Daphnia larda Biyolojik ve Ekolojik Araştırmalar. E.Ü. Fen Fak. Biyoloji Böl. Deniz Biyolojisi Bilimsel Raporları , İzmir. Şahin, Y A dan Z ye Akvaryum. S :319, Teknografik matbaacılar sitesi No :38, Bağcılar- İstanbul,İnkılap Kitapevi Yayın Sanayii ve Ticaret A.Ş. Şanal, M. Ve Köksal, Gülten, Farklı Besin Ortamlarının Daphnia Pulex in Üreme Randımanı Üzerine Etkisi. Tarım Bilimleri Derğisi.