Sayr : Konu : Diinya Ruh Salllr GiiLnii

Transkript

1 + t9 T.C. SAGLIKBAKANLIGI Ttirkiye Halk Salhlr Kurumu Bagkanhgr T.c s.{duk BAtiANLIdI. TESK RUB sadlloi PROORAML{A] DAIR! BASKANLIdT. TITSK RUH sadudl PRoGRAMLART DAlnx BA'(ANLIdI EVRAK Ah.!!tl 04,r0,2013 l7il j679, / 040 il I il ]Iil 1]I illllr l!iill llllll Sayr : Konu : Diinya Ruh Salllr GiiLnii VALILiGiNE (Halk Salhg Mudiirliigii) Diinya Ruh Sa[hlr Federasyonu'nun bir projesi olarak ba.glayan Dtinya Ruh Safhfr Giinii, ruh salhlrmn ve ruh hastahklannm toplunda farkrndahgrru ve anlagrlrrh[rm artrrmak amacryla, 1992 yrhndan bu yana her yrl 10 Ekim'de kutlanmaktadrr. Diinya Ruh Salhlr Giinii'ni.in temasr bu yrl "Ruh Saghgr ve Yaghlar" olarak belirlemiqtir. Bu konuya ek olarak iilkemizde uygulamaya baglamlan ve ruh salhlr hizmetlerinde cinemli bir yeri olan "Toplum Temelli Ruh Salh[r Hizmetleri"nin de, sd'z konusu giin kapsamrnda tamfilmasrrun uygun olaca!r de!erlendirilmigtir. "Ruh Salhlr ve Yaghlar" temasr ve "Toplum Temelli Ruh Salhlr Hizmetleri" ile ilgili hazrrlanmrg olan bilgi metni ekte sunulmug olup, Diinya Ruh Salhlr Giinii ile ilgili olarak sdz konusu metin gergevesinde faaliyetler gergeklegtirilmesi hususunda; Bileilerinize arz ederim. Bakan Ek: 6 Sayfa TURKiyE HALK sa6lr6t KURUMU RUH sa6lr6r programlart DAIRE BASKANLI6I Saglk M. SaElk 1 S. No: 38 Kat: 5/A Yeni$ehir / ANKARA lrtibat: S. DENiZ / salih.deniz@thsk.gov.tr Tel: Faks:

2 RUH SAdLIGI VE YA$LILAR Diinya Ruh Sapl{r Giinii kutlamalan ilk kez 1992 yrhnda DiiLnya Ruh Salhlr Federasyonu tarafindan ruh safhlrmn Snemine dikkat gekmek igin baglahkil$tr. Ruh Salhlr Federasyonu y6netimi l0 Ekim 2013 giiniiln temasrru "Ruh SaSh[r ve Yaghlar" olarak belirlemigtir. Bu seneki tema; gahgarak gegen ya$am siiresinin ve emeklilik d6neminde gegen aktif stirenin daha gok oldulu, ayrrca, gok ya$h poptilasyonun (80 ve 90 yaglanndaki popiilasyon) arttrpr birgok geligmig i.ilkede uzayan yasam siiresine vurgu yapmaktadr. Bu durum yeni bir ya;lilrk kawammm olugmasma sebep olmu$tur. Bazr iinemli bileiler: iyilegen salhk hizrnetleri ve ya$am standartlanmn sonucunda diinyada ileri yaga ulaqan insanlann oram dramatik olarak artmaktadrr. Tarihin higbir devrinde diinya poptilasyonu bu kadar gok yagh bireye sahip olmamrqtrr. Diinya Salhk Orgiitii'ne gdre diinya popi.ilasyonunda 60 yag tizeri insanlann orammn 2000 ve 2050 yrllan arasrnda o/oll'den o/o22'ye yani iki katrna grkmasr beklenmektedir. $u anda diinyada 60 yaq ve iizeri insan saysr 800 milyon kadardrr yrhnda bu sayrmn 2 milyan bulmasr beklenmektedir. Giiniimiizde 60 yagrnda olan kiqilerin ek olarak 18,5-21,6 yrl daha yagamalan beklenmelledir. Yakrn zamanda di.inyada gocuklardan daha fazla yagh insanlann olacalr tahmin edilmektedir. Bahsedilen bu yagh erigkinlerin iginde 80 ve 90 yaq iizeri poptilasyon daha fazla olacaktrr. Kadrnlarrn ortalama yaqam siiresi daha uzun oldu[undan, gok yaph popiilasyonda kadrnlarrn erkeklerden daha fazla olacalr iingdriilmektedir. Diinya galrnda yagh erkekten daha fazla yagh kadm vardrr ve bu oran kadrn ydniine ya$ ilerledikge artmaktadr. Yaqh kadrnlarla yaeh erkeklerin salhk sorunlan farkhlk gdsterir. Kadrnlann geliri genelde daha dugtiktiilr ama aile destekleri daha fazladrr. Diger taraftan hem depresyon hem de Alzheimer hastahpr kadrnlarda daha yaygmdrr. Ayrrca madde kullammr ve alkol sorunlan bu popiilasyonda gdzardr edilen sorunlardr. Qok yagh popiilasyonda demans/bunama hastahlr da artan bir problemdir yrhnda Diinya Ruh Salhg Giinii'niin arnacr; dtinya genelinde devletleri ve organizasyonlan, tiim gelir seviyelerinden iilkelerde, kendi toplumlannda ruhsal problemler yagayan ya.qh insanlara bakmak, destek vermek ve onlar igin hizmetler geligtirmek konusunda ytireklendirmektir.

3 Yaglt insanlar srkhkla birden gok salhk problemi yagarlar. Qok yaqldann bir golu srmrh hareket kabiliyetleri, zayrflrklan ve diler fiziksel ve ruhsal problemlerden Stiirti balrmsrz yagayama yeteneklerini kaybederler. Yaghlann sahip oldulu uzun d<inem hastahklar arasnda ruhsal hastahklar konusunda risk faktdru olan kalp hastahklan, kanser, diabet gibi durumlar vardr ve bu popiilasyonda depresyon ve anksiyete bozuklulu yaygln olarak g6riiliir. Amerika'da 2001'de yaprlan bir gahgmada 55 yag ve iizeri erigkinlerin %20'sinde ruhsal bozukluk tesbit edilmigtir. Yaqhlarda ruhsal bozukluklar saghk personeli ve yaghlann kendileri tarafindan srkhkla gdzardr edilmekte ve atlanmaktadr. Yaqhlar bu konularda genelde yardrm arayrgrnda olmamaktadrrlar. Yashlnrda gdriilen ruhsal bozukluklar: Demans Demans bir sendrom olup hafiza, dtigiinme ve davramglarda bozulma, giyinme, yemek yeme, kiqisel hijyen ve tuvalet aktiviteleri gibi gtinliik aktiviteleri yapamamayr igerir. Demans yaghlarda baqkalanna bafrmldrgrn ve engellililin dnde gelen nedenidir. Yaqhhlrn normal bir pargasr depildir ve yag arttrkga gdriilme srkhlr artar. Demans vakalanmn %2-10'u 65 ya1 altrnda gdriiliir. 65 yagndan sonra her 5 yrlda bir demans srkhlr iki katrna grkar. DSO ve Uluslararasr Alzheime Hastahlr Birlili'ne gdre 60 yag ve iizerindeki popiilasyonun %o4,7'sinde demans gdriildiigiinii bildirmiqtir. Bu orana g6re giintimiizde toplam 35,6 milyon insanda demans hastahlr vardlr. Her 20 yida demans hastalanmn toplam saylslntn 2 katna g*h!r tahmin edilmektedir. Bu durumda 2030 yrhna kadar 65,7 milyon, 2050 yrhna kadar ise 115,4 milyon kiginin deman olacag hesaplanmaktadr. Bu artrgrn biiyiik krsmrmn sebebi diigiik ve orta gelirli iilkelerde artacak olan demans vakalandrr. Demansm do!rudan ekonomik ve sosyal maliyeti vardr. Bu maliyetin diigiik gelirli tilkelerde Gayri Safi Yurtigi Hasllasrrun (GSYIH) %o0,24'tne, yiiksek gelirli iilkelerin GSyiH'mn %1,24'iiLne kargrhk geldigi hesaplanmaktadrr. Depresyon Depresyon bu yag grubunda yaygn olarak gdriiliir. Yaghlarda gdriilen depresyon belirtileri erken yaqam ddneminde gdriilenlerden farkhdrr. Belirtiler daha gok bedensel (somatik) gikayetler qeklindedir. Depresyonun diler fiziksel hastafiklarla ve qikayetlerle beraber gdriilmesi tamyr zorlagtrrabilir. Bu grup hastada alkole balh problemler de srk gdriiliir.

4 Yaghlarda anksiyete Anksiyete, panik ve fobiler yaghlann %l0'unun ya$annm olumsuz ydnde etkiler. Korku dolal bir duygu olmasrna ralmen bazr durumlarda kontrolden grkabilir ve bazen basivkiigiik qeyleri bile yapmakta zorlula sebep olabilir. Yaghlarda, anksiyete golu zaman depresyonun bir belirtisi olarak da ortaya grkabilir ve depresif duygudurumla ilgili bedensel belirtileri arttrrabilir. Diper ruhsal bozukluklar Madde kullammyla ilgili problemlerin genelde geng yag grubunu ilgilendirdigi diigiiniilse de yagh poptlasyonda da ihmal edilmemelidir. Genelde bu problemler yaghlarda ya gdrmezden gelinir ya da yanhg tam aln ve 2020 ylllarr arasrnda madde kullammryla ilgili problemlerin iki katrna grkacalr di.igi.iniilmektedir. Yasl ara balam verenlerin ruh saeher: Demans ve depresyonu olan yaghlar genelde eglerinden, diler aile iiyelerinden veya arkadaqlanndan destek alrrlar. Yaghlara bakrm verenlerde hastal* yiikleri fazladrr, sheslidirler ve depresyon bu grupta srk gdriiliir. Bu sebeple bakrm verenlere psikososyal destek sallanmasr yaghlann ruhsal bozukluklan igin yaprlacak girigim paketlerine dahil edilmelidir. Bakrm verenlerin aktif katrhmrm igeren psikoelitim girigimleri demans hastasma bakrm verenlerde etkili y6ntemlerdir.

5 TOPLUM TEMELLi RUH SAGLIdI HiZMETLERi Diinya genelinde kurumsallagmadan vazgegilmesi si.ireglerinin etkilerine iligkin arahkslz olarak yrllarca yiirtitiilen araqtrrmalardan sonra, toplum temelli hizmet modelinin ruhsal bozuklulu olan bireylere, ailelerine ve bakrm veren kiqilere sagladrgr faydalar artrk tartrgrlmaz bir gekilde kabul gdrmtqtiir. Toplum iginde bakrm hizrnetinin kronik ruhsal hastahlr olan bireyler igin klinik ve sosyal sonuglanrun olumlu olduluna dair sallam kamtlar bulunmasrna ek olarak damgalanma ve aynmcrhlm ""aldr!rna, aile memnuniyetinin arttrlrna ve toplum temelli hizrnetin maliyet etkin oluguna dair karutlar da giderek artmaktadrr. insan haklarr agrsmdan ele ahndrlrnda, ruh safhlr problemi olan bireylerin toplumla ig ige yagama hakkr korunmah ve bu hakka saygl duyulnahdrr. Aynca bu bireylerin yagamtn ttim alanlanna tam ve egit kattltmt aktif ve yaygrn bir gekilde desteklenmelidir. Bu nedenle de biiyiik ve tecrit edilmi$ ruh salhgr kurumlanna dayah hizmet sunumu, galdaq ve hak temelli uygulama standartlannt yakalama gabasrndaki higbir ruh saghg hizneti sistemi igin artrk gegerli bir segenek defildir. Gegtipimiz son yedi ytl iginde Bakanhprmrz toplum temelli modele gegmek amacryla ruh salhlr hizrnetlerinde son derece kapsamh bir reforma gidilmesi igin gereken dnemli adrmlan atmr$tr. Ulkemizde toplum temelli ruh sa[hlr modeline gegi$ gah$malarl resmi olarak Ulusal Ruh Salhg Politikasr'mn Bakanhlrmrz tarafindan kabul edilmesiyle 2006 yrhnda baglamrgtu. Toplum temelli hizmet modelinin gelisim silrecinin ilk aqamasrnda ortaya grkan genel gdriip ciddi ruhsal hastahpr olan bireylere dncelik verilmesi olmugtur. Toplum temelli hizrnet modelinin daha fazla geligtirilmesine iligkin hususlara 2011 ylmda yayrnlanan Ulusal Ruh Salhlr Eylem Plam'nda aynntrlanyla yer verilmigtir. Ulusal Ruh SaEhEr Eylem Plaru Ruh Salhg Eylem Plam Alustos 2011'de kabul edilmiqtir ve 2011 ila 2023 ylj.lan arasmr kapsamaktadrr. Eylem alanlan zaman krstasr esas almarak lasa vadeli ( ), orta vadeli ( ) ve uzun vadeli ( ) faaliyetleri detaylandrracak qekilde iig kategoriye ayrrlmrgtrr. Ruh Salhg Eylem Plam'nda lesa ila orta vadeli faaliyetler a$agrdaki dokuz amag altrnda tammlanmaktadr:

6 1. Ruh safhlr hizrneti sunan kurumlar arasrnda ig birlilinin sallanmasr 2. Ciddi zihinsel engeli bulunan bireylerin tiim ihtiyaglanm kargrlayan entegre bir ruh salhlr sisteminin olugturulmasr 3. Toplum ruh saghgmm gelittirilmesi ve iyileqtirilmesi 4. Ruh salhlr hizrnetlerinin birinci basamak safhk hizmetlerine entegre edilmesinin sallanmasr 5. Psikiyatri hastalanna ayrrlan yatak sayrsrmn yeniden organize edilmesi 6. Ruh safhlr iggtici.iniin b0yiikliilii ve kalitesinin arttnlmasr giiglendirilmesi arttrnlmasr 7. Qocuk ve ergen ruh salhlr hiznetlerinin iyileetirilmesi ve 8. Ruhsal bozuklulu olan bireylere sunulan hizmetlerin kalitesinin 9. Ruh salhpma iligkin mevzuatrn hazrrlanmasr ve/veya rcyize edilmesi Ruh Salhg Eylem Plamn da da I'urgulanan Toplum Ruh Salhlr Merkezleri (TRSM) kendisine ba$lanmrg colrafi bdlgedeki alrr ruhsal rahatsrdrlr olan hastalann ve ailelerin bilgilendirildigi, hastamn ayaktan tedavisinin yaprldrlr ve takip edildili; rehabilitasyon, psikoepitim, iq-ufirag terapisi, grup veya bireysel terapi gibi ydntemlerin kullamlarak hastamn toplum iginde yagama becerilerinin artrrrlmasrm hedefleyen, psikiyatri klinikleri ile iligki iginde gahgan ve gerektilinde mobilize ekiple hastamn ya$adrgl yerde takibini yapan birimlerdir. Merkezin ekibi ruh saghgl ve hastalklan uzrnam, hemgire, sosyal hizmet uzmant, psikolog, hemgire ig ugra$r terapisti yada usta dgretici, trbbi sekreter, idari ve teknik personel, goftir, temizlik elemaru ve giivenlik gdrevlisinden olugmaktadrr. Bu merkezlerin igleyiqi, asgari fiziki gartlan; bulundurulmasr gereken arag, gereg ve personel standardrrun ve ilgili personelin gdrev, ye&i ve sorumluluklan ile uygulamanm denetimine iligkin usul ve esaslarm belirlenerek hizrnetin etkin ve ulagrlabilir bir gekilde sunulmasrm sallamak igin "Toplum Ruh Salhg Merkezleri Hakkrnda Ydnerge" tatlh ve 7364 sayrh Makam Onayr ile yiirtirlflle girmigtir.

7 tllkemizde 8l ilde toplam 236 toplum ruh sa$rtr merkezi agrlmasr planlanmaktadr. Bugline kadar 55 ilde 73 TRSM kurulmuqtur. TRSM'lerde gok kapsamh himetler sunulmaktadr, bu hizmetler arasrnda gunlar sayrlabilir: r Ayakta tedavi ve takip (birinci basamak sa!l* hiznetlerinden/hiznetlerine sevk de d8hil olmak ilzere); o Psikiyatri klinikleri ile i9 birlili ve hastaneden taburcu olduktan sonra hizrnet bdlgesinde yagayan hastalann takibi; o Ev ziyaretleri; o Bireysel psikoterapi ve grup psikoterapisi; o Ya$am becerileri eeitimi, psikoelitim ve meslek terapisi de d6hil olmak iizere psikososyal rehabilitasyon hizrnetleri ;. llgili diger sektttrler (0r. baflnma, istihdam, sosyal hiznretler vb.) ile irtibat; r Ailelerin/bakmverenlerindesteklenmesi.