FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ
Amaç İşyerindeki sağlığı ve güvenliği olumsuz etkileyen fiziksel risk etmenleri hakkında bilgi vermek ve bu etmenlere karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin öğretilmesidir.
İçerik Gürültü Titreşim Termal konfor Aydınlatma İyonize ve iyonize olmayan ışınlar Alçak ve yüksek basınç
Gürültü Gürültü, genel olarak istenmeyen ve rahatsız eden ses olarak tanımlanır. Canlılar üzerinde olumsuz etki yapan ve rahatsız eden düzensiz titreşimlerin meydana getirdiği yüksek seslere gürültü denir.
Gürültü Endüstriyel gürültü: İşyerinde çalışanların üzerinde fizyolojik ve İşyerinde çalışanların üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve iş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler olarak tanımlanabilir.
Gürültü Endüstriyel Gürültü Kaynakları Pompaların, kompresörlerin, türbinlerin, vantilatörlerin, jet motorlarının ve vanaların sıvı ve gaz itici etkileri Fırın ve motorların ateşleme gürültüleri Transformatör ve dinamoların yarattığı manyetik sesler Çevirici dişli, motor ve makinelerden gelen titreşim ve sürtünme sesleri Dövme, perçinleme, çakma makineleri ile kesici, ezici ve biçim verici makinelerin sesleri
Gürültü Pratikte/uygulamada gürültü (ses) ölçü birimi desibel dir. Desibel bir fizik terimi olup, logaritmik bir ifadedir. Ses alanındaki bu ifade db=10log W/Wo olarak bilinir. Wo: Referans ses gücüdür. (Sağlıklı bir kulağın işitme eşiği) W: Ölçülen ses gücüdür.
Gürültü Gürültünün insan sağlığına etkileri: Fizyolojik etkiler İşitme duyusu kaybı, acı hissi, sinir sistemi ve dolaşım sistemi bozuklukları ve hormonal denge bozulması ortaya çıkmaktadır. Konuşmaları engelleyerek iş performansının ve iş güvenliğinin azalması Gürültülü ortamlarda çalışanlarda iş kazası görülme oranı daha yüksektir. 8
Gürültü Gürültünün insan sağlığına etkileri: Psikolojik etkiler Uyumsuzluk, uykuya geç başlama, uyuyamama. yorgunluk. Gürültü insanların uykuya dalma süresini uzatır, uyku uyurken uyanmalara neden olur. Uyandıktan sonra tekrar uyumalarını zorlaştırır. 9
Gürültü İşitme Duyusu Üzerine Etkisi (Mesleki Sağırlık) Gürültünün işitme duyusu üzerinde meydana getirdiği etkiler ikiye ayrılır. Geçici İşitme Kaybı Gürültülü bir ortama giren kimsede, gürültülü ortamı terk ettikten sonra geçici bir işitme azalması olur. Bu gürültünün neden olduğu geçici eşik kayması nedeniyle ortaya çıkar. 10
Gürültü Kalıcı işitme kaybı Kalıcı sağırlığın üç evresi vardır: Birinci Evre İşçi kulağının işitme yeteneğinin azaldığının farkında değildir. Ancak odyometrik muayene ile ortaya çıkartılır. Günlük hayatta konuşma sesinin frekansı 500-2000 Hz'dir. Sağırlığın birinci devresinde ise kulağın işitme yeteneği bu frekanslar için bozulmamıştır. Bozukluk yalnızca 4000-4500 Hz frekanslar içindir. 11
Gürültü İkinci Evre Kalıcı sağırlık ilerledikçe bozukluk 4000 Hz'de kalmaz. Bu frekansın altında ve üstündeki seslere yayılır. Fısıltı sesi güçlükle duyulur. Bozukluğun boyutu odyometre ile anlaşılır. Üçüncü Evre Kulağın işitmediği seslerin frekansları çok genişlemiştir. Bozukluk konuşma seslerinin frekansına kadar ilerlediği için konuşma duyulmaz. Buna ek olarak kulakta uğultu vardır. İşçi gürültülü ortamdan uzaklaştırılsa da iyilik sağlanamaz ancak sağırlığın ilerlemesi durdurulmuş olur. 12
Gürültü İşitme kaybı tipleri İletim tipi işitme kaybı Algı tipi işitme kaybı İletim tipi işitme kaybı, kulak zarında ve orta kulak kemiklerinde meydana gelen kayıplardır. Algı tipi sağırlık, iç kulakta duyma hücrelerinde meydana gelen kayıplardır. 13
Gürültü Gürültü, insanda işitme kaybının yanı sıra aşağıda belirtilen zararlara da neden olur: Damarların daralması Damarların daralması Kas gerilmeleri Yüksek tansiyon Adrenalin artması Sinirlilik Konuşma yeteneğinin engellenmesi
Gürültü Çalışma ortamında personelin işitme duygu ve duyarlılığını koruyacak birimde ses şiddetini düşürerek koruyucu sağlık araçları kullanılabilir. Weston ve Adams tekstil fabrikasında bir yıl boyunca yaptıkları araştırmada kulaklık takan ve kulaklıktakmayan işçilerin ortalama haftalık çıktı miktarını incelemiş ve kulaklık takmakla gürültünün 96 dba'dan 10-15 dba kadar azaldığı buna karşılık çıktının ortalama %12 arttığını görmüşlerdir. 15
Gürültü Endüstride gürültünün sebep olduğu işitme kayıpları fizik etkenlerle ortaya çıkan meslek hastalıklarıgrubuna giren bir meslek hastalığıdır. 16
Gürültü Gürültü Zararlarının Meslek Hastalığı Sayılabilmesi İçin; Gürültülü iş te en az iki yıl Gürültü şiddeti sürekli olarak 85 Db. in üstünde olan işlerde en az 30 Gün çalışmış olmak gereklidir. Gürültü için yükümlük süresi 6 ayolarak belirtilmiştir. 17
Gürültü Yükümlülük Süresi Kanunla sağlanan yardımlardan yararlanabilmek için sigortalının meslek hastalığına sebep olan işinden fiilen ayrıldığı tarih ile meslek hastalığının meydana çıktığı tarih arasında geçecek azami süreye yükümlülük süresi denir. 18
Gürültü İşitme kaybına etki eden faktörler 1 - Gürültünün Şiddeti 2 - Gürültünün Frekansı 3 - Gürültüden Etkilenme Süresi 4 - Gürültüye Karşı Kişisel Duyarlılık 5 - Gürültüye Kalan Kişinin Yaşı 6 - Gürültüye Kalan Kişinin Cinsiyeti 19
Gürültü Genç ve sağlıklı bir insan kulağı, frekansı 20 Hz ile 20000 Hz arasındaki seslere duyarlıdır. İnsan seslerinin frekansı 175 Hz ile 7500 Hz arasında olup normal şartlarda konuşma şiddeti ise 25 db ile 65 db arasındadır. 20
Gürültü 145dB(A) Gürültü seviyeleri 100dB(A) 110dB(A) 50dB(A) 20dB(A) 0dB 21
Gürültü GÜRÜLTÜ DÜZEYİ FAKTÖR 0 db İşitme eşiği 20 db Sessiz bir orman 30 db Fısıltı ile konuşma 40 db Sessiz bir oda 50 db Şehir içinde bir büro 60 db Karşılıklı konuşma 70 db Dikey matkap 80 db Yüksek sesle konuşma 90 db Kuvvetlice bağırma 100 db Dokuma salonları 110 db Havalı çekiç, Ağaç işleri 120 db Bilyalı değirmen 130 db Uçakların yanı 140 db Ağrı Eşiği 22
Gürültü SES DÜZEYLERİ YÜKSEK DÜZEYDEKİ SESE ARASINDAKİ FARK EKLENECEK MİKTAR (db) (db) 0 3.0 2 2.6 3 1.8 4 1.5 5 1.2 6 1.0 7 0.9 8 0.8 10 0.4 12 0.3 14 0.2 16 0.1 23
Gürültü Noise Dosemeter (Gürültü Dozemetresi) Bu cihaz rahatlıkla taşınabilir boyutlarda,tek başına kullanılacak şekilde tasarlanmış olup, çalışanın üzerine takılarak ölçüm yapılır. Böylece bütün bir çalışma günü boyunca maruz kalınan gürültünün belirlenmesini sağlar.
Gürültü Integrating Sound Levelmeter (Entegre Ses Düzeyi Ölçer) Entegre Ses Düzeyi Ölçer, çevre ve işyeri gürültü ölçümlerinde kullanılan pratik bir alettir. 25 25
Gürültü Ölçüm sırasında dikkat edilecekler: Yansıtıcı yüzeylerden uzak durun. Gürültü kaynağından uygun bir uzaklıkta ölçümü yapın. 26
Gürültü Ölçüm "serbest alan" adı verilen uzaklıkta yapılmalıdır. Bu alanda gürültü kaynağından her uzaklığın iki katında ses düzeyi 6 dbdüşer. Ölçümü çalışma yerinde, çalışanın yanında yapın 27
Gürültü Geri plandaki gürültü düzeyini kontrol edin. Ses kaynağının çevresinde hiçbir engel olmamasına dikkat edin. 28
Gürültü İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün 22. maddesi: Ağır ve tehlikeli işlerin yapılmadığı yerlerde, gürültü derecesi 80 desibeli geçmeyecektir. Resmi Gazete de yayınlanan Gürültü Yönetmeliği: Buna göre, 8 saatlik iş günü için Maruziyet sınır değeri 87 db(a) olarak belirlenmiştir. 29
Gürültü Mesleki Sağlık ve Güvenlik Yasası (anlaşması) OSHA ya (Occupational Safety & Health Administration) göre değişik düzeydeki Sürekli Gürültülerin Etkisi Altında Kalınabilecek Süreler şunlardır: En yüksek gürültü düzeyi (dba) İzin verilen süre (saat/gün) 90 8 92 6 95 4 97 3 100 2 102 1,5 105 1 110 0,5 115 0,25 30
Gürültü ILO ve ülkemiz standartlarına göre: Max. Gürültü düzeyi Gürültüye maruz db(a) kalınan süre (saat/ gün) 80 16 85 8 90 4 95 2 100 1 105 1/2 110 1/4 115 1/8 31
Gürültü Gürültü ile: Kaynağında Gürültünün yayıldığı çevrede Gürültüden etkilenecek kişilerde alınacak önlemlerle mücadele mümkündür. 32
Gürültü Gürültü kaynağında alınabilecek önlemler: Kullanılan makinelerin, gürültü düzeyi düşük makineler ile değiştirilmesi. Gürültü düzeyi yüksek olarak yapılan işlemin, daha az gürültü gerektiren işlemle değiştirilmesi. Gürültü kaynağının ayrı bir bölmeye alınması. 33
Gürültü Gürültülü ortamda alınabilecek önlemler: Makinelerin yerleştirildiği zeminde, gürültüye ve titreşime karşı yeterli önlemlerin alınması. Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasına gürültüyü önleyici engel koymak. 34
Gürültü Gürültülü ortamda alınabilecek önlemler: Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasındaki mesafeyi artırmak. Sesin geçebileceğive yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplamak. 35
Gürültü Gürültünün etkisine maruz kalan kişide alınabilecek önlemler: Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması, Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması, Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucu kullanmak. 36
Gürültü Gürültünün zararlı etkilerinden korunabilmek için kulak koruyucularının doğru takılması önemlidir. Ayrıca hijyenik olmayan kulak koruyucularının kulağı tahriş edebileceği, kulak iltihabına yol açabileceğinden dolayı temizliğine ve bakımına da özen gösterilmelidir. 37
Gürültü Cinsi Pamuk Parafinli Pamuk Cam Pamuğu Kulak Tıkacı Kulaklık Azaltma Derecesi 5-16 db 20-35 db 7,5-32 db 20-45 db 12-48 db 38
Gürültü Akustik Kabinler Ses izolasyonunu sağlayabilmek için (presler gibi) gürültü kaynağını kapalı bir mekan içerisine hapsetmek veya çalışma mekanlarını ortam gürültüsünden izole etmek için modüler panellerden oluşturulan kabinlerdir. 39
Gürültü 40
Gürültü Gürültüyü doğduktan sonra azaltmaya çalışmak yerine, baştan önlemekçok daha kolay ve etkilidir. Planlama ile gürültü kontrolü, fabrika atölye vb. üretim alanlarında, işlemlerin ve tezgahların saptanması ve makinelerin yerleşimi aşamasında, ileride doğabilecek gürültüyü en aza indirecek şekilde alınabilecek önlemlerin tümünü içerir. 41
Gürültü Planlama ile gürültü kontrolü üç bölümde incelenebilir: İşlem ve tezgah seçimi Fabrika içi yerleşimi İleriye dönük önlemler almak 42
Gürültü Tıbbi Korunma Gürültülü işlerde çalışacakların, işe girişlerinde odyogramlarıalınmalı ve sağlıklı olanlar çalıştırılmalıdır. İş kazalarına karşı kesin denilebilecek yeteri kadar önlem alınabiliniyorsa, gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin çalıştırılması da düşünülebilir. 43
Gürültü Tıbbi Korunma Gürültülü işlerde çalışanlarda, gürültü şiddeti, frekans dağılımı ve maruziyet süresi dikkate alınarak; (iş hekiminin/iş güvenliği uzmanının tavsiye edeceği) belli aralıklarla/periyotlarla kulak odyogramları çekilmeli ve işitme kaybı görülenlerde gerekli tedbirler alınmalıdır. 44
OSHA Standardı 8 saat ve 90 dba yı baz olarak ortamdaki gürültü seviyesine bağlı çalışma süresinin tespit edilmesi için geliştirilmiş bir standarttır. T 8 = ( l 90 ) / 5 2 L, dba cinsinden gürültü seviyesi Yukarıdaki standardın varsayımı çalışanın tüm gün boyunca aynı gürültü seviyesinde çalıştığını varsaymasıdır. Bununla beraber çalışan günün belli bölümlerinde farklı seviyedeki gürültüye maruz kalabilir. Vardiyadan vardiya yapılan işin özelliklerine makine gürültüsü de değişebilir. Makineler belli periyotlarda hiç çalışmayabilir.
Bu faktörleri de dikkate alarak tüm gün boyunca gürültüye maruz kalmanın ölçülmesi için Zorlanma Dozajı (ZD) kavramı geliştirilmiştir. Gün boyunca farklı gürültü seviyelerinde ne kadarlık bir zaman geçirdiği hesaplanmalı, daha sonra ZD formülünde yerine konularak, çalışanın gün boyunca gürültüye maruz kalması yüzde cinsinden hesaplanmalıdır. ZD i C = i T i = i gürültü seviyesine maruz kalıalın zaman i gürültü seviyesi için PE değeğe her bir gürültü seviyesi için i=1...n Dozaj = D 100 n Ci C1 C2 = = = 100( + + i 1T T T i 1 2 C T 3 3 C... T n n )
Örnek: Çalışan 8 saatlik vardiya boyunca aşağıdaki gürültü seviyelerine mazruz kalmaktadır. 08:00-09:30 95 dba 09:30-11:30 90 dba 11:30-13:00 75 dba 13:00-15:00 95 dba 15:00-16:00 90 dba Her bir gürültü seviyesi için C i ve T i = PEL i değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. C i T i =PEL i 75 dba da 1.5 saat 64 saat 90dBA da 3.0saat 95dBA da 3.5saat Toplam 8 saat 8 saat 4 saat Dozaj = D = 100 i= 3 1 C T i i = 1.5 100 ( 64 + 3 8 + 3.5 4 ) = 127 % D değeri, 127>100 den büyük olduğu için çalışan risk altında çalışmaktadır.
Titreşim Mekanik bir sistemdeki salınım hareketlerini tanımlayan bir terimdir. İşyerlerinde makine ve tezgahlarda, kurulmuş sistemlerde veya binalarda meydana gelen titreşim çalışanların sağlık ve güvenliği için risk oluşturan bir unsurdur. 48
Titreşim Titreşim, araç, gereç ve makinelerin çalışırken oluşturdukları vibrasyon ve salınım hareketleridir. Çalışmakta olan ve iyi dengelenmemiş araç ve gereçler genellikle titreşimi olması gerekenden fazlasıyla oluştururlar. 49
Titreşim Amaç: İşçilerin mekanik titreşime maruz kalmaları sonucu ortaya çıkabilecek sağlık ve güvenlik risklerinden korunmalarını sağlamak için alınması gerekli önlemleri belirlemektir. 50
Titreşim Titreşimin iki fiziksel değişken ile şfade edilir: Frekans Şiddet 51
Titreşim Titreşimin Frekansı: Birim zamandaki titreşim sayısına, titreşimin frekansı denir. (Birimi: Hertz (Hz) dir.) 52
Titreşim Titreşimin Şiddeti: Titreşimin oluştuğu ortamda, titreşen enerjinin hareket yönüne dik, birim alanda, birim zamandaki akım gücüne, titreşimin şiddeti denir. (Birimi:m/s 2 ) 53
Titreşim Rezonans: Bir sisteme dışarıdan uygulanan kuvvetin frekansı sistemin doğal titreşim frekansına eşit olduğunda, titreşim hareketinin genliğinin çok büyük bir değere çıkmasıdır. 54
Titreşim Titreşim, vücudu etkileme biçimi yönünden iki şekilde incelenir: El-Kol titreşimi Bütün vücut titreşimi 55
Titreşim El Kol titreşimi: İnsanda el kol sistemine aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği için risk oluşturan ve özellikle de, damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimi ifade eder. 56
Titreşim El kol titreşimi için: Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyetsınır değeri 5 m/s 2 Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyetetkin değeri 2,5 m/s 2 57
Titreşim Genellikle el ve el parmakları ile kollara ulaşan titreşimleri oluşturan titreşim kaynakları: Taş kırma makineleri Kömür ve madencilikte kullanılan pnömatik çekiçler Ormancılıkta kullanılan testereler Parlatma ve rende makineleri 58
Titreşim Bütün vücut titreşimi: Vücudun tümüne aktarıldığında işçilerin sağlık ve güvenliği için risk oluşturan, özellikle de, bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimi ifade eder. 59
Titreşim Bütün vücut titreşimi için: Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyetsınır değeri 1,15 m/s 2 Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet etkin değeri 0,5 m/s 2 60
Titreşim Tüm vücudun, etkisi altında kaldığı titreşim kaynakları: Traktör ve kamyon kullanımı Dokuma tezgahları Yol yapım, bakım ve onarım makineleri 61
Titreşim Titreşim tek frekanslı ve sinüzoidal olabileceği gibi kompleks frekanslı ve rastgele bir tipte de olabilir. Sinüzoidal dalgalar, belli frekanslarla tekrar eden, belli genlikler arasında gidip gelen dalgalardır. İnsanlar, 1-1000 Hz. arasındaki titreşimleri algılarlar. 62
Titreşim İnsanlar, düşük frekanslı titreşimlere maruz kaldıklarında, sarsıntı hisseder. (<1 Hz) deniz tutması hissi oluşturur. (4-8 Hz) frekanslarda göğüs ağrıları, nefes darlığı, sırtın alt kısmında ağrı, görme bozuklukları oluşturur. Yüksek frekanslı titreşimlere maruz kaldıkların da ise, karıncalanma hatta yanma hissi duyarlar. (8-1000 Hz) parmaklarda duyarlılık ve maharet azalması. Beyaz parmak hastalığı. 63
Titreşim Titreşimin tıbbi ve biyolojik etkisi büyük ölçüde şiddetine ve maruz kalınan süresine bağlıdır. İnsan vücuduna belirgin etkisi olan titreşimin frekansı ise; 1-100 Hz. arasındadır. 64
Titreşim Titreşimin diğer etkileri: Bazı doku yapılarının deformasyonuna neden olur Solunum hızının artırır Oksijen ve enerji tüketimini artırır Performansta gerilemeye neden olur Sübjektif algılamada bozulmaya neden olur 65
Titreşim Kalp atım sayısını ve kalp basıncını artırır, (5 Hz. frekanslı titreşime maruz kalan kişilerin %50 sinden fazlasında kan basıncında artma görülmüştür) Merkezi sinir sistemi hücrelerinin fonksiyonlarında aksamaya neden olur. 66
Titreşim Titreşime, maruziyetsürerse, omuz başlarında ağrı, yorgunluk soğuğa karşı hassasiyet artması söz konusu olabilir. Titreşimle birlikte, 8-10 o C ısıya kısa süre maruziyette, parmaklarda ve avuç içinde beyazlaşma olabilir. 67
Titreşim Ön kol ve omuz kaslarında ağrılar görülebilir. Bütün vücudu titreşime maruz kalan bazı işçilerde disk kayması denilen bel ağrıları da meydana gelebilir. Fonksiyon bozukluğu olarak; zamanın uzaması, uyku bozuklukları, baş ağrısı ve yorgunluk görülebilir. 68
Titreşim Tüm vücudun veya el ve kolların titreşime maruziyeti sonucunda oluşan etki: Titreşimin frekansına Titreşimin şiddetine Titreşimin Yönüne Maruz kalınan süreye 69
Titreşim Tüm vücudun veya el ve kolların titreşime maruziyeti sonucunda oluşan etki: Titreşimin uygulandığı bölgeye ve uygulandığı bölgenin büyüklüğüne Titreşime maruz kalan kişinin yaşına cinsiyetine ve kişisel duyarlılığı ile genel sağlık durumuna bağlıdır. 70
Titreşim Maruziyetin önlenmesi veya azaltılması için şu yöntemler uygulanabilir: Mekanik titreşime maruziyeti azaltan başka çalışma yöntemleri Yapılacak iş dikkate alınarak mümkün olan en az titreşim oluşturacak uygun ergonomik tasarım ve uygun iş ekipmanı seçimi. 71
Titreşim Titreşimin zarar verme riskini azaltmak için, bütün vücut titreşimini etkili bir biçimde azaltan oturma yerleri ve el kol sistemine aktarılan titreşimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardımcı donanım sağlanması İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım programları 72
Titreşim İşyerlerinin ve çalışma yerlerinin tasarımı ve düzeni İşçilere, mekanik titreşime maruz kalmayı en aza indirecek şekilde iş ekipmanını doğru ve güvenli bir biçimde kullanmaları için uygun bilgi, eğitim ve talimat verilmesi 73
Titreşim Maruziyet süresi ve şiddetinin sınırlanması Yeterli dinlenme sürelerini kapsayan uygun çalışma programı Maruz kalan işçiyi soğuktan ve nemden koruyacak giysi sağlanması gerekmektedir 74
Titreşim Titreşim sonucu kemik-eklem zararları ve (anijionörotik) damar ve sinir sistemi bozuklukları Sosyal Sigortalar Sağlık Đşlemleri Tüzüğü ne ekli listede belirtilmiş olmasına rağmen; SSK istatistiklerinde, titreşimden ileri gelen meslek hastalıklarına rastlanılmamaktadır. Titreşimden oluşan meslek hastalığının yükümlülük süresi 2 yıldır. 75
Termal Konfor Termal konfor; genel olarak bir işyerinde çalışanların büyük çoğunluğunun sıcaklık, nem, hava akımı gibi iklim koşulları açısından gerek bedensel, gerekse zihinsel faaliyetlerini sürdürürken belli bir rahatlık içinde bulunmalarını ifade eder. 76
Termal Konfor Kapalı bir ortam içerisinde termal konfor rahatlığının hemen farkına varılmaz, ancak bir süre geçtikten sonra hissedilmeye başlanır. Eğer termal konfor koşulları mevcut değilse önce sıkıntı hissedilir, daha sonra rahatsızlık duyulur. 77
Termal Konfor İnsanın ortamla ısı alış verişine etki eden dört ayrı faktör vardır: Hava sıcaklığı Havanın nemi Hava akım hızı Radyant ısı 78
Termal Konfor Hava sıcaklığı: Ortamın sıcaklığınınya da soğukluğununbir ölçüsüdür. 79
Termal Konfor Nem: Havada bulunan su buharı miktarıdır. Üç tür nemlilikten söz edilebilir. Mutlak nem: 1 m3 havadaki su buharı miktarının gram olarak ağırlığı mutlak nem olarak tanımlanır. 80
Termal Konfor Maksimum nem: Belli bir sıcaklıkta ve belli bir basınç altında 1 m3 havanın taşıyabileceği en çok su buharı miktarına maksimum nem denir. Bağıl nem: Belli bir sıcaklıkta, belli bir hacim havada bulunan su buharı miktarının aynı sıcaklıkta ve aynı hacimdeki doymuş havada bulunan su buharı miktarına oranıdır. 81
Termal Konfor İşçi sağlığı açısından, bağıl nemin önemi büyüktür. Bir işyerinin bağıl nemini değerlendirilirken sıcaklık, hava akım hızı gibi diğer termal konfor şartlarının da göz önünde bulundurulması gerekir. Genel olarak bir işyerinde bağıl nem %30 ile % 70 olmalıve bu sınırları aşmamalıdır. Yüksek bağıl nem (%70-%100) ortam sıcaklığının yüksek olması halinde bunalma hissine neden olur ve kişinin çalışma gücünü düşürür. Yüksek bağıl nem, sıcaklığın düşük olması halinde ise üşüme ve ürperme hissi verir. 82
Termal Konfor Radyant ısı: Çevredeki cisimlerden yayılan ısı enerjisidir. İşyerinde işin gereği olarak sıcak yüzeyler bulunabilmekte ve bu yüzeylerden ısı radyasyonu olabilmektedir. Ocak ve fırınlardan önemli miktarlarda radyant ısı yayılır. 83
Termal Konfor Hava akım hızı: İşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızı temin edilmesi gerekir. Ancak, hava akım hızı iyi ayarlanmalıdır. 84
Termal Konfor Sıcaklık: Kuru termometre Nem: Kata termometreler, Higrometreler Radyant Isı: Glob termometre Hava akım hızı: Anemometre 85
Termal Konfor İnsanların bulundukları ortamlardaki hissettikleri sıcaklık, kuru termometre ile ölçülen sıcaklık değil, fizyolojik olarak hissettikleri sıcaklıktır. Bu sıcaklık ise; içinde bulunulan ortamdaki kuru termometre ile ölçülen sıcaklık, ortamdaki hava akım hızıve havanın nemine bağlı olarak oluşan sıcaklıktır. Bu üç faktörün etkisi altında duyulan sıcaklığa efektif sıcaklık denir. 86
Termal Konfor Efektif sıcaklığın ölçülmesi için, Kuru termometre sıcaklığı, Ortamdaki hava akım hızı, Yaş termometre sıcaklığı ve Bu iş için hazırlanmış nomograma ihtiyaç vardır. 87
Termal Konfor Eşdeğer efektif sıcaklık değerleri Sıcaklık (C) Bağıl nem % Hava akım hızı (m/s Efektif sıcaklık (C) 25 100 0,1 26 100 0,5 28 100 2,0 30 100 5,5 27 75 0,1 29 50 0,1 25 32 25 0,1 28 80 0,1 32 45 2,0 37 10 3,0 88
Termal Konfor Düzeltilmiş Efektif Sıcaklık Efektif sıcaklık değerleri radyant sıcaklığı dikkate almaz.efektif sıcaklık bileşenlerine radyant sıcaklığın eklenmesiyle düzeltilmiş efektif sıcaklık değeri elde edilir. Bunun için yine efektif sıcaklık nomogramı kullanılır. 89
Termal Konfor Değişik işyerlerinde çalışanların %80 ine yakın büyük çoğunluğunun, ısı hissi bakımından kendilerini en rahat durumda hissettikleri bölgenin tespitine çalışılmış ve termal bölge kavramı ortaya çıkmıştır. 90
Termal Konfor Termal konfor bölgesi, iş yapma ve faaliyetini sürdürme açısından en rahat durumda olabilmek için gerekli termal konfor koşullarının üst ve alt sınırları arasındaki bölgedir. Bu bölgeye etki eden çok sayıda faktör vardır. Bu faktörlerin değişmesine bağlı olarak termal konfor bölgesi de az ya da çok değişiklikler gösterir. 91
Termal Konfor Ortam sıcaklığı Ortamın nem durumu Ortamdaki hava akımı Yapılan işin niteliği (hafif iş, orta iş, ağır iş) Çalışanın giyim durumu Çalışanın yaşı ve cinsiyeti Çalışanın beslenmesi Çalışanın fiziki durumu Çalışanın genel sağlık durumu 92
Termal Konfor Hafif işlerde rahat çalışma için sıcaklık, hava akım hızı ve bağıl nem değerleri. Isı Hava akım hızı Bağıl nem 19.0-21.0 0 C 0,1 %30-70 19.5-21.5 0 C 0,2 %30-70 21.5-23.5 0 C 0,5 %30-70 23.5-25.0 0 C 1,0 %30-70 93
Termal Konfor Yapılan işe göre çalışma ortamı sıcaklıkları (%50 nem seviyesinde): Faaliyetin şekli Hava sıcaklığı ( 0 C) Oturarak yapılan hafif el işleri 21 Oturarak yapılan hafif kol ve el çalışmaları 20 Ayakta yapılan ağır kol isleri 17 Çok ağır işler 15-16 94
Termal Konfor Faaliyet Türü Hava Sıcaklığı C Hava Nemi % min max min max Hava Hızı m/dak Zihinsel faaliyetleri içeren işler 18 24 40 70 0.1 Oturarak manuel işleri hafif tempoda yapma Ayakta manuel işleri hafif tempoda yapma 18 24 40 70 0.1 17 22 40 70 0.2 Ağır fiziksel çalışma 15 21 30 70 0.4 Sıcak iş ortamlarında çalışma 14 20 30 60 0.5 95
Termal Konfor Aşırı sıcaklığın üretim üzerinde de olumsuz etkisi vardır: Efektif Sıcaklık; 29 C olursa, performans %5 düşer. 30 C " " % 10 31 C " " % 17 32 C " " % 30 " 96
Termal Konfor Bir kişi ile çevresi arasındaki net ısı alış-verişi şu şekilde tanımlanabilir: H = M ±R ±C -E ±D (Isıl Denge) Burada : H: Vücut ısı depolama yükü M: Metabolik ısı kazancı R: Radyant veya enfraruj (kızılötesi ışın) ısı yükü C: Konvektif ısı yükü E: Evaporatif (buharlaşma- terleme) ısı kaybı D: Kondaktif ısı yükü (direk temas) {yüzme, dalma } 97
Termal Konfor H : Vücudun ısı yüküdür Eğer, H pozitif ise ısı kazancı, negatif ise ısı kaybı, meydana gelir. H sıfır ise vücudun ısı dengesi sabit kalır ve çalışanlara konforlu bir ortam sağlar. 98
Termal Konfor M: Metabolit ısı kazancıdır Vücudun bazal ve fiziksel çalışması sırasında açığa çıkar ve her zaman H yi pozitif yönde etkiler. 99
Termal Konfor R: Radyantenerjidir Isı merkezinden ışınan elektromagnetik enerji yayılması şeklinde oluşur. Ortama bağlı olarak, insan radyantenerji kaynağı olarak ısı yayabilir (soğuk ortamlarda) veya ısı (sıcak ortamlarda) kazanabilir. Bu nedenle, R pozitif veya negatif olabilir. 100
Termal Konfor C: Konvektif ısı yüküdür Isı enerjisinin hava molekülleri yoluyla yayılması sonucunda meydana gelir. Ortam sıcaklığı, cilt sıcaklığından fazla ise cilt sıcaklığı artacak, tersi ise cilt sıcaklığı düşecektir. Konvektifısı, H yipozitif veya negatif olarak etkiler. 101
Termal Konfor E: Buharlaşma (terleme) yoluyla vücuttan atılan ısıdır. Her zaman vücudun ısı yükünü negatif olarak etkiler ve ısı kaybı sağlar. 102
Termal Konfor D: Vücudun herhangi bir madde ile direkt teması yoluyla ısı kazanması veya kaybetmesidir. D pozitif veya negatif olabilir. 103
Termal Konfor Termal konfor için: Isı kaynağı tecrit edilmeli Uygun havalandırma sistemi yapılmalı İşçilere ısıdan koruyucu iş elbiseleri, eldiven, önlük verilmeli. 104
Termal Konfor Termal konfor için: Radyant ısı mevcut olduğunda: ısı kaynağı ile işçiler arasında ısıyı geçirmeyen ve yansıtan ekranlar konulmalı, bunun mümkün olmadığı hallerde ısı kaynağı ile işçi arasında aşağıdan yukarıya verilen tazyikli hava ile bir hava perdesi teşkiledilmeli Fazla sıcak olan yerlerde işçiler dönüşümlü çalıştırılmalı 105
Termal Konfor Termal konfor için: Terle kaybedilen tuz ve su ile telafi edilmeli Bu işlerde çalışan işçilerin işe giriş muayenesi çok iyi yapılmalı, kalp hastası olanlar bu işlerde çalıştırılmamalı. 106
Termal Konfor 107
Termal Konfor 108
Aydınlatma İnsanın duyusal ve algısal verileri kapsamında, aydınlatma ile görsel algılama önemli bir yer tutmaktadır. Bütün algılamaların % 80 ile %90 ı görme ile gerçekleşmektedir. Bu nedenle çalışanların optimal aydınlatma koşullarında çalışması onların göz sağlığı ve görme yeteneğini koruması açısından önemlidir. 109
Aydınlatma Işık şiddeti: Nokta şeklindeki kaynağın belirlenmiş yönde ışık yayını. (mum) Işık akısı: Bir kaynağın belirli bir açı içerisinde yaydığı ışık miktarı. (lümen) 110
Aydınlatma Aydınlanma şiddeti: Bir yüzey üzerine düşen ışık akısının yoğunluğu. (lüks) Eğer 1 metrekarelik bir alana düşen ışık akısı 1 lümen ise aydınlatma şiddetine 1 lüx denir. 111
Aydınlatma Parlaklık: Işığın ışıklı cisimden yayılması veya bir yüzeyden yansımasını algılama ölçüsüdür. (apostilb) Kontrast: İki parlaklığın oranıdır. 112
Aydınlatma Kötü aydınlatma sonucunda gözde: Okülomotor değişiklikler[1] Oküler ağrı[2] Kaşıntı Göz yaşarması Gözlerin uyum ve konverjans yeteneğinin[3] azalması Baş ağrısı, renk yanılgıları Azalan verim, artan ıskarta, artan iş kazaları Azalan insan performası, artan yorgunluk [1] Okülomotor Değişiklik: Gözdeki refleks hareketlerinin değişmesi [2] Oküler Ağrı: Göz kasındaki ağrılar [3] Konverjans Yeteneği: Yakına odaklama 113
Aydınlatma İyi aydınlatma, görmede çabukluk ve doğruluk; zaman kazancı sağlarken, yetersiz aydınlatma, verim düşüklüğünün yanı sıra işçinin morali ve fiziksel sağlığı üzerinde kötü sonuçlar ortaya çıkaracaktır. 114
Aydınlatma Yaş gruplarına göre nesnelerin net olarak görülebildiği en yakın mesafe: 16 yaş için 8 cm 32 yaş için 12,5 cm 44 yaş için 25 cm 50 yaş için 50 cm 60 yaş için 100 cm 115
Aydınlatma İyi Bir Aydınlatma Düzeninin Özellikleri 1-) Aydınlatma şiddeti Aydınlatma şiddeti yapılan işle bağlantılıdır. Aydınlatma şiddetinin yükselmesi İnsan performansının artmasına, yorgunluğun azalmasına Daha az ıskarta ve iş kazasına Bazı işlerde performansın %15-40 arasında artışına Işık gereksinimlerinin yaşla birlikte artma gösterdiği gözönüne alınmalıdır. 116
İşlemler Montaj ve kalite kontrolde Aydınlatma Önerilen lüx - kaba isler 200 - vasat incelikte isler 400 - ince isler 900 - çok ince isler 2000 Dokuma ( pamuklu ve yünlü) - hafif dokumalar 400 Normal - koyu renkli görme dokumalar için önerilen aydınlatma düzeyi 900 - dokumada kalite kontrolörnekleri 1300 Metal levha isleri 400 Plastik sekil verme ve levha işleri 400 Ağaç isleri - kaba dograma 200 - rende tezgahta incelikli makina işleri 400 - ince tezgah işleri, makina ve cilalama işleri 600 Mikroelektronik 7500 117
Aydınlatma 2-) Eş Düzey Aydınlatma Sürekli olarak bulunulan bir ortamda aydınlık farkları büyük olursa gözün sürekli adapatasyonu gerekir ki bu da görme performansının düşmesine neden olur. Gün ışığı ile aydınlatmada, yüksek ölçüde eşdüzeylilik çalışma yerinde bakış alanına giren gökyüzünün yüksek ışık yoğunluğu ile kapalı alanın içindeki çok düşük yoğunluğu arasındaki büyük fark nedeniyle engellenir. Pencerede teknik önlemler (Jaluzi veya özel cam kullanımı) Tavan duvarlarının uygun şekilde boyanması 118
Aydınlatma 3-) Göz kamaşmasının sınırlandırılması Görme alanındaki çok yüksek ışık yoğunluğu farklılığından ayrı olarak Işık kaynağına doğrudan bakmak Parlak yüzeylerden yansıma dolayısıyla göz kamaşır. Kamaşma ışık kaynağının görme alanındaki konumuna ve ışık kaynağının görülebilir yüzeyine bağlıdır. 119
Aydınlatma Göz kamaşması görmeyi güçleştirip çalışma kapasitesini düşürmekle kalmayıp kazaların artmasına da neden olur. Devamlı göz kamaştıran ışık altında çalışma ise, göz bozukluklarına yol açabilir. Bu nedenle istenmeyen göz kamaşmalarından gözü korumak gerekir. 120
Aydınlatma Aydınlatma üzerinde durulması gereken hususlardan biri de görüş alanı içinde görmeyi engelleyen ya da rahatsızlık yaratan ışığın parlaklığıdır. Bu parlaklık doğrudan ya da yansımayla olabilir. Göz kamaşmasının önlenmesi için, ışık görüş hattının yeterince yukarısına yerleştirilir veya donuk (opak) ya da yarı şeffaf bir malzeme ile kaplanır. 121
Aydınlatma Işık kaynağındaki herhangi bir kirlilik, kaynağın yaydığı ışığın miktarını önemli derecede azaltır. Işık kaynaklarının tozlanması, aydınlatmanın altı ayda % 50 azalmasına, tozlu ortamda ise daha çok azalmasına neden olur. 122