10 AĞUSTOS 1914, PAZARTESİ

10 AĞUSTOS 1914, PAZARTESİ 10 Ağustos Pazartesi gününün ilk saatlerinde Goeben ve Breslau Donusa adasında kömür ikmaline devam ederken Saat 01 de İstanbul daki Alman deniz ataşesi Albay Humann ın İzmir de bulunan General gemisi aracılığı gönderdiği mesaj alındı. Bu mesajda Amiral Souchon un emrindeki gemilerle Çanakkale boğazı ağzına gelmesi ve mayın tarlasından geçebilmek için kılavuz alarak boğazdan içeri girmesi isteniyordu. Bu mesaj üzerine ikmal işlemlerine son verilerek 415 ton kömür alan Goeben ve 150 ton kömür alabilen Breslau sabah saat 06 da Donusa dan ayrıldı ve 18 knot hız ile Çanakkale yönünde yol almaya başladılar. Amiral Souchon Humann a gönderdiği mesajda Saat 17 de Çanakkale boğazına varacağını, buna göre gerekli hazırlıkları yapmasını bildirdi. Alman gemilerinin Donusa da kömür ikmali yaptığı sıralarda Amiral Milne emrindeki üç muharebe kruvazörü (Inflexible, Indomitable, Indefatigable) ve Weymouth hafif kruvazörü ile Saat 04 sularında Maleas burnuna vardı. Amiral Milne Alman gemilerinin batıya kaçışını engellemek üzere Indomitable ve Indefatigable muharebe kruvazörlerini sancak gemisi olan Inflexible ın sancak ve iskele tarafına 12 mil aralıkla yerleştirmişti. 14 knot hız ile kuzeydoğu yönünde hareket eden filonun önünde Weymouth hafif kruvazörü keşif harekatı gerçekleştiriyordu. Saat 09.28 de Milne batıya döneceklerini düşündüğü Alman gemilerine bir tuzak kurmak üzere gemilerine aşağıdaki emirleri verdi: Muharebe kruvazörleri hızlarını 10 knota düşürecek Inflexible Kitnos adasının güney ucundaki Dimitri burnu açıklarına gidecek Indomitable Kea adasının kuzeyine yönelecek ve 5 mil açığında konuşlanacak Indefatigable Serifos a yönelecek ve 5 mil açığında konuşlanacak Weymouth 17 knot hız ile Milos a yönelecek ve Sifnos kanalından geçerek Syros a giderek oradaki İngiliz konsolosundan bilgi alacak. Amiral Milne planlarını Alman gemilerinin tekrar batıya döneceği veya İskenderiye deki İngiliz gemilerine saldırdıktan sonra Süveyş kanalından kaçmayı deneyebileceği olasılığına göre hazırlıyordu. İkinci varsayıma karşı bir önlem olarak Milne Kahire ye telgraf çekerek Alman gemilerinin Süveyş kanalından geçmesine kesinlikle izin verilmemesini istedi. Uluslararası Süveyş Kanalı anlaşmasına aykırı bu durum Amiral Milne in ne kadar çaresiz kaldığını göstermektedir. Milne hala Alman gemilerinin İstanbul a gidebileceğine ihtimal vermiyordu oysa o sabahki Times gazetesinde Petersburg kaynaklı bir haberde Alman gemilerinin Çanakkale ye gittiği yazıyordu. Goeben ve Breslau ın hareket yönünün giderek kesinleşmesi üzerine Alman gemilerini elinden kaçıracağını anlayan İngiliz Donanma Karargahı nda panik hakimdi. Donanma karargahı toplanan bilgiler ışığında Alman gemilerinin İstanbul a gitmeyi deneyeceğinden neredeyse emin olmakla birlikte bu bilgi Amiral Milne e iletilmedi. Saat 10.30 da Milne e çekilen bir mesajla acilen iki hafif kruvazörün daha arama çalışmalarına katılması emredildi. Aynı sıralarda Inflexible Goeben in telsiz telgraf sinyalini almaya başladı. Kuvvetli gelen bu sinyalleri Goeben in güneye yöneldiği ve Adriyatik teki Avusturya-Macaristan donanması ile birleşmeyi 103

deneyeceği şeklinde yorumlayan Milne Alman gemilerinin önünü kesmek üzere filosunu güneybatıya yönlendirdi. Pazartesi öğle saatlerinde Alman ve İngiliz gemilerinin konumu İngiliz gemileri Alman gemilerinin zıt yönünde güneye doğru yol alırken Goeben in telsiz telgraf sinyalleri güçlendi. Tamamen atmosferik olayların etkisiyle oluşan bu durum Amiral Milne tarafından Alman gemilerinin Cervi kanalından geçmeye çalıştığı şeklinde yorumlandı. Saat 11.50 de Weymouth a verilmiş olan Syros adasına gitme emri iptal edildi ve Serifos, Syros, Kea üçgenini araştırdıktan sonra filoya katılması emredildi. 7 Ağustos Cuma sabahı Gloucester hafif kruvazörü ile Alman gemileri arasındaki çatışmaya şahit olan Sicilia yolcu gemisi Pazartesi sabahı İstanbul a ulaştı. Geminin yolcuları arasında Amerikan elçisi Morgenthau nın kızı ve damadı da bulunuyordu. Öğleden sonra Alman elçisi Wangenheim ve Avusturya-Macaristan elçisi Pallavicini Amerikan elçiliğine gelerek Amerikan elçisinden kızıyla görüşmek için izin istediler. Wangenheim Alman gemilerinin durumu ve rotası hakkında her türlü detayı öğrenmeye çalıştı ve duyduklarından memnuniyetini gizlemedi. Saat 13 sularında tekrar Goeben in telsiz sinyallerini alan İngiliz gemileri her an Goeben ile karşılaşmayı umuyordu ancak sinyallerin giderek zayıflaması üzerine hatasını anlayan Amiral Milne saat 15.10 da hızını kesti ve rotasını tekrar kuzeydoğuya çevirdi. Saat 17.34 de Weymouth a orijinal emir gereği Syros adasına giderek İngiliz konsolosundan bilgi alması emredildi. Ancak artık çok geçti çünkü Saat 16 sıralarında Alman gemileri Çanakkale boğazına gelmiş ve Tekke burnu açıklarında kılavuz talep eden flama çekerek boğaza giriş izni beklemeye başlamışlardı. Alman gemilerinin Çanakkale boğazı açıklarında belirmesiyle Müstahkem Mevki komutanlığında bir telaş başladı. Durum derhal telgraf ile İstanbul a bildirildi. Müstahkem Mevki komutanlığı İstanbul dan talimat beklerken Amiral Souchon ingiliz filosunun peşinde olduğunu tahmin ederek sabırsızlanıyordu Artık geri dönüş olmadığını bilen Souchon giriş izni verilmemesi durumunda 1911-12 104

Trablusgarp harbi sırasında İstanbul da görev yapan ve bu nedenle Çanakkale boğazının mayın düzenini bilen bir subayına güvenerek her durumda boğaza girmeye karar vermişti. Harbiye Nazırı Enver Paşa nın kurmay başkanı Albay Kress von Kressenstein Çanakkale Müstahkem Mevki komutanlığından gelen telgrafı Enver Paşa ya çıkardı ve Alman gemilerinin geçişine derhal izin verilmesi gerektiğini söyledi. Enver Paşa önce böyle bir izni tek başına veremeyeceğini söylediyse de Kressenstein in ısrarı üzerine gemilerin geçişine izin verileceğini söyledi. Bununla da yetinmeyen Kressenstein Goeben ve Breslau ı takip eden İngiliz filosunun boğaza girmeye teşebbüs etmesi durumunda bu gemilere ateş açılarak engel olunmasını talep etti. Enver Paşa bu talebe de olumlu yanıt verdi. Alman gemilerinin boğaza girmesi için gerekli iznin İstanbul dan gelmesi ile Gayret-i Vataniye torpidobotu boğazdan çıkarak açıkta beklemekte olan Goeben e yaklaştı ve kendisini takip etmesini istedi. Boğaz dan içeri alınan Goeben ve Breslau Nara koyuna demirlediler. Amiral Souchon her türlü ihtimale karşı Goeben ve Breslau ın kömür ambarlarını dolu tutmak istiyordu. Bu nedenle Alman gemileri derhal kömür ikmali yapmak istediklerini Müstahkem Mevki komutanlığına bildirdiler. Bu sırada Nara da Boğazın kapatılması nedeniyle beklemekte olan İngiliz ve Fransız yük gemileri arasında Osmanlı donanması için kömür getirmiş olan bir İngiliz yük gemisi bulunuyordu. Müstahkem Mevki komutanlığı tarafından bu geminin kaptanına kömürü Alman gemilerine aktarması bildirildi ancak düşmanına kömür vermek istemeyen İngiliz kaptan buna yanaşmadı ve yükünü iskeleye boşalttı. Daha sonra bu kömür mavnalarla iskeleden Alman gemilerine taşındı. Saat 18.50 sularında Çanakkale deki İngiliz konsolos C.E.S. Palmer İngiliz Donanma karargahına bir telgraf çekerek meslektaşı Alman konsolosun Goeben ve Breslau olduğu sanılan iki Alman gemisini karşılamak üzere boğaz girişine hareket ettiği haberini gönderdi. Aynı konsolos daha sonra çektiği telgrafta Goeben ve Breslau ın saat 20.30 da Çanakkale boğazına girdiğini duyurdu. Bu mesajlar İngiliz Donanma karargahına ancak 22.45 sularında ulaşacak ve kodlama işlemleri nedeniyle ancak ertesi sabah saat 10 sularında Birinci Deniz Lordu tarafından görülecekti. Alman gemilerinin boğazdan girişine izin verilmesi için gerekli talimatı gönderen Enver Paşa akşam saatlerinde Sadrazam Said Halim Paşa nın yalısına gitti. Bu sırada yalıda Dahiliye Nazırı Talat Bey, Bahriye Nazırı Cemal Paşa, Maliye Nazırı Cavid Bey ve Meclis-i Mebusan Reisi Halil Bey bulunuyordu. Enver Paşa yalıdakilere olayı bir oğlumuz oldu şeklinde duyurdu ve Alman gemilerine Çanakkale boğazından giriş izni vermesini müttefik bir ülkeye ait gemilerin göz göre göre imha edilmesine göz yumulamayacağı şeklinde açıkladı. Daha sonra yalıda bulunanlar arasında Alman gemilerine ne yapılacağı tartışılmaya başlandı. Birkaç saat süren tartışma sonucu Goeben ve Breslau ın silahlarından arındırılması kararına varıldı. 105

Pazartesi günü akşamüstü Alman gemileri Çanakkale açıklarında Talat ve Halil Beyler Tarabya daki Alman elçiliğine (yazlık) giderek bu kararı büyükelçi Wangenheim a bildirdiler ancak Wangenheim bunun anlamsız olacağını çünkü Alman gemilerini kabul ederek Osmanlı devletinin savaşta hangi tarafı tutacağının belli olduğunu ve bu durumda bu gemilerin savaşa hazır tutulmasının daha mantıklı olacağını savundu. Talat ve Halil beyler 1 saat sonra Said Halim Paşa nın yalısına döndüler ve Wangenheim ın düşüncelerini yalıdakilere açıkladılar. Bunun üzerine tartışma tekrar alevlendi. Enver Paşa Alman elçisinin haklı olduğunu savunurken Said Halim ile Cemal Paşa ve Cavid Bey tarafsız kalma taraftarıydı. Gecenin ilerleyen saatlerinde muhtemelen Halil Bey Alman gemilerinin Çanakkale ye gelmeden önce bir sözleşme çerçevesinde Osmanlı devleti tarafından satın alınmış olabileceği fikrini ortaya attı. Yalıdakiler tarafından benimsenen bu fikri tebliğ etmek üzere Wangenheim yalıya çağrıldı ve kendisine üç koşulla Alman gemilerinin savaşa hazır şekilde kalabileceği belirtildi: 1. Gemiler Marmara da gözden uzak bir sahada (Tuzla) demirleyecek 2. Goeben ve Breslau gerçekten satılmış gibi Osmanlı devletine devredilecek 3. Rusya ya karşı Bulgaristan ile bir ittifak sağlanana kadar gemiler Karadeniz e çıkmayacak. Wangenheim Boğaz da demirli Alman ikmal gemisi Corcovado dan telsiz yoluyla Goeben de bulunan filo komutanı Amiral Souchon a ulaşarak gemilere Osmanlı bayrağı çekmesini bildirdi. Wangenheim ayrıca Corcovado ya Amiral Souchon ı 106

İstanbul a getirmek üzere Çanakkale ye hareket etmesini bildirdi. Wangenheim Goeben in henüz İstanbul a gelmesini politik açıdan uygun bulmuyordu. Alman gemilerinin Çanakkale boğazından içeri girdiğinden habersiz İngiliz gemileri Siklades adaları arasında dolaşıyordu. Weymouth hafif kruvazörü Syros adasına uğramış ancak limanda hiçbir Alman gemisi görememişti. Amiral Milne Alman gemilerinin Çanakkale boğazından içeri girdiğini ancak ertesi gün öğrenecekti. Goeben muharebe kruvazörünü gösteren bir Alman kartpostalı ve Harbiye Nazırı Enver Paşa nın kurmay başkanı Albay Kress von Kressenstein 10 Ağustos günü Goeben Çanakkale boğazı açıklarında, mürettebat heyecan içinde 1918 yılına kadar çıkamayacakları boğaza bakıyor (Kaynak: Jochen Kruesmann) 107