1 AYDINLATMA TÜRLERİ
Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Suni Aydınlatma Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri İç Aydınlatma Dış Aydınlatma Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Fizyolojik Aydınlatma Dekoratif Aydınlatma Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma Dikkati Çeken Aydınlatma 2
Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Doğal aydınlatmanın kaynağı Güneş tir. Doğal ışıktan doğru ve ekonomik olarak yararlanılması için; Pencere ve ışık rafları Işık tüpleri (fenerleri) Binaların güneş ışığına göre doğru yönde ve biçimde yerleştirilmesi Doğal ışığın yapay ışıkla birlikte kullanılması doğal aydınlatmanın konularına girer. 3
Hava Durumu Yaz aylarında güneşte (saat 12) Yaz aylarında bulutlu havada (saat 12)1 Yaz aylarında oda pencere önünde (saat 12) Yaz aylarında odada içerilerde (saat 12) Dolunaylı gecede Berrak yeni doğmuş ayda Aydınlık Düzeyi 100.000lüks 18.000lüks 2.500lüks 300lüks 0,25lüks 0,01lüks 4
Doğal Aydınlatma (Gün Işığı Uygulamaları) Gün ışığı; pencere, tavan penceresi, güneş tüpleri ve ışık rafları (Architectural light shelf) kullanarak gündüzleri binalar (pasif günışığı aydınlatma) için ana ışık kaynağı olarak kullanılır. Işık rafları 5
Binalarda enerji tüketiminin ana bileşenlerinden biri olan yapay ışık kaynaklarının yerine gün ışığının kullanımı enerji tasarrufu sağlayabilir. Işık tüpü uygulamaları 6 http://webtv.hurriyet.com.tr/2/19608/0/1/camasir-suyu-ile-isik-urettiler.aspx
Hamam Aydınlatması Cami Aydınlatması 7
Çatı ışıklığı Panteon, Roma Çatı penceresi Copper Box, mekandaki enerji kullanımını azaltmak için ışık tüpleri kullanır. 8
Çatı penceresi Çatı ışıklığı 9
Suni Aydınlatma Suni (yapay) aydınlatma bugün hemen hemen yalnız elektrikli ışık kaynakları ile sağlanır. Suni Aydınlatma Suni ışığın üretimi, Kullanımı ve dağıtımı, Ekonomisi ve ölçülmesi, Aydınlatma tesislerinin tasarımı Işığın insan bünyesindeki etkilerini suni aydınlatmanın temel konuların oluşturur. 10
Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri İç Aydınlatma Kapalı yerlerin aydınlatılması Ev, okul, hastane, fabrika, tiyatro, sinema ve benzeri yerlerin aydınlatılması Bu aydınlatma türünde, armatür tipine ve yerleştirilmesine bağlı olarak, çalışma düzlemine direkt olarak ulaşan ışığa ilaveten tavan ve duvarlardan yansıma yolu ile de erişebilir. Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Işığın %60'dan fazlası çalışma düzlemine doğrudan ulaşır. Endirek (Dolaylı) Aydınlatma: Işığın %60'dan fazlası çalışma düzlemine yansıma yoluyla ulaşır. Karma Aydınlatma: Işığın %40 ile %60 arası 11 fazlası çalışma düzlemine yansıma yoluyla ulaşır.
İç Aydınlatma Örnekleri 12
Dış Aydınlatma Açık yerlerin aydınlatılmasıdır. Yol, meydan, park, spor sahaları, rıhtım ve benzeri yerlerin aydınlatılması Ender örnekler dışında, ışık aydınlatılacak yüzeye direkt gelir. Son yıllarda armatür üzerine bir yansıtıcı yerleştirilerek endirekt aydınlatma uygulamaları yapılmıştır ancak bakım, işletme ve ekonomik sebeplerden dolayı yaygınlaşmamıştır. 13
Dış Aydınlatma Örnekleri 14
Aydınlatma Çeşitleri Genel Aydınlatma (Ambient or general lighting): Binaların baştan başa ışıklandırılmasıdır. Çevre aydınlatma olarak bilinen genel aydınlatma konforlu derecede bir parlaklık yayar. Bireyin görme kapasitesini yüksek tutar ve güvenli bir şekilde yürüyebilmesini sağlar. Bu avize duvar veya tavan armatürleri, gömme veya ray sistemli aydınlatma ve bahçenize yerleştireceğiniz fenerle tamamlanabilir. 15
Görev Aydınlatma (Task lighting): Okuma dikiş, yemek yapma, ev ödevi, hobiler, oyunlar ajandanızın kontrolü gibi spesifik görevleri gerçekleştirmede yardımcı olur. Bunu gömme ve ray sistemi sarkıt aydınlatma ve taşınabilir ampullerle sağlayabiliriz. Görev aydınlatma göz kamaştırıcı olmaktan ve gölgelerden kaçınmalı ve göz yorgunluğunu önleyecek kadar parlak olmalıdır. 16
Vurgu Aydınlatma (Accent light): Dekorasyon şemasının bir parçası olan vurgu aydınlatma resimlere, büstlere, bitkilere ve buna benzer diğer uygun estetik dekorlara aydınlatma sağlar. Bu sisteme, duvarınızın dokusuna kumaşına veya dış mekan mimarisine dikkat çekmek için yer verilir. Vurgu aydınlatma, odaklama noktasında, etrafındaki genel aydınlatmanın üç katı kadar bir ışığa ihtiyaç duvar. Bu tür bir aydınlatma ray sistemleri, gömme veya duvar aplikleri tarafından uygulanır. 17
18
Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Fizyolojik Aydınlatma Ana amaç, cisimlerin şekil, renk, ayrıntılarıyla olduğu gibi, rahat ve hızla görülmesidir; estetik duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer oluşturulması hedeflenmez. Ayrıca aydınlatma tesisinin ekonomik olması da çok önemlidir. Metal işleme atölyesi, depo, otoyol, tünel aydınlatması bu türün örneklerindendir. 19
Dekoratif (Süsleyici) Aydınlatma Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla olduğu gibi göstermek değil, daha çok estetik etkiler ve sıcak bir atmosfer oluşturmaktır. Gece kulübü aydınlatması bu grubun en iyi örneğidir. 20
Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla rahat ve hızla görülmesi olduğu gibi, estetik duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer oluşturulmasıdır. Aydınlatma tesisinin ekonomikliği ikinci plandadır. Bu tür aydınlatmada düzgünlük ihmal edilir, ihtiyaç olunan kısımlarda daha yüksek aydınlık seviyesi sağlanır. Ev, otel, lokanta, bahçepark aydınlatması bu sınıfın örneklerindendir. 21
Dikkati Çeken Aydınlatma Amaç, dikkati çekmektir. Bunun için yüksek parıltılar, renkli ışıklar, değişken ışıklı şekiller ve/veya yanıp sönen düzenler kullanılır. Bu arada estetik ve dekoratif elemanlardan da geniş ölçüde yararlanılır. Reklam panoları bu gruptandır. 22
Aydınlatma Çeşitleri Işığın geliş yönüne göre aydınlatma şekilleri; dolaysız, yarı dolaysız, yarı dolaylı, yarı dolaysız ve karma (homojen) olarak sınıflandırılmaktadır. Işık yeğinliği dağılımı, yayımlanan ışık akısının sınırsız varsayılan yararlı düzleme düşecek biçimde olan ışıklıkların oranı Direk (Dolaysız) aydınlatmada %90-100, Yarı Direk (Yarı dolaysız) aydınlatmada %60-90, Yarı Endirekt (Yarı dolaylı) aydınlatmada %10-40, Endirekt (Dolaysız) aydınlatmada %0-10 Homojen (karma) aydınlatmada bu oran %40-60 23
Aydınlatma Türü Işık Akısı Dağılım Oranı (%) Direk Endirekt Direk 90-100 0-10 Yarı Direk 60-90 10-40 Serbest (Karma) 40-60 40-60 Yarı Endirek 10-40 60-90 Endirek 0-10 90-100 24
25
Direk Endirek Direk - Endirek Dağıtılmış Direk Endirek Yarı Direk Yarı Endirek Dağıtılmış Işık dağılımının metotları 26
Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Tanımı: Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır. Özellikleri: Direk aydınlatmada, yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür. Sistemin bu şekilde olması nedeniyle verim oldukça yüksektir; fakat ışığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu ve oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Kullanılan aydınlatma aygıtlarının doğru ve homojen yerleşimi ile bu sorunlar ortadan kaldırılabilir. Uygulama Şekli: Direk aydınlatmada ışık kaynakları belli bir askı boyuyla monte edilir. Askı boyu oda mimarisine ve ışık dağılımına eşit olanak sağlayacak şekilde seçilmelidir. Direk aydınlatma için tasarlanmış tüm aygıtların yansıtıcı özelliği vardır. Kullanım Yerleri: Direk aydınlatma özellikle koyu 27 renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna sahip hacimlerde tercih edilebilecek aydınlatma tekniğidir.
Işık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır 28
Yarı Direk (Yarı Dolaysız) Aydınlatma: Tanımı: Kaynaktan çıkan ışığın bir kısmı (%10-%40) yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine gelir. Bu sistem sonucunda direk aydınlatma modellerine kıyasla daha yayınık bir aydınlatma oluşur. Bununla birlikte aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de yumuşatılır. Işığın bir kısmı (%10-%40) yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine gelir 29
Endirek (Dolaylı) Aydınlatma Tanımı: Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakınının (%90-%100) dolaylı olarak aydınlatma düzlemine ulaştığı aydınlatma modelidir. Özellikleri: Dolaylı aydınlatmada, ışığın birçok noktadan yansıyarak yüzeye gelmesi, görsel konfor ölçütlerini olumlu yönde etkiler. Hacim içerisinde gölgelenme yok denecek kadar azdır ve oda içerisindeki aydınlık şiddeti dağılımı homojendir. Kaynaktan ışığın doğrudan yüzeye gelmemesi nedeniyle de kamaşma olmayacaktır. Uygulama Şekli: Dolaylı aydınlatma yapılan mekânlarda ışık akısının dolaylı olarak (tavan ve duvarlardan yansıyarak) yüzeye ulaşması nedeniyle iç yüzey çarpanlarının yüksek olasına dikkat edilmelidir. Beraberinde iç yüzeylerde oluşabilecek kirlenme nedeniyle, kayıpların artmasını engellemek için yüzey temizlikleri belirli periyotlarla 30 yapılmalıdır.
Işık akısının tamamına yakınının (%90-%100) dolaylı olarak aydınlatma düzlemine yollanır. 31
Yarı Endirek (Yarı Dolaylı) Aydınlatma Tanımı: Aygıttan çıkan ışık akısının büyük bir kısmının (%60-%90) endirekt olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma modeli, yarı endirekt aydınlatma olarak tanımlanır. Işık akısının büyük bir kısmının (%60-%90) endirekt olarak çalışma düzlemine ulaşır. 32
Karma (Yayınık - Dağıtılmış) Aydınlatma Tanımı: Aygıttan çıkan ışık akısının hemen hemen eşit oranlarda dolaylı ve dolaysız olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma biçimi, yayınık aydınlatma olarak tanımlanır. Özellikleri: Yayınık aydınlatmada ışık kaynakları çıplak veya küresel yayıcı aygıtlarla birlikte kullanılır. Yayınık aydınlatmada, yüzey yansıtma faktörleri diğer aydınlatma modellerine oranla daha önemlidir. Ayrıca sistem verim düşümünün etkisini azaltmak için aygıtların bakım ve temizlikleri sıklıkla yapılmalıdır. Kullanım Şekli: Yayınık aydınlatma, gölge oluşumlarının az olması ve yayınık bir aydınlık dağılımı elde edilmesi nedeniyle özellikle konutlarda öncelikli olarak tercih edilir. 33
Işık akısının hemen hemen eşit oranlarda dolaylı ve dolaysız olarak çalışma düzlemine ulaşır. 34
Aydınlatma Türü Direk Yarı Direk Serbest (Karma) Yarı Endirek Endirek Özellikleri Kullanım Yerleri Örnek Armatürler Işık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır. Yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür. Verim oldukça yüksektir. Işığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu Oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar Direk aydınlatma modeline göre daha yayınık bir aydınlatma. Aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de yumuşatılır. Kamaşma ve gölgelenmeler olabilir. Gölgeler orta ve orta-yumuşaktır. Kamaşma tehlikesi çok azdır. Üstü açık yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış armatürler Gölgeler yumuşak, kamaşma tehlikesi yoktur. Işık kaynakları çıplak olduğundan bakım ve temizlik gerektirir. Gölgeler çok yumuşak, kamaşma tehlikesi yok Özellikle koyu renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna sahip hacimlerde Fabrika, Atölye gibi tavanları yansıtmayan, duvarları az yansıtan yerler. Tavanı az orta yansıtan yerler Tavan ve duvarın yansıtması en az orta olan yerler, Konutlar Tavan yansıtması orta - iyi ve duvar yansıtması en az orta olan yerler Tavan yansıtması iyi olan yerler Endüstriyel Flüoresan, Yüksek Tavan Armatürleri, Spot Armatürler Altı açık, yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış armatürler Hol avizeleri Tijli Armatürler, Opal camlı glop armatürler Avizeler Işığı yukarıya 35 yönlendiren, yansıtan malzemelerden yapılmış armatürler
KAYNAKLAR Muzaffer ÖZKAYA, Aydınlatma Tekniği, Birsen Yayınevi Adem ÜNAL, Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları, Birsen Yayınevi Volkan ERDEMİR, Aydınlatma Tekniği Ders Notları www.wikipedia.org www.emo.org İlgili Şartname ve Yönetmelikler 36