SEYHAN BARAJ GÖLÜNDE YÜZER AĞ KAFESLERDE İKİNCİ ÜRÜN OLARAK ERKEK TİLAPİA YETİŞTİRİCİLİĞİ

SEYHAN BARAJ GÖLÜNDE YÜZER AĞ KAFESLERDE İKİNCİ ÜRÜN OLARAK ERKEK TİLAPİA YETİŞTİRİCİLİĞİ Suat DİKEL Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Balcalı Adana dikel@cu.edu.tr Özet Seyhan Baraj gölünde yüzer ağ kafeslerde balık üretiminin 5-6 yıllık bir geçmişi vardır. Hali hazırda göl alanında faaliyet gösteren işletmelerce yılın belli bölümlerinde sadece alabalık yetiştiriciliği yapılmaktadır. İşletme tipleri; genellikle küçük ölçekli aile tipi işletme modellerine uygun projelerdir. Ancak geçen 5 yıl bu işletmelerin sadece alabalık üretmesinin işletmelerin su sıcaklığı nedeniyle 6 ayının boş kalmasına neden olduğunu göstermiştir. Bununla beraber kalan süre boyunca kafeslerden bir şekilde yararlanılması düşüncesi belirmiştir. Bölgede havuz koşullarında yaklaşık 30 yıldan bu yana, kafeslerde de 5 yıldır yetiştiricilik denemeleri yapılan tilapianın gölde tek cinsiyet (erkek bireylerin) yetiştiricilik denemeleri yapılmış ve oldukça kayda değer sonuçlar bulunmuştur. Fakat tilapianın sadece su sıcaklığının uygun olduğu dönemlerde (yılın 6 ayında) kafeslerde yetiştiriciliğinin yapılabilmesi, tek başına tilapia yetiştiriciliğinin de kafes işletmesinin rasyonel olarak kullanılmasına yetmediği kanısı uyandırmıştır. Bu nedenlerle alabalığın üretimini ardından işletmenin üretim sezonu sonunda, ikinci ürün olarak erkek tilapiayı yetiştirmesinin işletme açısından çok daha karlı olabileceği, yapılan bir çok çalışma ile ortaya konmuştur. Anahtar kelimeler: İkinci ürün, Kafes, Seyhan Baraj gölü,tilapia, Alabalık. Abstract Cage aquaculture has a 5-6 year history in the Seyhan Dam Lake. By the fish farms located in dam lake at the present, only trout culture carried out certain part of the year. The type of the farms in the dam lake is small scale. The last five years indicate that because of the high water temperature, the trout production can be kept only half of the year. In addition to that farms are out of order the rest of the year. Moreover the thought of benefiting from the farms raised. The tilapia culture in Turkey has been kept in pond conditions for 30 years and has been investigated in floating cages for five years. Recently monosex culture (male) is underresearch in cage conditions and the valuable results are found. But water temperature of the lake makes it possible to product tilapia for the half of the year. At the end of the season of the trout production depending on these reasons by many researches it s demostrated that as a second crop production of male tilaipia could be more beneficial in regard of the farm. Key words: Second crop, Cage, Seyhan Dam Lake, Tilapia, Trout Giriş Adana Seyhan Baraj gölünde özellikle kış ve ilk bahar aylarında su sıcaklığı alabalık üretimine oldukça elverişlidir. Özellikle mevsim dışı yumurta üretimindeki sorunlar çözülüp gerekli teknik eksiklikler ortadan kaldırılarak yaz yumurtası elde edildikten sonra kasımaralık aylarında fingerlik boyda alabalık yavrularının gölde yüzer ağ kafeslere stoklanması ile 100-120 günlük peryotta ekonomik olarak yetiştiricilik faaliyeti yapılabilmektedir. Bunun ötesinde bu tür bir üretimin ardından 50-60 g lık balıkla başlanan diğer bir safhada 75 günlük

bir dönemde Pazar boyunun üzerine bile çıkılabilmektedir (Alev ve Dikel 2003). Her ne kadar Adana gibi önemli bir metropol pazara oldukça yakın bir yerde üretim yapılıyor olsa da, su sıcaklığının arttığı dönemlerde (ki bu dönem yaklaşık 5 yada 6 ayı kapsamaktadır) sistemin boş kalması, işletmenin ve personelin değerlendirilememesi yaz aylarında ek bir üretimi gündeme getirmiştir. Türkiye de su ürünleri yetiştiriciliğinin içsularda başlamasına ve mevcut potansiyelin de yüksek olmasına karşın iyi değerlendirilmediği söylenebilir. Son yıllarda içsularda alabalık yetiştiriciliği ağırlık kazanmış ve günümüzde hem bölgemiz hem de ülkemiz açısından son derece önemli bir hale gelmiştir. 1996 yılı verilerine göre toplam alabalık üretimimiz 18.510 ton/yıl (6), 1998 yılında 34.630 tona (2), 2003 yılı verilerine göre yetiştiricilikle alabalık üretimi 40 bin ton/yıl a ulaşmıştır (DİE, 2004). Alabalık üretimi Türkiyenin toplam yetiştiricilik miktarının %55 ini oluşturmaktardır. Balık yetiştiriciliğinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla büyük bir potansiyele sahip olan baraj göllerinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TÜGEM) ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (DSİ) arasında 1994 yılında yapılan bir protokolle ağ kafeslerde su ürünleri yetiştiriciliğine başlanmıştır. Bu amaçla baraj göllerinin yüzey alanının %1 i kafes balıkçılığına ayrılmıştır. 2004 yılı verilerine göre baraj göllerinde etkin halde 4777 ton/yıl kapasiteli 72 tesis bulunmaktadır. Ayrıca 2003 yılında denizel ortamda da 1194 ton alabalık üretilmiştir (DİE, 2004). Global olarak yetiştirilen Tilapia miktarı ise; 1999 da 1 milyon ton civarından, 2004 yılına gelindiğinde 1.677 milyon ton a çıkmıştır (FAO,2005). Özellikle hayvansal protein açığını kapatmak amacıyla Çin de yapılan yatırımlar ve projeler sonunda üretim, çok önemli düzeyde bir sıçrayışla ön sıralara çıkmıştır. Günümüzde başta ABD ve AB ülkeleri olmak üzere yeni, geniş ve alım gücü yüksek bir pazarın ortaya çıkması söz konusudur. Yapılan araştırmalar ve gelştirilen üretim teknikleri yardımıyla farklı bölgelerde benzer iklimli ülkelerde önemli üretim değerlerine ulaşılmıştır. Bunların başında Afrikada Tanzanya, Uzak Doğuda Tayvan, Orta Amerikada Kostarika ve Honduras, Güney Amerikada Venezüella ve Ekvador önemli üreticiler arasında görülmektedir. 2000 li yılların başında ABD de büyük restoran zincirlerinin beyaz et ve balık eti için tilapia yı tercih etmesiyle dünya piyasasında dış satımı yapılan tilapia üretiminin önemli bir bölümünü (%88) sadece ABD talep etmiştir. Sadece bu ülkenin bir yıllık tilapia ithalatı 2000 yılında yaklaşık 101.4 milyon Doları bulmuştur (Vannuccini, 2001). Tilapianın kafes koşullarında özellikle su sıcaklığının uygun olduğu yaz aylarında, sahip olduğu bir çok üretim kolaylığı nedeniyle üreticiye rahatlıkla önerilebileceği seyhan baraj gölünde yapılan bir çok araştırmayla kanıtlanmıştır (Dikel 2005

c). Tilapia yetiştiriciliğinde karşılaşılan en önemli sorunlar, soğuğa dayanıksızlık, aşırı çoğalma ve besi performansı düşük dişi bireylerdir. Yapılan bir çok çalışma bu sorunların çözümüne yöneliktir. Kafes sistemlerinin tilapia yetiştiriciliğinde kullanımı da yine bu sorunların çözümünü hedefler. Ağ kafeslerin bu amaçla kullanılması hem aşırı çoğalmayı, hem de kısa sürede (kış gelmeden) Pazar boyuna yetiştirilmesi konusunda önemli avantajlar sunmaktadır. Monoseks (Tek cinsiyet) Yetiştiricilik Yetiştiricilikte tek cinsiyetin kullanımı modern yetiştiriciliğin en çarpıcı yenilikleri arasındadır. Bu teknikte seçilen erkek yada dişi bireylerden oluşan biomasın her iki cinsiyetin karışık olarak yetiştirilmesinden önemli ölçüde avantajlı olması söz konusudur. Özellikle bir cinsiyetin diğerinden önemli düzeyde daha verimli olduğu türlerde (salmonlarda, chiclidae lerde, Xiphophorus larda ) erkek veya dişi bireylerin salt olarak birinin üretilmesi yada üretimde her ikisi birden üretilse de bir diğerinin elemine edilerek sadece birinin yetiştirilmesi tercih edilir. Cichlidae familyasına ait türlerde erkek bireylerin dişilere göre %30 a varan oranlarda daha yüksek canlı ağırlık kazanabildikleri bildirilmektedir (Puriginin ve ark 1975). Bu nedenle tilapya yetiştiriciliğinde tek cinsiyete dayalı yetiştiricilik yapılırken erkek bireyler tercih edilmektedir. Tek cinsiyet üretimin uygulanmasında erkek birey elde etmek için genellikle şu üç metod kullanılır.(a) Erkek ve dişi yavruların genital papillalarındaki farklılıktan yararlanılarak ayırım, (b) hormon kullanarak cinsiyetin saptırılması ve (c) %100 erkek melez birey verecek iki türün kullanılması (Guerrero 1982). Belirtilen üç metodun da bir birleri üzerine avantaj ve dez avantajları mevcuttur. Elle cinsiyet ayırımı kolay ve pratik bir uygulama gibi görünse de tilapyaların çok erken çağlarda cinsiyetlerini ayırt etmek hatalı sonuç verebilmesi ile birlikte oldukça zor bir uygulamadır (Hulata ve ark 1982). Bu nedenle erkek ve dişilerin ayrımı yerine sadece erkek birey elde etmenin yolları araştırılmıştır. Tek cinsiyet elde etmenin diğer yolları hormon ile cinsiyet saptırma ve melezlemedir (Balarin ve Haller 1982). Bu iki methodun üstünlükleri halen tartışılmaktadır. Bir çok araştırmacı hormon kullanımının avantajlarını savunurken, kimi yazarlar da melez bireylerin üstün performansının yetiştiricilikte çok avantajlı sonuçlara ulaşabildiğini bildirmişlerdir (Turner 1984). Şekil 1 Tekcinsiyet yetiştiriciliğin potansiyel yararlarını göstermektedir (Beardmore, ve ark., 2001). Tilapya yetiştiriciliğinin geçmişi 4000 yıl öncelere dayanırken kafes sistemlerinde yetiştirilmesine 1970'li yılların başında A.B.D.'nde O.aureus yetiştiriciliği ile başlanmıştır (Pagan, 1969, Suwanasart, 1972). Türkiye'de tilapya yetiştiriciliğinin geçmişi 1970'li yılların

sonuna denk gelmektedir. Bu süreden bu yana tilapya yetiştiriciliği konusunda çok önemli ilerlemeler kaydedilmiş olmasına karşın pazar boyunun 250g civarına geliştirilmesi konusunda hali hazırda bazı sorunlar mevcuttur. Bunların başında iklim özelliklerinden dolayı besleme periyodunun kısa olması gelmektedir. Ilıman iklim koşullarına sahip bölgelerde tropikal iklim hayvanlarının üretiminde tek sezon olanakları ile bir sınırlama söz konusudur (Tidwell ve ark 2000). Özellikle su sıcaklığının 27 0 C civarında olduğu dönemlerde çok iyi bir büyüme özelliğine sahip tilapyaların bu değerin altında ve üstünde büyümelerinde önemli bir düşme gözlenmektedir (Dikel 1995). Bunun sonucunda da pazarda rekabet gücü düşük bir ürün elde edilmektedir. Pazar boyuna getirmek için seçilen ''ikinci yıl yetiştiricilik''te karşılaşılan aşırı çoğalma probleminin de üretici tarafından hemen çözülmesi çok kolay görünmemektedir. Tüm bu sorunlara çözüm olarak gösterilen kafes sistemlerinde yapılan yetiştiricilikle hem yüksek verim hem de sürenin daha rasyonel kullanıldığı bildirilmektedir (Yi ve ark. 1996). Türkiyede Kafes sistemlerinde tilapia yetiştiriciliği konusunda 2000 li yılların başında öncü çalışmalar Seyhan Baraj Gölünde Dikel ve ark. (2001) tarafından başlatılmıştır. Yapılan çalışmalarda değişik tilapia türleri cinsiyet ayrımı yapılmadan kısa bir besi süresi sonrası Pazar boyuna getirilmeğe çalışılmıştır. Ancak kafes sistemlerinde kışlatılmış bireylerle de olsa Pazar boyuna ulaşmanın çok kolay olmadığı belirtilmiştir. Özellikle dişi bireyler kafeslere stoklandıktan kısa bir süre sonra üreme aktivitelerine başlayarak canlı ağırlık kazancınca önemli düzeyde azalma olduğu gözlemlenmiş ve aynı kafeste oldukça farklı boyda bireyler hasat edilmiştir. Bu durum hem hasatta ürün homojenitesini, hemde ekonomik yem kullanım etkinliğini bozmaktadır.

Şekil 1. Tek cinsiyet Yeiştiriciliğin Potansiyel Yararları Tilapia yetiştiriciliğinde erkek bireylerle dişilerin yetiştiriclikte performanslarını karşılaştırma amacıyla çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bunlara en iyi örnek olarak şu çalışmalar verilebilir. Lovshin ve ark. (1990a), Cizelge 1 de gösterildigi gibi O.hornorum erkekleri ile O.niloticus dişilerini çiftleştirmiş ve elde ettikleri %100 erkek melezleri hem tek cinsiyet olarak hem de dişilerle birlikte yetiştirmişler ve araştırmada %26 ham protein içeren yemle 3 ay boyunca haftada 6 gün yemleme yapmış ve aşağıdaki sonuçları bulmuşlardır. Lovshin ve ark. (1990 b) 5 g lık O.niloticus yavrularını erkek ve dişi karışık olarak toprak havuzlara 5000 ve 10.000 adet/ha olacak şekilde stolçiamış ve yavrulara ilk 79 günde canlı ağırlıklarının %10 ve ardından 104. gune kadar canlı ağırlığın %5 i kadar yem vermişlerdir. Araştırmacıların elde ettikleri veriler Çizelge 2 de gösterilmiştir. Dikel ve ark. (1994), Çukurova Üniversitesinde O.aureus x O.niloticus melezlemesi ile %70 e yakın erkek birey elde etmişlerdir. Elde edilen melezler 6.5 adet/m ve 11.5 adet/m olarak iki farklı yoğunlukta stoklanmış ve balıklar %25 ham protein içeren yemle canlı ağırlıklarının %5, %4 ve %3 ü üzerinden 120 gün sureyle beslenmişlerdir. Araştırma sonunda 6.5 adet/m stoklanan gruptan 98.7±3.1 g ortalama canlı ağırlığı olan (6415 kg/ha) ürün elde

edilirken, diğer gruptan 72.4±2.1 g ortalama canlı ağırlığı olan (8326 kg/ha) ürün elde edilmiştir. İki grup arasındaki fark, istatistiki bakımdan önemli bulunmuştur (P<0.01). Dikel (1997) Ç.Ü. Su Ürünleri Fakültesinde 56 gramlık kışlatılmış O.aureus X O.niloticus melezlerinin 200 m 2 lik havuzda 4 m 3 lük yüzer kafeslerde iki farklı stok oranı (10-18 adet/m 3 ) uygulamış ve 90 gün sonra 18 adet/m 3 stoklanan kafesten 145-150 g lık hibritler elde ederken 10 adet/m 3 stoklanan kafesten 200 g lık bireyler elde edebilmiştir. Bu çalışmada 1 m 3 den 2.0 ile 2.16 kg ürün elde edilmiştir. Dikel (2001) yaptığı araştırmada Oreochromis aureus erkekleri ile Oreochromis niloticus dişileri çiftleştirilerek elde edilen, %80 i erkek olan melez yavrular ebeveyn grupların saf yavruları ile karşılaştırmalı olarak yetiştirilmiştir. Denemede 3 g lık yavrular kullanılmış ve deneme 120 gün sürmüştür. Bu süre sonunda melez yavrular 135,5±1,93 g, O. aureus yavruları 105,34± 0,06 g, O niloticus yavruları ise 90,62±0,18 g canlı agırlıga ulaşmışlardır (P<0.05). Çizelge 1 Toprak Havuzlarda Uç Farklı Cinsiyet Oranında (%100 erkek, %2.5 dişi ve %5 dişi) 9 ay Beslenen Tilapia stoklarındaki Erkek Tilapia Melezlerinin Gelişme Değerleri (Lovshin ve ark.. 1990a).

Dikel ve ark (2003) Seyhan baraj gölünde yüzer ağ kafeslerde L-carnitine destekli yem ve normal ticari sazan yemi ile 90 gün süreyle beslenen 9-10 g lık kışlatılmış Nil tilapyalarının (Oreochromis niloticus) besi performansları ve büyüme parametreleri değerlendirilmiştir. Deneme sonunda L-carnitine destekli yemle beslenen grup 151,86±27,19 g canlı ağırlığa ulaşırken kontrol grubunun ortalaması 141,80±24,83 g olarak belirlenmiştir (P<0.05). Yem değerlendirme oranı bakımından grupların ulaştıkları değerler (1,16±0,31 ve 1,20±0,28) arasında önemli bir fark görülmemiştir (P>0.05). Elde edilen hasat bakımdan L- carnitine destekli gruptan 10,022±0,08 kg/m 3 ürün elde edilirken kontrol grubundan 8,933± 0,09 kg/m 3 ürün sağlanmıştır (P>0.05). Çizelge 2 Erkek ve Dişi Karışık Yetiştirilmesiyle Elde Edilen Ağırlık, Toplam Hasat Miktarı.Erkek ve Dişi Oranları. Günluk Buyume ve Yem değerlendirme oranları (Lovshin ve ark.,1990 b). Dikel (2005c) Kafes sistemlerinin kullanılmasıyla tilapiaların et kalitesinde de belli bir yükselme kaydetmek mümkündür. Zira tilapialar doğaları gereği çamurlu ortamları tercih etmekte, havuzun dip bölgelerine çeşitli zamanlarda giriş çıkış yapmaktadırlar. Genellikle havuzların dip bölgeleri ile hasat çukurunda oluşan kötü kokulu ortama girişleri veya

saplanışlarıyla bu bölgenin kokusu ve tadını kendi etlerine sindirmektedirler. Ayrıca hasat sırasında da bu bölgeleri tercih eden tilapiaların hasadı oldukça zor olmakla birlikte bir çok kaybın olması durumu da söz konusu hale gelmektedir. Kafes sistemlerinin kullanılması ile bu tip bir çok uygulama problemi de ortadan kalkmaktadır. İkinci Ürün Olarak Erkek Tilapia Üretimi Bu amaçla yapılan üretimde esas ikinci yıla aktarılacak erkek bireyler elde etmeye yöneliktir. Kışaltılmış erkek bireylerle üretime başlandığında oldukça olumlu sonuçlara ulaşmak olasıdır. Erkek birey elde etmenin bilinen bir kaç yolu uygulanmaktadır. Bunlar konunun başında da değinildiği gibi ya erken çağlarda hormonlarla erkekleştirme, yada melezleme yoluyla erkek birey elde etmeye yöneliktir. Bunalrın dışında belli bir boya gelen yavruların özellikle kışlatıldıktan sonra elle genial açıklıktaki farklılıktan yararlanarak (şekil 2 v 3 ) erkeklerin seçilmesi şeklinde uygulanır. Şekil 2 ve 3. Elle Cinsiyet Ayırımı

Bu konuda yapılmış en son çalışma olan ve oldukça çarpıcı sonuçlar ortaya çıkarması bakımından Dikel ve Özbiçer in 2003 yılında Seyhan baraj gölünde yaptığı (henüz basılmamış) çalışma gerçekten de önem taşımaktadır. Bu çalışmada toplam 70 günlük besi süresi sonunda 20-25 g başlangıç ağırlığındaki Nil tilapiaları 1m 3 lük deneysel kafeslerde (%5 canlı ağırlıkları oarnında %45 ham protein içerikli yemle) beslenerek erkek ve dişi bireylerin tek ve karışık yetiştirildiklerinde büyüme performansları ve YDO nın ne olacağı konusunda önemli ip uçları elde edilmiştir. Elde edilen bulguların neredeyse tamamı erkek nil tilapialarının yetştiricilik açısından daha avantajlı olduğu sonucunu ispat eder niteliktedir. Erkek tilapialar deneme sonunda 154,53±15,52 g a ulaşırken, dişiler 63,13±10,66 g a ulaşabilmiştir (P<0.05). Her iki cinsiyetin birlikte yetiştirildiği grubun ortalama final ağırlığı ise 102,85±3,35 g olarak belirlenmiştir. Denemeden de görüldüğü üzere tilapia yetiştiriciliğinde tekcinsiyetin perfomansı kafes ortamında çok daha net bir biçimde ortaya çıkmaktadır. Yetiştiricilik işletmelerinin en önemli giderlerinden biri olan yem giderinin kontrol altında tutulması, azaltılması ve rasyonel kullanımı gerçek başarının ve ekonomik üretimin başlıca ögelerini oluşturmaktadır. Bu nedenle hangi balık türü olursa olsun yetiştiriciliği sırasında kullanılan yemi en iyi biçimde ete çevirmesi ve kaliteli bir ürün vermesi beklenir. Balıklarda bu durumu etkileyen faktörlerden biri olan cinsiyet farkı Dikel ve Özbiçerin yaptığı bu denemede ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ulaşılan sonuçlara göre erkekerin (1,49±0,07), karışık cinsiyete (1,89±0,05) oranla ortalama %25 civarında daha iyi yem değerlendirdiği saptanmıştır. Erkekler karışık gruba göre %26,84, dişilere göre %29,53 oranında daha az yem tüketerek deneme sonunda ulaşılan canlı ağırlığa erişmişlerdir. Bu sonuçlara göre erkek bireylerin dişilere göre yaklaşık olarak üçte bir oranında daha az yem harcadıkları iddia edilebilir. Bu oran işletme dönemi giderleri açısından (eğer üretim dönemi sonunda cinsiyetlerin aynı boyda hasat edileceği kabül edilirse) salt erkek yetiştiren bir işletme yem giderinden yaklaşık %30 civarında tasarruf yapmış olacaktır. Bir kg yemin 1$ civarında olduğu günümüzde 30 ton/yıl kapasitesi olan bir işletmenin yem giderleri ve yapabileceği tasarruf çok kolayca hesaplanabilir. Sonuç olarak tilapia yetiştiriciliğinde salt erkek birey ile üretim yapmak bu sayılan unsurladan dolayı son derece açıktır. İster birinci yıl yetiştiriciliği isterse ikinci yıl yetiştiriciliği yapılacak olsun yine de erkeklerin seçilmesi yada salt erkek birey elde ederek üretim yapmak sadece bölgemiz için değil dünyanın her bölgesi için geçerlidir. Ancak bazı gerçeklerin tartışılmadan sonuca bağlanmaması gerekir. Bu tür bir üretimin sahip olduğu en önemli zorluk bu boyda balıkların bulunması ve cinsiyet ayrımının net bir biçimde (hatasıza

yakın) yaplabilmesi gerekir. Yeteiştiricilikte kullanılan bir çok metodla erkek birey elde edilmektedir. Bunların başında hormon uygulamaları ve melezleme çalışmaları gelmektedir. Özellikle tilapia yetiştiriciliğinde üzerinde çok çalışılan bir konu olmasının yanı sıra kullanılan metodların zaman içinde ortaya çıkan eksiklikleri yada sakıncaları hala tartışılır haldedir. Özellikle hormon uygulamaları; gelişen çevre bilinci ve bilinçli tüketici özellikleri nedeniyle tilapianın bir sofralıkbalık oluşu ve direkt insan gıdası olarak tüketiliyor olması özelliğinden dolayı çok eleştirilmekte ve bir çok üretici tarafından artık vazgeçilme aşamasına gelinmiştir. Doğal yada katkısız ürün, tüketici isteği ve genel kalite kriterleri arasında yerini almaya başlamıştır. Bununla birlikte uzun yıllardır tercih edilen yada araştırmalara konu olan melezleme ile tek cinsiyet birey üretimi bir çok zorlu aşamalara sahiptir. Bunların başında ; tek cinsiyet balık elde etmek, tamamen eldeki anaçların saflığına bağlıdır. Özellikle melezleme çalışmasında kullanılacak türlerin hiç bir biçimde karışık olmaması gereklidir. Bu nedenle saf anaçların kullanımı ve bu anaçaların elde tutulası işletmeler için oldukça zordur ve deneyim gerektirir. Bunların dışında bunlara alternatif olarak denememizde kullandığımız yöntem olan elle cinsiyet ayırımı, her hangi bir katkı maddesi içermemesi ve anaçaların saf olma zorunluluğu gibi dar boğazlara sahip değildir. Ancak bu yöntemin de bazı sıkıntıları vardır. Bunların başında ayrımı yapılacak bireylerin belli bir boya gelmiş (özellikle kışlatılmış olması) gerekir. Özellikle 20-30 g ın altnda ayrım çok kolay yapılmaz. Ayrıca bu işlemi yapacak personelin deneyimli olması ve seri olarak yapabilmesi gereklidir. Ayrımı yapılacak birey sayısı yada üretim kapasitesi göz önüne alındığında kışlatılacak yavru sayının artması, kışlatma ünitesinin kapasitesi, kullanılacak su miktarının artması gibi durumlarda planlama daha da zor olabilmektedir. Fakat bu zorluklara rağmen bu çalışmada tüm grup bireylerinin kışlatma ünitesinde erkek ve dişi olarak ayrılması bir saati geçmemiştir. Bu nedenle bu yöntem, bu tür bir üretimde önerilebilir gibi görünmektedir. KAYNAKLAR Alev,V., Dikel,S., Tilapia- a successful second crop to trout. Fish Farmer International File. Vol. 17 No.1 Jan- Feb.p.12-14.(2003) Balarin, J.D and Haller, R.D., 1982. Intensive Culture of Tilapia in Tanks, Raceways and Cages.Crom Helm London. 265-357. Beardmore, J.A., G.C. Mair G.C., Lewis, R.I. 2001. Monosex male production in finfish as exemplified by tilapia: applications, problems, and prospects. Aquaculture 197: 283 301 DİE.2004. Su Ürünleri İstatistikleri. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Ank. (Basılmamış).

Dikel, S., Tekelioglu, N., Polat, A., 1994. İki Tilapia türünün (Oreochromis aureus x O.niloticus) melezlenmesi ve elde edilen melez yavruların iki farklı stok oranında gösterdikleri gelişme performansları. Ç. Ü. Z. F. Dergisi 25.kuruluş yılı özel sayısı. s.283-294. Dikel, S. 1995. İki Tilapia türü olan Oreochromis aureus ve Oreochromis niloticus ve bunların Melezlerinin Çukurovada havuz koşullarında yetiştirilmesi, çeşitli büyüme performansları ile karkas ve besin özelliklerinin karşılaştırılması. Doktora Tezi. Ç.Ü. Fen Bil. Enst. Dikel, S. 1997. Effect of Different Stocking Densities on Growth of Hybrid Tilapia (Oreochromis aureus x Oreochromis niloticus) in Cages Standing in Concrete Ponds. Turkish journal of Veterinary and Animal Scienses. Vol 21, (3):247-250. Dikel,S.,2001. İki farklı Tilapia türü olan Oreochromis aureus ve Oreochromis niloticus ile bunların Melezlerinin Çukurova da havuz koşullarında yetiştirilmesi ve büyüme performansları ile karkas ve besin özelliklerinin karşılaştırılması. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi. Vol.18 No:3-4. Dikel, S., Alev, M. V., Kır, M., Kiriş, G. A. 2001. The possibility of culture of tilapia fry (Oreochromis aureus ) in Hapa cages in Seyhan Dam Lake.XI. Uulusal Su Ürünleri Sempozyumu. 04-06 Eylül. Hatay M.K.Ü.Su Ürünleri Fak. Vol 2: 573-578. Dikel,S.,Alev,V.,Kiriş,G,Çelik,M. 2003. Kafes Koşullarında L-Carnitine nin Nil Tilapialarının (Oreochromis niloticus) Besi Performansları Üzerine Etkileri. Turk. J. of Veterinary and Animal Sciences, 27,(3):663-669 Dikel,S.,2005. Kafes Balıkçılığı. Ç.Ü.Su Ürünleri Fak Yayınları No:18.Dikici Basımevi. 216s. Adana. F.A.O., 2005. FAO Aquaculture Statistics.http//www.fao.org/figis/servlet/staistics Guerrero, R.D., 1982. Control of Tilapia Reproduction. In R.S.U.Pullin and R.H. Love McCannel (editor). The Biology and Culture of Tilapias. ICLARM.Conference Proceedings. 7-437. Hulata, G., Wolfarth, G.W., Halevy, A, 1982. Comparative growth Tests of O.niloticus x O.aureus Hybrid derived from different farms in Israel, in Polyculture. The 2.nd. Int.Symp.on Tilapia in Aquaculture. ICLARM. Conference Proceedings. 623. Lovshin, L.L., Da Silva, A.B., Carniero-Sorbinho, A., Melo, F.R., 1990a. Effects of O.niloticus females on the growth and yield of male hybrids (O.niloticus female x O.hornorum male) cultured in earthen ponds. Aquaculture, 88: 55-60. Lovshin, L., Tave, D., Lieutaud, A.O., 1990b. The Growth and Yield of Mix-sex, Young of the year O.niloticus raised at two densities in earthen ponds in Alabama. U.S.A. Aquaculture, 89:21-26. Pagan, F.A.,1969. Cage Culture of Tilapia. FAO. Fisch Cult. Bull.2 (1):6.

Puriginin,Y., Rothbard, S., Wolfarth, G.W., Halevy, A., Moau, R., Hulata, G., 1975. All-Male broods of T.nilotica x T.aurea Hybrids. Aquaculture, 6:11-21. Suwanasart, P.,1972. Effects of feeding,mesh size and stocking size on the growth of Tilapia aurea in cages. Annu. Rept.Int. Cent. Aquaculture, Auburn Univ.,1971:71-79. Tidewell,H.J.,Coyle,S.D.,Vanarnum,A.,Weibel,C.2000. Growth, Survival, and Body Composition of Cage-Cultured Nile Tilapia Oreochromis niloticus Fed Pelleted and Unpelleted Distillers Grains with Freshwater Prawn Macrobrachium rosembergii. World Aquaculture Society. 31(4) : 627-631. Turner, J., 1984. Evolutionary genetics of fishes. Virginia Polytechnic Institute and State University Blacksburg Virginia NY. Vannuccini, S. 2001. Global Markets For Tilapia. Proceedings of tilapia 2001 International Technical and Trade Conference on Tilapia 28-30 May 2001, Kualalumpur, Malaysia.p 65-70. Xie, S., Cui, Y., Yang, Y., Liu, J. 1997. Effect of body size on the growth and energy budget of Nile tilapia Oreochromis niloticus. Aquaculture, 157: 25-34.