14. HİSSE SENETLERİ PİYASASI BİLGİSAYARLI ALIM - SATIM SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ 14.1 Giriş Ekranı Üyeler Hisse Senetleri Piyasası Bilgisayarlı Alım-Satım Sistemine Sisteme Giriş ekranından kendilerine ait olan kullanıcı kod ve şifrelerini kullanarak bağlanırlar. 340
14.2 Piyasa İzleme Ekranı Temsilciler piyasayı sürekli olarak güncellenen "Piyasa İzleme" ekranından takip edebilir.temsilci en fazla ilgi duyduğu hisseleri sırası ile girerek ekranını kişiselleştirebilir. Hisse Kodu, Özellik Kodu, En İyi Alış Fiyatındaki Toplam Lot, En İyi Alış Fiyatı, En İyi Satış Fiyatı, En İyi Satış Fiyatındaki Toplam Lot, En Düşük İşlem Fiyatı, En Yüksek İşlem Fiyatı, Son İşlem Fiyatı, Ağırlıklı Ortalama Fiyat ve Toplam İşlem Miktarı bu ekranda yer alan bilgilerdir. Ekranın sol üst köşesindeki Ulusal ifadesi hangi piyasayı gördüğümüzü ifade etmektedir. Her bir piyasa nın ayrı bir alanı mevcuttur. Ulusal Piyasa sayfası da alt alta çok sayıda sayfadan oluşmaktadır. 341
Tek fiyat yöntemiyle işlem gören hisselerde(hisse Kodları: ISKUR ve KENT olanlar) emir toplama aşaması süresince hisselere ait veriler yayınlanmaz ve piyasa izleme ekranında aşağıdaki gibi görüntülenir. İşlem fiyatı hesaplanıp işlemlerin yapılmasıyla birlikte bu hisselerin satırı açılır. Açılış modu ve seansı tüm hisse senetlerinde gün başında uygulandığı için bu aşamada piyasa izleme ekranında hiçbir veri yayınlanmaz. Kullanıcının kendi verdiği emirleri bölmek,değiştirmek ve iptal etmek için kullanacağı fonksiyonlar için gerekli sorgu ekranları haricindeki sorgu ekranları kullanılamaz. 342
Aşağıda açılış modunda piyasa izleme ekranı ve kullanılmasına izin verilen hisse sorgu ekranı görüntülenmektedir. 343
14.3 Hisse Sorgu "Hisse Sorgu"; bir hisse senedi ile ilgili genel bilgileri içeren bir sorgu ekranıdır. Örneğin temsilciler bu seans geçerli üst ve alt fiyat sınırlarını bu ekrandaki fiyat marjı alanından görebilirler. 344
Varant Sorgu ekranı da hisse sorgu ekranıyla aynı işlevi yerine getirmek üzere kullanılan bir ekrandır. Ancak Varant hisseden farklı bir menkul kıymet olduğu için bilgi alanları daha farklı kavramları barındırmaktadır. Hisse senedinde vade kavramı yokken varantta vade kavramı bulunmaktadır ve bu önemli bilgi bu sorgudan görülebilmektedir. 345
14.4 Fiyat Baz Sorgu Ekranı Piyasa İzleme ekranında imlecin üzerinde olduğu AKBNK.E hisse senedindeki alış ve satış fiyatı bölümlerine bakıldığında alışta sadece 8,00 satışta da sadece 8,10 fiyatı görülmektedir. Alışta veya satışta başka fiyat seviyelerinden almak veya satmak isteyen var mı? Bu sorunun cevabı Fiyat Baz Ekranındadır. "Fiyat Baz" ekranı alış ve satışta en iyi fiyattan en kötü fiyata doğru(alışta yüksekten düşüğe, satışta düşükten yükseğe doğru) sistemde beklemekte olan emirleri fiyatına göre toplayarak gösteren ekrandır. Ekranın ilk satırı piyasa izleme ekranında hisse sırasına ilişkin bilgilerin bir tekrarıdır. İkinci satıra bakıldığında AKBNK.E nin Fiyat baz ekranında alışta en üstte 8,00 TL görünürken ondan bir kötü fiyat seviyesi 7,74 tür. Daha kötü fiyatlar da fiyat önceliği sıralamasına göre devam etmektedir. Sadece en iyi 5 fiyat seviyesi görüntülenmektedir. Alıştaki en iyi iki fiyat seviyesinde bekleyen emirlerin miktarları da 8,00 TL için 2396 lot 7,74 için 1200 lottur. Bu miktarların kaç emirden oluştuğu da sorgunun ikinci satırından itibaren en solda yer alan sütundaki rakamlardan saptanabilmektedir. 2396 lot 2 emrin, 1200 lotta üç emrin miktarları toplamından oluşmaktadır. Satış tarafında ise en iyi fiyat 8,10 da 7500 Lot(1 emir) ve bir sonraki kötü fiyat olan 8,12 den de 2850 Lot(1 Emir) ve daha kötü 346
fiyatlardaki miktarlar sıralanmaktadır. Sorgunun ortasındaki çizginin sağında ise hissede gerçekleşmiş son 5 işlem görülmektedir. Ekranın en alt satırında Kotasyon bandı yer almaktadır. Bu satırda mevcut kotasyon alış ve satış fiyatı yer almaktadır. Piyasa yapıclı işlem yöntemine dahil olmayan sıralarda (kotasyon girilemeyen sıralarda) kotasyon fiyatları alış ve satış tarafı için 0.00 olarak gösterilirken, piyasa yapıcılı işlem gören sıralarda mevcut kotasyonun alış ve satış fiyatları koyu olarak gösterilmektedir. Ekran, sürekli güncellenmektedir. 347
14.5 Emir Baz Sorgu Ekranı "Emir Bazında Piyasa Sorgulama" hissede açık emir olarak bekleyen emirlerin, tek tek fiyat ve zaman önceliği sırasına göre gösterildiği ekrandır Sadece ilk 5 emir görülebilir. "Emir Bazında Piyasa Sorgulama" ekranı sürekli güncellenir. Temsilci; kendisine ait emirleri yatay ve koyu, bağlı olduğu üyeye ait emirleri yatay olarak görecektir. Ortadaki çizginin sağında, ilgili hisse senedinde gerçekleşen en son 5 işlem de ekranda gözükmektedir. 348
Emir Baz (ÖZEL EMİRLER) Özel Emirler belirli bir miktarın üzerinde olan emirlerdir ve bu emirler yukarıda fiyat ve emir baz dosyalarına yazılmaz. Bu emirlerin ayrı bir dosyası vardır. Bu dosyada ortadaki çizginin solunda Alış Özel Emirleri sağında satış özel emirleri bulunur. Aşağıda hissede mevcut alış özel emirleri görülmektedir. 349
14.6 Gerçekleşen İşlemler Sorgusu "Gerçekleşen İşlemler" ekranı, bir hisse senedinde; o seans gerçekleşmiş olan bütün üyelere ait işlemlerin izlenebilmesi için kullanılır. Ekranın ilk satırı piyasa izleme ekranında hisse sırasına ilişkin bilgilerin bir tekrarıdır. İkinci satırdan itibaren en son işlemden ilk işleme doğru ters bir sıralama yapılır; örneğin en son işlem çizginin sol tarafında ikinci satırda yer almakta olan 10 lot 3,15 fiyatlı 17:09:20 de yapılan işlemdir.bu sıralamaya göre son işlemde ne alıcı ne satıcı olmadığı için sorguyu yapan temsilci tarafları görememektedir. İkinci işlemde alıcı, ikincisinde satıcı üçünsünde ise hem alıcı hem satıcı taraf mensubu olduğu aracı kurumdur. 350
14.7 Piyasa Özeti Ekranı Bu ekranda İMKB 100, İMKB Sınai, İMKB Hizmetler ve İMKB Mali endekslerinin değerleri, yukarıdan aşağıya doğru sıralanmıştır. En düşük yazan sütunun altında endeksin o seansta gördüğü alt değer, yanında en yüksek değer, onun yanında ise sorgu anındaki endeks rakamı bulunmaktadır. Önceki seans başlığı altında önceki seans değeri ve (+,-P) başlığı altında sorgu anındaki endeks değerinin önceki seansa göre karşılaştırmalı artış azalış değeri verilmektedir. Yanında bu artış ve azalışın yüzdesel ifadesi vardır. Bu bilgilerin yanında ise artış azalışın dünkü ikinci seansla karşılaştırması bulunmaktadır. Ayrıca ekranda, sorgunun yapıldığı seans ve önceki seanstaki işlem hacmi, işlem adedi sözleşme sayıları ile birlikte fiyatı çıkan, düşen ve aynı kalan hisse senedi sayıları görüntülenmektedir 351
14.8 Emir Girişi Kullanıcılar emir girişini Alış, Sat, Açığa Satış ve Kotasyon şeklinde yapabilirler. Yukarıda AKBNK.E hissesine 100 lot, 7,74 TL fiyattan bir alış emri girldiği görülmektedir. Girilen emrin fiyatı ilgili hissede alış tarafındaki en iyi fiyat (alışda en yüksek) olduğu için piyasa izleme ekranında bu fiyat seviyesindeki miktar alanı bu emrin miktarının eklenmesi sonucu artmıştır. Eğer en iyi fiyat değilse daha alt fiyat seviyesinde sıralamada yerini alacaktır. 352
14.9 Açık Emir "Açık Emir" ekranı, Temsilcinin, bir hisse senedindeki Lot, Kotasyon, Özel Emir pazarlarında alış veya satışta(alış ve Satış tarafları iki ayrı ekranda gösterilir) bekleyen karşılanmamış emirlerini takip edebilmesini sağlar. Ekran, işlem görmeyen emirlerin takibinin yanı sıra, emirler üzerinde yapılabilecek herhangi bir değişiklik (Emir İptali, Emir Değişikliği ve Emir Bölünmesi) için de kullanılabilir. Sorgulamayı yapan temsilcinin, "Yönetici" pozisyonunda olmaması durumunda, temsilci; yalnızca kendi verdiği emirleri izleyebilir. Diğer taraftan yönetici ise, kuruma bağlı bütün temsilcilerin veya belirli bir temsilcinin girdiği emirleri izleyebilir. 353
14.10 Kotasyon Girişi Piyasa yapıcılı sürekli müzayede ile işlem gören hisselerde kotasyon girişi kotasyona yetkili üye tarafından yapılmaktadır. Aşağıdaki ekranda ISDPT.V varantına alış miktarı 750 lot, alış fiyatı 26 TL; satış fiyatı 27 TL, satış miktarı 800 lot olarak girilen bir kotasyon görülmektedir. 354
14.11 Aktif Durum "Aktivite Dosyası", temsilcinin bir hisse senedinde gerçekleştirmiş olduğu bütün işlemleri, emir ve işlemler üzerindeki aktiviteleri (iyileştirme, bölünme, iptal vs.) sondan başa doğru izleyebilmesini sağlar. İlk satırda yeralan Toplam Alış, Toplam Satış ve Net alanlarında ilgili hissede o seans yapılmış alış ve satış yapıldığı ve bunun sonucunda ne kadar net hisse sahibi olunduğu izlenebilir. Emir No satırıyla başlayan kısımdan itibaren de üzerinde bir değişiklik veya işlem gerçekleşmiş tüm emirlere ilişkin açıklayıcı kayıtlar bulunur. Örneğin 1904201100010025/8775 numarasıyla başlayan kayıtta 1904201100010025 numaralı satış emrinin 1500 lotunun işlem gördüğünü geri kalan miktarının ise 7500 lot olduğunu görüyoruz. 355
14.12 Mesaj Alanı Temsilci, bu ekranı kullanarak verdiği emirler ve gerçekleştirmiş olduğu işlemler ile ilgili mesajların yanı sıra sistemin iş istasyonuna gönderdiği diğer genel veya kullanıcıya özel mesajları da izleyebilir. Örneğin; 16:46:27 deki kayıt BUMYO.E hisse senedinin işleme kapatıldığını belirten bir Genel Yayın mesajıdır. 16:59:59 daki kayıt AFMAS.E hisse senedine girilmiş 100 Lotluk 17,55 fiyatlı bir alış emrinin kaydıdır. 356