Özel Ege Lisesi 2004-2004 Öğretim Yılı Yıllık Proje OSMANLI İMPARATORLUĞUNDA KADIN SULTANLAR Hürrem Sultan Kösem Sultan Hazırlayanlar: 11-C Sınıfı Öğrencileri: Hanzade ÇAĞLI 123 Simten DEMİRKOL 140 Can DERELİ 13 Nazlı TUTAN 255 Proje Danışmanı:P. Betül ERNAS 2004, İZMİR
İÇİNDEKİLER Sayfa GİRİŞ.... 3 TEŞEKKÜR VE İTHAF......4 1-HAREM......5 1.1 Haremin Dönemlere Ayrılması 1.1.1 Fatih Sultan Mehmet ile Kanuni Sultan Süleyman 1.1.2 Kanuni Sultan Süleyman Dönemi 1.1.3 Murat ve Nurbanu Sultan Dönemleri 1.1.4 15-17 ve 18. Yüzyıllar 1.2 Haremle ilgili diğer bilgiler 2- HURREM SULTAN...8 2.1 Hakkında Bilinenler 2.2 Yaşamı ve Siyasi Etkinlikleri 2.3 Hürrem Sultan dan Sonra Ne oldu? 2.4 Hayır kurumları 2.5 Kültür ve Sanatta İşlenen Hürrem Sult an 3-KÖSEM SULTAN...12 3.1 Hakkında Bilinenler 3.2 Yaşamı ve Siyasi Etkileri 3.3 Hayır Kurumları KAYNAKÇA........16 2
GİRİŞ 600 Yıllık dev bir imparatorluk 36 Padişah, yüzlerce cariye, hasekiler, valideler Ve bunlar arasında iki kadın; Hürrem ve Kösem Sultanlar Bizi böylesine onlara çeken hırsları mıydı?,güzellikleri, sezgileri, kaderleri belki de Ama bir şey hepsinden ağır basıyor sanırız; iz bırakma tutkuları. Aslında bu herkeste yok mudur? Mağara duvarlarıdaki hayvan resimleri de bunun için değil midir? Adlarına imaretler, çeşmeler, kervansaraylar, camiler, yaptırdılar. Bunlar da iz bırakma çabasıydı Bir imparatorluğun kaderini değiştirdiler ama kendi kaderlerine söz geçiremediler. 3
TEŞEKKÜR VE İTHAF Bu projede bize yardımlarından dolayı; Çalışmamıza yön veren öğretmenimiz Perihan Ernas a, ailelerimize, bize böyle olanaklar sağlayan okulumuza ve diğer emeği geçenlere çok teşekkür ederiz. Bu proje, tarihi gerçek bir merak ve sevgiyle kucaklayabilen tüm gençlere ithaf edilmiştir. 4
1-HAREM 1.1 - Haremin dönemlere ayrılması Harem'de yapı kronolojisini ortaya koymak kolay değildir. İslâm geleneğinin aileye kazandırdığı kutsallık ve gizlilik prensibi, Osmanlı sarayında en ulaşılmaz ve dramatik örneklerinden birini vererek haremin mimarî kuruluşu hakkında kaynaklar sunmuştur. Ancak tarihsel olaylar, kurumlaşma, mimarî üsluplar ve sarayın topografyası, harem yapılaşmasının 4 ana devirde gerçekleştiğini göstermiştir. 1.1.1 Fatih Sultan Mehmet ile Kanuni Sultan Süleyman Devri arasında 15.yüzyıl sonu 16.yüzyıl ortasındaki ilk dönem Topkapı Sarayı'ndan önce Beyazıt'a yapılan İstanbul'daki ilk Osmanlı sarayı olan Eski Saray ile Topkapı Sarayı bu ilk dönemde Kadınlar Sarayı (Saray-ı Duhteran) denilen bir daireden oluşmaktaydı. Günümüzde bu daire değişmiş ve sonraki yapılaşma nedeniyle bağımsızlığını kaybetmiş durumdadır.bu dönemde geniş bir cariye ve hadımağa kadroloşması yoktur. 1.1.2 Kanuni Sultan Dönemi Bu dönem, haremin Topkapı Sarayı'na yerleşmesiyle, karizmatik bir kişiliğe sahip olan Haseki Hürrem Sultan ve Kanuni Sultan Süleyman ile başlamıştır. 1520-30 yılları arasında Topkapı Sarayı genişledikçe niteliği de değişmiştir. Hürrem Sultan'ın Eski Saray'daki haremden çıkarak çocuklarıyla Topkapı Sarayı hareminde sürekli yaşaması; ailenin tüm ihtiyaçlarının da Topkapı Hareminde karşılanmasına yol açmıştır. Bu dönemde Topkapı haremine gelen karaağalar ve cariyeler için yan yana fakat ilişkisiz birer avlu çevresindeki iki koğuş düzeni, haremde hanedan yapılarının dışında, fakat onları kuşatacak, hatta koruyacak şekilde yapılmış olmalıdır. Bu yapılarının işlevsel olarak Kızlarağası Dairesi ile Cariye Hamamı'nı da içerdiği anlaşılmaktadır. Bununla bağlantılı olarak, haremin önemli bir unsuru olan Usta ve Kalfalar Dairesi de Fatih Döneminde yapılan Valide Taşlığı'nı Başhaseki Dairesi karşısında sınırlayan kanada taşınmış olmalıdır. Bu dönemde, Hürrem Sultan'ın konumuna uygun olarak Başhaseki Dairesi'ne ismini verdiği haremdeki Hasodası nı yaptırdığı anlaşılmaktadır. 5
1.1.3 Murad ve Nurbanu-Safiye Sultan Dönemleri 16.yüzyıl sonunda Osmanlı sistemi gibi, harem kurumlaşmasının da sarayda tamamlandığı görülür. Geleneksel Türk-İslâm ailesindeki anaerkil yapının Osmanlı saray haremindeki gerçek ve değişmez görüntüsü Valide Sultan olmuştur. Nurbanu Sultan ve Haseki Safiye Sultan'ın çekişmeli ilişkileri içinde karizmatik iki figür arasında bocalayan III. Murad, bu gerilimli yönetimin Topkapı Sarayı Harem'inden idare edileceği bir yapılaşmaya gitmek zorunda kalmıştır. 1.1.4 15-17. ve 18.yüzyıllar: Bu dönemlerde, 16.yüzyıl sonunda hızlı bir iç dinamikle tamamlanan harem yapılarının ek bölümleri kurumsal zorunluluktan değil, çok harem halkının kalabalıklaşması ve yangınlar nedeniyle oluşmuştur. Sonraki yapılaşmanın sembolik nedeni, bir hükümdarlık sembolü olarak sultanların sarayda Hasoda yaptırma geleneğidir. Bu dönemde oluştuğu bilinen bir yapı grubu da haremin hastane avlusu civarıdır. Bu devirde ayrıca valide sultanların artan gücüyle orantılı olarak dairenin üst katına odalar eklenmiştir. 1.2 Harem ile ilgili diğer bilgiler Harem-i Hümayun'daki cariyeler iki gruba ayrılıyorlardı. İlk grubu padişah ile ailesinin hizmetini gören cariyeler oluşturuyor. Hizmetçi statüsündeki saray cariyeleri dört gruba ayrılıyor: Acemiler, Cariyeler, Kalfalar (şakirdler), Ustalar. (Gedikli cariyeler) Bunlar belli ücret karşılığında, 9 yıllık hizmet süreleri boyunca haremde kalıyorlardı. Bu süre zarfında dardan evlenmek isteyenlere izin veriliyordu. Bu gruptaki cariyelerin her an şehzade veya padişahın haremi arasına girmesi ihtimali söz konusuydu. Haremdekiler, Türk- İslam gelenek ve göreneklerine göre yetiştirilir, el sanatları, müzik gibi konularda da eğitilirlerdi. Cariyelerin sayısının en fazla olduğu dönem ise I. Mahmut dönemi. I. Mahmut döneminde, Osmanlı sarayında 468 tane cariye bulunduğu tespit edilmiş. Ama araştırmalar gösteriyor ki, bu cariyelerin yüzde 90'ı hizmetçi statüsünde. Haremin bu denli kalabalıklaşmasının en büyük sebepleri ise, II. Selime kadar sarayda çok az oturan padişahların, III. Mehmet'ten itibaren seferlere çıkmamaya başlamaları... Bir de şehzadelerin sancaklara gitmeyip, sarayda kalmaya baþlamaları, cariyelerin sayısının artmasında etkili olmuş. Yani tüm Osmanlı ailesi sarayda toplanınca haremin nüfusu alabildiğine kalabalıklaşmış. 6
Fatih Sultan Mehmet'den sonra Osmanlı padişahlarının, politika olarak hür kadınlar yerine cariyelerle evlenmeyi tercih ettikleri görülüyor. Bunun en önemli sebeplerinden biri, hür kadınların ailelerinin iktidara ortak olmak istemeleri. 7
2-HÜRREM SULTAN 2.1 Hakkında Bilinenler (1504? Rogatino- 15 Nisan 1558 İstanbul) Hammer, onun Galiçya daki bir Rogatino lu yoksul bir papazın kızı olduğunu yazar. Yavuz Sultan Selim zamanında Kırım Türklerinin Galiçya ya yaptığı akınlar sonrasında esir alınıp saraya getirildiği söylenir. Fransız, İtalyan, genellikle de Rus asıllı olduğu tahmin edilir. Batı kaynaklarında adı Rosa, Rosanne ve Roxelane gibi değişik şekillerde geçer. Saraya geldiğinde Türk-İslam terbiyesi almıştır. Her zaman şen ve güler yüzlü olmasından dolayı kendisine Gülümseyen anlamına gelen Hürrem ismi verilmiştir. 2.2 Yaşamı ve Siyasi Etkileri Osmanlı haremine geldikten kısa bir süre sonra Hürrem Sultan, I. Süleyman ın (Kanuni Sultan Süleyman) gözdesi olmuştur. Bu durum, I. Süleyman ın ilk gözdesi ve Şehzade Mustafa nın annesi olan Mahidevran Kadınla arasında rekabete yol açmıştır. Venedik in Osmanlı imparatorluğundaki elçisi Navegero dan aldığı bilgiye dayanarak Rumen tarihçisi Zinkelsen Mahidevran Kadın ın bir gün Hürrem Sultan a ağır sözler söylediğini yazmıştır. Bu rekabet, Mahidevran Kadın Manisa ya oğlunun yanına gönderilinceye kadar sürmüş, bunu takip eden günlerde Kanuni Sultan Süleyman kendisini önce azad etmiş, sonra da nikâhlamıştır. Bu nikâh, o zamana kadar geçerli olan Osmanlı gelenek ve usullerine aykırıdır. Zira gözde cariyelerin azad edildiği ender görülen bir durumdur. İslâm geleneklerine göre, hür bir Müslüman kadının da nikâhsız olduğu bir erkekle aynı odada olması günah sayılırdı. Hürrem Sultan sarayda aldığı eğitimde öğrendiklerini çabuk benimsemiş, kıvrak zekâsı ile kendi yararına kullanmayı bilmiştir. 1533 yılında Valide Hafsa Sultan ın ölümü ile, Hürrem Sultan, padişah üzerindeki etkisini büsbütün arttırmış,sarayın baş kadını olmuştur. 8
Hürrem Sultan ın dört erkek çoçuğu vardır. Bunlar; Selim, Beyazıt, Mehmed ve Cihangir dir. Bütün sevgi ve muhabbetin yanında Hürrem Sultan, padişahı siyasi alanda da etkillmiş; bir bakıma onun gizli danışmanı olmuştur. Saltanata en yakın aday durumundaki Şehzade Mustafa yı destekleyen Sadrazam Makbul İbrahim Paşa nın (ki bu olaydan sonra Maktul İbrahim Paşa olarak anılacaktır.) öldürülmesinde (1536) etkili olan Hürrem Sultan, 1540 ta Şehzade Mustafa nın Manisa dan alınarak Amasya Sancak Beyliğine atanmasını ve Manisa ya da oğlu Şehzade Mahmed in gönderilmesini sağladı. Sadrazam yapılmasında önemli rol oynadığı damadı Rüstem Paşa nın (Kızı Mihrimah ile evliydi) desteğiyle devlet işlerinde giderek daha çok söz sahibi oldu. Hürrem Sultan Şehzade Mustafa nın tahtı ele geçirmek için ayaklanacağı yolundaki söylentilerin yayılmasında büyük rol oynadı. Rüstem Paşa nın Aksaray dan I, Süleyman a gönderdiği haber şöyleydi; Askerler, Şehzade Mustafa ya eğilimli. Kocadığı için sefere çıkamayan padişahı tahttan indirip yerine Mustafa yı çıkarmak gerektiği söylentileri dolaşıyor Hürrem Sultan ın, Mustafa nın İran Şahı yla yazıştığına dair bir kısım düzmece mektuplar yazıp bunları gönderdiği de söylenmektedir. Bu olaylar ve söylentiler üzerine I. Süleyman, Ağustos 1533 te şehzadeyi öldürttü. Yeniçerilerin olay karşısında ayaklanması üzerine Rüstem Paşa yı görevden aldı. 9
Hürrem Sultan, damadının yerine Sadrazam olan Ahmed Paşa nın öldürülmesinde ve yerine Rüstem Paşa nın ikinci kez Sadrazam (1555) yapılmasında da etkili oldu. Şehzade Mehmet in ölümünden (1543) sonra oğullarından Şehzade Selim e (sonradan II. Selim) açıkça tavır almamakla birlikte, I. Süleyman dan sonra tahta Şehzade Bayezid in geçmesini istiyordu. Padişahin ve devlet adamlarının bu fikri benimsemeleri için ölümüne kadar uğraştı. 2.3 Hürrem Sultan dan sonra ne oldu? Şehzade Mustafa nın idamı ve onun acısına dayanamayarak ölen şehzade Cihangir den sonra, Kanuni Sultan Süleyman ın sadece iki oğlu kalmıştı hayatta: Şehzade Selim ve Şehzade Beyazıt Ve küçük kardeş, Beyazıt, annesinin, kızkardeşinin ve eniştesi Rüstem Paşa nın çabaları sonunda babasının yerine geçeceğine daha da çok inanıyodu. Hürrem Sultan, oğullarının hükümdarlığını görmeden, Kanuni nin ölümünden tam sekiz yıl önce öldü.(1558) Onun ölümüyle Selim ve Beyazıt ın rekabeti iyice arttı. Kanuni, Selim I Manisa Valiliğinden alıp Konya ya atadı. Beyazıt ı da Kütahya dan Amasya ya Bir süre sonra Beyazıd isyancı sayıldı. Şehzade Selim ile yaptığı savaşta da galip gelemeyince İran a kaçtı. İran Şah ı Tahmasb, Şehzade yi Selim in adamlarına teslim etti. Ve Şehzade Beyazıt, dört oğluyla beraber boğuldu. Tahta artık tek varis olan Selim (II. Selim) geçti. 2.4 Hayır Kurumları İstanbul Azat pazarında, imaret, medrese, darrüşşifa ve mektebi olan bir cami yaptırdı. Ayrıca Padişah, Hürrem 10
Sultan adına Edirne ye su getirtti. Mekke ve Medine de birer imaret, pek çok çeşme, Meriç nehri üzerinde bir kervansaray ve camiler yaptırdı. 2.5 Kültür ve Sanatta İşlenen Hürrem Sultan Hürrem Sultan, bu ilgi çekici kişiliği ve yaşamıyla, yurtiçinde ve yurtdışında büyük ilgi görmüştür. O, Osmanlı da akıllı kadının temsilcisi olmuş, aynı zamanda gayrıresmi olsa da yönetimde etkili bir kadın imajı oluşturmuştur. İşte tüm bu özellikleriyle unutulması olanaksızdır. Netekim bir çok yapıta da mazeme olmuştur. Doç. Dr. Abide DOĞAN ın, Yabancı ve Türk Romanlarında Hürrem Sultan konulu makalesinden bir alıntı; Hürrem in saltanat macerası Türk yazarların olduğu kadar yabancı yazarların da ilgisini çekmiştir. Bu yazarlardan ikisi Romen V. Boteni Stircea ile Sırp Radovan Samarciç tir. Bu yazıda Romen, Sırp ve Türk romanında Hürrem Sultanın nasıl ele alınıp değerlendirildiği gösterilmeye çalışılmıştır. Yazarların bu tarihî gerçeklere büyük ölçüde bağlı kaldıkları romanlarında Hürrem e bakış açılarında bazı farklılıklar olduğu gözlenmiştir. Bununla beraber Hürrem in kişilik yapısıyla ilgili özelliklerin -kıskanç, zeki, hırslı, büyücü, entrikacı, sinsi, kurnaz, cazibeli, emellerine ulaşmak için herşeyi göze alışı, acıma hissini kaybetmesi, ezmezsem ezilirim prensibini benimsemesi vb.- üç romanda da aşağı yukarı ortak olduğu görülmüştür. Pek çok yerli ve yabancı tarihsel romana, Televizyon dizisine, Özel dans gösterisine, Tiyatro oyununa (Orhan Asena tarafından yazılmıştır ve 2 perdedir) ve baleye adını ve hayatını vermiştir. 11
3.KÖSEM SULTAN 3.1 Hakkında Bilinenler Mahpeyker (Yüzü ay gibi güzel, nurlu, parlak) olarak da anılır.(1590?- 3 Eylül 1651 İstanbul) Rum ya da Boşnak asıllıydı.bosna valilerinin biri tarafından kızlarağası aracılığıyla saraya verildi. Saraya gelmeden önce adının Anastasya ya da Nasya olduğunu söyleyen yazarlar varsa da bu iddiaya bir çok tarihçi şüphe ile bakmaktadır. Sarayda güzelliğinden çok, zarifliği, şuhluğu ve görgüsü ile dikkat çekti. Kösem lâkabı ile ilgili iki ana görüş vardır. 1.si : Derisi köse gib pürüzsüz, tüysüz ve parlak anlamında, 2.si : Önde giden, önderlik, klavuzluk eden anlamında. ( Mehter takımının baş çalgısı olan kös de bu iddiada göz önünde bulundurulması gereken bir ayrıntıdır. ) Kösem Sultan, sarayda Ahmet I in ilgisini çekti. Daha kıdemli hasekileri geride bıraktı; sarayın en nüfuzlu kadını oldu. Padişahtan Murat (Murat IV),Süleyman, İbrahim ve Kasım şehzadelerle Ayşe ve Fatma Sultanları dünyaya getirdi. Ayşe Sultan, Sadrazam Nasuh Paşa ile, Fatma Sultan ise Kaptan-ı Derya Hasan Paşa ile evlendi. 3.2 Yaşamı ve Siyasi Etkileri Kösem Sultan bir söylentiye göre hükümdarlık sırasının kendi çocuklarına gelmesini sağlamak için Osmanlı saltanat usulünün değiştirilmesinde önemli bir etken oldu. Çabalarının sonunda I. Ahmed in yerine o zamana kadarki saltanat geleneğine göre, padişahın büyük oğlu şehzade Osman değil, kardeşi Mustafa I geçti. Böylece padişah olanın oğlu değil, hanedanın en yaşlı üyesi hükümdar olmaya başladı. Kösem Sultan Ahmed I in ölümü üzerine Yeni Saray dan Eski Saray a gönderildi. Fakat Mustafa I ve Osman I in saltanatında da nüfuzunu sürdürdü. Özellikle yarı deli olan Mustafa I in tahttan indirilmesi ve Murat IV ün tahta çıkmasında (10 Eylül 1623) etkili oldu. Bu tarihten sonra Valide Sultan sıfatılya çocuk yaşta padişah olan yeni padişah adına, devlet yönetimini eline aldı. Bu durum yaklaşık 8 yıl sürdü ve Murat IV ün yetişerek iktidarı eline almasıyla son buldu. Bununla birlikte Kösem Sultan bu dönemde de etkili oldu., tavsiye ve fikirleri padişah tarafından kabul edildi. İznik kadısının haksız idamı üzerine galeyana gelen ulemanın, kendi oğlu olmayan büyük şehzade Bayezid i tahta çıkarmak istemelerinden kuşkulandı ve şeyhülislam Ahizade Hüseyin Efendi nin idamına sebep oldu. Valide Sultan, Murad IV ün kardeşleri Şehzade Süleyman ve Kasım ın öldürtmesine engel olamadı. Fakat İbrahim i, hükümdar olamayacak kadar güçsüz göstererek korudu ve Osmanlı 12
hanedanını yok olmaktan kurtardı. İbrahim in tahta çıkışından sonra Valide Kösem Sultan padişahın akıl zayıflığı ve tecrübesizliğinden yararlanarak, devlet yönetiminde etkili oldu. Fakat annesi tarafından yeni cariyeler verilerek ölçüsüz bir yaşayışa itilen padişah zamanla kimseyi dinlemedi. Yersiz kararlarla vezirleri idam ettirdi; annesinin tavsiyelerini dinlemedi. Bu yüzden Kösem Sultan saraydan uzaklaşarak Topkapı Sarayı dışındaki sayfiyesinde yaşamaya başladı. Sadrazam Salih Paşa nın İbrahim i tahttan indirerek yerine oğlu Şehzade Mehmed i geçirmek istemesi, ve Kösem Sultan ile haberleşmesi, sadrazamın idamına, Valide Sultan ın da İskender Bahçesi ne sürülmesine sebep oldu. Bir süre sonra ülkenin iç ve dış durumu kötüleşti. İsraf ve sefalet dayanılmaz duruma geldi. Padişahın da çığrından çıktığını düşünen devlet adamları ve yenmiçerilerin ileri gelenleri onu tahttan indirmeye kesinlikle karar verdiler. Bu iş için Kösem Sultan ın da fikrini almak istediler. Kösem Sultan, İbrahim in tahttan indirilmesine karşı çıkar gibi görünmekle birlikte devlet ileri gelenlerinin isteklerine boyun eğdi. İbrahim, 8 Ağustos 1948 de tahttan indirildi. Sonradan şeyhülislam olan Bahai Efendi, I. İbrahim in tahttan indirildikten sonra kapatıldığı yeri şöyle anlattı: Hemen hayyen (diri diri) defnoldundu; zira gusulhane ve bir abdesthane ile bir ocağı havi iki küçük oda ile bacası gökyüzüne bakan bir ocak ve yemek sahanı sığacak kadar bir pencere yeri olup başka hiçbir taraf görünmez gibi. Bundan sonra ne olup bittiğini Uzun Çarşılı nın kaleminden okuyalım: Bu kadar ihtimam gösterilen hapis hayatı, Sultan İbrahim in dışarı çıkabilmesini önlediyse de ağlayıp bağırmasına tahammül edilmez olmuştu. Hatta bazı enderunların aralarında görüşerek kendisini tekrar cülus ettirmek istedikleri dışarıdan duyulduğu gibi kapıkulu süvarileri de, padişah henüz çocuktur, memleket işlerini bilmez, yine babasının hükümdar olması gelir, yollu sözlerle ve İbrahim in halini itiraza başlamaları üzerine devlet erkanı telaşa düşüp Madem ki İbrahim hayattadır, nizam-ı âlem olamaz. diye ağalarla beraber öldürülmesine karar verdiler. İbrahim in 7 yaşındaki oğlu Mehmed hükümdar oldu. Kösem Sultan çevirdiği oyunlarla torunu IV. Mehmed in annesi Turhan Sultan ın gençlik ve tecrübesizliğini bahane ederek sarayda kalmayı ve iktidarı elinde tutmayı başardı. İbrahimin taraftarları onu tahta geçirmeyi düşünüyorlardı. İbrahim in sarayda kapatıldığı yerin penceresi ve kapısı Kösem Sultan ın emriyle örüldü. Ancak yemek verilebilecek kadar bir delik bırakıldı....ocaklının sadarete getirdiği Vezir-i azam la Şeyhülislam ın adamlarıi İbrahim in bulunduğu yerin kapısını yıktılar; öldürülmek istendiğini anlayan İbrahim: Beni göz göre göre öldürüyorlar, benim iyiliğimi görmüş olanlardan bana acıyacak kimse yok mu? diye feryada başlamıştı. Taş yürekli cellat Kara Ali 13
bile kaçmış, bir tarafa sinmişti. Vezir-i azam Sofu Mehmet Paşa, Kara Ali yi saklandığı yerden çıkararak döve döve Sultan İbrahim i boğmaya götürdü... Kösem Sultan durumun iktidar ve hayatına mal olacağını anlayınca oğlunun öldürülmesini sağladı. Kösem Sultan Mehmed IV ün hükümdarlığının ilk yıllarında Valide-i Muazzama, Koca Valide, Ümmülmüminin, Sahibetül Makam, Valide-i Atika, Valide-i Kebire gibi sıfatlarla, bir hükümdar gibi slatanat sürdü. Bu devirde Yeniçeri Ocağı ve bu ocağın nüfuslu ağaları onun büyük bir dayanağıydı. Zamanla bunlara karşı sarayda, Turhan Sultan ın önderlik ettiği bir muhalefet meydana geldi. Sarayın içinde bir otorite mücadelesi başladı. Bunlar devleti kötü etkiledi. Kösem Sultan ile ocak ağaları duruma kesin bir çözüm yolu aradılar. Mehmed IV ün tahttan indirilerek yerine kardeşi Süleyman ın geçirilmesi ve bu arada padişahın zehirletilmesine karar verildi. Kararlaştırılan gün ve saatte sarayın bazı kapıları açık olacaktı. Buradan içeri giren ağalar Süleyman ı tahta çıkardıktan sonra Turhan Sultan ile taraftarlarını alıp götüreceklerdi. Fakat suikast önceden duyuldu ve Turhan Sultan ile taraftarlarından başlala Uzun (Dev) Süleyman Ağa hemen harekete geçtiler; zülüflü baltacılar hasodalılar ve ocak ağalarının baskılarından bıkan bütün saray ağalarını toplayarak silahlandırdılar. 3 Ağustos 1951 gecesi Süleyman Ağa adamlarıyla Büyük Valide Sultan ın dairesine geldiler; kapıcıları öldürerek içeri girdi. Kösem Sultan önce, gelenleri saraya gizlice çağırttığı ocak ağaları sandı. Gerçeği anlayınca kaçarak odaların birinde bir dolabın üzerindeki gizli hücreye saklandı. Fakat saklandığı yerden bulup çıkardılar. Zülüflülerden Küçük Mehmed (Kuşçu Mehmed veya Deli Doğancı) adlı birisi bir pencereden kestiği kordonla Kösem Sultan ı boğdu. Mahpeker Kösem Sultan ın cenazesi Topkapı Sarayı ndan çıkarıldı; Eski Saray a götürüldü. Kocası Ahmed I in türbesine gömüldü. 3.3 Hayır Kurumları Kösem Sultan ölümünden sonra geride büyük bir servet bıraktı. Yıllık gelirleri toplam olarak 250 bin riyal tutan beş büyük has (Menemen, Zile, Gazze, Ezdin ve Kilis de) 50 bin kuruş değerinde 2 bin 7 yüz şal 20 sandık florin, bir çok mücevher ve çeşitli eşya bu servetin bir kısmıdır. Bununla birlikte eli sıkı bir kimse değildi. Çevresindeki insanların pek çoğuna yardım ederdi. Her yıl 14
recep ayında kıyafet değişerek hapishaneleri dolaşır, katillerin dışında bütün mahkumları sevindirirdi. Bu yüzden ölümüne üzülenlerin sayısı çok olurdu. Kösem Sultan ın hayır eserleri arasında Üsküdar daki Çinili Camii ile yanındaki mektep, çeşme, dârülhas, çifte hamam, sebil, Valide Medresesi ve mescidleri İstanbul da Çakmakçılar Yokuşu ndaki Valide Hanı ve Topkapı dışındaki bahçesi gösterilebilir. Ayrıca Anadolu ve Rumeli eyaletlerinin çeşitli kazalarında, İstanbul da, Galata da, Eyüp de, Eğriboz, Midilli ve Kıbrıs Adaları nda vakıfları vardır. 15
KAYNAKÇA İlber ORTAYLI İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı İletişim Yayınları (2003) İstanbul İlber ORTAYLI Tarihin Sınırlarına Yolculuk Ufuk Kitapları (2003) İstanbul İlber ORTAYLI Gelenekten Geleceğe Ufuk Kitapları (2003) İstanbul Çetin Altan Tarihin Saklanan Yüzü İnkılâp Yayınevi(1999) İstanbul Ana Britannica (Sayı: 10, 11,13) (1990) Meydan Larousse (Sayı 8,9,11) (1991) www. theottomans.org www.osmanli700.gen.tr 16