YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI

AKDENİZ TURİSTİK OTELCİLER VE İŞLETMECİLER BİRLİĞİ YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 2014 AKTOB ARAŞTIRMA BİRİMİ YAYINLARI/ 2015-78

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 1 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI 2014 ARAŞTIRMASI İmtİyaz Sahİbİ Yusuf Hacısüleyman AKTOB Adına Y.K Başkanı Yayın Kurulu Erkan Yağcı, Kaan K. Kavaloğlu, Erol Karabulut editör, araştırma, tasarım Erol Karabulut / AKTOB Ar-Ge AKTOB YÖNETİM KURULU Yusuf Hacısüleyman Erkan Yağcı Tolga Cömertoğlu Kaan Kaşif Kavaloğlu Ece Tonbul Kilit Aslı Ulukapı Yeliz Gül Ege Nihat Vural Adnan Soyaslan Mehmet Tümbül Zafer Alkaya Emir Demirci Selçuk Akıltopu Ahmet Çevik Fikret Demirtürk İLETİŞİM Adres: Gebizli Mah. Termessos Bulvarı Güngör Ahmet Yitmen İş Merkezi No: 73 / A 07300 Muratpaşa ANTALYA Tel: 90 242 321 39 94 / 95 Fax: 90 242 321 59 26 / 27 www.aktob.org.tr / arge@aktob.org.tr / info@aktob.org.tr AKTOB, ARAŞTIRMA BİRİMİ YAYINLARI-80 /ANTALYA 2015

2 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI İÇİNDEKİLER SAYFA ÖNSÖZ- SUNUŞ 3 GİRİŞ 4 1. YURTİÇİ PAZARIN BÜYÜKLÜĞÜ VE TURİZM İÇİN ANLAMI 5 2. YURTİÇİ SEYAHAT PAZARINDA DESTİNASYON TERCİHLERİ 12 3. YURTİÇİ SEYAHAT PAZARINDA PAKET TURLARIN GELİŞİMİ 22 4. TALEP VE KONAKLAMA TERCİHLERİ 25 5. PAZARDA KREDİ KARTLI HARCAMALAR 30 6. TUROPERATÖRLERİ VE PAKET TUR PAZARI 31 7. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 38 8. EK: YURTİÇİ SEYAHAT PAZARINDA FRANSA ÖRNEĞİ 53 9. TABLO VE GÖSTERGELER 55

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 3 ÖNSÖZ-SUNUŞ Bugün dünyanın; yüzölçümünde 33., ekonomi ve nüfusta 18. büyük ülkesi konumda bulunan Türkiye, kişibaşına düşen gelirde yüksek-orta gelirli ülkeler arasındadır. Ekonomik değerler ve sosyal göstergeler açısından dünyanın ilk 20 ülkesi içinde yer alan ülkemiz, turizmde ise en çok turist çeken ve gelir elde eden ilk 10 içindedir. Türkiye nin özellikle turizm sahasında gösterdiği, yakaladığı başarı, yalnızca yurtdışından gelen taleple sınırlı değildir. Son yıllarda, artan refah düzeyine paralel olarak, Türkiye nin yurtiçi seyahat pazarı da önemli bir gelişme ivmesi yakalamıştır. Vatandaşlarımızın iş, tatil ve seyahat amaçlı olarak, gerek yurtiçindeki gerekse yurtdışındaki seyahat hareketlerinin; genel özellikleri, talep yapısı, gelişim seyri gibi unsurları hakkında uzun zamana dayalı veri ve bulgular olmamakla birlikte, son 10 yılda yapılan bazı anket ve araştırmalardan görülüyor ki, yurtiçi seyahat pazarı, turizmin gelişimi açısından son derece önemli bir role sahiptir. Bu rolün ne olduğuna ilişkin en önemli gösterge, rakibimiz olan İspanya, Fransa ve İtalya gibi turizm ülkelerinde yurtiçi seyahat pazarının önemini gösteren bulgulardır. Mesela, Fransa da konaklama tesislerinde yapılan gecelemelerin % 67 si, İtalya da yapılan gecelemelerin de % 51 i bu ülkelerin yurtiçi seyahat pazarı tarafından üretilmektedir. Yurtiçi pazarın toplam gecelemeler içindeki bu yüksek payı, özellikle paket turlar açısından başa baş konumda bulunan Türkiye ve İspanya için % 35 gibi düşük seviyelerdedir. Özellikle Fransa, İtalya, Almanya gibi turizmde öne çıkan ülkelerin turizm gelişimleri içinde kendi vatandaşlarının rolleri ele alındığında Türkiye nin de iç pazarını güçlendirmesi gerçekliği ortaya çıkmaktadır. Diğer yandan yalnızca yurtdışı talebin krize girdiği dönemlerde sık sık öne çıkarılan yurtiçi seyahat pazarı, son yıllarda gösterdiği hızlı büyüme ile bu alışkanlığı, bakış açısını da değiştirmektedir. AKTOB Ar-Ge olarak, 2015 te dış talep daralması ile birlikte yeniden gündemde gelen yurtiçi pazarının durumunu, kalıplaşmış yargılardan sıyrılarak, gerçekçi bir analiz ile ele almak istedik. Bu araştırma, bu gerçekliklerden hareketle, yurtiçi seyahat pazarının gerçek yerinin ne olduğuna ilişkin veri ve bulguları topluca değerlendirip, iç pazarda talebin daha da artırılmasının yollarını da ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Son 10 yılda katlanarak gelişim gösteren ülkemizin iç pazarı hem ülke içi hem de ülke dışına yapılan seyahatler bakımından ciddi boyutlara ulaşmış bulunmaktadır. Araştırmamızda bu gelişmenin ana hatlarını, elde bulunan verilerle, operatörlerden gelen bilgilerle çizmeye çalıştık. Kaan K. Kavaloğlu AKTOB Genel Sekreteri

4 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI GİRİŞ Son 10 yılda gerek Bakanlığın destekleriyle başlayan ve yaygınlaşan kampanyalar, gerekse yaşam koşulları görece iyileşen, geliri artan orta ve orta üst gelir grubun artan seyahat ilgisi gibi nedenlerle canlanan yurtiçi seyahat pazarı bugün oldukça önemli bir seviyeye ulaştı. Diğer yandan başta kamunun havalimanlarına olan ilgisi ve yapılan yenilemeler, yeni yatırımlar, özel ve kamu havayolu şirketlerinin bu yatırımlar paralelinde filo sayılarını ve kampanyalarını artırmaları pazarın canlı tutulmasına büyük katkı sağlamaktadır. Ülke içindeki seyahatlerle, yurtdışına çıkışlar toplamından oluşan yurtiçi seyahat pazarı, geçmiş on yıllarda, ağırlıklı olarak milli ve dini bayramlar, yılbaşı gibi dönemlerde, yakın ve akraba ziyaretleri merkezinde büyüme gösteriyordu. Ancak son 10 yılda bu eğilimin önemli oranda değiştiği, seyahat pazarında bir dizi yeni ve canlandırıcı unsurların devreye girdiği görülüyor. Türkiye nin turizm sektörü gelişiminde, uluslar arası rakip ve takipçilerinden oldukça farklı bir süreçte olduğu yurtiçi pazar, sektörün dengeli gelişiminde de önemli rol oynayacaktır. yabancı turistlerin yarattığı etki kadar bir büyüklüğe ulaştığı gözleniyor. Türkiye de iç pazarın son 10 yılda gösterdiği hızlı büyüme, önünde yer alan rakip ülkeler kadar olmasa da gelecek 10 yıllarda önemli bir rekabet ve büyüme unsuru olacaktır. Bu açıdan Türkiye de yurtiçi seyahat pazarının iyi analiz edilmesi, gerçekliklerinin ortaya konması gerekmektedir. AKTOB Araştırma Birimi tarafından yapılan bu çalışmada, genel hatlarıyla bu gelişmenin seyri, nitelikleri ve gelecek açısından varabileceği potansiyeller ele alınıp değerlendirilmektedir. Ne var ki yurtiçi seyahat pazarı açısından son 10 yılı dikkate almazsak gözle görünür, gerçek anlamda bilimsel ve kapsamlı araştırmaların eksikliği, bu araştırmada da bazı konuları muhtemeldir ki yeterli ölçüde açıklayamayacaktır. Bu eksikliklerin giderilmesi açısından; hem bugüne kadar yapılan çalışmaları hem de piyasa verilerini derleyip, bir analiz içinde farklı bir vizyon oluşturması için toparlamaya gayret ettik. Bugün, en fazla turist çeken ve gelir elde eden dünya liginde ilk sıralarda yer alan Fransa, Almanya ve İtalya gibi ülkelere bakıldığında yurtiçi seyahat pazarının, en az o ülkelere gelen

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 5 1 YURTİÇİ PAZARIN BÜYÜKLÜĞÜ VE TURİZM SEKTÖRÜ İÇİN ANLAMI A) Toplam trafik 63 milyon kişiyi aştı. Bugün ülkemize, yabancı ziyaretçiler ile yurtdışında yaşayan vatandaş ziyaretçiler toplamı olarak yaklaşık 42 milyon kişi, herhangi bir amaç doğrultusunda seyahat etmektedir. Son iki yılın bulgularına göre, ülkemiz içinden; gerek yurtiçine, gerekse yurtdışına, herhangi bir nedenle seyahat eden kişi trafiği 63 milyonu aşmıştır. Özetle, hacim olarak yurtiçi pazar hareketleri, yurtdışından sağlanan ziyaretçi trafiğinden daha fazla bir büyüklüğe ulaşmıştır. İç ve dış talebi birlikte değerlendirdiğimizde, bir yıl içinde yer değiştiren kişi sayısı 105 milyonu bulmaktadır. Bu araştırmada içerden kaynaklanan 63 milyondan fazla kişiyi kapsayan seyahatlerin, turizm açısından ne anlama geldiği, detaylarıyla ortaya konacaktır. 2014 yılı bulgularına göre, yurtiçi seyahat pazarına katılan 63,8 milyon kişinin; 55,9 milyonu ülkemiz içinde, 7,9 milyonu da ülkemiz dışına seyahat etmektedir. Toplam kişi hareketinin yıllara göre seyri ele alındığında görülüyor ki, son 10 yılda seyahat eden kişi sayısı 35 milyondan 64 milyona doğru çıkmıştır. Diğer yandan bu hareketlere katılan kişilerin yaptıkları harcamalar da 2014 itibariyle 16 milyar Dolar a yakın bir iş hacmi yaratmaktadır. Toplam harcamanın % 65 i ülke içindeki seyahat hareketlerde, % 35 i de Türkiye den yurtdışına yapılan seyahatlerde gerçekleşmektedir.

6 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI Tablo 1: Yurtiçi pazarda (ülke içi ve yurtdışı) seyahat eden kişi sayısı ve toplam harcamalar 2013 2014 Toplam kişi-milyon 62,6 63,7 Toplam harcama-milyar Dolar 14,9 15,7 Tablo 2: Seyahat eden kişi sayısı, milyon Ülke içi Yurtdışı Toplam 2013 55.1 7.5 62.6 2014 55.8 7.9 63.7 Yurtdışı Ülke içi Grafik1: Yurtiçi pazarda seyahat edenlerin dönemlere göre dağılımı, % 4.çeyrek 20,0 24,2 3.çeyrek 28,6 39,4 2.çeyrek 18,0 25,6 1.çeyrek 21,7 22,6 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 7 B) Tatil amaçlı trafik gelişiyor Türkiye turizminin yeni gelişen bu alanında, yurtiçine ve yurtdışına yapılan seyahatlerde, kişilerin esas amaçları, pazarın durumu ve gelecek potansiyelleri açısından son gerece önemlidir. Araştırmamızda ortaya konan son 10 yılın bulgularına göre, en önemli gösterge; yurtiçi seyahat pazarındaki hareketlerin esas amacının, yurtdışından gelen yabancı ziyaretçilerinkinden oldukça farklı olduğudur. 2014 yılında ülkemize yurtdışından gelen yabancı ziyaretçilerin % 64 ü, ağırlıklı olarak tatil amaçlı seyahatler yaptı. Yakın, akraba ve arkadaş ziyaretleri ise % 8,5 dolayında gerçekleşti. İş amaçlı ziyaretleri ise % 6 paya sahip. Yurtiçinde seyahat eden vatandaşların esas amacı % 65,7 ile yakın, akraba ve arkadaş ziyaretleri olurken, tatil amaçlı ziyaretler ise toplamın % 19,2 sini oluşturuyor. Öte yandan yurtdışına seyahat eden yerleşik vatandaşların % 36,3 ü tatil amaçlı, % 27,7 si de iş amaçlı olarak çıkış yaptı. Yakın, akraba ve arkadaş ziyaretleri ise toplamın % 18,9 unu oluşturdu. Rakamsal boyutta değerlendirilecek olursa; 63,8 milyon vatandaşın yurtiçinde ve yurtdışında yaptıkları seyahatlerin, 38 milyonu akraba ve arkadaş ziyaretlerinde oluşuyor. Tatil amaçlı hareket eden kişi sayısı da 13 milyon dolayında. Yurtiçi seyahat pazarında tatil amaçlı seyahat edenlerin 10,7 milyonu yurtiçinde, 2,8 milyonu da yurtdışında gerçekleşiyor. Yurtiçinde tatil vb amaçla seyahat edenlerin yaklaşık 2,1 milyonu da paket veya tur alarak doğrudan turizm amaçlı olarak hareket ediyor. Özetle yurtiçinde seyahat edenlerin % 20 sinin tatil amaçlı, % 5 inin de doğrudan turizm amaçlı olarak hareket ettiği söylenebilir. Bu oran vatandaşlarımızın yurtdışında yaptıkları seyahatler için % 65 dolayındadır.

8 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI Tablo 3: Seyahat amaçlarına göre yurtiçi pazar Amaçlar Ülkeiçi Yurtdışı Gezi, eğlence, sportif ve kültürel faaliyetler 19,2 36,3 Yakın ziyareti 65,7 18,9 Sağlık 8,4 0,1 İş amaçlı(konferans, toplantı, görev vb.) 2,1 27,7 Diğer 4,6 16,9 Grafik 2: Amaçlarına göre yurtiçi seyahatlerin dağılımı, % İş 2% Diğer 5% Sağlık 8% GESK* 21% Yakın Ziyareti 66% Grafik 3: Amaçlarına göre yurtdışı seyahatlerin dağılımı, % Diğer 17% GESK* 36% İş 28% Yakın Ziyareti 19%

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 9 C) Paket turlar Ülke içinde ve yurtdışında yapılan seyahatlerde görülen gelişmenin bir başka boyutu da paket turlardır. Son yıllarda, havayolu ulaştırmasının uçulan destinasyonları artırması ve erken rezervasyon kampanyaları, paket tur pazarındaki gelişmeyi de beraberinde getirdi. 2014 yılı verilerine göre yurtiçi ve yurtdışına yapılan seyahatlerde 4 milyondan fazla kişi paket turlarla seyahat etti. Seyahat eden kişi sayısının 63,8 milyonu bulduğu bu dönemde, toplam trafiğin % 6,5 i paket turlarla gerçekleşirken, paket tur kullanım oranı özellikle yurtdışı seyahatlerde daha yüksektir. Geçen yılın bulgularına göre; yurtiçinde seyahat edenlerin % 5 i, yurtdışına çıkan kişilerin de % 17 si paket turları tercih etti. Diğer yandan paket turlarla seyahat edenler, 1 milyar Doları yurtdışı turları olmak üzere toplamda 1,5 milyar Dolar lık bir harcamada bulundu. Böylece 2014 te yapılan seyahat harcamasının % 10 u paket turlardan kaynaklanmış oldu. Tablo 4: Yurtiçi seyahat pazarında paket turların payı, %-2014 Paket tur Ferdi hareket Ülkeiçi 5,0 95,0 Yurtdışı 16,9 83,1 Tablo 5: Yurtiçi seyahat pazarında paket tur sayısı, milyon- 2014 Paket tur Ferdi hareket Ülkeiçi 2,79 53,09 Yurtdışı 1,35 6,63 Tablo 6: Yurtiçi seyahat pazarında paket tur harcamaları, milyon Dolar Paket tur Ferdi hareket Ülkeiçi 526 9.756 Yurtdışı 1.039 4.431

10 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI D) Geceleme eğilimleri 2014 yılında 63,8 milyon kişinin dahil olduğu yurtiçi seyahat pazarında gecelemeler de gelişme gösteriyor. Geçen yıl, 570 milyonu yurtiçinde olmak üzere toplamda 678 milyondan fazla geceleme yapıldı. Yapılan gecelemenin, konaklama yerlerine göre dağılımında ilk sırayı kişilerin kendi evleri veya yakın, akraba, arkadaş evleri alırken, yurtdışı seyahatlerde otellerin daha fazla kullanıldığı ortaya çıktı. Yurtiçi pazarda seyahat edenlerin gecelemeleri % 87 oranında evlerde gerçekleşti. Yurtdışı seyahatlerde otellerin aldığı pay % 25 dolayında olurken, evlerin payı da % 36 dolayında gerçekleşti. Toplam yurtiçi pazar dikkate alındığında ise konaklama tesislerinde yapılan gecelemelerin toplamda içinde % 9,5 dolayında payı olduğu gözleniyor. Evlerde yapılan gecelemelerin payı da % 79 dolayında Tablo 7: Yurtiçi pazarda gecelemelerin dağılımı, %-2014 Ülkeiçi Yurtdışı Oteller 6,8 24,5 Kendi Evi 16,4 6,0 Arkadaş, Akraba Evi 70,5 30,2 Diğer 6,3 39,3 Toplam 100,0 100,0 Tablo 8: Yurtiçi pazarda gecelemelerin dağılımı, bin -2014 Ülkeiçi Yurtdışı Oteller 39.027 25.253 Kendi Evi 94.287 6.153 Arkadaş, Akraba Evi 406.227 31.136 Diğer 36.329 40.443 Toplam 575.870 102.984

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 11 E) Yaş Grupları Yurtiçi seyahat pazarının ülke içi ve yurtdışı seyahatler ayrımında farklılaştığı bir başka alan da seyahat edenlerin yaş gruplarına göre dağılımıdır. 2014 yılı verilerine göre, genellikle yakın ve akraba ziyaretlerinin yoğun olduğu yurtiçinde gençler ve çocukların daha fazla ağırlık sahibi olduğu gözlenirken, yurtdışı seyahatlerde ise yetişkinlerin baskın olduğu ortaya çıkıyor. Yurtiçi seyahatlerde genç ve çocukların toplam içindeki payı % 30 dolayında iken, bu oran yurtdışı seyahatlerde % 12 dolayında gerçekleşiyor. Çocuklar açısından bakıldığında bu oran içerde % 21, dışarıda da % 6 dolayında. Tablo 9: Seyahat edenlerin yaş gruplarına göre dağılımı, % Ülkeiçi Yurtdışı 0-14 21,55 5,90 15-24 12,05 6,92 25-44 37,70 52,13 45-64 23,28 30,22 65+ 5,41 4,84 Toplam 100,00 100,00

12 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 2 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARINDA DESTİNASYON TERCİHLERİ A) Yurtdışı seyahatler Yurtdışına çıkışlarda ilk sıraları; Gürcistan, Yunanistan, Bulgaristan ve bazı Arap ülkeleri alırken, bu ülkelere yönelik talebin turistik olmaktan çok genel ziyaret, iş-ticaret, hac ve umre veya günübirlik hareketler olduğu anlaşılmaktadır. Bu ülke ve bölgeler toplam yurtdışı çıkışlardan % 60 gibi yüksek oranda bir pay alıyor. Diğer yandan, yurtdışı çıkışların % 15 i gibi önemli bir kısmını oluşturan Avrupa ülkelerine yönelik seyahatlerde tatil vb amaçlar daha yoğun olarak görülüyor. Bu ülkeler aynı zamanda paket turlarla seyahatin % 50 sine yakınını oluşturuyor. Avrupa ülkeleri aynı zamanda otellerde yapılan gecelemelerin de % 25 lik bölümünü oluşturuyor. seyahatlerin, esas amacının ne olduğuna ilişkin çok somut veriler bulunmuyor. TÜİK tarafından yapılan anketlerde, eskiden (2009 öncesi) ayrı ayrı duran; gezi, eğlence, kültürel ve sportif faaliyetler başlığı, son yıllarda toplulaştırılınca, Gürcistan örneğinden hareketle söylenebilir ki, farklı nitelikte olan bu amaçların her birine ilişkin değerlendirme yapılamaz duruma gelmiştir. Türkiye nin yurtdışı çıkışların, turistik amaçlı seyahatlerin durumunu, gerçeğe yakın bir seviyede veren tek gösterge ise paket turla yapılan ziyaretlerdir ki bu analiz ileriki kısımda yapılacaktır. Yurtdışı seyahatlerde özellikle bayram dönemlerinde medya organlarında dile getirilen ve genelde Avrupa kentlerini öne çıkaran seyahat eğilimi haberlerin temelinde de bu ayrım yatmaktadır. Son yıllarda yurtdışı çıkışlarda ilk sıraları Gürcistan, Yunanistan, Bulgaristan gibi ülkeler alırken, çıkış amacının tam olarak ayrıştırılmaması, ülke pazarının turistik niteliğinin de anlaşılamamasına neden olmaktadır. Örneğin; 10 yıl kadar önce, Türkiye den yurtdışına yapılan çıkışlardan yalnızca % 1,2 pay alan Gürcistan, 2014 yılında payını % 14,7 ye çıkardı. Bu artışla en çok ziyaret edilen ülke konumuna gelen Gürcistan a yapılan

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 13 Tablo 10: Yurtdışına çıkanların ülkelere göre dağılımı, % (Çıkış amaçlarına bakılmaksızın) Ülkeler 2005,% 2014,% 2014-Bin kişi Gürcistan 1,2 14,7 1231,7 Yunanistan 3,1 8,9 741,0 Bulgaristan 15,7 7,4 620,9 Almanya 6,6 5,9 493,6 S.Arabistan 5,5 5,8 461,0 Azerbeycan 4,4 2,8 235,7 İtalya 1,9 2,3 196,4 İran 4,6 1,9 161,6 Rusya Federasyonu 3,1 1,7 143,4 A.B.D. 4,0 1,4 119,2 Avusturya 0,8 0,9 75,2 Fransa 1,8 0,9 73,1 Ukrayna 1,6 0,7 59,2 İsviçre 0,8 0,6 54,1 İspanya 0,7 0,4 32,5 Hollanda 1,1 0,4 31,8 İngiltere 0,7 0,3 22,9 Belçika 1,1 0,2 18,7 Kanada 0,2 0,2 14,0 İsrail 0,3 0,2 13,5 Danimarka 0,1 0,1 7,9 İsveç 0,1 0,1 7,5 Avustralya 0,1 0,1 6,0 Tunus 0,1 0,1 4,6 Japonya 0,01 0,01 1,1 Suriye 9,0 0,01 0,7 Diğer 31,50 42,00 3021,2 *Hac ve Umre ziyaretleri ağırlıklı Tablo 11: Yurtdışına çıkanların ülke gruplarına göre dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 AVRUPA 36,5 32,5 BATI ASYA 40,6 31,4 BDT 12,1 22,6 AMERİKA 4,4 1,8 DİĞER 6,3 11,7

14 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI Tablo 12: Gezi, eğlence, sportif ve kültürel faaliyetler amaçlarıyla yurtdışına çıkanların ülkelere göre dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 2014-Bin kişi Gürcistan 2,5 31,9 1016,3 Yunanistan 6,1 20,2 642,5 Bulgaristan 22,2 6,8 215,4 İtalya 3,0 4,8 151,4 Almanya 7,3 2,8 90,2 A.B.D. 7,2 1,3 42,4 Azerbeycan 3,7 1,0 32,8 Fransa 2,6 1,0 32,3 Rusya Federasyonu 2,7 0,9 28,6 İran 5,6 0,9 28,5 Avusturya 1,1 0,8 26,9 İspanya 0,4 0,7 23,3 İsviçre 1,2 0,5 16,4 Ukrayna 1,6 0,5 15,0 Hollanda 1,4 0,5 14,8 İsrail 0,2 0,2 6,9 İngiltere 0,7 0,2 5,2 Kanada 0,3 0,1 3,6 Belçika 1,2 0,1 2,6 İsveç 0,2 0,1 2,4 Danimarka 0,1 0,1 1,9 Avustralya 0,1 0,02 0,6 Japonya 0,04 0,02 0,5 Tunus 0,4 0,00 0,0 Suriye 2,7 0,00 0,0 Diğer 25,4 24,6 782,8 Tablo 13: Gezi, eğlence, sportif ve kültürel faaliyetler amaçlarıyla yurtdışına çıkanların ülke gruplarına göre dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 AVRUPA 49,6 45,6 BDT 12,5 35,1 BATI ASYA 26,4 13,0 AMERİKA 7,8 1,6 DİĞER 3,7 4,6

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 15 Tablo 14: İş* amaçlı yurtdışına çıkanların ülkelere göre dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 2014-Bin kişi Almanya 8,5 6,7 151,1 Azerbeycan 5,4 5,0 112,2 Gürcistan 1,7 4,3 97,8 Rusya Federasyonu 5,1 3,4 75,8 Bulgaristan 4,4 3,2 71,7 A.B.D. 6,1 1,9 43,3 İtalya 4,0 1,8 41,5 İran 2,8 1,8 40,7 Ukrayna 3,0 1,4 31,5 Avusturya 0,9 1,1 24,4 Fransa 3,3 1,1 24,3 İsviçre 1,0 1,0 23,6 Yunanistan 3,0 0,7 15,4 İngiltere 1,1 0,5 11,9 İspanya 1,6 0,4 8,2 Belçika 2,4 0,3 6,9 Hollanda 1,5 0,3 5,6 Avustralya 0,2 0,2 5,4 Kanada 0,4 0,2 4,7 İsrail 0,6 0,2 4,5 Tunus 0,1 0,2 4,1 Danimarka 0,1 0,1 3,2 İsveç 0,1 0,1 1,7 Suriye 8,8 0,03 0,7 Japonya 0,02 0,0 0 Diğer** 34,0 64,1 1.434 ** Bahreyn, KKTC, Irak, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Umman, Katar, S.Arabistan, Yemen ve BAE gibi yakın bölge ile diğer BDT ülkelerini kapsamaktadır. Tablo 15: İş* amaçlı yurtdışına çıkanların ülke gruplarına göre dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 BATI ASYA 34,3 45,4 BDT 18,3 21,1 AVRUPA 35,6 20,3 AMERİKA 6,8 2,2 DİĞER 5,0 10,9 *konferans, toplantı, görev vb.

16 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI Tablo 16: Yakın ziyareti amaçlı yurtdışı çıkışların ülkelere dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 2014-Bin kişi Bulgaristan 46,8 21,4 324,5 Almanya 9,0 15,8 239,7 Yunanistan 5,3 5,3 80,8 Gürcistan 0,8 5,2 79,0 İran 7,0 3,4 51,4 Azerbeycan 2,4 3,2 49,0 Avusturya 1,2 1,4 20,5 A.B.D. 2,8 1,0 15,4 Fransa 0,8 0,9 14,0 İsviçre 0,9 0,8 12,8 Hollanda 1,2 0,7 11,4 Rusya Federasyonu 0,5 0,6 9,4 Belçika 0,7 0,5 8,1 Ukrayna 0,4 0,4 5,9 İsveç 0,1 0,2 3,4 İtalya 0,4 0,2 3,0 Danimarka 0,0 0,2 2,8 İsrail 0,0 0,1 2,1 İngiltere 0,4 0,1 1,5 Kanada 0,1 0,04 0,6 Japonya 0,0 0,04 0,6 İspanya 0,1 0,0 0,0 Tunus 0,0 0,0 0,0 Suriye 4,8 0,0 0,0 Avustralya 0,1 0,0 0,0 Diğer** 14,3 38,3 581,3 Bahreyn, KKTC, Irak, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Umman, Katar, S.Arabistan, Yemen ve BAE gibi yakın bölge ile diğer BDT ülkelerini kapsamaktadır. Tablo 17: Yakın ziyareti amaçlı yurtdışı çıkışların gruplara göre dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 AVRUPA 66,7 47,6 BATI ASYA 24,5 37,6 BDT 4,4 10,1 AMERİKA 2,9 1,1 DİĞER 1,5 3,5

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 17 Tablo 18: Yurtdışı seyahatlerde yapılan gecelemelerin ülkelere dağılımı, % (Çıkış amacına bakılmaksızın) Ülkeler 2005 2014 Almanya 8,84 8,42 Rusya Federasyonu 7,72 5,67 Azerbeycan 4,05 5,03 Bulgaristan 4,62 3,60 Gürcistan 0,73 3,05 A.B.D. 5,66 2,68 Yunanistan 1,61 2,67 Ukrayna 2,74 1,44 İran 2,19 1,22 Fransa 1,51 0,97 İtalya 1,08 0,97 Avusturya 0,65 0,87 İngiltere 0,90 0,50 İsviçre 0,76 0,45 Belçika 1,07 0,36 Hollanda 1,10 0,33 Kanada 0,29 0,32 İspanya 0,33 0,18 İsrail 0,34 0,16 Danimarka 0,08 0,10 İsveç 0,08 0,09 Tunus 0,04 0,05 Avustralya 0,13 0,04 Japonya 0,004 0,02 Suriye 1,98 0,003 Diğer* 51,51 60,81 *Bahreyn, KKTC, Irak, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Umman, Katar, S.Arabistan, Yemen ve BAE gibi yakın bölge ile diğer BDT ülkelerini kapsamaktadır. Tablo 19: Yurtdışında yapılan gecelemelerin ülke gruplarına dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 BATI ASYA 5,8 38,2 AVRUPA 25,3 23,1 BDT 20,5 21,8 AFRİKA 39,0 8,7 AMERİKA 9,2 3,9 DİĞER 0,3 4,3

18 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI Tablo 20: Yurtdışı seyahatlerde otellerde yapılan gecelemelerin dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 Yunanistan 2,24 6,06 Gürcistan 0,90 5,25 Almanya 6,21 3,29 Bulgaristan 2,33 2,76 A.B.D. 7,12 2,55 İtalya 2,75 2,45 Azerbeycan 2,63 1,85 Rusya Federasyonu 4,15 1,83 Fransa 2,89 1,24 Avusturya 0,63 0,85 İran 2,82 0,78 İspanya 1,21 0,65 Ukrayna 5,18 0,61 Hollanda 0,92 0,57 İsviçre 0,61 0,55 İngiltere 0,62 0,36 Kanada 0,38 0,34 İsrail 0,21 0,33 Belçika 1,59 0,17 Avustralya 0,05 0,16 İsveç 0,05 0,15 Tunus 0,10 0,12 Danimarka 0,06 0,07 Suriye 1,03 0,01 Japonya 0,01 0,00 Diğer 53,31 66,98 *Bahreyn, KKTC, Irak, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Umman, Katar, S.Arabistan, Yemen ve BAE gibi yakın bölge ile diğer BDT ülkelerini kapsamaktadır. Tablo 21: Yurtdışında otellerde yapılan gecelemelerin gruplara dağılımı, % Ülkeler 2005 2014 AVRUPA 24,2 22,9 BDT 14,8 12,4 AFRİKA 43,7 5,9 AMERİKA 8,6 3,1 BATI ASYA 4,1 1,1 DİĞER 4,6 54,5

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 19 Hac ve umre pazarı Suudi Arabistan a her yıl 5.5 milyon kişi hac ve Umre ziyaretinde bulunuyor. Bu pazar Türkiye açısından yurtiçi seyahat pazarının outgoing kısmı için de önemli bir büyüklük oluşturuyor. Son yıllarda Türkiye den 60 bin dolayında kişi hac, 400 bin dolayında kişi de Umre için Suudi Arabistan ve yakın bölge ülkelerine gidiyor. Umre ve hac için Türkiye den paket alanlar yaklaşık 2,5 milyar TL harcamada bulunuyor. Diyanet in verilerine göre Umre ye en çok katılımın yapıldığı iller arasında; İstanbul, Ankara, Bursa, Konya ve İzmir başı çekiyor. Umre ye gidenlerin % 33 ünü Diyanet, geri kalanını da acenteler taşıyor. Hac organizasyonunda ise Diyanet % 65 dolayında pay almaktadır. Tablo 22: Türkiye den Hac ve Umre ye gidenlerin sayısı Yıl Umre Hac 2011 411.495 89.033 2012 381.881 75.607 2013 391.500 60.892 2014 400.526 61.300 AKTOB Ar-ge, Diyanet İşleri Bakanlığı Tablo 23: Diyanet ile Umre ye gidenlerin sayısı-bin, 2014 İller Umre İstanbul 15,1 Ankara 10,4 Bursa 5,4 Konya 3,9 İzmir 3,8 Diğer 71,3 AKTOB Ar-ge, Diyanet İşleri Bakanlığı

20 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI B) Yurtiçi seyahatler Ülke içinde yapılan seyahatler ve gecelemelerde ise Akdeniz, Ege, Marmara ve iç Anadolu bölgeleri toplam talebin yaklaşık % 85 ini alıyor. Talep ayrımı gözetmeksizin, İl düzeyinde özellikle konaklama tesislerinde yapılan gecelemeler bazında ele alındığında ise; Antalya, İstanbul, Muğla, İzmir, Balıkesir, Ankara, Afyonkarahisar, Bursa, Çanakkale, Mersin ve Mevşehir in ilk sıraları aldığı gözleniyor. Bu illerin, vatandaşlar tarafından yapılan yurtiçi gecelemelerden aldığı pay da % 65 dolayında. Turistik ilçe ve merkezler bazında ise ilk sıraları; Alanya, Kemer, Antalya kentiçi, Bodrum, Marmaris, Manavgat, İzmir kentiçi, Kuşadası ve çeşme alıyor. Bu ilçelerin toplam gecelemelerden aldıkları pay ise % 36 dolayında. Tablo 24: Ülke içinde yapılan gecelemelerin bölgelere dağılımı, %-2014 BÖLGELER Payı,% EGE 25,50 AKDENİZ 22,50 MARMARA 24,00 İÇ ANADOLU 12,50 KARADENİZ 5,50 G.DOĞU 5,50 D.ANADOLU 4,50 Tablo 25: Ülke içinde yapılan gecelemelerin illere dağılımı, %-2014 İLLER Payı, % ANTALYA 16,82 İSTANBUL 9,04 MUĞLA 7,07 İZMİR 7,01 BALIKESİR 4,78 ANKARA 4,19 AYDIN 3,80 AFYON 3,43 BURSA 2,75 ÇANAKKALE 2,09 MERSİN 1,98 NEVŞEHİR 1,67 KONYA 1,46 ADANA 1,45 SİVAS 1,41 DENİZLİ 1,37 KÜTAHYA 1,33 SAMSUN 1,17 BOLU 1,11 GAZİANTEP 1,09 TRABZON 1,09 SAKARYA 1,08 MANİSA 1,05 TEKİRDAG 1,05 DİYARBAKIR 1,02 DİĞER 19,72

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 21 Tablo 26: Ülke içinde yapılan gecelemelerin il ve ilçeler bazında dağılımı, %-2014 İller İlçe Payı,% ANTALYA Alanya 7,05 ANTALYA Kemer 5,64 ANTALYA Şehiriçi 4,79 ANTALYA Serik 4,49 MUĞLA Bodrum 4,33 MUĞLA Marmaris 2,27 ANTALYA Manavgat 2,20 İZMİR Konak 2,09 AYDIN Kuşadası 1,69 ADANA Seyhan 1,54 İZMİR Çeşme 1,52 İSTANBUL Beyoğlu 1,25 İSTANBUL Fatih 1,22 BURSA Osmangazi 1,22 AYDIN Didim 1,16 ANTALYA Side 1,14 MUĞLA Fethiye 1,13 DENİZLİ Pamukkale 0,99 İSTANBUL Şişli 0,97 İSTANBUL Kadıköy 0,97 İSTANBUL Beşiktaş 0,93 İZMİR Menderes 0,89 BURSA Uludağ 0,73 KONYA Selçuklu 0,67 AFYONKARAHİSAR Sandıklı 0,66 ESKİŞEHİR Tepebaşı 0,65 BALIKESİR Edremit 0,59 BALIKESİR Ayvalık 0,59 NEVŞEHİR Kozaklı 0,58 ANTALYA Aksu 0,55 İZMİR Selçuk 0,38 NEVŞEHİR Ürgüp 0,33 DÜZCE Akçakoca 0,32 MERSİN Erdemli 0,30 İZMİR Balçova 0,27 DİĞER Diğer 43,90

22 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 3 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARINDA PAKET TURLARIN GELİŞİMİ A) Yurtdışı seyahatler Konaklama tesislerinde yapılan geceleme seviyesinin yanında, yurtiçi seyahat pazarının turizm açısından önemini ortaya koyan bir diğer gösterge de; yurtiçi ve yurtdışı seyahatlere paket turlarla katılan kişi sayısıdır. 2014 yılı verilerine göre, Türkiye den yurtdışına seyahat eden 8 milyon kişinin yaklaşık 1,4 milyonu paket turları tercih etti. Paket turların yarısına yakını Avrupa ülkelerine yönelik seyahatlerde gerçekleşti. Komşu ülkeler ile Arap ve Körfez ülkelerine yönelik seyahatler de paket turların % 30 luk kısmını oluşturdu. Turistik talep ve konaklama tesislerine yansımaları açısından, paket turlarda en önemli pazarın İtalya olduğu gözleniyor. Yurtdışına çıkanların % 2,3 ünü oluşturan bu kitle, toplam paket tur çıkışlarının da % 10 luk kısmına denk düşüyor. İtalyan pazarını, seyahat pazarı açısından önemli kılan bir diğer unsur da, bu ülkeye giden vatandaşların ne oranda paket tur kullandığıdır. 2014 yılı bulgularına göre, İtalya ya yapılan her 100 çıkıştan 67 si paket turlarla gerçekleşti. İtalya dan sonra en yüksek paket kullanım oranlarına; % 40 ile İspanya, % 35 ile Yunanistan, % 33 ile Fransa ve % 20 dolayındaki payları ile Avusturya, İsviçre ve İsveç te ulaşıldı.

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 23 Tablo 27: Yurtdışına paket turlarla çıkışlarda ülkelerin payları,%-2014 (İlk 20 ülke) Ülkeler Paket payı,% Yunanistan 19,27 İtalya 9,86 Gürcistan 2,49 Bulgaristan 2,33 Almanya 1,82 Fransa 1,79 A.B.D. 1,55 Avusturya 1,29 İspanya 0,97 İran 0,96 İsviçre 0,74 Rusya 0,35 Hollanda 0,31 Azerbeycan 0,23 İngiltere 0,18 İsveç 0,11 Kanada 0,08 Avustralya 0,04 Belçika 0,04 Tunus 0,04 Tablo 28: Yurtdışına paket turlarla çıkışları en yüksek olan ülkeler, %-2014 (Paket turlar/ Toplam çıkışlar) Ülkeler Paket oranı,% İtalya 67,71 İspanya 40,32 Yunanistan 35,06 Fransa 33,06 Avusturya 23,19 İsveç 20,38 İsviçre 18,35 A.B.D. 17,50 Hollanda 13,24 Tunus 11,00 İngiltere 10,34 Avustralya 9,56 Kanada 8,18 İran 8,04 Bulgaristan 5,05 Almanya 4,98 Rusya 3,33 Belçika 3,06 Gürcistan 2,72 Azerbeycan 1,31

24 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI B) Yurtiçi seyahatler Türkiye turizmi için genç ve gelişmekte olan bir pazar görünümü veren ülke içi paket turlar, son yıllarda yılda % 10 ortalama ile büyümeye devam ediyor. Özellikle % 40 lara varan indirimlerin sunulduğu erken rezervasyon sisteminin yaygınlık kazanmaya başlaması ile birlikte, paket turla seyahat edenlerin sayısı da 5 yıl öncesinin 4 katına ulaştı. 2014 yılı verileri ile değerlendirildiğinde görülüyor ki, ülkemiz içinde seyahat eden 52 milyon kişinin % 5 lik kısmı paket turları tercih eder duruma geldi. Nicelik olarak 2 milyonu aşan paket müşterisi sayısının gelecek 5 yıl içinde ikiye katlanması bekleniyor. Yurtiçi paket tur pazarında talep; ulaşım, tesis ve hizmet imkanlarının iyi olduğu il ve bölgelerde yoğunlaşırken tatil seyahatinin yanında iş ve ticarete bağlı yeni bir talep dalgasının gelişmekte olduğu da görülüyor. Gidiş nedenleri farklı kategorilerde olsa da, iç talep açısından paket turlarla seyahat edenlerin yönlendiği iller arasında; Antalya, Muğla, İzmir, İstanbul, Balıkesir, Aydın, Afyonkarahisar, Bursa, Çanakkale ve Nevşehir öne çıkmaktadır. Turistik ilçe ve merkezler bazında ise, Alanya, Kemer, Bodrum, Marmaris, Manavgat, Kuşadası ve Çeşme öne çıkıyor.

YURTİÇİ SEYAHAT PAZARI ARAŞTIRMASI 25 4 YURTİÇİ SEYAHAT PAZARINDA TALEP VE KONAKLAMA TERCİHLERİ Türkiye de turizmin dengeli ve istikrarlı gelişmesi bakımından yurtiçi seyahatlerin nerede ve nasıl gerçekleştiği, büyüdüğü ve nereye yöneleceğinin tespiti son derece önemlidir. Ülkemiz içinde seyahat edenlerin sayısının 55 milyonu bulduğu son dönemde, tatil amaçlı seyahatlerin ancak % 20 lik paya sahip olduğu, otellerin de toplam gecelemeden ancak % 7 dolayında pay alabilmiş olması bu analizin zorunluluğunu ortaya koymaktadır. 2014 verilerine göre ülkemizde belgeli tesislerde yapılan gecelemelerin % 27 sini yurtiçinde yaşayan vatandaşlar gerçekleştirdi. Bu pay 3 yıl önce % 25 dolayında idi. Bu da gösteriyor ki, vatandaşların tesislerde geceleme eğilimi artmaya devam ediyor. Tesislerde geceleme İç pazarda yapılan gecelemeler açısından, gerek yurtdışından gelen yabancı turistler gerekse yurtiçinde seyahat eden vatandaşlar açısından en temel ortak nokta; gecelemelerin % 85 oranında belgeli olan 1, 2, 3, 4 ve 5 yıldızlı tesislerde yapılıyor olmasıdır. Bu alanda yabancı ve vatandaşlar açısından temel fark ise 3 yıldız ve altı tesislerde yapılan gecelemelerin payıdır. Vatandaşların yaptıkları gecelemelerin % 28 i bu tür tesislerde gerçekleşirken, bu oran yabancı turistlerde % 10 dolayındadır. Diğer yandan benzer farklılıklar; tatilköyleri, termal otelleri, golf tesisleri gibi kategorilerde de görülmektedir. Belgeli tesislerde gecelemelerin yabancı ve yerli ayrımına göre dağılımı ele alındığında görülüyor ki, vatandaşlar yurtiçindeki gecelemelerde; 2 yıldızlı oteller, moteller, pansiyonlar, oberjler, dağ ve çiftlik evleri, termal oteller ve yayla evlerinde yabancılara oranla daha fazla geceleme yapıyorlar.