TAŞINMAZ GELİŞTİRME TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI KAMULAŞTIRMA VE KENTSEL ALANLARIN DÜZENLENMESİ Prof. Dr. Sebahattin BEKTAŞ 1
Ünite: 8 KAMULAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Prof. Dr. Sebahattin BEKTAŞ İçindekiler 8.1. KAMULAŞTIRMA YÖNTEMLERİ... 3 8.1.1. İrtifak Hakkı Tesisi ile... 3 8.1.2. Kısmen ve Mal Sahibinin İsteği Üzerine... 3 8.1.3. Acele... 3 8.1.4. Satın Alma (Anlaşma) Yolu ile... 3 8.1.5. Dava yoluyla tescil (Hükmen )... 3 8.1.6. Trampa Yoluyla... 3 8.2. 2. KAMU KURUMLARI ARASINDA TAŞINMAZ MAL DEVRİ... 4 8.3. KAMULAŞTIRMAYA YAPILAN İTİRAZLAR... 4 8.3.1. İdari Davalar... 4 8.3.2. Adli Davalar... 4 8.4. KAMULAŞTIRMADAN VAZGEÇME İADE VE DEVİR İŞLEMLERİ... 4 8.5. KAYNAKLAR... 5 2
8.1. KAMULAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Kanunu kapsamında farklı amaçlarla kamulaştırma işlemleri gerçekleştirilmektedir. Bunlar aşağıda açıklanmıştır. 8.1.1. İrtifak Hakkı Tesisi ile Kanununun 4. maddesine göre; Taşınmaz malın mülkiyetinin kamulaştırılması yerine, amaç için yeterli olduğu takdirde taşınmaz malın belirli kesimi, yüksekliği, derinliği veya kaynak üzerinde kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı kurulabilir. Süreli ya da süresiz irtifak hakkı tesisi yoluyla yapılır. Özellikle petrol, doğalgaz, elektrik, su vb. hatların toprağın altından, üstünden, yüzeyinden geçirilişinde taşınmazın mülkiyetine dokunmadan irtifak hakkı kamulaştırması yapılır. esas alınarak gerçekleştirilmektedir. Taşınmazlara irtifak hakkı bedeli ödenir. 8.1.2. Kısmen ve Mal Sahibinin İsteği Üzerine Kamulaştırılan taşınmazdan arta kalan kullanmaya ve yararlanmaya elverişli olmaması halinde arta kalan kısımların kamulaştırılması amacıyla gerçekleştirilir. Taşınmazın tamamına ihtiyaç olmaması halinde kamulaştırma ve ayırma planı uyarınca taşınmaz parçalara bölünür, idare kendisine ihtiyaç olan kısmı kamulaştırarak üzerine alır ve geri kalan kısımlar maliklerin üzerinde kalır. Kanununun 12. maddesine göre; bir kısmı kamulaştırılan taşınmaz maldan artan kısmı yararlanmaya elverişli bir durumda değil ise, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda dava açılmayan hallerde mal sahibinin en geç kamulaştırma kararının tebliğinden itibaren otuz gün içinde yazılı başvurusu üzerine, bu kısmın da kamulaştırılması zorunludur. 8.1.3. Acele Kanununun 27. maddesine göre; 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Bakanlar Kurulunca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın (Değişik ibare: 24/4/2001-4650/15 md.) 10 uncu madde esasları dairesinde ve 15 inci madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına (Değişik ibare: 24/4/2001-4650/15 md.) 10 uncu maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabilir. 8.1.4. Satın Alma (Anlaşma) Yolu ile 2942 sayılı kamulaştırma kanununda değişiklik yapılmasına ilişkin 4650 sayılı yasa ile kamulaştırmada öncelikle satın alma (anlaşma) yoluna gidilmesi esastır. Taşınmazı kamulaştırılacak olan mülkiyet sahibi ile belirlenen bedel üzerinde anlaşılarak uzlaşma tutanağı düzenlenir. Bu yöntemde Kanununun 8. maddesi esas alınır. 8.1.5. Dava yoluyla tescil (Hükmen ) Asliye Hukuk mahkemesinde bedelinin tespiti ve idare adına tescil davası açılır. Bu yöntemde kamulaştırma kanununun Bedelinin Tespiti ve Taşınmaz malın idare adına tescili Başlıklı 10. maddesi esas alınır. 8.1.6. Trampa Yoluyla Kanununun 26. maddesine göre; Mal sahibinin kabul etmesi halinde kamulaştırma bedeli yerine, idarenin kamu hizmetine tahsis edilmemiş olan taşınmaz mallarından, bu bedeli kısmen veya tamamen karşılayacak miktarı verilebilir. bedeli yerine verilecek taşınmaz malın değeri, idarenin ihale komisyonunca yoksa bu amaçla kuracağı bir komisyonca tespit edilir. Taşınmaz mal bedelleri arasındaki fark taraflarca nakit olarak karşılanır. Ancak idarenin vereceği taşınmaz malın değeri, kamulaştırma bedelinin yüzde yüzyirmisini aşamaz (Akay ve Çiçek, 2005). 3
KENTSEL ALANLARIN DÜZENLENMESİ 18 8.2. 2. KAMU KURUMLARI ARASINDA TAŞINMAZ MAL DEVRİ Kanununun 30. maddesine göre; Kamu tüzelkişilerinin ve kurumlarının sahip oldukları taşınmaz mal, kaynak veya irtifak hakları diğer bir kamu tüzelkişisi veya kurumu tarafından kamulaştırılamaz. Taşınmaz mala; kaynak veya irtifak hakkına ihtiyacı olan idare, 8 inci madde uyarınca bedeli tespit eder. Bu bedel esas alınarak ödeyeceği bedeli de belirterek mal sahibi idareye yazılı olarak başvurur. Mal sahibi idare devire muvafakat etmez veya altmış gün içinde cevap vermez ise anlaşmazlık, alıcı idarenin başvurusu üzerine Danıştay ilgili idari dairesince incelenerek iki ay içinde kesin karara bağlanır. Taraflar bedelde anlaşamadıkları takdirde; alıcı idare, devirde anlaşma tarihinden veya Danıştay kararının tebliği tarihinden itibaren otuz gün içinde, 10 uncu maddede yazılı usule göre mahkemeye başvurarak, kamulaştırma bedelinin tespitini ister (Yomralıoğlu ve diğ., 2008). 8.3. KAMULAŞTIRMAYA YAPILAN İTİRAZLAR ya yapılan itirazlar idari ve adli davalar olarak ikiye ayrılır. Kanunu nun 14. maddesine göre dava açma hakkına sahip olanlar şunlardır. Taşınmaz malın sahipleri, Taşınmaz malın zilyetleri, yı yapan idare. Diğer ilgililer (İpotek ve şufa hakkı sahipleri, satış vaadi senedi ile satın alanlar, kiracılar, hacizli alacaklılar, intifa hakkı sahipleri), mirasçılar, paydaşlar, fiilen bölünmüş yerdeki paydaşlar yada kayyımlar, İştirak halinde mülkiyette veya müşterek mülkiyette paydaşların tek başlarına dava açma hakları vardır. İdari yargıda açılan davalar öncelikle görülür. Adli yargıda açılan davaların görülebilmesi için idari yargı davalarının sonuçlanması beklenir. 8.3.1. İdari Davalar Mal Sahiplerinin kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda dava açmasıdır. Böyle bir davada iptal istemine esas teşkil eden konular; Kamu yararının bulunmadığı, Yetkisiz kurullar tarafından kamu yararı kararının alındığı, İşlemin yasaya aykırılığı veya geçersizliği olabilir. Kamu yararı varlığına ilişkin kararın yetkili merci tarafından verilip verilmediği gibi konular idari yargı denetimindedir. Davanın açılma süresi mal sahibine Kanununun 10. maddesi gereğince yapılan tebligat gününden kendilerine tebligat yapılmayanlara ise tebligat yerine geçmek üzere mahkemece gazete ile yapılan ilan tarihinden itibaren 30 gündür. 8.3.2. Adli Davalar belgelerinin düzenlenişi sırasında yapılan maddi hatalara veya kadastro yapımından kaynaklanan maddi hatalara karşı taşınmaz maliklerinin adli yargıda açtıkları düzeltim davalarıdır. Bu konuda idarenin dava açma süresi, kamulaştırma belgelerinin mahkemeye verildiği günden itibaren 30 gündür. 8.4. KAMULAŞTIRMADAN VAZGEÇME İADE VE DEVİR İŞLEMLERİ yı yapan idare, kamulaştırmanın her safhasında tek taraflı olarak vazgeçebilme hakkına sahiptir. Kanununun 22. maddesine göre; (Değişik birinci fıkra: 24/4/2001-4650/13 md.) nın ve bedelinin kesinleşmesinden sonra taşınmaz malların kamulaştırma amacına veya kamu yararına yönelik herhangi bir ihtiyaca tahsisi lüzumu kalmaması halinde, keyfiyet idarece mal sahibi veya mirasçılarına 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre duyurulur. Bu duyurma üzerine mal sahibi veya mirasçıları, aldığı kamulaştırma bedelini üç ay içinde ödeyerek 4
taşınmaz malını geri alabilir. 12/7/2013 tarih ve 6495 sayılı kanun ile 4/11/1983 tarihli ve 2942 sayılı Kanununun 22 nci maddesinin başlığı Vazgeçme, iade ve devir şeklinde, birinci fıkrasının son cümlesi ise aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. yı yapan idarece kamulaştırma amacına uygun tesisat, yapı veya donatı yapıldıktan ve en az 5 yıl kullanıldıktan sonra bu ihtiyacın ortadan kalkması nedeniyle kamulaştırma amacında kullanılamayan taşınmazlar önceki mal sahibi veya mirasçılarına iade edilmez. Bu taşınmazların kamulaştırma amacı dışında idarece tasarruf edilmesi hâlinde, önceki mal sahibi veya mirasçıları tarafından idareden herhangi bir hak, bedel veya tazminat talebinde bulunulamaz. Kanununun 23. maddesine göre; yı yapan idare, kamulaştırmanın her safhasında tek taraflı olarak vazgeçebilme hakkına sahiptir. bedelinin kesinleşmesinden itibaren 5 yıl içinde kamulaştırmayı yapan idarece, kamulaştırma ve devir amacına uygun hiçbir işlem veya tesisat yapılmaz, Taşınmaz olduğu gibi bırakılırsa, kamulaştırma bedeli alınan günden itibaren işleyecek kanuni faizle birlikte ödenmek suretiyle mal sahibi taşınmazı geri alma hakkına sahiptir. Bu hakkın doğmasından itibaren 1 yıl içersinde kullanılmayan geri alma hakkı düşer. 8.5. KAYNAKLAR Akay Y. ve Çiçek Y., 2005, Uygulamalı Tekniği, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Yayını, Ankara. Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Kanun Numarası: 6495 Kabul Tarihi: 12.07.2013 Kanunu, 1983, Kanun Numarası: 2942, Kabul Tarihi: 4/11/1983, Yayımlandığı R.Gazete: Tarih : 8/11/1983 Sayı : 18215, Yayımlandığı Düstur: Tertip: 5 Cilt: 22 Sayfa: 843. Yomralıoğlu T., Uzun B., Nişancı R. Ve Çobanoğlu A., 2008, Davalarında Bilirkişi Olarak Görev Yapacakların Nitelikleri ve Çalışma Esaslarına İlişkin Eğitim Ders Notları, TMMOB HKMO Trabzon Şubesi. 5