SAMSUN İLİ BAFRA İLÇESİNDE İYİ TARIM UYGULAMASI YAPAN VE YAPMAYAN ÇİFTÇİLERİN TARIMSAL BİLGİ VE ENFORMASYON SİSTEMLERİ NİN KARŞILAŞTIRILMASI Mustafe A. ABDURAHMAN 1 Kürşat DEMİRYÜREK 2 Nur İlkay ABACI 2 Mustafe441@gmail.com kursatd@omu.edu.tr ilkay.sonmez@omu.edu.tr 1 Gollis University, Faculty of Agriculture, Hargeysa, Somaliland 2 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, 55139, Samsun ÖZET Çalışmanın amacı Samsun ili Bafra ilçesinde İyi Tarım Uygulaması (İTU) yapan ve yapmayan çiftçilerin Tarımsal Bilgi ve Enformasyon Sistemleri (TBES) ni karşılaştırmaktır. Araştırmanın birincil ve temel materyalini Bafra ilçesinde İTU yapan ve yapmayan çiftçiler ile anket ve mülakat yoluyla elde edilen veriler oluşturmaktadır. Araştırma verileri İTU yapan ve yapmayan 77 çiftçiden toplanmıştır. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler ile skorlar hesaplanmış ve uygun istatistiki testler yardımıyla karşılaştırılmıştır. Araştırma sonucunda İTU uygulayan ve uygulamayan çiftçiler arasında bazı sosyoekonomik, kişisel ve tarımsal işletme özellikleri açısından farklılıklar belirlenmiştir. Öte yandan, İTU yu benimseyen çiftçilerin en çok yararlandığı enformasyon kaynakları olarak ilçe tarım müdürlüğü ve elemanları, sebze üreticileri birliği (İTU) danışmanı ve ilaç/gübre bayileri olarak belirlenmiştir. Ancak, araştırma enstitüsü, üniversite ve kooperatifler gibi enformasyon kaynaklarından çok sınırlı yararlanılmıştır. Bu yüzden bu kurumsal kaynakların çiftçileri daha fazla desteklemesi gerekmektedir. Bu çalışma sonucunda TBES teorisi ve metodolojisinin çitçilerin enformasyon sistemlerinin belirlenmesi için yeterli olduğu düşünülmektedir. Çiftçileri destekleyen enformasyon kaynaklarının belirlenmesi bu sistemin temel unsuru olsa da; enformasyon ve yeniliklerin iletişimi, paylaşımı ve ağının belirlenmesi için TBES yaklaşımı yeterli değildir. Gelecekte İTU gibi çevreyi korumaya yönelik ve sınırlı enformasyon desteğinin olduğu karmaşık enformasyon ve bilgi sistemlerinin analizinde sosyal iletişim ağı analizleriyle Tarımsal Bilgi ve Yenilik Sistemi (TBYS) yaklaşımının kullanılması daha uygun olabilecektir. Anahtar Kelimeler: Tarımsal bilgi, enformasyon sistemleri, iyi tarım uygulamaları 1117
THE COMPARISON OF AGRICULTURAL KNOWLEDGE AND INFORMATION SYSTEMS (AKIS) FOR ADOPTERS AND NON-ADOPTERS OF GOOD AGRICULTURAL PRACTICES (GAPs) IN BAFRA DISTRICT OF SAMSUN, TURKEY ABSTRACT The purpose of the study is to compare Agricultural Knowledge and Information Systems (AKIS) for adopters and non-adopters of Good Agricultural Practices (GAPs) in the Bafra district of Samsun, Turkey. The main materials of this study are the data obtained from a survey with adopters and non-adopters of GAPs in Bafra district. The research data were collected from 77 farmers contained both adopters and non-adopters of GAPs. Statistical analysis, such as Chi-square and t-test was used. The study results presented the socio-economic characteristics of farmers were presented. There was significantly different between adopters and non-adopters of GAPs, according to household size, organizational membership, farm size, livestock and crop production. Meanwhile, the information sources like a district agricultural manager/personnel, union adviser of the farmers association (GAPs) and pesticide/fertilizer dealers were preferred the main sources of agricultural information for adopters of GAPs. However, it recommended that information sources like research institute, university and cooperatives needs to be improved by strengthening their way of information dissemination. In terms of usefulness of AKIS for this study, it seems that this system was insufficient to analyze this study. Even though the functions of this system are essential elements, they are insufficient for establishing a network of complex innovation-oriented institutional arrangements. In the future, this study suggests that to analyze GAPs it needs to use Agricultural Knowledge and Innovation System (AKIS) approach, because this system have many interaction networks that can facilitate the researchers to reach the innovation easily to the intended farmers. Keywords: Agricultural knowledge, information systems, good agricultural practices 1. GİRİŞ Dünya, son yıllarda, her alanda olduğu gibi, uluslararası ticaret noktasına ulaşmış olup, tarım ve gıda ürünlerinde ticaret anlaşmaları Dünya Ticaret Örgütü kurallarına göre belirlenmiştir. Ülkeler insan hayatı ve sağlığının korunması durumuna bir ilke olarak gıda güvenliği kavramını sağlamak amacıyla hijyen ve bitki sağlığı önlemleri anlaşması ile karşı karşıyadır (Akdamar, 2004). Bu nedenle Türkiye ve diğer üye ülkeler hem insanları hem de ticaret gelirleri için bu standartları uygulamak zorundadır. Bu durumda Türkiye de uygulanmakta olan organik tarım, iyi tarım uygulamaları (İTU) ve sürdürülebilir tarım gibi çevre dostu sistemlerin uygulanması gerekmektedir (Önen ve Kara, 2008). Bunun için, önemli pazarların istekleri doğrultusundaki çeşitlerle üretim yapılmalı, kontrollü tarıma, iyi tarım uygulamalarına ve sertifikalı üretime önem verilmelidir. İTU, çevreye duyarlı, ekonomik açıdan uygulanabilir ve sosyal açıdan kabul edilebilir sağlıklı ve güvenli gıda ve gıda dışı tarımsal ürünleri oluşturmaktadır (FAO, 2003; Mushobozi ve Santacoloma, 2010 dan). Aynı zamanda Tarımsal Bilgi ve Enformasyon Sistemleri (TBES) doğal kaynaklar ile tarım ürünlerinin üretim, yönetim ve pazarlamasına ilişkin çiftçilere bilgi ve enformasyon desteği sağlayan kurum ve kuruluşlar arasındaki sistemden oluşmaktadır. 1118
TBES den önce bu sistemde yer alan diğer aktörler ve çiftçiler arasında zayıf ilişkiler mevcut olmakla birlikte son yıllarda çiftçiler ihtiyaç duydukları bilgi ve enformasyona erişecek yeterli zaman ve bilgiye ulaşmışlardır. Aynı zamanda TBES, bu sisteme üye olan aktörler arasındaki bağlantıları anlamak için çiftçilere yardım etmektedir. İTU çiftçilerin gelirini ve karını artırmada fayda sağlayan önemli ve gerekli bir uygulamadır. Bu uygulamaları benimseyen çiftçiler kendilerinin ve ailelerinin sağlıklarına dikkat etmelerinin yanında çevre sağlığını da düşünmektedir. İTU, yetiştirilen ürünler ve girdiler bakımından bazı değişiklikler içermektedir. Örneğin, İTU gübre seçimi konusunu çiftçilere son seçenek olarak göstermekte ve haşereye dayanıklı ürünler, biyolojik kontrol ve kültürel uygulamaları kullanarak ürünlerin korunması için yeni yollar sunmaktadır. TBES ve İTU nun entegrasyonu ve birleşimi sonucunda çiftçiler daha iyi kalitede sağlıklı ürünler üretecek ve bu şekilde ürettikleri ürünleri pazara sunarak katma değer oluşturacaklardır. Tüketiciler ise sürdürülebilir üretim ile güvenli ve sağlıklı gıdalar tüketmenin keyfini süreceklerdir. Günümüzde bölgesel çevre sorunları küresel olarak yaygın hale gelmiştir. Bu nedenle iyi tarım ve çevre bilinci özellikle tarımdan ortaya çıkan sorunları önlemek amacıyla yayılmaya başlamıştır. Bu bağlamda Türkiye de (Hasdemir ve Taluğ, 2012; Aydın ve ark., 2015; Sayın ve ark., 2015) ve farklı ülkelerde (Hobbs, 2003; Hongxu ve Chengsuo, 2008; yapılmış İTU ile ilgili çalışmalar yer almaktadır. Bu çalışmalar İTU nun benimsenmesi üzerine etkili olan faktörler (Hasdemir ve Taluğ, 2012), İTU yapan ve yapmayan işletmelerin durum analizi (Aydın ve ark., 2015) gibi konularda yoğunlaşmışlardır. Çiftçilerin birbirlerinden etkilenerek üretim yapmaya karar verdikleri durum irdelendiğinde, İTU yapan çiftçilerin Tarımsal Bilgi ve Enformasyon sistemleri üzerine yapılan bir araştırmaya rastlanılmamıştır. Bu nedenle bu araştırmadaki amaç, Samsun ili Bafra ilçesinde İyi Tarım Uygulaması (İTU) yapan ve yapmayan çiftçilerin Tarımsal Bilgi ve Enformasyon Sistemleri (TBES) ni karşılaştırmaktır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın birincil ve temel materyalini Bafra ilçesinde İTU yapan ve yapmayan çiftçiler ile anket ve mülakat yoluyla elde edilen veriler oluşturmaktadır. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler ile skorlar hesaplanmış ve uygun istatistiki testler yardımıyla karşılaştırılmıştır. Bafra bölgesinde, yaklaşık 150 İTU yapan ve 1000 den fazla yapmayan çiftçi bulunmaktadır. Araştırmada İTU yapan 37 çiftçi ve yapmayan 40 çiftçi gayeli olarak belirlenmiştir. Anket yapılacak çiftçilerin bulunduğu köyler, Bafra ilçesinde İTU nun yoğun olarak yapıldığı Fener, Ağıllar, Sarıköy ve Örencik köyü olarak belirlenmiş ve anketler 2015 Şubat ve Mart aylarında yapılmıştır. İTU yapan ve yapmayan çiftçilerin bilgi kaynaklarını analiz etmek için Toplam Enformasyon Skoru (TES) aşağıdaki gibi hesaplanmıştır (Demiryürek ve ark., 2008). j TIS ij = FC ij IU ij i 1119
3. BULGULAR 3.1. Sosyal ve Ekonomik Özellikler Çiftçi yaşlarının hangi bitkiyi, ne zaman, nasıl ve nerede yetiştireceği hakkında karar vermeyi etkilediği düşünülmektedir. Eğer üretici eski bir çiftçi ise tecrübeleri ona yardımcı olmakta ancak alışkanlıklarından vazgeçmeleri kolay olmamaktadır. Genç çiftçiler yeniliklere daha açık olmakla birlikte uygulamaya geçirmede daha aktif rol üstlenmektedirler. İTU yapan ve yapmayan çiftçilerin yaş durumları Çizelge 1 de sunulmuştur. Çizelge 1. Çiftçilerin yaşı Üretim Sistemi N Ortalama Standart Sapma Min. Max. İTU Yapan 37 47.16 9.70 28 65 İTU Yapmayan 40 49.98 12.54 24 80 t=-1.094 P=0.277 Araştırma sonuçlarına göre İTU yapan ve yapmayan çiftçilerin yaşları arasında önemli bir fark bulunamamıştır (P>0,05). Bu durumda İTU nun benimsenmesinde yaşın önemli bir faktör olmadığı düşünülmektedir. Deneyimleri fazla çiftçiler yeni uygulamaları takip etmekte ve benimsemektedirler. İTU yapan çiftçilerin eğitim durumlarına ait durum Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2. Çiftçilerin eğitim durumu Eğitim Durumları İTU Yapanlar İTU Yapmayanlar N % N % İlkokul 25 67.56 26 65 Ortaokul 7 18.91 10 25 Lise 3 8.10 3 7.5 Üniversite 2 5.40 1 2.5 TOPLAM 37 100.00 40 100.00 χ 2 = 0.767 df= 3 P = 0.857 İTU yapan çiftçilerin % 68 i ilkokul mezunu iken İTU yapmayan çiftçilerin % 65 i ilkokul mezunudur. Eğitim durumları incelendiğinde İTU yapan ve yapmayan çiftçilerin üniversite okuma durumları çok düşük düzeydedir. Yapılan ki-kare analizi neticesinde eğitim durumu ile İTU yapıp yapmama durumunun bağımlı olmadığı belirlenmiştir (P=0.857). Çizelge 3 de çiftçilerin toplam gelirleri içerisinde tarımın payı sunulmuştur. Çizelge 3 incelendiğinde İTU yapan çiftçilerin yapmayanlara göre gelirlerinin çoğunluğunu tarımdan sağladıkları belirlenmiş olup istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur. İTU yapan çiftçilerin devlet desteklerinden daha fazla yararlanabilme imkânları olduğu düşünüldüğünde farklı bir iş koluna yönelmeye ihtiyaç duymadıkları belirlenmiştir. Çizelge 3. Toplam gelir içerisinde tarımın payı Üretim Sistemi N Ortalama (%) Standart Sapma t değeri P İTU Yapan 37 85.95 24.32 İTU Yapmayan 40 70.12 27.35 2.674 0.009 Çiftçilerin örgütlenme durumları hakkındaki bilgiler Çizelge 4 de verilmiştir. İTU yapan çiftçilerin tamamının sebze üreticileri birliğine üye oldukları belirlenmiş olup, İTU 1120
yapmayanların hiçbirisi sebze üretici birliklerine üye değildir. Ayrıca İTU yapan çiftçilerin %97,3 ü Bafra Ziraat odasına kayıtlı iken, İTU yapmayanların kayıtlılık durumu %70 dir. Çiftçilerin örgütlenme durumu genel olarak incelendiğinde İTU yapan çiftçilerin İTU yapmayanlara göre daha çok kooperatif ve birliğe üye olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle İTU yapan çiftçilerin bilgi ve enformasyon kaynaklarının İTU yapmayanlara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Çizelge 4. Çiftçilerin örgütlenme durumu Çiftçi Örgütleri Üretim Sistemi Üye (%) Üye değil (%) Çeltik Üreticileri Birliği İTU Yapan 51.4 48.6 İTU Yapmayan 15.0 85.0 Sebze Üreticileri Birliği İTU Yapan 100.0 0.0 İTU Yapmayan 0.0 100.0 Bafra Ziraat Odası İTU Yapan 97.3 2.7 İTU Yapmayan 70.0 30.0 Sulama Birliği İTU Yapan 56.8 43.2 İTU Yapmayan 40.0 60.0 Tarım Satış Kooperatifi İTU Yapan 73.0 27.0 İTU Yapmayan 52.5 47.5 Tarım Kredi Kooperatifi İTU Yapan 78.4 21.6 İTU Yapmayan 72.5 27.5 Damızlık Sığır Yetiştiricileri İTU Yapan 56.8 43.2 Birliği İTU Yapmayan 37.5 62.5 3.2. İTU Yapan Çiftçilerin Bilgi ve Enformasyon Kaynakları İTU yapan çiftçiler için bilgi ve enformasyon kaynakları çok önemlidir. Bu bilgi ve enformasyona ulaşmak için, İTU yu benimseyen kaynaklardan önemli bilgi transfer eden aktörlere ihtiyaçları vardır. Aile üyeleri ve arkadaş çiftçilerin İTU yu benimseyenler için temel bilgi kaynağı olduğu tahmin edilmektedir. Ancak bu çalışmanın sonuçları göstermiştir ki ilçe tarım müdürü/personeli Bafra daki İTU yu benimseyenler için temel bilgi kaynağıdır (%81). Bu durumu birlik danışmanları (%54) ve gübre/ilaç bayileri (%45.9) takip etmektedir. Görsel ve basılı bilgi kaynakları (tarım programı, radyo, gazete, broşür, kitapçık) İTU yapan çiftçiler tarafından yoğun olarak kullanılmadığı Şekil 1 de görülmektedir. İTU yapan çiftçilerin İTU yu benimsemede etkili olan bazı faktörlere ait bilgiler Çizelge 5 de sunulmuştur. İTU yapan çiftçilerin İTU yu benimsemelerindeki birinci faktör İTU nun çevre koruma faktörüne sahip olması olduğu belirlenmiştir. İkinci faktör ise sağlık olarak göze çarpmaktadır. Ekonomik faktörler ve sosyal faktörler İTU yu benimsemede son sıralarda yer almaktadır. Çizelge 5. İTU benimsenmesinde etkili olan faktörler Faktörler Etkili Değil Az Etkili Çok Etkili Toplam Skor* Sıra (0) (1) (2) Çevre Koruma Faktörü - 21.2 145.5 166.7 1 Sağlık Faktörü - 48.5 84.5 133.0 2 Yenilik - 61.3 64.5 125.8 3 Ekonomik Faktörler - 57.2 64.3 121.5 4 Sosyal Faktörler - 59.3 14.8 74.1 5 *Toplam Skor=Frekans (%)*Ağırlık 1121
Gazete / Haber Aile Üyeleri Ziraat Odaları Muhtar Ziraat Bankası İnternet Üniversite/Araştırma Teknik kitap / Dergi İTU Şirket Personeli Birlik Başkanı İTU ÜYELERİ Özel danışman Toplantı Araştırma Enst./Personeli Sertifika Denetmeni Bilimsel Konferans / Panel Denemeler TV / Radyo Birlik danışmanları İlaç/gübre satıcıları Diğer Çiftçiler Özel veteriner Kooperatifler Kurs / Konferans Broşür/Kitapçık Çok Önemli Önemli, Az önemli Merkezden uzaklıklar erişim ile orantılıdır Çizgiler algılanan önemi belirtir. Şekil 1. İTU yapan çiftçilerin bilgi kaynakları Çevresel=Toprak, su, bitki, hayvanları koruma Sağlık=Kendisinin, ailesinin, çalışanlarının ve tüketicileri koruma Yenilik=Yeni ve farklı birşeyler deneme arzusu Ekonomik=Pirim, fiyatlar, pazar garantisi, destek, tasarruf ve karlılık düşüncesi Sosyal=Şirket, sendika ve diğer İTU yapan üreticilerden destek Konvansiyonel üretim yapan çiftçilerin İTU yu ret etme nedenlerine ait bilgiler Çizelge 6 da belirtilmiştir. Konvansiyonel üretim yapan çiftçilerin ilk ret etme nedeni İTU da gübre kullanımının sınırlı olması olarak göze çarpmaktadır. İkinci sırada İTU da ilaç kullanımının olmaması olarak düşünülmektedir. Üçüncü sırada ise İTU nun karlı olmadığı düşünülmektedir. Son sıralardaki ret etme durumları ise sermaye eksikliği, ailesel nedenler ve arazi mülkiyet durumları olarak belirlenmiştir. Çizelge 6. Konvansiyonel üreticilerin İTU yu ret etme nedenleri Ret Etme Nedenleri Etkili Değil Az Etkili Çok Etkili Toplam Sıra (0) (1) (2) Skor* Gübre Kullanılmadığından - 5.2 189.8 195.0 1 İlaç Kullanılmadığından - 7.7 184.6 192.6 2 Karlı Değil - 20.5 138.5 159.0 3 Düşük Pirim - 41.1 97.5 138.6 4 1122
Sebze Birliği Tarafından Davet Edilmeme - 38.5 80.0 118.5 5 Düşük Verim - 84.6 30.8 115.4 6 Hükümet Desteği Yok - 18.0 80.0 98.0 7 Yetersiz İşgücü - 46.2 30.8 77.0 8 Birliğe güvenmiyorum - 46.2 20.5 66.7 9 İTU yu bilmiyorum - 31.6 26.4 58.0 10 Güvensiz ticaret - 41.1 10.3 51.4 11 Tüccara olan borçlarımdan - 38.5 5.1 43.6 12 Sermaye Eksikliği - 30.8 10.3 41.1 13 Ailesel nedenler - 25.7-25.7 14 Arazim kendi mülküm değil - 10.3-10.3 15 Çizelge 7 İTU yapan ve yapmayan çiftçilerin bilgi kullanım durumunu sunmaktadır. Çizelge 7 incelendiğinde İTU yapan ve yapmayan çiftçilerin ilk olarak yenilikleri test edip yararlı olduğunu gördükten sonra uyguladıkları belirlenmiştir. İkinci sırada ise çiftçiler yeniliği bilenlere ya da uzmanlara danıştıktan sonra uyguladıklarını belirtmişlerdir. Üçüncü sırada ise çiftçiler yeniliği uygulamak için başkalarının uygulamalarını ve sonuçlarını görmek istediklerini belirtmişlerdir. İTU yapan ve yapmayan çiftçilerin bilgilerini kullanım durumu incelendiğinde çiftçilerin risk almaktan kaçındıkları ve önder bir çiftçiye ihtiyaç duydukları söylenebilmektedir. Çizelge 7. İTU yapan ve yapmayan çiftçilerin bilgiyi kullanım durumu Kullanışlılık Üretim Sistemi Uygunluk Skoru Test edip yararlılığını gördükten sonra yeniliği İTU Yapan 257.0 uygularım İTU Yapmayan 212.5 Yeniliği bilenlere ya da uzmanlara danıştıktan İTU Yapan 230.0 sonra yeniliği uygularım İTU Yapmayan 192.5 Diğer çiftçiler test ederse ve başarılı olursa İTU Yapan 219.0 yeniliği uygularım İTU Yapmayan 195.0 Bir uzmandan duyduğum bilgiyi ve yeniliği İTU Yapan 154.1 doğrudan uygularım İTU Yapmayan 217.5 Çalışma koşullarım bana özel olduğundan dolayı İTU Yapan 167.8 küçük bir değişiklik yaptıktan sonra yeniliği uygularım İTU Yapmayan 175.0 Deneyimim ve var olan uygulamalar ile ilgili bilgileri uygularım İTU Yapan İTU Yapmayan 154.3 92.5 İhtiyacım olan tüm bilgileri kendim toplarım İTU Yapan 113.7 İTU Yapmayan 55.0 *Toplam Skor=Frekans (%)*Ağırlık Toplam Skor* Sıra 469.5 1 422.5 2 414.0 3 371.6 4 342.8 5 246.8 6 168.7 7 Çizelge 8 de İTU yapan çiftçilerin ihtiyaç duydukları bilgiler yer almaktadır. İTU yapan çiftçilerin birinci sırada yayım eğitimine ihtiyaç duydukları belirlenmiştir. İkinci sırada ise teknik bilgiye ihtiyaç duydukları belirlenmiştir. Üçüncü sırada pazarlama bilgisine ihtiyaç duydukları belirlenmiş olup en son sırada ise özel danışmanların bilgilerine ihtiyaç duymaktadırlar. Elde edilen bulgulara göre İTU yapan çiftçiler yenilikler hakkında bilgiye ihtiyaç duymakta olup bu tür işler için özel tarım danışmanlarını yeterli bulmamaktadırlar. 1123
Çizelge 8. İTU yapan çiftçilerin ihtiyaç duydukları bilgi türleri Bilgi Türleri Çok Fazla Fazla Biraz Az Toplam (4) (3) (2) (1) Skor* Sıra Yayım Eğitimi 173.9 104.4 17.4 8.7 304.4 1 Teknik Bilgi (girdi ve metot) 211.2 61.8 17.7 5.9 296.6 2 Pazarlama 216.5 37.5 16.7 4.2 275.1 3 Deneyim 63.2 173.9 31.6 5.3 274.0 4 Devlet Desteği 123.3 63.2 31.6 10.5 228.6 5 Resmi Düzenlemeler 114.3 53.6 50.0 7.2 225.1 6 Üretimin Çeşitlendirilmesi 66.7 112.5 16.7 12.5 208.4 7 Fiyat 64.0 108.0 8.0 8.0 188.0 8 Özel Bahçe Danışmanlığı 42.1 63.2-10.5 115.8 9 Özel Danışman 25.8 48.4 12.9 3.3 90.4 10 *Toplam Skor=Frekans (%)*Ağırlık 4. TARTIŞMA Demirbaş ve Tosun (2006) gıda sanayisine güvenilir ve saf ham materyal temini için Türkiye tarımındaki entegre ilaç kullanımı ve ekolojik üretim sistemi gibi bazı yapısal sorunların İTU ya engel olabileceğini belirtmişlerdir. Bu sınırlamaları aşmak için yasanın uygulanması sırasında meydana gelen sorunların çözülmesi gerektiği vurgulamışlardır. Diğer önemli önlem olarak eğitim konularının ve eğitim uzmanlarının belirlenmesi ile ilgili olup üreticilerin bilgilendirilmesi ve eğitimini uzman kişilerin yapması gerektiğini bildirmişlerdir. Hasdemir ve Taluğ (2012) Afyonkarahisar ilindeki kiraz üreticilerinin bireysel ve işletme özelliklerini inceleyerek, İTU yu benimsemede etkili olan faktörleri belirlemeye çalışmışlardır. Araştırma sonuçlarına göre sözleşmeli tarım modeli uygulanması gerektiğini belirtmiş olup, tarımsal yayım ve danışmanlık çalışmalarına önem verilmesi gerektiğini bildirmişlerdir. Aydın ve ark., (2015) Kırklareli, Edirne, Tekirdağ ve Çanakkale illerinde iyi tarım uygulaması yapan ve yapmayan meyvecilikle uğraşan tarım işletmelerini incelemişlerdir. İyi tarımın yaygınlaşması için destekleme miktarının artırılması yönündeki öneri ilk sırayı, eğitim yayım çalışmalarının artırılması yönündeki öneri ise ikinci sırayı almıştır. Rees ve ark., (2000) Kenya da yaptıkları çalışmalarında devlet yayım ajanslarının çiftçiler için temel bilgi kaynakları olduğunu bildirmişlerdir. Ancak Demiryürek (2000) in Samsun da organik ve konvansiyonel fındık üreticileri ile yaptığı çalışmasında tarımsal yayım ajanslarının çiftçilerin temel bilgi ve enformasyon kaynağı olmadığını belirtmiştir. Çünkü tarımsal ajansların köylerde yeterli etkinlikler düzenlemediklerini belirtmiştir. İncelenen literatür ve bu çalışmanın sonuçları tarımsal bilgi ve enformasyon kaynakları için yayım çalışanlarının önemli bir yere sahip olduğunu göstermiştir. Bu nedenle insan ve çevre sağlığı için büyük bir öneme sahip İTU nun daha çok çiftçi tarafından benimsenmesi için uzman kişiler tarafından yayım çalışmalarının yaygınlaştırılması gerekmektedir. 5. SONUÇ Samsun ili Bafra ilçesinde, iyi tarım uygulaması yapan ve yapmayan çiftçilerin tarımsal bilgi ve enformasyon kaynaklarını karşılaştırmak için yapılan bu çalışmada İTU yu benimseyenlerin çevreye karşı duyarlı ve endişeli oldukları belirlenmiştir. Ancak İTU yapmayanlar çevreyi dikkate almayıp kendi ürünlerini koruduğunu düşündükleri kimyasal gübre ve ilaçları kullanmaya devam etmektedirler. Bölgedeki zayıf bilgi sistemleri İTU yu 1124
benimsemeyen çiftçilerde İTU hakkında yanlış anlamalara neden olmuştur. Bu nedenle İTU yapanların ve yapmayanların tarımsal yayım eğitimlerine ihtiyaçları vardır. Bölgede Bafra sebze üreticileri birliği İTU yapan çiftçilere bilgi ve destek sağlamakta olup, üyelerine ürünlerini pazarlamada yardımcı olmaktadır. Aynı zamanda İTU da yapılması gereken kimyasal analizlerin uygulanmasında teknik destek sağlamaktadır. Ancak yetersiz olduğu aşikârdır. İTU yapan ve yapmayan çiftçilerde yaş, eğitim durumu, tecrübe bakımından önemli bir farklılık bulunmamıştır. Ancak hane halkı büyüklüğü, örgütsel üyelik durumu, çiftlik büyüklüğü, hayvancılık ve bitkisel üretim bakımından önemli farklılıklar bulunmuştur. İTU uygulayanların bilgiye daha fazla ihtiyaç duydukları belirlenmiş olup temel bilgilerin ana kaynağı olarak birlik danışmanları, gübre ve ilaç bayileri yanında ilçe tarım müdürü ve personelleri yer almıştır. Görsel ve basılı bilgi kaynaklarının (tarım programı, radyo, gazete, broşür, kitapçık) okuma, dinleme ve izleme alışkanlıklarının düşük olmasından dolayı kullanımının az olduğu belirlenmiştir. İTU yapanların İTU yapmasının en büyük nedenlerinden birisi devletten aldıkları İTU desteğidir. İTU yapanlar İTU yu benimsemiş ve uygulamaya devam etmekte olup yüksek pirimle İTU ürünlerini satamamaktadırlar. Aynı geleneksel ürün gibi satabilmektedirler. Bu durumdan kurtulmak için İTU ürünlerine ait pazar oluşturulması gerekmektedir. Çevresel kaygı ve endişeler İTU yu benimsemede önemli bir yere sahip olup, çiftçilerin sağlıklarını düşünme durumu en etkili faktördür. Bu nedenle İTU nun benimsenmesi için bölgede daha fazla İTU tanıtımları hakkında yayım çalışmaları yapılıp, çiftçilerin bilgilendirilmesi insan ve çevre sağlığı açısından çok önemlidir. KAYNAKLAR Abak, K., Düzyaman, E., Şeniz, V., Gülen, H., Pekşen, A., Kaymak, H. Ç. 2010. Sebze Üretimini Geliştirme Yöntem ve Hedefleri. VII. Ziraat Kongresi, 11-15. Akdamar, M. 2004. Dünyada İyi Tarım Uygulamaları ve Gerekçeleri. Türk Tarım Dergisi, 157: 38-39. Aydın, B., Özkan, E., Aktürk, D., Kiracı, M. A., Hurma, H. 2015. Kırklareli, Edirne, Tekirdağ ve Çanakkale İllerinde Üreticilerin İyi Tarım Uygulamalarına Yaklaşımı. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 1(2). Demirbaş, N., Tosun, D. 2006. Restrictions of the Agricultural Sector on Safety and Quality Food Production in Turkey and Some precautions, http://www.iamb.it/share/img_new_medit_articoli/63_20demirbas.pdf Demiryürek, K., 2000. The Analysis of Information Systems for Organic and Conventional Hazelnut Producers in Three Villages of the Black Sea Region, Turkey, Published PhD Thesis, The University of Reading, UK, OMÜ Ziraat Fakültesi Basımevi, pp 301+ xvii, Samsun. Demiryürek, K., Erdem H., Ceyhan V., Atasever S., Uysal O. 2008. Agricultural Information System and Communication Networks: The Case of Dairy Cattle Farmers in Samsun Province of Turkey. Information Research 13: 343. FAO, 2003. http://www.fao.org/docrep/013/i1645e/i1645e00.pdf [Erişim: 05 Eylül 2015) Hasdemir, M., Taluğ, C. 2012. Kiraz Yetiştiriciliğinde İyi Tarım Uygulamalarının Benimsenmesini Etkileyen Faktörlerin Analizi. Derim, 29(1), 23-36. 1125
Hobbs, J. E. 2003. Incentives for the Adoption of Good Agricultural Practices (GAPs). Food and Agriculture Organization. Hongxu, S. U. N., Chengsuo, Y. U. 2008. Discussion on the Development of Good Agricultural Practice. J. Agricultural Science & Technology and Equipment, 4, 038. Mushobozi, W. L., Santacoloma, P. 2010. Good Agricultural Practices (GAP) on horticultural production for extension staff in Tanzania. FAO GAP Working Papers Series (FAO). Önen, H., Kara, K. 2008. Organik Tarım. Ed. Serin, Y., Yem Bitkileri ve Meraya Dayalı Hayvancılık Eğitimi. Erciyes Üniversitesi Yayınları No:60, Kayseri, 472-475. Rees, D., Momanyi, M., Wekundah, J. Ndungu, F. 2000. Agricultural Knowledge and Information Systems in Kenya Implications for Technology Dissemination and Development. Agricultural Research & Extension Network, Network Paper 107. Sayın, B., Çelikyurt, M. A., Kuzgun, M., Aydın, B. 2015. Antalya ilinde örtüaltı yetiştiriciliği yapan üreticilerin iyi tarım uygulamalarına yaklaşımı. Derim, 32(2), 171-186. 1126