Iğdır İlinde Yem Bitkileri Üretimine Karar Vermede Etkili Olan Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma K. Şahin 1, İ.

Transkript

1 Iğdır İlinde Yem Bitkileri Üretimine Karar Vermede Etkili Olan Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma K. Şahin 1, İ. Hosaflıoğlu 1 Yrd. Doç. Dr. Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Iğdır, E-posta: kasim.sahin@igdir.edu.tr ÖZET Bu araştırmanın başlıca amacı, Iğdır İlinde yem bitkileri üretimi yapan ve yem bitkileri üretimine karar veren üreticilerin, karar vermelerinde hangi faktörlerden etkili olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Bu faktörlerin belirlenmesinde, yem bitkilerine yapılan teşvikler ön plana çıkarken, bu ekonomik getirinin üretimi nasıl etkilediği de belirlenmiştir. Buna ilaveten sahip olunan hayvan varlığı ve yem bitkilerinin işletme içindeki gider kalemleri içinde ilk sıralarda olması da önemli bulunmuştur. Iğdır ilinde hayvansal üretimin yaygın olarak yapıldığı Merkez, Karakoyunlu, Aralık ve Tuzluca ilçelerinden seçilen köylerde, hayvansal üretim yapan üreticilerden birincil veriler toplanmıştır. Köylerde yaşayan çiftçilerle birebir görüşme yoluyla anket çalışması yapılarak, araştırmayla ilgili veri toplanmıştır. Araştırma 2013 yılında yapılmış olup, veriler 2012 yılı verileridir. Görüşülen 100 çiftçiden elde edilen işletme verilerine göre, işletmeler yem bitkileri desteğinden yararlanıp yararlanmama durumlarına göre iki gruba ayrılmıştır. Görüşülen 100 üreticinin, yarısı yem bitkileri teşviklerinden yararlanmış, geri kalan yarısı ise yararlanmamıştır. Elde edilen verilerin analizinde ki-kare analizi kullanılmıştır. Görüşülen üreticilerin yem bitkisi yetiştirmesinde etkili olan faktörlerin başında, yem bitkisine verilen teşvikler, yem fiyatlarının yüksekliği, hayvancılık yapmaları ve kaliteli yem bitkisi üretme olduğu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Yem bitkisi, Karar verme süreci, Iğdır A Study on Determination of Effective Factors on Farmers Decision Making Process in Forage Crops Production in Iğdır Province ABSTRACT The objective of this study is to determine effective factors on farmers decision making process in forage crops production in Iğdır Province. In the determination of these effective factors, both support policies for forage crops production are emphasized and also the effects of this support on the production are determined. In addition, the fact that animal stock and forage crops come first in the expense items of t he enterprises was found significant. Primary data were gathered from t he animal production entrepreneurs from the Central, Karakoyunlu, Aralık and Tuzluca districts where animal production is common in Iğdır province. Research data were gathered via a questionnaire administered to the farmers in the villages. The study was conducted in 2013 while the data belong to the year According to the business data gathered from one hundred farmers, the enterprises are divided into two groups depending on be nefiting from t he forage crops support. Half of the participant producers benefited from the support, and the other half did not. Chi-square t est was used in the analysis of the data. Amongst the effective factors on the use of forage crops, supports for forage crop production; high prices of forage crops; the experiences of husbandry; and well-quality forage crop production are of primary significance. Key words: Forage crops, Decision making process, Iğdır 1.GİRİŞ Türkiye de mevcut doğal çayır-mera alanlarının toplam alan içindeki payı, diğer ülkelerle kıyaslandığında iyi durumda olmasına rağmen; uzun yıllardır uygulanan aşırı ve bilinçsiz uygulama teknikleri, mevcut çayır mera alanlarının üretim güçlerini kaybetmesine ve erozyona açık alanlar haline dönüşmesine neden olmuştur (Tükel ve Hatipoğlu, 2001). Hayvancılığın geniş ölçüde meraya dayalı olarak yapıldığı ülkemizde, çayır - mera alanlarında önemli bir azalma görülmekte ve bu alanlar 1935 yılında 44 milyon hektar iken, bugün hektara düşmüştür (Anonim, 2012). Yem bitkileri üretimi yoluyla, devamlı ve güvenli kaba yem üretimini sağlamak mümkündür. Tarımsal faaliyetler içerisinde çok önemli bir yere sahip olan yem bitkileri tarımı, bitkisel ve hayvansal üretimin sigortası konumundadır (Soya ve ark, 2004). Ülkemiz doğal yapısı ve kaynakları bakımından hayvan yetiştiriciliğine uygundur. Hayvan varlığı bakımından da büyük bir potansiyele sahiptir. Diğer taraftan ülkelerin refah düzeyi yükseldikçe, et ve süte olan talepte artmaktadır. Durum böyle olunca artan nüfusun protein ihtiyacını karşılamak için et ve süt üretiminin daha fazla geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır (Fidan, 1992; Şahin, 1993). Dengeli beslenme için bitkisel ve hayvansal ürünlerin tüketiminin bir bütün olarak düşünülmesi gerekmektedir. Hayvancılığın en önemli girdilerden biri olan kaliteli kaba yem yetersizliğid ir (Ayan ve ark, 2006). Tarımsal üretim içerisinde çok önemli bir yere sahip olan bu yem bitkileri tarımı, bitkisel ve hayvansal üretimin de sigortası konumunda olup, sürekli ve güvenli kaba yem üretiminin en önemli yoludur (Açıkgöz, 2001; Açıkgöz ve ark, 2005; Akman ve ark, 2007). Iğdır ilinde çayır-mera alanlarının fazlalığı başlangıçta hayvancılık için büyük bir potansiyel olarak gözükmektedir. Ancak ekstrem iklim şartları ve toprak yapısının bozukluğundan kaynaklanan sebeplere ilave olarak çayır-meraların; aşırı, erken ve geç otlatma ve bakım işlerinin yapılamaması gibi nedenlerle önemli ölçüde verim güçlerini kaybetmişlerdir. 646

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun İşletmelerde karar verme mekanizması, işletme yönetiminin temel konularından biridir. Karar verme aşamasında birçok alternatiften birini seçmek gerekmektir. Kararlar, önceden tahmin edilebilen ve edilemeyen durumlar arasında bir belirsizlik derecesine sahiptir. Bu belirsizlik nedeni ile de her zaman için bir yanlış karar verebilme riski vardır (Yavuz ve Ceylan, 2005). İşletmeci, çalıştığı alanla ilgili olarak kararını vermek, bu kararı uygulamaya koymak ve elde edeceği sonucun yükümlülüğünü taşımak durumundadır (Erkuş ve Demirci, 1996). Bitkisel ve hayvansal üretimdeki karşılaşılan sorunlardan dolayı Iğdır da sürekli bir kaba yem açığı söz konusudur. Bu nedenle, hayvancılığımızın yem sorunlarının çözümü için, çayır-meraların ıslahı, yem bitkisi üretim alanlarının artırılması, ucuz ve alternatif diğer kaba yem kaynaklarının hayvansal üretime kazandırılması ve kaliteli kaba yem üretim tekniklerinin üreticilere aktarılması gerekmektedir (Serin ve Tan 2001; Yolcu ve Tan, 2008). Son yıllarda, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın teşvikleriyle hayvancılığın geliştirilmesi için uygulamaya konulan yem bitkilerinin desteklenmesi, yem bitkileri üretimini artırmış, dolayısıyla hayvancılığın gelişmesine de katkı sağlamıştır (Şahin ve Yılmaz, 2009). Fakat bu artışlar, mevcut hayvan varlığımızın kaba yem ihtiyacını karşılamak için yeterli değildir. Özellikle hayvancılığın yoğun bir şekilde yapıldığı Doğu Anadolu Bölgesi nde yem bitkilerine yapılan desteklemeler, arttırılarak ve çeşitlendirilerek devam etmelidir. Ayrıca tohumluk sorunu çözüme kavuşturulmalı ve çiftçilerimize hayvan beslemede yem bitkilerinin önemi ve yem bitkileri yetiştiriciliğ i hakkında bilgilendirilmelidir (Temel ve Şahin, 2011). 2. MATERYAL VE METOT Iğdır ilinde hayvansal üretimin yaygın olarak yapıldığı Merkez, Karakoyunlu, Aralık ve Tuzluca ilçelerinden seçilen köylerde, hayvansal üretim yapan üreticilerden birincil veriler toplanmıştır. Köylerde yaşayan çiftçilerle birebir görüşme yoluyla anket çalışması yapılarak, araştırmayla ilgili veri toplanmıştır. Toplanan bu veriler 2012 üretim dönemine aittir. Görüşülen 100 çiftçiden elde edilen işletme verilerine göre, işletmeler yem bitkileri desteğinden yararlanıp yararlanmama durumlarına göre iki gruba ayrılmıştır. Anket çalışması Şubat- Mart 2013 tarihleri arasında yapılmıştır. Araştırma alanında çiftçilerle görüşülerek anket formları doldurulmuştur. Anket formları ile toplanan veriler bilgisayara girilerek değerlendirilmiştir. Bilgisayara girilen verilerin analizinde tartılı ortalamalar ve % oranlar hesaplanarak çizelgeler haline dönüştürülmüştür. Toplanan verilerin analiz edilmesinde ki-kare testi kullanılmıştır. Ki-kare testinden elde edilen değerler % 90 güven sınırları içinde değerlendirilmiştir. Araştırmada kullanılan ki-kare formülü aşağıda verilmiştir. (f-f -1 ) x 2 = f -1 x 2 = ki-kare hesap değeri f= gözlenen frekans f -1 = beklenen frekans 3. BULGULAR 3.1. İşletmelerin Nüfus ve Sosyal Yapısı İncelenen işletmelerde işletmecilerin ortalama olarak 50,20 yaşında, destek alan işletme grubunda 51,10 yıl, destek almayanlarda ise 49,30 yıl olarak tespit edilmiştir. Görüşülen işlet melerde üniversite mezunu işletme sahibine rastlanmaz iken, işletme sahiplerinin % 66 sının ilkokul mezunu olduğu, % 16 sının lise, % 10 unun ortaokul ve % 8 inin okur-yazar olduğu tespit edilmiştir. Bu oranlar iki grupta da paralellik göstermektedir. İncelenen işletmelerde ortalama nüfus işletme başına 5,40 kişi olarak belirlenmiştir. Bu değer destek alan işletme grubunda 5,36 kişi iken, destek almayanlar işletmelerde ise 5,44 kişi olarak tespit edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki işletme sahipleri ortalama olarak yıldır yem bitkisi yetiştirdiklerini belirtmişlerdir. İncelenen işletmelerde ki-kare testi sonucunda; yem bitkisi desteği alan ve almayan işletme grupları ile yem bitkileri yetiştirme süresi ve Ziraat Mühendisi/Ziraat Teknisyeni (ZM/ZT) arasında istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki bulunurken, yaş, eğitim düzeyi ve üye olunan çiftçi örgütleri arasında istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir (%90 güven aralığında) (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. İncelenen İşletmelerden Destek Alan ve Almayanlar İşletme Yöneticilerinin Bireysel Özellikleri Yönetici özellikleri X 2 hesap X 2 tablo İlişki Yaş ,982 Anlamsız Eğitim düzeyi ,841 Anlamsız Yem bitkisi yetiştirme süresi 6,553 6,433 Anlamlı Üye olunan çiftçi örgütleri 6,003 9,347 Anlamsız ZM/ZT ile görüşme sıklığı 8,132 8,336 Anlamlı 647

3 3.2.İşletmelerin Yapısal Özellikleri işletme arazisi İncelenen işletmelerde ortalama tarım arazisi işletme başına 40,77 dekar iken bu değer destekleme alanlarda 50,92 dekar, destekleme almayanlarda 30,62 dekardır. İşletmelerde ortalama mülk arazi genişliği dekar olup, destekleme alanlarda ortalama mülk tarım arazisi 36,78 dekar ve destekleme almayan işletmelerde ortalama mülk tarım arazisi 24,76 dekar olarak tespit edilmiştir. Görüşülen işletmelerin ortalama kira ile işledikleri arazi genişliği 7,68 dekardır. den yararlanan işletmelerin kira ile işledikleri ortalama arazi genişliği 11,34 dekar olup, bu değer destekleme almayan işletmelerde 4,02 dekar olarak belirlenmiştir. İncelenen işletmelerden destek alan işletmelerde ortağa işlenen arazi genişliği 2,80 dekar iken, desteklemeden yararlanmayan işletmelerde bu değer 1,84 dekardır. Ortalama ortakçılık yapılan arazi genişliği 2,32 dekar dır İşletmelerde yem bitkileri yetiştiriciliği Yem bitkileri üretiminin desteklenmesi 14 yıl önce başlamış olup, araştırmanın yapıldığı alanda sürekli desteklemeden yararlanan üreticiler bulunmaktadır. Araştırma alanında yem bitkisi desteği alan üreticilerin % 76,00 sinin desteklemeden önce de yem bitkileri yetiştirdiği, % 24,00 ünün ise desteklemeyle beraber yem bitkileri yetiştirmeye başladığı saptanmıştır. Destek almayan veya alamayan üreticiler incelendiğinde ise, yem bitkisi yetiştiren üreticilerin çoğunluğunun (% 66,00) yem bitkileri yetiştirdikleri ancak bunun çayır ve ot olması nedeniyle destek alamadıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca uygun şartlarda yem bitkisi yetiştiremediklerini de (su ve toprak yetersizliği) belirlenmiştir. Araştırma alanındaki üreticiler; yem bitkisi olarak yonca, silajlık mısır ve korunga yetiştirmektedir. Araştırma kapsamında görüşülen işletme sayıları, işletmelerin gruplara göre dağılımları ve yem bitkisi ekim alanları Çizelge 3.2 de verilmiştir. İncelenen işletmelerde toplam yem bitkisi ekim alanı ortalama olarak 22,82 dekar olup, bu değer destek alan işletmelerde 32,56 dekar, destek almayan işletmelerde 13,07 dekar olarak tespit edilmiştir. Yem bitkileri üretimi arasında en önemli ürün yoncadır. İncelen işletmelerde ortalama yonca ekim alanı 16,63 dekardır. Destek alan işletmelerde bu değer 22,40 dekar iken, destek almayan işletmelerde 4,86 dekardır. İncelenen işletmelerde ortalama silajlık mısır ekim alanı 4,85 dekar iken, korunga ekim alanı ise 4,34 dekar olarak belirlenmiştir. İncelenen işletmelerde ortalama silajlık mısır üretimi ortalama 16,45 ton iken, bu değer destekleme alan işletmelerde 31,40 ton, destekleme almayan işletmelerde ise 1,50 ton olarak tespit edilmiştir. İşletmelerdeki ortalama yonca üretimi ise işletme başına ortalama ,99 Kg iken, destekleme alan işletme başına ortalama yonca üretimi ,98 kg, destekleme almayan işletmelerde ise 2.632,00 kg olarak tespit edilmiştir. Ortalama işletme başına korunga üretimi 1,31 ton iken, destekleme alan işletmelerde işletme başına korunga üretimi 0,40 ton ve destek almayan işletmelerde ise 2,21 ton olarak bulunmuştur. Çizelge 3.2. İncelenen İşletme Sayısı ve Yem Bitkisi Ekim Alanları Silajlık Mısır İşletme İşletme Sayısı Yonca Ekim Ekim Alanı Grupları (Adet) Alanı (da) (da) Alan İşletmeler 50 Almayan İşletme Korunga Ekim Alanı (da) Toplam Yem Bitkisi Ekim Alanı (da) 50 9,16 22,40 1,00 32,56 0,54 4,86 7,67 13,07 Top/Ort ,85 13,63 4,34 22,82 Araştırmada ki-kare testi sonucunda da; destek alan ve almayan işletme grupları ile İşletmelerin toplam işletme genişlikleri, mülk arazi genişlikleri ve sahip oldukları hayvanların sayılarına göre dağılımı arasında istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir (Çizelge 3.2). Çizelge 3.3. İncelenen İşletmelerden Destek Alan ve Almayanlar İşletme Özellikleri Arasındaki İlişki İşletme özellikleri X 2 hesap X 2 tablo İlişki Toplam işletme genişliği ,488 Anlamlı Mülk işletme genişliği ,023 Anlamlı İşletme hayvan varlığının dağılımı 6,428 5,811 Anlamlı İşletmelerde hayvan varlığı Görüşülen işletmelerden genel olarak işletme başına düşen büyükbaş hayvan varlığı ortalama olarak 15,22 baş iken küçük baş hayvan varlığı ise 45,25 baş olarak tespit edilmiştir. Bu değerler destek alan işletmelerd e incelendiğinde, büyük baş hayvan varlığı ortalaması 20,28 baş ve küçükbaş hayvan varlığı ise 50,72 baş olarak 648

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun belirlenmiştir. Destek almayan işletmelerde ise büyük baş hayvan varlığı ortalaması 10,16 baş ve küçükbaş hayvan varlığı ise 39,78 baş olarak bulunmuştur. 3.3.İşletmelerde Yem Bitkileri Yetiştiriciliğine Karar Verme Süreci Bu araştırmada, üreticilerin yem bitkileri üretimine karar vermelerinde, bireysel ve işletme özelliklerinin yanı sıra ekonomik faktörlerinde önemli bir etken olarak öne çıktığı görülmüştür. Çizelge 3.3 de yem bitkilerine verilen teşvikin yem bitkileri üretimine karar verme konusunda etkin bir faktör olmadığı görülmekte ise de; işletmeler ile yapılan görüşmelerde, işletmecilerin çoğunluğu destekleme olmadığı takdirde yem bitkileri üretimine devam edeceklerini belirtmişlerdir. İşletmecilerin % 73,00 ünün yem bitkileri üretiminin desteklenmesi uygulaması olmasa bile hayvancılık yapmaları ve yem fiyatlarının yüksekliğinden dolayı, yem bitkileri üretimine devam edeceklerini belirtmeleri, üreticilerin üretime karar vermelerinde mevcut üretim yapılarının ve yöredeki üreticilerin birbirlerinden oldukça etkilendikleri görülmüştür. Çizelge 3.4. Destek Alan ve Almayan İşletmelerin Yem Bitkileri Üretimine Karar Vermelerinde Etkili Olan Faktörlerin Karşılaştırılması Faktörler Sıra Sıra Alan Almayan 1=en yüksek 1=en yüksek İşletmelerin İşletmelerin 5=en düşük 5=en düşük Ortalaması Ortalaması Yem Fiyatlarının Yüksekliği 4,08 2 4,02 1 Üretim Maliyeti 3,72 4 3,76 3 Kaliteli Yem Bitkisi Üretme 3,68 5 3,92 2 Hayvancılık Yapmaları 4,20 1 3,60 4 Yem Bitkisine Verilen Teşvikler 3,96 3 3,46 5 Ayrıca destek alan ve almayan işletme gruplarında sırası ile yem bitkileri yetiştiriciliğinde en büyük sorunlarının su yetersizliği olduğu ( % 46,00-% 36,00), bu sorunu ikinci sırada alet-ekipman yetersizliğinin takip ettiği (% 24,00- % 22,00) ve işgücü yetersizliği olduğunu belirten işletme gruplarının oranları ise (% 16,00-% 32,00) dir. Destek alan İşletmelerin % 14 ünün yem bitkileri üretimiyle ilgili herhangi bir sorunu bulunmazken, bu değer destek almayan işletmelerde % 10,00 olarak tespit edilmiştir. 4. SONUÇ İşletmelerin karar verme sürecine etki eden faktörler incelendiğinde, bu konuyla ilgili yapılan araştırmalarda, üretim kararlarını etkileyen faktörleri tek bir grup altında toplamak mümkün değildir. İşletmecilerin üretime karar vermelerinde, işletmelerin mevcut üretim yapısı ve ekonomik faktörlerin önemli olduğu görülmüştür. Ayrıca herhangi bir ürünün üretimine karar vermelerinde öncelikle bu karardan sağlayacakları faydayı göz önüne aldıkları tespit edilmiştir. Bununla birlikte üreticilerin bireysel özelliklerin in, herhangi bir ürünün üretimine karar vermelerini doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği de ortaya konmuştur. Araştırmada bulgularına göre; destek alan işletmeler, destek almayan işletmelere oranla kendi işletmesinde çalışan üreticilerdir. Ayrıca destek alan işletmelerin toplam arazi ve mülk arazi genişlikleri destek almayan deneklere oranla daha geniş, sahip oldukları büyükbaş hayvan sayısı ve küçükbaş hayvan sayısı daha fazladır. İşletmecilerin yem bitkileri üretimine karar vermelerinde etkili olan en önemli faktörler hayvancılık yapmaları ve yem fiyatlarının yüksek olmasıdır. Ayrıca destek alan işletmelerin çoğunluğunun yem bitkileri destekleme alt sınırlarında üretim yaptığının ve destekleme olmadığı taktirde yem bitkileri üretiminden vazgeçmeyeceklerini belirtmişlerdir. Bu nedenle, yem bitkileri üretiminin destekleniyor olması da üretici kararları üzerinde çok etkili bir faktör olarak tespit edilmemiştir. Bununla birlikte, araştırma bölgesinde üreticilerin yem bitkileri üretiminde başta su yetersizliği olmak üzere, alet-ekipman yetersizliği ve aile işgücü yetersizliği, gibi sorunlarla karşılaşmaktadırlar. 2000/467 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile alınan ve Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Karar, ülke hayvancılığında yaşanan kaba yem sorununun çözümüne yönelik olarak yapılmış önemli bir düzenlemedir. Araştırma bulguları bu düzenleme ile hedeflenen sonuçlara ulaşılmasında, en önemli faktörün işletmelerdeki hayvancılık ve yem fiyatlarının yüksek olduğu gerçeğidir. Yem fiyatları ve maliyetin yanı sıra, üreticilerin sahip oldukları işletme olanakları ( sulama imkanları, arazi durumu ve alet ekipman yetersizliği ) ve hayvan varlıkları gibi temel konular da hayvansal üretimin gelişimi konusundaki sınırlayıcı faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. 649

5 Bu nedenlerle Türkiye de hayvansal üretim değerinin artırılması için uygulanacak politikalarda bölge ve üretici koşullarının çok yönlü olarak ele alınması gerekmektedir. 5.KAYNAKLAR Açıkgöz E (2001). Yem Bitkileri (3. Baskı) Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayın No: 182, Bursa. Açıkgöz E, R Hatipoğlu, S Altınok, C Sancak, A Tan, D Uraz (2005).Yem bitkileri üretimi ve sorunları, Türkiye ziraat mühendisliği VI. Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Ankara. Akman N, F Aksoy, O Şahin, ÇY Kaya, G Erdoğdu (2007). Cumhuriyetimizin 100. yılında Türkiye nin hayvansal üretimi. Türkiye damızlık sığır yetiştiriciliği birliği yayınları No: 4, 116 s. Anonim Erozyonla Mücadele Eylem Planı ( ), Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Ankara. Ayan İ, Z Acar, U Başaran, Ö Önal Aşcı, H Mut (2006). Samsun ekolojik koşullarında bazı burçak (Vicia ervilia L.) hatlarının ot ve tohum verimlerinin belirlenmesi. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi. 21: Erkuş, A., Demirci, R., Tarımsal İşletmecilik ve Planlama (Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş II. Baskı). Ankara Üniv. Ziraat Fak. Ders Kitabı, Yayın No:1435, Ankara. Fidan, H., Çorum İlinde Sığır Yetiştiriciliği Yapan Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi ve Hayvansal Ürünlerin Maliyet Unsurlarının Araştırılması. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Serin Y, M Tan (2001). Yem Bitkileri Kültürüne Giriş. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 206, 217 s. Soya H, R Avcıoğlu, H Geren (2004). Yem Bitkileri. Hasad Yayıncılık, 223 s. Şahin, K., Adana İli Seyhan ve Yüreğir İlçelerinde Süt sığırcılığı Yapılan İşletmelerde Kaynak Kullanımı ve Verimlilik. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Adana. Şahin K, İ. H Yılmaz (2009). The Effects of Subsidizing Forage Production on Animal Production in Van, Turkey. Journal of Animal and Veterinary Advances 8 (3): Temel, S., Şahin, K., Iğdır İlinde Yem Bitkilerinin Mevcut Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi. 21 (1): Van. Tükel, T., Hatipoğlu, R Çayır-Meralarda Zehirli Bitkiler ve Hayvanlar Üzerindeki etkileri, Tarım ve Köy 139: Yavuz, G., Ceylan, İ. C., Polatlı İlçesinde Üreticilerin Yem Bitkileri Üretimine Karar Verme Sürecinde Etkili Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi. Tarım Bilimler i Dergisi. 11(2); Yolcu H, Tan M (2008). Ülkemiz Yem Bitkileri Tarımına Genel Bir Bakış. Tarım Bilimleri Dergisi 14 (3):