ELPC 222 HİDROLİK VE PNÖMATİK SİSTEMLERİ

ELPC 222 HİDROLİK VE PNÖMATİK SİSTEMLERİ Perşembe Perşembe Ders Kodu Dersin Adı Z/S Te Uy. Krd. D.S. AKTS ELPC 222 HİDROLİK VE PNÖMATİK SİSTEMLER S 3 1 4 4 4 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 1

*Yön Kontrol Valfleri *Akümülatörler Sayfa 369-458 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 2

2.5.3. YÖN KONTROL VALFLERİ Hidrolik akışkanı yönlendirerek, ne zaman hangi yolu izlemesi gerektiğini belirleyen; veya Hidrolik kullanıcıların (hidrolik silindir, hidromotor, çeviriciler) istenilen yönde hareket etmesini sağlayan hidrolik devre elemanlarıdır. Video 15b. Yön valfi Video 15c. Yön valfi 2 Video 15d. Hidrolik Yön denetim valfi 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 3

Yön denetim valfleri hidrolik akışkanın hangi zamanda, ne yöne gideceğini ve akışkanın durdurulmasını sağlarlar. Gerektiği durumda akış yolunu değiştirir ve akış yolunu kapatırlar. Valf bağlantılarının harflendirilmesi P: Basınç hattı R, S, T: Depo (egzos) hattı L: Sızıntı hattı A, B, C: İş veya çalışma hattı X, Y, Z: Pilot (uyarı) hattı 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 4

Hidrolik valfler; sürgülü veya oturmalı (disk, küresel, konik) tipte imal edilirler. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 5

Oturmalı Tip Kartriç Valfler 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 6

Sürgülü Valfler (FluidSIM-H-10) 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 7

Yön denetim valflerinin sembolleri oluşturulurken; Valflerin uyarı şekilleri, Çalışma konumları Yol sayıları Yol çapları dikkate alınır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 8

Semboller-1 2 Konumlu Valf 3 Konumlu Valf Yön denetim valflerinde her konum bir kare ile gösterilir. Yön denetim valfleri 2 veya 3 konumlu olurlar. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 9

Semboller-2 a b a 0 b 2 Konumlu Valf 3 Konumlu Valf Valf konumları soldan sağa doğru harflerle işaretlenir. (a) ve (b) çalışma konumlarını, (0) ise orta konumu gösterir. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 10

Semboller-3 A A A B P 2 Yollu Valf Akış P'den A'ya P T 3 Yollu Valf Akış P'den A'ya T Kapalı P T 4 Yollu Valf Akış P'den B'ye A'dan T'ye Akışkanın geçiş yönleri oklarla belirtilir. Yön denetim valfine yapılan bağlantı sayısı, yol sayısı olarak isimlendirilir. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 11

Semboller-4 A A A B A B P P T P T P T Kapalı yollar yatay bir çizgi ile gösterilir. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 12

Semboller-5 Valf bağlantılarını ifade etmek için şu harfler kullanılır: P Basınç hattı A, B Kullanıcı bağlantısı R, S, T Depo dönüş hattı L Sızıntı hattı x Uyarı hattı y Uyarı yağı boşaltma bağlantısı. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 13

Semboller-6 A B P T 4 / 3 Konum Sayısı Yol Sayısı (4'e 3'lük Yön Denetim Valfi) Yön valflerinin tanımlaması yapılırken, valfin konum sayısı ve yol sayısı belirtilir. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 14

Semboller-7 Yön denetim valflerinde konumların değiştirilebilmesi için değişik tahrik kuvvetleri kullanılır. Bu tahrik kuvvetleri kumanda yöntemini belirler ve her birinin ayrı sembolü vardır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 15

Semboller-7 Yön Valfi Uyarı Tipleri El ile Kumanda Kol Buton Pedal Makara Hidrolik Uyarı Pnömatik Uyarı Selenoid Bobin 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 16

Semboller-7 Yön Valfi Uyarı Tipleri 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 17

Semboller-7 Yön Valfi Uyarı Tipleri 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 18

Semboller-8 Kapalı Merkez A B Açık Merkez P T Tam Açık Merkez, (H) Tipi Merkez Yüzer Merkez 4 yollu 3 konumlu valfler orta konumlarına göre isimlendirilirler. En çok kullanılan valf orta konumları şu şekildedir: 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 19

Diğer Sürgü Tipleri Semboller-8 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 20

Semboller-9 Endüstriyel hidrolik sistemlerde kullanılan yön denetim valflerinin büyüklükleri, valflerin delik çapları ile belirlenir. Pompa debisi dikkate alınır ve boru çapı hesabı yapılarak kullanılacak valf büyüklüğü belirlenir. SÜRGÜLÜ YÖN DENETİM VALFLERİ DIN NG 6 10 16 25 32 CETOP 3 5 7 8 10 Direkt Uyarılı Pilot ( Ön ) Uyarılı 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 21

YÖN DENETİM VALFLERİ Sürgülü Tip Popet Tip Direkt Uyarılı Pilot ( Ön ) Uyarılı CETOP Comite European Technique Oleohydraulique et Pneumatique Avrupa Hidrolik ve Pnömatik Teknik Komitesi 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 22

Yön kontrol valflerini sembollerle ifade ederken çiziminde ve okunuşunda bazı kurallar vardır. Sembollerin çiziminde kareler kullanılır. 1 Kare; valfın 1 konumlu olduğunu, 2 Kare; valfin 2 konumlu olduğunu, Sıfır; nötr konumlu olduğunu, a, b; çalışma pozisyonlarını, oklar; akışkanın hareketini ve yönünü anlatır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 23

Yön kontrol valflerinde sıvının geçtiği yol ağızları büyük harflerle ifade edilir. A,B,C = Çalışma hatlarını, P = Basınç hattını R,S,T = Dönüş hatlarını, X,Y,Z = Pilot kontrol hatlarını, L = Sızıntı hattını, 0 = Nötr konumu, 1,2 = Konum numaralarını ifade eder. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 24

2/2 Yön Kontrol Valfleri İki yollu, iki konumlu valfler olarak isimlendirilir. Bu valflerde iki konum ve her konum üzerinde biri giriş diğeri çıkış olmak üzere iki yol vardır. Özellikle açma ve kapama işlemlerinde kullanılır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 25

28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 26

2/2 Yön Denetim Valfi Valf Gövdesi Çıkış Sürgü Giriş 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 28

A Deliği B Deliği Sürgü Valf Gövdesi Pompa Girişi Tank Çıkışı 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 29

3/2 Yön Kontrol Valfleri Üç yollu, iki konumlu valfler olarak isimlendirilir. Bu valflerde iki konum ve her konum üzerinde üç bağlantı kısmı vardır. Genellikle tek etkili silindirlerde açma ve kapama valfi olarak kullanılır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 30

3/2 Yön Denetim Valfi Valf Gövdesi Çıkış Sürgü Pompa Girişi Tank Çıkışı 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 31

3/2 Yön Valfinin Uygulanması Bilye Yay Kanal 2/2 Yön Valfinin Uygulanması İtme Kuvveti Krameyerli Sürgünün Çalışması 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 35

4/2 Yön Kontrol Valfleri Dört yollu, iki konumlu valfler olarak isimlendirilir. Bu valflerde iki konum ve her konum üzerinde dört bağlantı vardır. Bu valfler, çift etkili silindirlerde ve motorların kumandasında kullanılır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 36

Ön Uyarılı 4/2 Yön Denetim Valfi Ön Uyarılı 4/3 Yön Denetim Valfi 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 37

Direkt Uyarılı Valf Örnekleri 4/2 Çift Bobinli Kremayerli Yön Denetim Valfi 4/3 Çift Bobinli Yay Dönüşlü Yön Denetim Valfi 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 38

4/2 Tek Bobinli, Yay Dönüşlü Direkt Uyarılı Yön Denetim Valfi 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 40

4/3 Yön Kontrol Valfleri Bu valfler çift etkili silindirlerde ve motorların kumandasında kullanılır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 41

Örnekteki çift bobinli 4/3 kapalı merkez valf Şekil-1 de uyarılmamış yani iki bobine de enerji verilmediği durumda, sürgü iki yanından yaylar aracılığıyla merkezlenmiş olarak orta konumda durmaktadır. Valf bu durumdayken kullanıcı hatlarını kapattığı gibi pompa hattından gelen basınç hattınında önünü kapatır kullanıcı hatlarına bir aktüatör (hidrolik silindir yada hidrolik motor) bağlı ise bu aktüatör hareket etmeden kilit olarak bekleyecektir. Şekil-2 de ise valfin B bobinine enerji verilmiştir, bu durumda valf sürgüsü sola doğru kayarak pompa hattını A hattına, B hatını ise tank hattına bağlamıştır eğer bu valfe bu konumdayken bir hidrolik silindir bağlı ise hidrolik silindir mili dışarıya doğru hareket edecektir. Şekil-3 de A bobinine enerji verilerek pompa hattının B hattına, A hattının da tank hattına bağlanması sağlanmıştır, bu durumda valfe bağlı hidrolik silindir mili içeriye doğru hareket edecektir. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 43

3 konumlu yön denetim valflerinde uyarısız konum yani orta konum farklı tiplerde olabilmektedir. Bunlardan çok sık kullanılan 4 tanesi aşağıda gözükmektedir. Bunlardan kapalı merkez ve açık merkez valfler tek başlarına kullanılırken A-B tanka açık ve H merkez valfler çoğunlukla ilave bir kilitleme valfi ile birlikte kullanılmaktadır. Açık merkez ve H merkez valfler orta konumlarında pompa hattını tanka bağlayarak sistemin basınçsız çalışmasını sağlar. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 46

Hem açık hem de kapalı merkez valflerde orta konum dışında kalan diğer iki konum valfin sırasıyla A ve B hatlarına basınç gönderme veya tanka yönlendirme görevini görür. Dolayısıyla bu iki konumda iki tip valf için herhangi bir farklılık yoktur. Sürgüye kol yada bobinler ile herhangi bir uyarı verilmediğinde, sürgü iki tarafındaki yaylar aracılığı ile orta konumda durur. İki valf arasındaki fark ise burada ortaya çıkar. Kapalı merkez valflerde orta konumda A, B, P ve T hatlarının tamamen kapalıdır. Bunun sonucu olarak valfin kumanda ettiği hidrolik silindir yada hidrolik motoru durdurduğumuzda pompa hattının önü kapanacağından dolayı pompa, devrede emniyet valfi üzerinde yapılan basınç ayarında çalışır ve pompanın aktardığı yağı emniyet valfinden tanka aktarır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 48

5/2 Yön Kontrol Valfleri Beş yollu, iki konumlu valfler olarak isimlendirilir. Bu valflerde iki konum ve her konum üzerinde beş bağlantı kısmı vardır. Bu valfler çift etkili silindirlerde ve motorların kumandasında kullanılır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 50

Solenoidli (Bobinli) Kumanda Sistemleri Solenoid bobinine elektrik akımı verildiğinde solenoid armatürü elektromanyetik kuvvet ile bobin içine itilir. Armatür sürgüyü hareket ettirerek valf içindeki akım yollarının bağlantısını sağlar. Solenoid bobini AC veya DC, hava aralıklı veya yağa daldırılmış olabilir. Buna ıslak pimli solenoid de denir. BOBİN İTMELİ PİM ARMATÜR SÜRGÜ Selenoid Valf 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 51

Hız Ayar Valfi Video 15e. Ayar valfi 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 52

Sürgü Tipleri ve 4 Yollu Yön Valfleri 3 Kademeli Sürgü 2 Kademeli Sürgü 4 Kademeli Sürgü 4 Kademeli Sürgü 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 53

28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 54 H Merkez Sürgü

28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 55 Kapalı Merkez Sürgü

28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 56 Açık Merkez Sürgü

Bobinin Çalışması Sürgü 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 57

Kuru Tip Bobin Islak Tip Bobin Kapak Manuel Kumanda Manuel Kumanda (FluidSIM-P-8) (FluidSIM-P-9) 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 58

Pilot (ön) uyarılı sürgülü yön denetim valfi 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 59

Ön uyarılı Yön Valfi Gösterimi X Y Pilot yağı gidiş hattı Pilot yağı dönüş hattı (FluidSIM-P-10) 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 60

Geçiş Pozisyonları Pozitif geçiş Negatif geçiş 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 61

Endüstriyel hidrolik valflerin sisteme montaj edilebilmeleri için PLEYT lere ihtiyaç vardır. 12 mm 3/8" 25 mm 1" (1/4"dirsekli rekor ve 10mm perde geçiş) 25mm ½" 16mm 16mm 3/4"TE ½" 1" 3/8" 1/4" 1" 15 14 1" TE 12 13 1" 25mm 20mm 19 19 3/4" 3/4" 3/4" 3/4" 20mm 11 10 1" ¼" 25mm 20 9 3/4" ½" ½" 8 3/4" 5 10mm 22 P I 10mm (1/4"ters rekor ve 10mm Te ile bağlantı) ¼" 4 NOT: Topraklık kalkış hızı max: %70 Toprak alma silindiri hızı max: %40 P L A T 3/8" 1" 1/2" 1" 25mm 1" 25mm Bünyamin ATMACA Mak.Yük.Müh. 21 22 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 62

KÜRESEL VANALAR 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 65

MEKANİK UYARILI VANALAR 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 66

2.6. Hidrolik Akümülatörler (Biriktiriciler) Hidrolik akümülatörler, bir hidrolik sistemdeki hidrolik enerjiyi depolayan ve ihtiyaç halinde bunu tekrar sisteme geri veren devre elemanlarıdır. Hidrolik sistemdeki sızıntıların sebep olduğu basınç düşmelerini önlemek ve sürekli aynı basıncı muhafaza etmek gerekir. Bazen de hidrolik pompa arıza yapabilir ve aniden durabilir. Bu ve benzeri durumda aniden devreye girip sistemi besleyecek hidrolik enerjiye ihtiyaç vardır. Bu enerji hidrolik akümülatörler ile temin edilir. Depolama işlemi, azot gazının sıkıştırılması suretiyle sağlanır. Balonlu, pistonlu yada diyaframlı tip akümülatörler kullanılır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 67

AKÜMÜLATÖRLERİN GÖREVLERİ 1. Enerji depolama 2. Akışkan depolama 3. Acil durum uygulamaları 4. Kuvvetlerin dengelenmesi 5. Mekanik şokların sönümlenmesi 6. Basınç şoklarının sönümlenmesi 7. Titreşimin sönümlenmesi 8. Yağ kaçaklarının karşılanması 9. Darbelerin sönümlenmesi 10. Araç süspansiyonu 11. Sabit basınç elde edilmesi Endüstride kullanılan akümülatörlerin hemen hepsi aynı prensibe göre çalışırlar, fakat çeşitli tip ve ölçülerde olanları vardır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 68

Akümülatör çeşitleri 1. Ağırlıklı akümülatörler 2. Yaylı akümülatörler 3. Gazlı akümülatörler Diyaframlı akümülatörler Balonlu akümülatörler Pistonlu akümülatörler 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 69

1- AĞIRLIK ETKİLİ 2- YAY ETKİLİ 3- PİSTONLU 4- BALONLU 5- DİYAFRAMLI 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 70

1) AĞIRLIKLI AKÜMÜLATÖRLER 2) YAYLI AKÜMÜLATÖRLER 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 71

3) GAZLI AKÜMÜLATÖRLER En çok kullanılan akümülatör çeşididir. Bu akümülatörlerde azot gazı kullanılır. Kapalı bir kapta bulunan gazların sıkıştırılabilme özelliklerinden faydalanarak yapılmışlardır. Kapalı bir kaptaki gazı sıkıştıran hidrolik akışkan, gazın sıkışması ile kendi basıncını artırır. Bu nedenle gerekli hallerde sisteme akışkan gönderir. Gazlı akümülatörler diğerlerine göre ucuz ve uzun ömürlüdür. Titreşimli ve darbeli çalışan hidrolik sistemlere çok elverişlidir. Gazlı akümülatörleri yapıları bakımından üç kısma ayrılır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 72

Diyaframlı akümülatör Balonlu akümülatörler Pistonlu akümülatörler 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 73

UYGULAMADAN AKÜMÜLATÖR ÇEŞİTLERİ (Hidroser) Diayframlı Akümülatör 0.075-189 lt kapasite aralığı max.basınç : 250 bar -15 +80 C çalışma sıcaklığı tüm standartlara uygunluk 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 74

UYGULAMADAN AKÜMÜLATÖR ÇEŞİTLERİ (Hidroser) Pistonlu akümülatörler 0.075-189 lt kapasite aralığı 250 ve 350 bar basınç seçenekleri -15 +80 C çalışma sıcaklığı tüm standartlara uygunluk (TÜV-A, TÜV-D, DRIRE... vs..) 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 78

UYGULAMADAN AKÜMÜLATÖR ÇEŞİTLERİ (Hidroser) Balonlu akümülatör 0.16-151 lt kapasite aralığı 420 bar çalışma basıncı -15 +80 C çalışma sıcaklığı tüm standartlara uygunluk (TÜV-A, TÜV- D, DRIRE... vs..) 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 79

Şekildeki hidrolik devrede 4/3 kapalı merkez yön denetim valfi orta konumdayken akü şarj edilir 2/2 valf akü hattını açıp kapatır, pompa hattındaki çek valf akünün içindeki basınçlı yağın pompanın terse dönmesini engellemek için kullanılmıştır. Akünün altın emniyet bloku bulunmaktadır. Blok içerisinde emniyet valfi ve 2 adet küresel vana bulunmaktadır, küresel vanalardan birisi aküyü sisteme bağlarken diğeri ise akü içindeki basınçlı yağın tanka boşaltılması amacıyla kullanılır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 85

Hidrolik akümülatörler yağ kaçaklarını telafi etme yada ısıl genleşme veya karşı kuvvet sebebiyle oluşacak basınçları dengeleme amaçlı kullanıldıklarında, valf ile silindir arasına yerleştirilir. Şekildeki devre kullanılan hidrolik akümülatör 4/3 kapalı merkez yön denetim valfinde yada hidrolik silindirde oluşabilecek kaçakları telafi ederek basınç düşüşünü engelleyecektir. Aynı zamanda silindire dışarıdan gelecek karşı kuvvetlerde akümülatör içerisindeki gazın sıkışarak akümülatör içerisine yağ girişine izin verecek ve küçük bir basınç artışı ile karşı kuvvet dengelenmiş olacaktır. 28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 86