SELÇUKLU MİMARİSİ 2017-18 BAHAR YARIYILI YRD.DOÇ.DR. BANU ÇELEBİOĞLU SELÇUKLU MİMARİSİ - Türklerin ilk tarihi belgelerini Göktürk İmparatorluğu (VI-VII. yy) ile bıraktıklarını görüyoruz. Türk unvanını ilk kez devlet unvanı olarak kullanan devlettir. - Göktürkler'in temel unsurunu teşkil etmiş olan Oğuzlar'ın (Oğuzlar, Müslüman olunca Türkmen adını aldılar) Kınık oymağından Dokak oğlu Selçuk ve torunları tarafından, Horasan'da kurulmuş olan devlet, Sultan Tuğrul Bey, Alparslan ve Melikşah devirlerinde, kısa zamanda bir imparatorluk haline gelmiştir. - Birçok sanat tarihçisi Türk mimari unsurlarının saptanmasını IX. ve X. yüzyıllardan itibaren başlatmaktadırlar. 1
SELÇUKLU MİMARİSİ - Büyük Selçuklu Devleti, 1037 yılında Devlet haline gelerek bağımsızlığını ilan etmiş, Bağdat kentini başkent yaparak önce Mezopotamya, sonrasında Anadolu ve İç Asya boylarına kadar sınırlarını genişleterek dönemin en büyük Türk Devleti haline gelmiştir. Büyük Selçuklu Devleti, 1092 yılında iç karışıklıklar neticesinde bölünerek 4 parçaya ayrılmış, daha sonrasında ise beyliklere bölünerek Osmanlı İmparatorluğu nu tarih sahnesine çıkartan süreci meydana getirmiştir. - Selçuklu Mimarisini iki bölümde incelemek gelenek olmuştur: İran Selçukluları ve Anadolu Selçuklularıdır. SELÇUKLU MİMARİSİ - Selçuklular, İran'da Türk mimarisinde daha önce başlayan gelişmeleri toplayıp değerlendirerek, büyük ölçüde anıtsal bir cami mimarisi yaratmışlar, ondan sonra, bütün İran ve Orta Asya'da dört eyvanlı, avlulu ve mihrap önü kubbesi ile, onların cami tipleri hakim olmuştur. - Gaznelilerde daha önce ele alınan kubbe-eyvan birleşmesi, en başarılı şekli ile Selçuklularda geliştirilmiştir. Selçuklulardan önce, İslâmiyet devrinde ne doğu ne de batı İran'da kubbe ile eyvanın birleştiği bir tek örnek görülmemiş ve Selçuklular bunu yeniden bulmuşlardır. 2
İRAN SELÇUKLU MİMARİSİ İsfahan Mescid-I Cuma Camii (İran) İlk Selçuklu camii, en önemli kısımları Melikşah zamanında (1072-1092) (Nizamülmülk-1121) yapılmış olan Isfahan Mescid-i Cuması'dır. Kitabelere göre, büyük mihrap kubbesi ile bunun tam karşısında avlu dışında kuzeydeki küçük kubbeli mekân, Melikşah zamanında, dört eyvanlı avlu ve revaklar da bütün ana hatlarıyla yine Selçuklular devrinde meydana gelmiştir. Bundan sonra cami, otuza yakın kitabe ile belirtilen uzun bir devrede çeşitli ilâve ve değişikliklerle genişletilmiş, XIX. ve XX. yy.'larda da onarımlar geçirmiştir. İRAN SELÇUKLU MİMARİSİ İsfahan Mescid-I Cuma Camii (İran) 3
İRAN SELÇUKLU MİMARİSİ Nahçıvan Mümine Hatun Türbesi - Türklerin İran da meydana getirdiği en önemli yapı tiplerinden biri de türbelerdir. Bunların eski Türk çadırlarından esinlenilerek planlandığı hususunda oldukça yaygın bir görüş vardır. - İran ve Türkistan da, çadır biçimi kümbetler yanında, bir de kule biçimi türbeler görülür. Bu kule biçimindeki türbe geleneğinin, Türklerin İslamiyeti kabul etmeden önceki zamanlara ait olduğu tahmin edilmektedir. İRAN SELÇUKLU MİMARİSİ Nahçıvan Mümine Hatun Türbesi Mümine Hatun Türbesi Nahçıvan merkez de yer alan bir türbe olduğu gibi Nahçıvan Han Sarayı nın hemen yakınında inşaa edilmiştir. 12.yy da Selçuklu Devleti nin valisi Şemsettin İldeniz tarafından kendisinden önce vefat eden eşi Mümine Hatun adına usta Mimar Acemi İbn Ebubekir Nahçivani ye yaptırılmıştır. Dış cephe de ongen bir plan tipine içte ise dairesel bir yapıya sahiptir. Cephede yer alan her kenarın içinde nişler verilerek dıştan bir sütun görünümü elde edilmiştir. Türbenin dış cephesinde Yâsin suresi yazılıdır. Ayrıca türbe üzerinde Biz gideriz fakat kalır rüzigar, biz ölürüz eser kalır yadigar. yazılıdır. İslam dini türbe mimari sitilinde olduğu gibi bu türbede de yerin alt kotundaki kısımlar mezarlık bölümleridir. Yerin üstündeki asıl görünen kısım ise vakfedilen kişinin adına dış cephede yer verilen kufi Kur an ayetleri, geleneksel İslami motifler ve geleneksel Selçuklu Türk motifleri ile süslenmiş cephelerdir. 4
İRAN SELÇUKLU MİMARİSİ Buhara Samanoğlu İsmail Türbesi (Özbekistan) Orta Asya'da inşa edilen ilk türbe özelliğini taşıyan, Özbekistan'ın Buhara kentindeki İsmail Samani Türbesi, gerek yapım şekli gerekse kullanılan malzemelerden ötürü kendi sınıfındaki mimari biçimin öncüsü olmuş. Buhara'da Samani Hükümdarı İsmail Samani için 10. yüzyılda yaptırılan türbede, babasının kabri de bulunuyor. İRAN SELÇUKLU MİMARİSİ Buhara Samanoğlu İsmail Türbesi (Özbekistan) Beşik tonoz şeklinde (tuğla ve harçla örülmüş, alttan obruk, yarım silindir biçiminde tavan örtüsü) büyükçe bir sanduka bulunan türbe, dörtgen bir planla tamamen tuğladan inşa edilmiş. Üzeri yine tuğlalarla örülmüş bir kubbeyle kapatılmış. Dört tarafında dört ayrı, sivri kemerli kapı yer alıyor. Bu kapılardan doğu cephesindeki türbenin esas giriş kapısı. Bunlardan üçü günümüzde pencere vazifesi görüyor. Binanın üst kısımları, kubbeye geçişten önce her cepheye 10 pencere gelecek şekilde, sivri kemerli pencerelerle kuşatılmış, böylece iç mekanın aydınlık olması temin edilmiş. 5
İRAN SELÇUKLU MİMARİSİ Merv Sultan Sancar Türbesi (Türkmenistan) Türbe, Muhammet Adsız adındaki bir Türk mimarı tarafından yapılmıştır. Her kenarı 27m olan kare beden duvarları üzerinde, 17m çapında bir kubbe yükselmektedir. Türbenin yüksekliği 36m.dir. Yapı çevresindeki bir galeri, orta sahnı çepeçevre dolanır. Kubbe nervür denilen kaburgalarla örülmüştür. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Divriği Ulu Camii Cami ile darüşşifa, dikdörtgen bir form oluşturur. Cami, ortadaki diğerlerinden geniş olmak üzere, kıbleye dikey beş sahından ibarettir. Orta sahnın iki yanına gelen yan sahınlar, uzun kenarları kıble istikametinde bulunan dikdörtgen bölümlerden meydana gelmiştir. Caminin ekseni üzerinde batı tarafında bir kapısı olduğu gibi, güneydoğu ve kuzeybatı kenarında da kapıları bulunur. En önemli portali batı cephesindedir. 6
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Divriği Ulu Camii ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Divriği Ulu Camii 7
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Divriği Ulu Camii Yapı üzerinin çok değişik tonoz çeşitleri ile örtüldüğü, birçok değişik tonoz türünün uygulandığı gözlemlenir. Selçuklu camilerinin özelliği olan mihrap önündeki kubbe, 12 dilimli üçgenlere bölünmüş parçalı bir kubbedir. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Divriği Ulu Camii 8
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Divriği Ulu Camii ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Divriği Ulu Camii Caminin güneybatı köşesinde minare yer almaktadır. Minare tabanındaki berkitme duvarının XVII. Yüzyıla ait olduğu bilinmektedir. 9
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Divriği Ulu Camii ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Divriği Ulu Camii Şifahane bölümünde giriş aksında bir havuz yer alır. 10
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Alaeddiin Camii Alâeddin Câmii Konya nın merkezinde yer alan Alâeddin Tepesi üzerinde inşâ edilmiştir. Selçuklu Sultanı I.Rükneddin Mesud (1116-1156) zamanında yapımına başlanmış ve I. Alâeddin Keykubad zamanında tamamlanmıştır (1221). ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Alaeddiin Camii 11
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Alaeddiin Camii Yapı genel olarak muntazam olmayan avlulu, enlemesine uzanan bir dikdörtgen plana sahiptir. Caminin avlusunda II. Kılıç Arslan ile I. İzzeddin Keykavus un inşa ettirdiği iki kümbet bulunmaktadır. Osmanlı döneminde yapılan minare avluda harim mekânının kuzeydoğu köşesine bitişik bir konumdadır. Enlemesine dikdörtgen plana sahip harim bölümü üç farklı kurguyu yansıtan bir düzenlemeye sahiptir. Doğudan batıya doğru gidildiğinde, ilk bölüm harim mekânının doğusunda yer alan, mihrap duvarına paralel uzanan yedi sahından ibarettir. İkinci bölüm ise mihrap ve minberin bulunduğu, kubbe örtülü mekândır. Üçüncü bölüm, batıda mahfelin bulunduğu, mihrap duvarına paralel beş sahından oluşmaktadır. Üç farklı mekân düzenlemesinin nedeni ise yapının iki farklı inşa evresinde tamamlanmış olmasıdır. Genel görüşe göre caminin kubbe ile örtülü mekânının inşasına I. Mesud döneminde başlanmış ve II. Kılıç Arslan ın saltanat yıllarında tamamlanmıştır. Batıdaki mahfelin yer aldığı bölüm ile doğuda yedi sahına ayrılan bölümün inşasına I. İzzeddin Keykavus döneminde başlanmış, I. Alâeddin Keykubad döneminde tamamlanmıştır. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Alaeddiin Camii Yapıya girişi sağlayan kapılardan biri harimin doğu cephesinde, diğer üç kapı kuzey avlu duvarında yer alır. Günümüzde yapıya giriş için doğu cephesinde yer alan kapı kullanılmaktadır. Yapının cephelerinde ve iç mekânında inşa malzemesi olarak taş ve tuğla, bazı duvar yüzeylerinde de iki malzeme birlikte kullanılmıştır. 12
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Alaeddiin Camii Düz toprak dam örtüyü taşıyan tuğla kemerler farklı dönemlere ait, çeşitli mermer sütun ve sütun başlıkları ile taşınmaktadır. Kullanılan bu devşirme sütunlar arasında en ilginç olanları örgü motifli sütunlardır. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Alaeddiin Camii 13
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Alaeddiin Camii ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Alaeddiin Camii 14
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Alaeddiin Camii ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Kayseri Ulu Camii Ulu Cami olarak bilinmekle beraber değişik kaynaklarda Cami-i Kebir veya Sultan Cami olarak da anılmaktadır. 1135 tarihinde, Danişmendli hükümdarı Melik Mehmet Gazi tarafından yaptırılmıştır. Caminin iki kubbesi vardır. Biri mihrabın önünde, diğeri ortaya inşa edilmiştir. Dikdörtgen şeklinde dört penceresi olan mihrap kubbesinin cami ile beraber yapıldığı düşünülmektedir. Ancak orta kubbe büyük bir ihtimalle sonradan eklenmiştir. Cami mimarisi ile minare mimarisi arasındaki farklar minarenin sonradan yapıldığını göstermekte ve sonradan inşa edildiği anlaşılmaktadır. Ancak minarenin ne zaman yapıldığına dair herhangi bir kitabe veya kayıt yoktur. Taştan dört köşe kaidesi olan minare, şerefeye kadar tamamen tuğladan örülmüştür. 15
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Çifte Minareli Medrese Erzurum daki Çifte Minareli Medrese ye, Hatuniye Medresesi de denir. Bu yapı avlulu medreselerdendir. 1253 de tamamlandığı tahmin edilmektedir. Giriş portalinin sağında ve solunda birer minare yer alır. Avlunun giriş tarafı ile iki yanı revaklıdır ve iki yanında öğrenci odaları sıralanır. Girişin tam karşısında bir eyvan ve eyvanın nihayetinde de kapısı olan bir türbe bulunur. Ayrıca, avlunun dört kenarının ortalarında birer eyvan yer alır. İran daki mescitli camilerde görülen bu eyvanlı avlu, Anadolu Selçuklularında yalnız medreselerde kullanılmıştır. Bu yapı, en büyük avlulu medrese olarak bilinir. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Çifte Minareli Medrese 16
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Çifte Minareli Medrese ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Çifte Minareli Medrese 17
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Çifte Minareli Medrese ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Çifte Minareli Medrese 18
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Çifte Minareli Medrese ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya İnce Minareli Medrese 19
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya İnce Minareli Medrese Konya Alâeddin Tepesi nin batı eteğinde bulunan İnce Minareli Medrese yi Selçuklu Veziri Sahib Ata Fahreddin Ali 1260 ta yaptırmıştır. Mimarı taç kapı üzerindeki iki madalyonda ismi yazılı olan Kölük bin Abdullah tır. Konya da avlusunun üzeri kubbe ile örtülü olan üç medreseden biri olan bu medrese aynı zamanda Sahip Ata Darülhadis i olarak da anılmaktadır. Medreseyi oluşturan mekânlar bir kubbe ile örtülü bir avlunun kuzey, güney ve batı kenarına yerleştirilmiştir. Avlunun kuzey ve güney kenarlarında öğrenci hücreleri; batı kenarında ise iki kışlık dershane mekânı ile bunların arasına inşa edilmiş, dershane eyvanı bulunmaktadır. Kışlık dershaneler, mescit ve kuzey kanadının doğu ucundaki ikisi dışında tüm öğrenci hücreleri yıkılmıştır. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya İnce Minareli Medrese Medreseye bitişik olarak yapılan mescidin cephesi üzerindeki sırlı tuğlalarla süslenmiş olan minaresi bu medreseye İnce Minareli isminin verilmesine neden olmuştur. İki şerefeli olan minare oldukça yüksek idi. Ancak, 1901 yılında yıldırım düşmesi sonucu birinci şerefeden yukarısı, daha sonra da şerefesi yıkılmıştır. Günümüzde mescit de yıktırılmış, yalnızca medrese ile birlikte olan mihrabı kalmıştır. Medrese 1956 yılında taş eserleri müzesi olarak açılmıştır. 20
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya İnce Minareli Medrese ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya İnce Minareli Medrese Doğu cephesinin ortasındaki taç kapı, gerek formu, gerekse süslemeleri bakımından, dönemin diğer taç kapı örneklerinden farklıdır. Taş ile inşa edilmiş taç kapı, yazı örnekleri başta olmak üzere, geometrik ve bitkisel motiflerle süslenmiştir. Taç kapı ana nişinin üst köşelerine yerleştirilmiş iki enginar motifi ilginçtir. Ayrıca taç kapı cephesinde, birinde Amel-i Keluk, diğerinde, Bin Abdullah yazılı iki rozet içerisinde yapının mimarının adına yer verilmiştir. 21
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya İnce Minareli Medrese Medrese avlusunu örten kubbeye yelpaze pandantiflerle geçilmiştir. Üst kesimi açık bırakılan kubbenin altında, avlunun ortasında kare şekilli havuz bulunmaktadır. Yapının dışı taşlarla inşa edilmişken, iç kesimlerin tuğlalarla inşa edildiği görülmektedir. Avlunun batı kenarının ortasına yerleştirilmiş dershane eyvanı beşik tonoz ile örtülüdür. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Karatay Medresesi 1955 yılından itibaren Çini Eserler Müzesi olarak kullanılan Karatay Medresesi, Selçuklu Sultanı II.İzzeddin Keykâvus zamanında Emir Celâleddin Karatay tarafından 1251 yılında yaptırılmıştır. Merkezi mekanın doğu ve batı cephesinde öğrenci hücreleri yer alır ve bu hücreler tonoz ile örtülmüştür. Günümüzde duvarları onarım geçiren hücrelerin, sadece tonoz başlangıçlarını orijinaldir. Merkezi holün iki yanında üçer hücre yer alır. Öğrenci hücrelerine dikdörtgen formda küçük kapılardan girilir ve duvar yüzeyleri çinilerle kaplıdır. Ana eyvanın her iki tarafında kubbeli iki oda bulunmaktadır. Güneydeki odada medresenin banisi olan Celaleddin Karatay ın türbesi bulunmaktadır ve içindeki sanduka ona aittir. 22
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Karatay Medresesi ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Karatay Medresesi 23
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Karatay Medresesi Merkezi mekanın orta bölümünde kare bir havuz bulunmaktadır. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Karatay Medresesi Tepe penceresi günümüzde camekanla kapatılmıştır ancak Selçuklu döneminde bu bölümün açık olduğu bilinmektedir. Bu açıklıktan mekana hava ve ışık sağlanmakta, yağmur suları da gözün tam altına rastlayan havuzda toplanmaktadır. 24
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Karatay Medresesi Karatay Medresesinin kubbesi, dört sıra papatyayı andıran yıldızlarla bezenmiş, yıldızların arası geçmeli kıvrımlarla doldurulmuştur. Medresenin merkezi kubbe kasnağının ve tepedeki gözün etrafına kufi yazı ile ayetler yazılmış, beşli üçgenlerin ortadakilerinin içine kufi hatla Muhammed, diğerlerinin içine ise Ebubekir, Ali, Ömer ve Osman adları işlenmiştir. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Karatay Medresesi Yapı, Sille taşından inşa edilmiştir. Giriş doğudan gök ve beyaz mermerden yapılmış, Selçuklu devri taş işçiliğinin bir örneği olan kapı ile sağlanmaktadır. Kapının üzerinde medresenin yapımı ile ilgili kitabeler, diğer yüzeylerine seçme âyet ve hadisler kabartma olarak işlenmiştir. 25
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Tercan Mama Hatun Türbesi Saltuklu dönemine ait olan türbenin, 1192 yılında ölen Saltuklu Erzurum sahibesi Mama Hatun için yaptırılmıştır. Mimarı Ahlatlı Ebul-nema bin Mufaddalü`l-Ahval`dır. Türbe, dairesel planlı mimari özelliği ile Anadolu türbe mimarisi içindeki tek özgün eser olarak dikkat çeker. Türbe kapısı üzerinde bulunan 5 kitabenin dördünde kurandan alınan ayet, Hazreti Muhammed ile 4 Halifenin adlan, birinde ise mimarın adı yazılıdır. Ortadaki sivri külahlı kümbet, kimi aynlıkları dışında, genel çizgileriyle Ahlat kümbetlerini andırmaktadır. Sarımsı kesme kireç taşından inşa edilen yapı, iki bölümden oluşur. Ortadaki kümbet ve çevresinde 2.50 m kalınlığında dairesel duvarla çevrilmiştir. Çevre duvar, içten 11 nişlidir. Bu nişlere Mama Hatun`un yakınlarının sandukaları yerleştirilmiştir. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Tercan Mama Hatun Türbesi Yapının portalli, eyvanlı bir İran-Selçuklu kapısını gösterir. Taçkapı mukarnas dolgu, geometrik motifler, çok dilimli rozetler ve dörtlü düğümlerle bezenmiştir. Bordürlü dikdörtgen niş içindeki mazgal pencereler üzüm salkımı, palmet ve rumi süslemelidir. 26
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Erzurum Tercan Mama Hatun Türbesi Ortada yükselen kümbet iki katlıdır. Dıştan 8 dışbükey dilimler, köşelerde ince uzun sütuncelerle son bulmaktadır. 8 köşeli kaide üstünde yükselen kümbetin altında çapraz tonozlu mezar odası vardır. Üst kattaki mescide 7 basamakla çıkılmaktadır. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Kayseri Döner Kümbet 1275 yılları civarında yapıldığı tahmin ediliyor. Halk arasında Döner Kümbet olarak bilinen Şah Cihan Hatun Kümbeti, Prenses Şah Cihan Hatun adına yaptırılmıştır. İç tarafta yarım küre bir kubbesi, dışarıda ise konik bir çatısı vardır. Diğer kümbetlerde olduğu gibi, bodrumunda mezar yeri, üstünde de mescit yer almıştır. 27
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Kayseri Döner Kümbet Kümbet kare bir kaide üzerine on iki köşeli bir gövdesi olup, tamamen kesme taştandır. Yapının her yüzünde sivri bir silme taş kemer zeminden kabarık olarak gözükmektedir. Silmeler köşeler boyunca uzanmaktadırlar. Her köşede bir çift sütun bulunmaktadır. Sütunların altı kaidenin saçağına dayanmaktadır. Taç kemerler bir bezeme olarak görünmekle beraber aynı zamanda onikigen prizmadan daireye geçilmesini sağlamaktadırlar. Taç kemerlerin üzerinde geometrik bezemeli iki yuvarlak kuşak bulunmaktadır. Gövdenin etrafında, kaval silmelerin meydana getirdiği on iki sivri kemerden her birinin çevirdiği yüzeyler, farklı süslemelerle işlenmiştir. Ayrıca taç kapının solunda, bir hurma ağacının üstünde, çift başlı kartal ve iki tarafında birer aslanı gösteren bir kabartma, taç kapının sağında da diğer bir hurma ağacı kabartması vardır. Figürlü plastik süslemelerin bolluğu ile göze çarpan ve abidevi bir çadırı andıran kümbetin kapı cephesi üstünde, insan başlı, kanatlı iki pars figürü arasında çift başlı kartal arması yer almaktadır. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Sivas Hasan Bey Türbesi 28
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Sivas Hasan Bey Türbesi ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Kayseri Sultan Han Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubat zamanında 1232-1236 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Giriş bölümünün her iki yanında birer oda bulunmaktadır. Bu odalar kervansaray bekçilerine veya kapı görevlilerine ait olsa gerekir. Avlunun tam ortasında yer alan kare planlı köşk mescit kemerli dört kaide üzerine oturur. Mescide kuzey yöndeki iki taraflı merdivenle çıkılır. Selçuklu kervansarayları, medrese ve camilerine oranla, düzenli bir simetri gösteren eksenli yapılardır. Genellikle, ortada bir avlu ve kenarlarında önü revaklı odaları bulunur. 29
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Kayseri Sultan Han Girişi kuzeyden olan Sultanhan ın taçkapısının her iki yanında, alt kısımları kare, gövdesi yarım daire sütunlardan oluşan kuleler yer alır. Taçkapıdan doğusunda ve batısında yedi kemerli bir revakın çevirdiği dikdörtgen şeklinde bir avluya çıkılır. Avlunun doğu bölümünde aynı zamanda arabalık ve ahır hizmetini görebilen, üstü örtülü, önü açık ve genişliği hanın dış duvarına kadar uzanan bir revak bulunmaktadır. Batı tarafında ise avlunun batı tarafında revağın arkasında 4 oda ve kubbeleriyle hamam yer almıştır. Hamama sağdaki revağın kuzeybatı köşesindeki kapıdan girilir. Güneyde bulunan büyük salona girişin tam karşısında orta nef, kenarlarda ise dörderden altı sıralı yirmi dört adet kare ayaklı, tonozlu yüksek kemerler yer alır. Kemer ayaklarında insanların ve hayvanların kaldığı mekanları birbirinden ayıran 60-70 cm. yüksekliğinde sekiler bulunmaktadır. Duvar dipleri hayvanlara, orta nefe yakın olan mekanlar yolculara, orta nef ise ara hizmetler için ortak bir yer olarak kullanılmıştır. 6 m. genişlikte ve oldukça yüksek olan aydınlık kubbesi pandantifler üzerine oturur. Bu kısımda ayrıca seyrek olarak yazılmış bir dua yer alır. ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Zazadin Hanı Aksaray Yolu civarındadır. Sultan Alaeddin Keykubat devrinde (1236) Selçuklu Emirlerinden Vezir Sadettin Köpek tarafından yaptırıldı. Yazlık ve kışlık kısımdan meydana gelmiştir. Farklı renkteki taşların örülmesiyle meydan gelmiş portalinden önce yazlık kısmın avlusuna girilir. Avlu yan tarafa alınmıştır. Kapı holünün üzerinde mescid bulunmaktadır. Avlunun uzun kenarlarında eyvan tarzında yerler dizilidir. Avlu taç kapısından avluya çıkılınca kışlık kısmın taç kapısı görülür. Uzun bir kapalı avlu planındadır.. 30
ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ Konya Zazadin Hanı Mescidin zengin süsü, mihrabında al ve boz renkli taşlarla örülmüş taç kapısından başka bezemesi olmayan sade görünümlü bir yapıdır. 31