6098 SAYILI BORÇLAR KANUNU KAPSAMINDA ADAM ÇALIġTIRANIN SORUMLULUĞU Av. Mustafa Özgür KIRDAR ERYĠĞĠT HUKUK BÜROSU / ANKARA 14.09.2017
1-Genel Olarak Borçlar Kanunu nda kusursuz sorumluluk halleri, kusursuz sorumluluk baģlığı altında; hakkaniyet sorumluluğu, özen sorumluluğu ve tehlike sorumluluğu Ģeklinde üç baģlık altında düzenlenmektedir. Adam çalıģtıranın kusursuz sorumluluğu, 6098 Sayılı Borçlar Kanunu nun (BK) özen sorumluluğu kenar baģlığı altında 66. maddesinde yer almaktadır. Adam çalıģtıranın sorumluluğu Borçlar Kanunu nda Ģu Ģekilde düzenlenmiģtir: II. Özen sorumluluğu 1 1. Adam çalıģtıranın sorumluluğu MADDE 66- Adam çalıģtıran, çalıģanın, kendisine verilen iģin yapılması sırasında baģkalarına verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. Adam çalıģtıran, çalıģanını seçerken, iģiyle ilgili talimat verirken, gözetim ve denetimde bulunurken, zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse, sorumlu olmaz. Bir iģletmede adam çalıģtıran, iģletmenin çalıģma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elveriģli olduğunu ispat etmedikçe, o iģletmenin faaliyetleri dolayısıyla sebep olunan zararı gidermekle yükümlüdür. Adam çalıģtıran, ödediği tazminat için, zarar veren çalıģana, ancak onun bizzat sorumlu olduğu ölçüde rücu hakkına sahiptir. Yasa koyucu bu hükmüyle; bir iģin görülmesinde baģkalarını çalıģtıranların yani istihdam edenlerin, iģin görülmesi sırasında üçüncü kiģilere verilen zararlardan kusurları bulunmasa bile sorumlu olmalarını öngörmüģtür. 2 Giderek geliģen iģ hayatı, iģ sahibinin tek baģına iģin tamamını yapmasını olanaksız hale getirmektedir. Talepleri karģılamak maksadıyla iģ sahibi yanında bir veya daha fazla kiģi istihdam etmek durumundadır. ĠĢ sahibinin çalıģtırdığı kiģiler üzerinde yeteri özeni göstermesi gerekmektedir. Bu madde ile iģ sahibinin istihdam ettiği çalıģanı fiilleri nedeniyle üçüncü kiģilere zarar vermesi durumunda sorumlu olacakları öngörülmüģtür. Bu sorumluluk özen sorumluluğu olup iģ sahibinin kusurlu olması aranmamaktadır. 2- Sorumluluğun KoĢulları Adam çalıģtıranın sorumluğu bir haksız fiil sorumluluğudur. Ancak; burada sorumlu tutulabilmesi için kusur Ģartı aranmamaktadır. Her ne kadar kusur Ģartı aranmasa da, fiilin; hukuka aykırı olması, zararla fiil arasında illiyet bağı olması ve zarar unsurunun bulunması gerekmektedir. Yani BK. 66. madde gereğince sorumluluğun oluģması için bu genel koģulların kusur haricinde gerçekleģmesi gerekmektedir. 1 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu [ TBK], 2011 2 KILIÇOĞLU Ahmet M., Borçlar Hukuku Genele Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara 2012, S:316
Adam çalıģtıranın, çalıģtırdıkları kiģilerin üçüncü kiģilere verdikleri zarardan sorumlu tutulabilmesi için genel koģulların yanında BK. 66. maddesinde sayılan özel Ģartların da gerçekleģmesi gerekmektedir. Buna göre: a- Adam ÇalıĢtıran ile Zarar Veren KiĢi Arasında Ġstihdam ĠliĢkisi Olması Gerekmektedir. ĠĢlerini gördürmek amacıyla bağımlılık iliģkisi içinde üçüncü bir kiģinin hizmetine baģvuran, onun hizmet ediminden yararlanan, onun üzerinde gözetim ve denetim yetkisi olan kimseye, adam çalıģtıran denir. 3 Adam çalıģtıran gerçek kiģi olabileceği gibi tüzel kiģi de olabilir. Adam çalıģtıran ile zarar veren arasındaki iliģki hizmet sözleģmesine dayanacağı gibi, taraflar arasında bir sözleģmeye dayanmadan istihdam iliģkisi kurulabilmektedir. Adam çalıģtıranın sorumlu sayılabilmesi ile çalıģtırılanın kendisine bağımlı olarak çalıģması gerekmektedir. ÇalıĢan, çalıģtıranın emir ve talimatları doğrultusunda çalıģmalıdır. ĠĢinde çalıģtıran ile çalıģan arasında emretme ve denetleme, kontrolü altında talimatına uygun olarak çalıģtırma durumu mevcut değilse, istihdam edenin sorumluluğundan söz edilemez. 4 ĠĢveren ve çalıģan iliģkisinin bulunmadığı durumlarda ortaya çıkan zararın tazmini için BK 66. maddenin uygulanması mümkün değildir. Örneğin; tüzel kiģilerin organları, tüzel kiģilerin müstahdemleri değil, bizzat tüzel kiģinin iradesini temsil eden kiģilerdir. Bu nedenle, tüzel kiģilerin organlarının bu görevlerini ifaları sırasında vermiģ olduğu zararlardan sorumluluğu BK. md. 66 hükmüne değil, MK. md. 50 hükmüne dayanır. 5 Kamu tüzel kiģileri kamu hukukuna tabidirler. Bu yüzden kamu çalıģanlarının iģlerini ifa ederken vermiģ oldukları zarar için BK. 66. maddesinin uygulanması mümkün değildir. Ancak; kamu tüzel kiģilerinin özel hukukun alanına giren bir faaliyette bulunduğu ve özel hukuk tüzel kiģisi gibi hareket ettiği durumlarda BK. 66. maddesi uygulanılabilecektir. b- Zarar ĠĢin Görülmesi Sırasında ve ĠĢle Ġlgili Olarak Meydana GelmiĢ Olmalıdır. ÇalıĢanın üçüncü kiģiye verdiği zarar, iģin ifası sırasında ve iģle ilgili olmalıdır. Zarar ile hizmet arasında sıkı bir iliģki yoksa, zarar iģ esnasında meydana gelmiģ olsa bile adam çalıģtıranın sorumluluğu söz konusu olamayacaktır. Örneğin; A ġirketi nin çalıģanı tamir iģlerini görmeye giderken trafikte kavga etmesi dolayısıyla üçüncü kiģiye verdiği zarardan adam çalıģtıran sorumlu olmayacaktır. Ancak, yine A ġirketi nin çalıģanı tamir iģlerini görmeye giderken trafik kazası sonucunda üçüncü kiģiye vermiģ olduğu zarardan adam çalıģtıran sorumlu olacaktır. 3 EREN Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2017, S:644. 4 REĠSOĞLU Safa, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Beta, Ġstanbul 2014, S: 183 5 KILIÇOĞLU Ahmet M., Borçlar Hukuku Genele Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara 2012, S:317
c- Zararın Bir Üçüncü KiĢiye VerilmiĢ Olması Gerekmektedir. Adam çalıģtıranın sorumluluğuna gidilebilmesi için, zarar gören üçüncü kiģi ile adam çalıģtıran arasında bir sözleģme iliģkisinin olmaması gerekmektedir. Adam çalıģtıran ile zarar gören üçüncü kiģi arasında sözleģme iliģkisi var ise, oluģan zararın tazmini BK. 66. maddesine göre adam çalıģtıranın sorumluluğuna gidilmesi Ģeklinde olmayacaktır. Burada BK. 116. maddesine göre ifa yardımcısının fiilinden sorumluluk söz konusudur. Örneğin; A ġirketi nin çalıģanı tamir için gittiği evde evin sahibine tamir esnasında zarar verdiği takdirde, ev sahibi zararının tazminini BK. 116. maddesine göre talep edebilecektir. Ancak, yine aynı Ģirketin çalıģanı tamir için gittiği apartmanın giriģinde üçüncü bir kiģiye zarar vermiģse BK. 66. madde anlamında adam çalıģtıran oluģan zarardan sorumlu olacaktır. d- Adam ÇalıĢtıranın KurtuluĢ Kanıtı GetirmemiĢ Olması Gerekmektedir. Adam çalıģtıranın sorumluluğu özen ilkesi kapsamındadır. Bu nedenle adam çalıģtıran gerekli dikkat ve özeni gösterdiğini ispat ederse üçüncü kiģiye verilen zarar dolayısıyla sorumlu olmayacaktır. BK. 66. maddesinin 2. fıkrasındaki Adam çalıģtıran, çalıģanını seçerken, iģiyle ilgili talimat verirken, gözetim ve denetimde bulunurken, zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse, sorumlu olmaz. düzenleme ile adam çalıģtıranın kurtuluģ kanıtı getirmesi halinde sorumlu olmayacağı belirtilmiģtir. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 2015/16041E. kararında: 2016/6390 K. 09.05.2016 T. Sayılı Olay tarihinde yürürlükte bulunan Borçlar Kanunu'nun istihdam edenlerin mesuliyeti baģlığı altında düzenlenen 55. maddesi uyarınca; istihdam edenlerin müstahdemlerinin eylemlerinden sorumlu tutulmaları ilkesi, kendi yararı için baģkasını çalıģtıran kimsenin, bu iģin ifasından meydana gelecek zarar tehlikesini bazı Ģartlar altında üzerine alması esasına dayanır. Ġstihdam eden, müstahdem veya iģçilerini seçerken, onları çalıģtırırken, baģkalarına zarar vermemelerini sağlamakla ve buna dikkat ve özen göstermekle yükümlüdür. ġu durumda, davalılardan Doğayı Koruma Derneği'nin istihdam eden sıfatıyla çalıģtırdığı davalıların haksız eylemlerinden sorumlu tutulması gerektiği gözetilmeden bu davalı yönünden davanın reddedilmiģ olması usul ve yasaya aykırı olup, kararın bu sebeple bozulması gerekmiģtir. 6 diyerek adam çalıģtıranın dikkat ve özen göstermekle yükümlü olduklarını belirtmiģtir. Bu maddeye göre adam çalıģtıranın sorumluluktan kurtulabilmesi için; çalıģanı iģe alırken, talimat verirken ve iģin görülmesi sırasında gözetim ve denetimde bulunurken 6 Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 2015/16041E. 2016/6390 K. 09.05.2016 T.
ve iģin niteliğine göre alınması gereken bütün önlemlerde gerekli dikkat ve özeni gösterdiğini ispatlaması gerekmektedir. Yine aynı maddenin 3. fıkrasında adam çalıģtıranın gerekli dikkat ve özeni göstermiģ olması dıģında ayrıca iģletmelerde çalıģanların verdikleri zararlar için iģletmenin çalıģma düzeninin bu zararın oluģmasını önleyecek yeterlilikte ve nitelikte olmasını da aramaktadır. 3- Adam ÇalıĢtıranın Sorumluluğunun Sonuçları Yukarıda sayılan adam çalıģtıranın kusursuz sorumluluğunun Ģartlarının gerçekleģmesi durumunda, adam çalıģtıran, meydana gelecek zararı tazmin etmekle yükümlü olacaktır. Doğan zarar nedeniyle kusursuz sorumlu olan kiģi yanında zarara kusuruyla sebebiyet veren çalıģan da birlikte sorumludur. Bu durumda, birden fazla kiģinin aynı zarardan değiģik hukuksal nedenlerle müteselsilen sorumluluğu söz konusu olur. 7 Adam çalıģtıran; çalıģtırılanın haksız fiiliyle 3. KiĢilere vermiģ olduğu zararı gidermek zorunda kalmıģ ise, çalıģanına zarardan sorumlu olduğu ölçüde rücu edebilir. Ancak; yerleģik Yargıtay Ġçtihadına göre, adam çalıģtıran, çalıģtırdığı kiģiye yanlıģ talimat veya bozuk araç ve gereç vermek suretiyle kusurlu davranmıģsa rücu hakkını kısmen veya tamamen kaybedebilir. Sonuç olarak; adam çalıģtıranın kusursuz sorumlu olarak üçüncü kiģilerin zararını tazmin etmesinin Ģartları özetle: Fiilin; hukuka aykırı olması, zararla fiil arasında illiyet bağı olması ve zarar unsurunun bulunması, Adam çalıģtıran ile zarar veren kiģi arasında istihdam iliģkisi olması, Zarar iģin görülmesi sırasında ve iģle ilgili olarak meydana gelmiģ olması, Zararın bir üçüncü kiģiye verilmiģ olması, Adam çalıģtıranın kurtuluģ kanıtı getirmemiģ olması gerekmektedir. Bunlardan en az birinin eksik olması halinde, adam çalıģtıranın sorumluluğuna gidilemeyecektir. 7 KILIÇOĞLU Ahmet M., Borçlar Hukuku Genele Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara 2012, S:322
KAYNAKÇA Türk Borçlar Kanunu (2011), T.C. Resmi Gazete, 27836, 4.2.2011 KILIÇOĞLU Ahmet M., Borçlar Hukuku Genele Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara 2012 REĠSOĞLU SAFA, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Beta, Ġstanbul 2014 EREN Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2017 Kazancı Ġçtihat Programı (www.kazancı.com)