ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI İNTÖRN EĞİTİM PROGRAMI

T.C ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI İNTÖRN EĞİTİM PROGRAMI Bölge Sağlık Yönetimi ve Temel Sağlık Hizmetleri Stajı HALK SAĞLIĞI İNTÖRN DOKTOR EĞİTİM DOSYASI İNTERN DOKTORUN ADI SOYADI :... NUMARASI :... EĞİTİM TARİHLERİ :.. /../ 20... /.. / 20. ÇANAKKALE - 2018 0

T.C ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI İNTÖRN EĞİTİM PROGRAMI Bölge Sağlık Yönetimi ve Temel Sağlık Hizmetleri Stajı HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI Prof.Dr.Coşkun BAKAR (HALK SAĞLIĞI AD BAŞKANI) Doç.Dr. Sibel OYMAK Araş.Gör.Dr.Buse YÜKSEL Araş.Gör.Dr.Özgür ÖZERDOĞAN Araş.Gör.Dr.Esen EKER 1

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 2 1. GENEL HEDEFLER... 3 2. ÖZEL HEDEFLER... 6 2.1. Sağlık Yönetimi... 6 2.2.Temel Sağlık Hizmetleri... 6 2.3. Epidemiyolojik Araştırma ve Uygulama... 7 3. İNTÖRN EĞİTİM PROGRAMI... 7 4. HALK SAĞLIĞI HAFTALIK STAJ YERLERİ VE SÜRELERİ... 8 5. STAJIN DEĞERLENDİRİLMESİ... 9 6. ROTASYON YAPILACAK KURUMLARIN İLETİŞİM ADRESLERİ... 9 7. İNTERN HEKİMLERİN GÖREV TANIMLARI... 10 7.1.Toplum Sağlığı Merkezi (TSM)... 10 7.2.Verem Savaş Dispanseri... 10 7.3. Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi (KETEM)... 11 7.4. İş Sağlığı Merkezi... 12 7.5. Belediye... 12 7.6. Acil Sağlık Hizmetleri ve 112 Koruma Kontrol Hizmetleri... 12 7.7. İl Halk Sağlığı Müdürlüğü... 13 7.8. Üreme Sağlığı Merkezi... 13 7.9. Altın Yıllar Yaşam Merkezi... 14 İNTÖRN DOKTORLARIN STAJLARI ESNASINDA UYMALARI GEREKEN GENEL KURALLAR:... 14 8. TÜRKİYE SAĞLIK GÖSTERGELERİ... 15 9. ÇANAKKALE SAĞLIK GÖSTERGELERİ... 27 İNTÖRN UYGULAMA KARNESİ... 33 TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ... 33 VEREM SAVAŞ DİSPANSERİ... 34 KANSER ERKEN TEŞHİS, TARAMA VE EĞİTİM MERKEZİ (KETEM)... 34 İŞ SAĞLIĞI MERKEZİ... 34 ACIL SAĞLIK HIZMETLERI VE 112 KORUMA KONTROL HIZMETLERI... 35 ÜREME SAĞLIĞI HIZMETLERI... 36 DİĞER... 38 EK. ÖNHEKİMLİK UYGULAMA DİLİMİ DEĞERLENDİRİLMESİ... 40 2

1. GENEL HEDEFLER Yüksek Öğretim Kurumu tarafından 2014 yılında güncellenen Ulusal Çekirdek Eğitim Programına(UÇEP-2014) göre tıp eğitiminde öne çıkan noktalar; eğitim dâhil tüm sağlık süreçlerinde bütüncül yaklaşım, kanıta dayalı hekimlik ve profesyonelliktir. Bu bağlamda, altı yıllık eğitim sürecinde; sağlıkla ilgili tüm süreçlerde bütüncül (biyo psiko sosyal ve kültürel) yaklaşım sergileyen, tıp tarihi perspektifinde hekimlik kimliği ve bilincini geliştirmiş; hekimliği, daha çok, teknik anlamda ele alarak hekimlik uygulamalarını iyi yapan, hatta bilerek (bilimsel temeller üzerinde, kanıta dayalı) yapan değil de, insani ve mesleki değerler (profesyonellik) doğrultusunda bilerek (kanıta dayalı) yapan, reflektif düşünme ve uygulama yeterliğini kazanmış, dolayısıyla bireysel ve mesleki rolleri, nitelikleri, potansiyelleri ve sınırları ile sorumlukları ve haklarının farkında olarak sürekli mesleki ve bireysel gelişim e açık olan, ulusal ve uluslararası sağlık sistemleri ve politikaları ile sağlıkla ilgili tüm organizasyonel ve yönetimsel süreçleri bireyin ve toplumun sağlığını koruma ve geliştirme perspektifinde bireysel ve toplumsal faydayı önceleyecek şekilde değişime ve gelişime zorlayan nitelikli hekimlerin yetişmesi amaçlanmalıdır. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalından mezun olan pratisyen hekimlerden beklentileri; toplumun sağlık düzeyini değerlendirebilecek, var olan veya olabilecek sağlık sorunlarını belirleyebilecek, bunların yok edilmesi ya da kontrol altına alınabilmesi için çözüm önerileri geliştirebilecek ve uygulayabilecek, sağlık politikalarını ve ulusal sağlık sisteminin dinamiklerini anlayarak, bu yapı içerisinde yönlendirici bir rol üstlenebilecek ve tüm bunları yapabilmek için de temel epidemiyolojik yöntemleri kullanılabilecek bilgi ve beceriye sahip olmasıdır. Halk Sağlığı İntörn Eğitim Programı, Dönem I ve Dönem III te verilen teorik eğitimin devamı olup, aşağıda belirtilen amaçları içermektedir. Bu program Yüksek Öğretim Kurumu tarafından 2014 yılında hazırlanan Ulusal Çekirdek Eğitim Programınındaki(UÇEP-2014) Biyopsiko-sosyal ve kültürel perspektif ile uyumlu olup, staj içindeki uygulamalar ve tartışmalar Ulusal Yeterlikler, Semptomlar ve durumlar ile Temel Hekimlik becerisi başlıkları içindeki hedeflerle örtüşmektedir. Program temelde üç yaklaşım üzerinde şekillenmiştir: 1. Toplum sağlığı merkezi ve halk sağlığı müdürlüğü rotasyonları, 2. Sağlıkla ilgili kurumların ziyaretleri, 3. Epidemiyoloji ve araştırma yöntemleri uygulamaları. Bu program, altı haftalık süre içermekte olup, toplum sağlığı merkezi (TSM), halk sağlığı müdürlüğü (HSM), verem savaş dispanseri (VSD), kanser erken teşhis, tarama ve eğitim merkezi (KETEM), iş sağlığı ve güvenliği merkezi (İSGM), üreme sağlığı merkezi, belediye hekimi, Altın Yıllar Yaşam Merkezi, belediye su arıtma, atık su arıtma ve katı atık toplama merkezleri ile 112 komuta kontrol merkezi eğitim rotasyonları şeklinde uygulanacaktır. Halk Sağlığı İntörn eğitim programının genelini ilgilendiren bu hedefler; UÇEP-2014 Mezuniyet öncesi tıp eğitiminin amacı ve ulusal yeterlilikler çerçevesinin üç temel başlığında belirtilen hedefler (Hekimliğin teknik ve prosedürel yönü; hekimliğin bilimsel yönü ve karar vermede eleştirel düşünme; insani ve mesleki değerler ve davranışlar) çerçevesine güncellenmiştir. 3

HALK SAĞLIĞI EĞİTİMİNİN AMACI VE TEMEL YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ Hekimliğin teknik ve prosedürel yönü Hekimliğin bilimsel yönü ve karar vermede eleştirel düşünme 1.Temel epidemiyolojik uygulamaları 1.İhtiyacı olan bilgiye ulaşma yollarını sayabilmeli yapabilmeli; ve kullanabilmeli; 2.Sağlık bakım sürecinin maliyet etkin olarak 2.Temel, klinik ve sosyal davranışsal bilgileri planlanabilmesi için maliyet ve etkinlik anlama, entegre etme ve karşılaşılan durumlara kavramlarını söyleyebilmeli; uygulayabilmeli; 3.Hasta ve çalışan güvenliğini sağlama ve 3.Bilimsel gelişmenin temelinde eleştirel geliştirme konularında gerekli uygulamaları düşünmenin bulunduğunun farkında olabilmeli ve sayabilmeli; bunu etkin karar vermede, çelişkileri ve 4.Sağlığın korunması ve geliştirilmesi süreçlerini karmaşıklıkları yönetme süreçlerinde planlayabilmeli ve yönetebilmeli; uygulayabilmeli; 5.Birinci basamak sağlık kurumlarını 4.Bilimsel metodolojiyi anladığını hekimlik yönetebilmeli; uygulamalarında kanıta dayalı yaklaşımı 6.Toplumda sağlık ve hastalığın, yaşam tarzı, kullanarak gösterebilmeli; genetik, nüfus, çevre, sosyal, ekonomik, 5.Bir araştırma planlayabilmeli, uygulayabilmeli ve psikolojik ve kültürel belirleyicilerini sayabilmeli; sonuçlarını uygun şekilde sunabilmeli; 7.Toplum, aile ve bireylerin hastalık, kaza ve 6.Toplumsal sağlık göstergelerini sayabilmeli, veri yaralanmalardan korunmada, sağlığın korunması toplayabilmeli, verileri yorumlayabilmeli ve ve geliştirilmesinde, kendi rollerini bilmeli ve hizmet sunumunda kullanabilmeli; uygun müdahaleleri sayabilmeli ve 7.Temel epidemiyolojik yöntemleri sayabilmeli ve uygulayabilmeli; uygun durumlarda uygulayabilmelidir. 8.Uluslararası sağlık düzeyini, sosyal açıdan önemli kronik hastalıklarda mortalite ve morbidite konusunda genel (küresel) eğilimleri söyleyebilmeli; 9.Sağlığın üzerinde etkisi olan faktörleri ve etkilerini söyleyebilmeli (Savaş, göç, ekonomi, ticaret, çevresel riskler, çalışma koşulları, eğitim, eşitsizlikler vb.); İnsani ve mesleki değer ve davranışlar 1.Kişiler arası ilişkileri etkin bir şekilde yürütebilmeli, ekip çalışmasına açık olmalı ve ekibin tüm üyeleri için öğrenmeye, gelişmeye açık çalışma ortamları oluşturabilmeli; 2.Sağlıkla ilgili tüm süreçlerde insani, toplumsal ve kültürel değerleri gözetebilmeli; 3.İnsan haklarına saygı duyduğunu, kültür, dil, din, siyasi görüş, etnik köken ya da ırksal, sosyal ve ekonomik farklılıkları gerek çalışma ortamına gerekse hastalarına yansıtmayarak gösterebilmeli; 4.Tıp tarihi ve düşüncesinin perspektifinde iyi hekimlik uygulamaları geliştirebilmeli; 5.Mesleki ve hukuksal sorumluluklarını, hastalarının, sağlık çalışanlarının ve kendisinin sağlığı ve güvenliğini gözeterek gösterebilmeli; 6.Sağlık sistemlerini, politikalarını ve yönetimini, bireyin ve toplumun sağlığını önceleyecek şekilde, eleştirel olarak, süreç ve sonuçlarıyla birlikte değerlendirebilmeli; 7.Sağlığa hak temelli yaklaşımı benimsemeli, sağlıkta fırsat eşitliğini sağlama, sağlık hizmetlerine erişimin önündeki zorluklar için paydaşlarla birlikte mücadele edebilmeli; 8.Sağlıkla ilgili tüm süreçlerde zamanı ve kaynakları etkin şekilde planlayabilmeli, öncelikleri belirleyebilmeli, optimize edebilmeli; kaynakları rasyonel bir şekilde yerinde ve dengeli kullanabilmeli; 4

Hekimliğin teknik ve prosedürel yönü 10.Türkiye nin ulusal ve bölgesel sağlık önceliklerini söyleyebilmeli ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri sayabilmeli; 11.Sağlık üzerinde uluslararası sağlık örgütlerin rolünü söyleyebilmeli; 12.Toplum, aile ve bireylere sağlık hizmeti sunmada sağlık çalışanları ve sağlıkla ilgili diğer çalışanların sorumluluk ve rollerini kabul etmeli; 13.Sağlığı geliştirme müdahalelerinde ortaklaşa sorumluluk için, sağlık profesyonelleri, diğer toplum çalışanları ve sektörler arası işbirliğini içeren multidisipliner bir yaklaşıma olan ihtiyacı anladığını gösterebilmeli; 14.Politikalar, örgütlenme, finansman, sağlık bakım harcamaları ve sağlık hizmetleri sunumunda etkili yönetimin ilkelerini içeren sağlık sistemlerinin temellerini sayabilmeli; 15. Sağlıkta eşitlik, etkinlik ve kaliteyi belirleyen mekanizmaları söyleyebilmeli; 16.Sağlıkta karar verme sürecinde, epidemiyolojik, demografi, ulusal, bölgesel ve yerel surveyans verilerini kullanabilmeli; 17. Sağlık konularında ihtiyaç olduğunda liderliği kabul etmede gönüllü olmalıdır. KAYNAK: Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi, Ulusal Çekirdek Eğitim Programı, 2014. Hekimliğin bilimsel yönü ve karar vermede eleştirel düşünme İnsani ve mesleki değer ve davranışlar 9.Biyo psiko sosyal ve kültürel perspektifle sağlığın tüm belirleyicilerini dikkate alarak sağlığın korunması ve geliştirilmesi için birey ve toplum ile birlikte hareket edebilmeli; 10.Sağlık uygulamalarında toplum katılımını sağlayabilmeli; 11.Birey ve toplum sağlığı ilgili eğitim ve danışmanlık süreçlerini planlayıp yürütebilmeli; 12.Bu süreçler için kendi mesleki örgütleri ve sivil toplum içinde yer alabilmeli ve öncülük edebilmelidir. 5

2. ÖZEL HEDEFLER 2.1. Sağlık Yönetimi Pratisyen hekimin meslek hayatının başından itibaren aynı zamanda farklı düzeylerde bir sağlık yöneticisidir. Dolayısıyla halk sağlığı intörnlük eğitimi aşağıda sunulan sağlık yönetimi bilgi ve becerilerinin kazandırılmasını hedeflemiştir. İntörn hekim: Sağlık hizmetlerinde örgütlenme modellerini, Sağlık mevzuatını, Sağlık hizmetleri sunumunda görev alan sağlık personelinin görev, yetki ve sorumluluklarını, Birinci basamak sağlık kuruluşlarının işleyişi ve yönetimini, Sağlık kuruluşlarının diğer kurumlar ile arasındaki ilişkileri, Sağlık sistemlerini ve sağlık politikalarını, tanımlayabilmeli, Sağlık bakım sürecinin maliyet etkin olarak planlanabilmesi için maliyet ve etkinlik kavramlarını söyleyebilmeli, Politikalar, örgütlenme, finansman, sağlık bakım harcamaları ve sağlık hizmetleri sunumunda etkili yönetimin ilkelerini içeren sağlık sistemlerinin temellerini sayabilmeli, Birinci basamak sağlık kurumlarını yönetebilmelidir. 2.2.Temel Sağlık Hizmetleri Sağlık hizmetlerinin toplum sağlığına yönelik önemli bir bölümünü bireye ve çevreye yönelik koruyucu hekimlik hizmetleri ile birinci basamak düzeyde evde ve ayakta tedavi hizmetleri oluşturmaktadır. Ülkemizde koruyucu hekimlik hizmetlerini tek başına sunan Sağlık Bakanlığı, hem bireye hem de topluma yönelik farklı konularda sağlığı geliştirmeye ve korumaya yönelik programları bulunmaktadır. Bireye yönelik evde ve ayakta tanı ve tedavi hizmetleri de ASM ler kısmen de TSM ler tarafından yürütülmektedir. Hekimlerin büyük bir bölümü mesleki hayatlarının birinci basamak hizmet veren bu kuruluşlarda geçirecekler ve mesleklerinin herhangi bir döneminde Sağlık Bakanlığı nın uyguladığı programların içerisinde yer alacaklardır. Dolayısıyla intörn hekimlerden: Sağlığın korunması ve geliştirilmesi süreçlerini planlayabilmeli ve yönetebilmeli, Toplumda sağlık ve hastalığın, yaşam tarzı, genetik, nüfus, çevre, sosyal, ekonomik, psikolojik ve kültürel belirleyicilerini sayabilmeli, Politikalar, örgütlenme, finansman, sağlık bakım harcamaları ve sağlık hizmetleri sunumunda etkili yönetimin ilkelerini içeren sağlık sistemlerinin temellerini sayabilmeli, Sağlıkta eşitlik, etkinlik ve kaliteyi belirleyen mekanizmaları söyleyebilmeli Genişletilmiş bağışıklama programını tüm unsurları ile birlikte uygulayabilecek ve izleyebilecek bilgi ve beceriye (Aşı takvimine göre aşı uygulamaları, aşı yapma tekniği, aşıların saklanması ve korunması) sahip olması, Su ve gıdalardan bakteriyolojik ve kimyasal örnek alma, örnekleri uygun koşullarda gönderme ve sonuçları değerlendirebilmesi, Bulaşıcı hastalıkları enfeksiyon zinciri açısından değerlendirebilmesi ve salgın durumunda gerekli müdahaleyi yapabilmesi, Toplumdaki beslenme sorunlarını değerlendirebilmesi, Toplumdaki iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini değerlendirebilmesi, Bölgedeki çevre sağlığı sorunları ve çevre kirliliği konusunda değerlendirme yapabilmesi, Sağlık eğitimi programları hazırlayıp uygulayabilmesi, Aile planlaması konusunda danışmanlık hizmeti verebilmesi, Gebelere, çocuklara, kadınlara, yaşlılara, özürlülere ve kronik hastalığı olanlara yönelik olarak izlem ve takipleri yapabilmesi, Sağlık Bakanlığı nın toplum sağlığına yönelik olarak uyguladığı programları takip edebilmesi ve gerektiğinde bunları uygulayabilmesi, Birinci basamak düzeyde evde ve ayakta tedavi işlemlerini uygulayabilmesi beklenmektedir. 6

2.3. Epidemiyolojik Araştırma ve Uygulama Bölge sağlık yönetimi ve temel sağlık hizmetleri staj süresi içinde intörnlerden epidemiyolojik bir araştırma planlama, uygulama ve sonuçlarını sözlü ve yazılı bir rapor halinde sunmaları beklenir. Bu amaçla, stajın başladığı ilk gün intörnlerin çalışmak istedikleri konular istenir. İntörnlerden bir konu önerisi gelmemesi durumunda Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanlığı nın belirlemiş olduğu konularda araştırma planlanır. Araştırmanın planlanması, veri toplama aşaması ve verilerin bilgisayara aktarılması 3. ve 4. Haftalar içinde yapılır. Araştırma raporunun yazılması son haftaya kadar tamamlanır. Bu süreç, Halk Sağlığı Anabilim Dalı nın bir Öğretim Üyesi gözetiminde Araştırma görevlisi ya da doktora öğrencilerinin danışmanlığında yürütülür. Araştırma raporlarının sunumu staj bitiminde Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyelerinden oluşan bir komisyona yapılır. Komisyonun raporu kabul etmesi veya istenilen düzeltmelerin yapılmasıyla intörn doktorların stajları tamamlanır. 3. İNTÖRN EĞİTİM PROGRAMI Bölge sağlık yönetimi ve temel sağlık hizmetleri stajı 6 hafta yaklaşık 24 günden oluşmaktadır. İntörnlerin rotasyon yapacakları kurumlar ve rotasyon süreleri aşağıda verilmiştir. İş gününün 24 den fazla olduğu günler TSM rotasyon süresine eklenir ya da saha araştırması ile ilgili işler için kullanılır. Cuma günleri 13:30-17:00 arası ve son Cuma tüm gün eğitim ve seminer saati olarak değerlendirilecektir. Bu eğitim saatinde haftanın değerlendirmesi, öğrencilerin seminer ve makale sunumları ve halk sağlığı anabilim dalının belirlediği güncel konular tartışılacaktır. Bu eğitim saatlerinde her öğrenci, mutlaka makale ya da seminer sunumu yapar. İntörnler bu staj sırasında epidemiyolojik bir çalışma yapıp, bu çalışmanın sonuçlarını staj sonunda yazılı bir rapor ve bir sözlü sunumla Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyelerinden oluşan komisyona sunarlar. Sunum ve raporların komisyon tarafından kabul edilmesi ile staj tamamlanır. İntörn eğitim programı sırasında eğitim günü olan Cuma günlerinde intörnlerle her hafta sağlıkla ilgili olabilecek sosyal bir konu tartışılır ya da film izlenir. Bu tartışmalar sırasında konuyla ilgili olabilecek misafir uzman ya da öğretim üyesi davet edilir. Bölge Sağlık Yönetimi ve Temel Sağlık Hizmetleri Stajı nın eğitim programı aşağıdaki tabloda verilmiştir. 7

4. HALK SAĞLIĞI HAFTALIK STAJ YERLERİ VE SÜRELERİ BU PROGRAM GENEL BAŞLIKLARI İÇERMEKTEDİR. HER DÖNEME ÖZEL PROGRAM STAJ ÖNCESİNDE HAZIRLANIP İNTERNLERE DAĞITILACAKTIR. 1.HAFTA PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE CUMA 09:00-12:00 Tanışma TSM TSM TSM Değerlendirme Sunum (Sağlık Sistemimiz) Toplantısı* 12:00-13:30 YEMEK ARASI TSM TSM TSM TSM Hekimin Adli 13:30-17:20 proje eğitimi Sorumlulukları Adli Tıp AD 2.HAFTA PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE CUMA 09:00-12:00 TSM TSM TSM TSM Değerlendirme proje eğitimi Toplantısı* 12:00-13:30 YEMEK ARASI 13:30-17:20 TSM TSM TSM TSM proje eğitimi Film Saati* 3.HAFTA PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE CUMA 09:00-12:00 TSM TSM TSM TSM Değerlendirme proje eğitimi Toplantısı* 12:00-13:30 YEMEK ARASI 13:30-17:20 TSM TSM TSM TSM proje eğitimi Film Saati* 4.HAFTA PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE CUMA 09:00-12:00 TSM TSM TSM TSM Değerlendirme proje eğitimi Toplantısı* 12:00-13:30 YEMEK ARASI 13:30-17:20 TSM TSM TSM TSM proje eğitimi Film Saati* 5.HAFTA PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE CUMA 09:00-12:00 BELEDİYE ÇEVRE SAĞLIK HİZMETLERİ BELEDİYE HEKİMLİĞİ 112 Komuta Kontrol Merkezi HSM Değerlendirme Toplantısı* BELEDİYE ÇEVRE SAĞLIK BELEDİYE 112 Komuta HSM HİZMETLERİ HEKİMLİĞİ Kontrol Merkezi 12:00-13:30 YEMEK ARASI 13:30-17:20 BELEDİYE ÇEVRE SAĞLIK HİZMETLERİ İŞ YERİ HEKİMLİĞİ 112 Komuta Kontrol Merkezi HSM Makale Seminer Saati* BELEDİYE ÇEVRE SAĞLIK İŞ YERİ HEKİMLİĞİ 112 Komuta HSM HİZMETLERİ Kontrol Merkezi 5.HAFTA PAZARTESİ SALI ÇARŞAMBA PERŞEMBE CUMA 09:00-12:00 VSD VSD KETEM KETEM HSM HSM HSM HSM Sunumlar* 12:00-13:30 13:30-17:20 VSD VSD KETEM KETEM HSM HSM HSM HSM Sunumlar Kapanış* HSM: Halk Sağlığı Müdürlüğü TSM: Toplum Sağlığı Merkezi VSD: Verem Savaş Dispanseri KETEM: Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi *Değerlendirme toplantısı ve diğer eğitimler Tıp Fakültesi Dekanlık Binasında yapılacaktır 8

5. STAJIN DEĞERLENDİRİLMESİ Halk sağlığı stajının değerlendirilmesi UÇEP-2014 hedefleri doğrultusunda olmaktadır. Aslında bu kapsamdaki değerlendirmelerin önemli bir bölümü temel hekimlik becerilerini kapsamaktadır. Değerlendirme diğer sınıflarda edinilen bilgi, beceri ve tutumu da içermektedir. Staj sırasındaki değerlendirmeler, öğrencilerin kurumlarda yaptıkları uygulamaların izlenmesi(bu amaçla intörn karnesi kullanılmaktadır), eğitim günündeki tartışmalara katılmaları, epidemiyoloji pratiği sırasındaki performansları ve son gün yaptıkları sunumun içeriği ve yöntemi üzerinden yapılmaktadır. Bunun için de Tıp Fakültesi Dekanlığı tarafından hazırlanmış olan ekte sunulmuş intörn değerlendirme formu kullanılır(ek). 6. ROTASYON YAPILACAK KURUMLARIN İLETİŞİM ADRESLERİ Kurum Kurum TELEFON Halk Sağlığı Anabilim Dalı Doç. Dr. Coşkun Bakar Yrd. Doç. Dr. Sibel Cevizci Araş.Gör.Dr.Merve Çelik Araş.Gör.Dr.Buse Yüksel Araş.Gör.Dr.Özgür Özerdoğan Çanakkale Onsekiz Mart Ü. Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD. Terzioğlu Yerleşkesi Halk Sağlık Müdürlüğü İl Halk Sağlığı Müdürü Müdür Yardımcısı Müdür Yardımcısı Aile Hekimliği Toplum Sağlığı Bulaşıcı Hastalıklar kontrol programları, Çevre ve Çalışan Sağlığı Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Şehit Gürol Caddesi Barbaros Mahallesi Ceviz Sokak No 1/1 Çanakkale Kemalpaşa Mahallesi Cumhuriyet Caddesi No:23 Eceabat/Çanakkale Ana Bina Esenler Mah. Kocatepe Sok No.1 Tel: 02862171158 Ek Bina: Halk Bahçesi Yanı Tel:02862121194 Merkez Toplum Sağlığı 02862127228 Merkezi Eceabat Toplum Sağlığı 0286 814 11 74 Merkezi Verem Savaş Dispanseri Esenler Mah. Kocatepe Sok No.1 02862171158 Kanser Erken Teşhis, Çanakkale Devlet Hastanesi Tarama ve Eğitim Merkezi Üreme Sağlığı Merkezi İl Halk Sağlığı Müdürlüğü ek binası Ek Bina: Halk Bahçesi Yanı Tel:02862121194 112 Komuta Kontrol Merkezi Eski SSK Hastanesi Arkası 02862121158 Altın Yıllar Yaşam Merkezi Çanakkale Belediyesi Hekimi Çanakkale Belediyesi Barbaros Mah. Atatürk Cad. No:211 0286 218 34 15 Çanakkale Belediye Başkanlığı Binası Aysun Kavcar (Katı Atık Toplama Sistemi) Avni Kıran (İçme ve Kullanma Suyu Arıtma Sistemi) İrem Bengisu Erol (Biyolojik Arıtma Sistemi) Çanakkale Belediyesi Belediye Meclisi 9

7. İNTERN HEKİMLERİN GÖREV TANIMLARI 7.1.Toplum Sağlığı Merkezi (TSM) İntörn doktorların hekimlik hayatları boyunca çalışacakları temel merkezlerden bir tanesi Toplum Sağlığı Merkezi dir (TSM). TSM ler topluma yönelik koruyucu hekimlik hizmetleri ve ASM ler arasındaki koordinasyonu il ve ilçe düzeyinde sağlayan kurumlardır. İntörn doktorlardan bu kurumları tanıma, görev ve sorumlulukları, çalışma konuları ve yöntemleri konusunda bilgi edinme ve TSM de bulunan Bulaşıcı Hastalıklar-Bağışıklama, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması, Aile Hekimliği, Çevre Sağlığı, Tedavi Kurumları, Eğitim Şubelerinde yürütülen çalışmaları aktif olarak izleme ve uygulamalara katılmaları beklenmektedir. Ayrıca bu uygulamalarda yürütülen elektronik ve yazılı kayıt sistemleri hakkında bilgi edinmeleri ve örnek çalışmalarla pratik kazanmaları gerekmektedir. İntörn doktorların eğitim süreleri boyunca aşağıdaki tabloda verilen işleri ilgili birimin sorumlusunun gözetiminde yapması gerekmektedir. Her tamamlanan işin sonunda intörn doktor kendisine verilen karneye yaptığı işi yazar ve birim sorumlusuna onaylatır. İntörn doktorların yapmaları gereken işleri yaparak karnelerini birim sorumlularına doldurtmaları stajın tamamlanması için zorunluluktur. YAPILMASI GEREKENLER GEREKEN SAYI Aile sağlığı merkezi denetim 3 Hizmet içi eğitim 1 Ev ziyareti 2 Tütün kontrol programına katılım 1 Topluma yönelik yapılan sağlık eğitimlerine katılım En az 1 Bakteriyolojik su örneği alma 1 Suda klor tayini yapma 1 Bildirimi zorunlu hastalıklar formunu doldurma (017A) 1 Defin ruhsatı ve MERNİS ölüm tutanağı doldurma ya da doldurulmuş formları inceleme 1 Okul sağlığı ve aşılama çalışmalarına katılma (Tuvalet hijyeni, sabun, klor düzeyi, su deposu, kantin denetimi, el yıkama eğitimi) 1 İşyerlerinin denetimi, eğitimi, bildirimi, gibi faaliyetlere katılma 2 Aşı gereksiniminin hesaplanması ve aşı istemi Ulusal aşı takvimi çerçevesinde uygulanan tüm aşıların ve uygulama zamanlarının gözlenmesi ve bilinmesi 1 ASM lere aşı dağıtımının gözlenmesi Soğuk zincir kontrolü Filyasyon raporu hazırlama Köy ziyareti 1 Kurumlar arası ve kurum içi resmi yazışma sistemini gözlemleme 1 İntörnler, Toplum Sağlığı Merkezi Sorumlu Hekim ve Diğer Hekimlerin uygun gördükleri tüm programlara katılırlar ve kendilerine verilen işleri yapmakla yükümlüdürler. 7.2.Verem Savaş Dispanseri Verem Savaş Dispanserleri (VSD), dikey sağlık örgütlenmesi yapısına sahip olan, pratisyen hekimlerin de görev alabilecekleri, toplumda veremin yayılmasına karşı koruyucu sağlık hizmetleri sunan kurumlardır. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren var olan bu kuruluşlar tüm il merkezlerinde ve bazı 10

ilçe merkezlerinde bulunmaktadır. VSD lerde tüberküloz hastalarının tanı, tedavi ve takipleri yapılmakta olup, doğrudan gözetim altında tedavi planlanmaktadır. Dispanserlerde hastalara yönelik olarak, mikrobiyolojik, radyolojik değerlendirmeler yapılıp, gerektiğinde bölge laboratuvarlarının ve hastanelerin olanaklarından yararlanılmaktadır. İntörn doktorlardan VSD de geçirdikleri sürede bireysel ve toplumsal tüberküloz mücadelesi ile ilgili ulusal programları öğrenmeleri ve bu programlar çerçevesinde pratisyen hekime düşen görevleri yerine getirebilecek donanımlara sahip olmaları beklenmektedir. Bu çerçevede VSD stajı sırasında intörn doktorun yapması gereken işler aşağıda sunulmuştur. Bu işler, staj sırasında intörn doktorun katılması gereken asgari uygulamalardır. Gerektiğinde kurum sorumlu doktorunun uygun gördüğü diğer uygulamalara da katılmakla yükümlüdür. YAPILMASI GEREKENLER GEREKEN SAYI Doğrudan gözetim altında tedavi uygulamasına katılma 2 Uygulamada olan tarama programlarına katılma 1 Mikrofilm değerlendirme 5 Balgamda ARB değerlendirme 2 Tüberkülin testi uygulaması ve okuması 2 İntörnler, Verem Savaş Dispanseri Sorumlu Hekim ve Diğer Hekimlerin uygun gördükleri tüm programlara katılırlar ve kendilerine verilen işleri yapmakla yükümlüdürler. 7.3. Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi (KETEM) Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Dairesi, ülkemizde ortaya çıkan kanser olgularını ve kanser ölümlerini azaltmak için uzun dönemli bir faaliyet programı oluşturmuştur. Bu programın bir parçası olan KETEM ler İl Devlet Hastaneleri ne entegre bir biçimde hastanenin tüm imkanlarından faydalanacak şekilde tesis edilmiştir. Bu merkezlerde: Tanımlanmış risk gruplarına oluşturulan tarama standartlarına uygun şekilde toplum tabanlı tarama programları (meme kanseri, serviks (rahim ağzı) kanseri ve kolorektal kanserler gibi) Erken dönemde tanı Hasta takip ve değerlendirmeleri Sosyal, ruhsal ve tıbbi destek sağlanması Kanser tanısı alan hastaların doğru şekilde doğru merkezlere sevk edilmesi Sağlık personeline ve halka yönelik eğitim çalışmaları Kanser kayıt sisteminin güçlendirilmesi çalışmaları yürütülmektedir. İntörn doktorların geleceğin önemli hastalık yükü arasında yer alması beklenen kanserlerle mücadele konusunda farkındalık kazanması bu programın en önemli amacıdır. Temel amaç, intörnlerin bireye ve topluma yönelik sağlık hizmetlerine katılmalarının sağlanmasıdır. Bu amaçla aşağıdaki uygulamalara katılmaları gerekmektedir. YAPILMASI GEREKENLER KETEM tarafından uygulanan tüm tarama programlarına katılma Sigara bırakma eğitimi, danışmanlık ve sonucunu değerlendirme GEREKEN SAYI Her program için en az 1 kez En az 2 eğitim Kanser kayıt sistemini değerlendirme İntörnler, Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi Sorumlu Hekim ve Diğer Hekimlerin uygun gördükleri tüm programlara katılırlar ve kendilerine verilen işleri yapmakla yükümlüdürler. 11

7.4. İş Sağlığı Merkezi İş yerlerinde çalışan insanların sağlıklarının korunması ve geliştirilmesi İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmalarının çıkış noktasını oluşturmaktadır. İntörn doktorların meslek hayatlarında gelecekte iş yeri hekimi olarak yürütecekleri iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yerinde gözlemlemelerini sağlamak bu programın temel hedefidir. Bu kapsamda intörn doktor, iş yeri hekimi danışmanlığında aşağıda belirtilen uygulamalara katılmakla yükümlüdür. YAPILMASI GEREKENLER GEREKEN SAYI İşe giriş muayenesine katılma 2 Periyodik muayeneye katılma 2 Eğitimlere katılma 1 İntörnler, İş Yeri Hekiminin uygun gördüğü tüm programlara katılırlar ve kendilerine verilen işleri yapmakla yükümlüdürler. 7.5. Belediye Belediye Kanunu, belediyelere hizmet verdikleri halka, temiz içme ve kullanma suyu sağlamak, her türlü atığın insan sağlığını tehdit etmeyecek şekilde yok edilmesini sağlamak, çevre sağlığı, acil yardım, kurtarma ve ambulans hizmetleri sunmak gibi görevler vermektedir. Belediyeler bu görevleri yerine getirirken tabip ve uzman tabip çalıştırabilirler. Birçok belediye kadrosunda tabip ve uzman tabipler görev yapmaktadır. İntörn doktorların belediye ziyareti yapmalarının amacı, belediyelerin sundukları sağlık hizmetlerini yerinde gözlemlemektir. Çanakkale Belediyesinde içme suyu arıtma tesisini, katı atık depolama sahasını ve biyolojik arıtma tesisini ziyaret etmeleri beklenmektedir. 7.6. Acil Sağlık Hizmetleri ve 112 Koruma Kontrol Hizmetleri Acil Sağlık Hizmetleri, Acil Sağlık Hizmetleri Şube Müdürlüğü tarafından planlanmaktadır. Bu kapsamda hasta ve yaralıların uygun koşullarda nakillerinin sağlanması, hastane öncesi acil sağlık hizmetleri ve olağanüstü durumlarda acil yardım hizmetleri, 112 Acil Yardım ve Kurtarma Komuta Kontrol Merkezi nin sevk ve idaresinde yürütülmektedir. İntörn doktorların 112 Komuta Kontrol Merkezi nde acil sağlık hizmetlerinin yürütülmesini gözlemeleri beklenmektedir. YAPILMASI GEREKENLER GEREKEN SAYI 112 Komuta kontrol merkezi başhekimlik görevlerinin gözlemlenmesi Acil çağrıları değerlendirme, ekibi yönlendirme Asılsız ihbar işlemleri (telefon kilitleme, vb.) ARMAKOM 112 Acil Operasyon Yönetim Sistemi yazılım programını gözlemleme İl/ilçe sağlık kuruluşlarının boş-kritik yatak listelerinin takibi Olay yerine ambulans sevk ve idaresinin sağlanması, hava ambulansının yönlendirilmesi, haritada ambulans hareketlerini izleyebilme Diğer kurum ve kuruluşlarla ilişki kurma, kaza yerine 112 ile birlikte 155 in ve jandarmanın yönlendirilmesi Sıkışmalı Trafik kazası durumunda Jandarmaya ve İtfaiyeye haber verme Olay yerinde vakaları karşılama ve yönlendirme Eğitimlere katılma İntörnler, 112 Komuta Kontrol Merkezi Sorumlu Hekiminin uygun gördüğü tüm programlara katılırlar ve kendilerine verilen işleri yapmakla yükümlüdürler. 12

7.7. İl Halk Sağlığı Müdürlüğü İlde sağlık hizmetlerinin yürütülmesi Valiliğin sorumluluğundadır. Sağlık Bakanlığı nın taşra teşkilatı illerde kurulan il sağlık müdürlükleri (İSM) ve İl Halk Sağlığı Müdürlüğünce(İHSM) yürütülür. Bazı ilçelerde ilçe sağlık müdürlükleri kurulabilir. İl Sağlık Müdürü, Bakanlığın ildeki temsilcisi ve Valinin sağlık müşaviridir. İSM, bağlı kuruluşların il teşkilatının koordinasyonunu yapar ve uygun çalışmasını gözetir. İl Halk Sağlığı Müdürlükleri Türkiye Halk Sağlığı Kurumuna bağlı olarak çalışmaktadır. Her ilde kurulmuş olan Halk Sağlığı Müdürlüğü Kurumun ildeki yönetim görevini yerine getirir. Her müdürlükte il nüfusu göz önüne alınarak organizasyon şeması belirlenir. Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğünde dört birim hizmet vermektedir. İntörn doktorlar, halk sağlığı müdürlüğüne yaptıkları ziyaretler sırasında Çanakkale İl Halk Sağlığı Müdürlüğü nün teşkilat yapısını yerinde görecekler ve şubelerin çalışma alanlarını gözlemleyeceklerdir. Halk Sağlığı Müdürünün kendisi ya da görevlendireceği müdür yardımcısı ya da hekim olan bir birim sorumlusu ile birlikte birimleri ziyaret edeceklerdir. 7.8. Üreme Sağlığı Merkezi Ülkemizde üreme sağlığı ve ilgili sorunlar Cumhuriyet tarihi boyunca en öncelikli sorunların başında gelmiştir. Anne ve bebek ölümleri, aşırı doğurganlık sorunları son 20 öncesine kadar önemli sağlık sorunlarımız arasında yer almıştır. Bugün bu sorunlar önceliklerini yitirmiş olmalarına rağmen, tamamen ortadan kalkmış değildir. Üreme sağlığı yaşamın her döneminde değer taşıyan bir kavramdır. Uluslararası yaklaşıma göre her bireyin sağlıklı bir cinsel yaşam ve üreme hakkı bulunmaktadır. Devletlere düşen görev ise bu konuda ihtiyaç olan hizmetlerin topluma temel sağlık hizmetleri anlayışıyla sunulmasıdır. Bu hizmetler evlilik öncesi danışmanlık, aile planlaması danışmanlık, doğum öncesi ve sonrası bakım, üreme ve cinsel sağlık eğitimleri gibi farklı yaş gruplarına ve amaçlara yönelik eğitimler ve uygulamalar olmaktadır. Bunların önemli bir kısmı topluma sunulduğu gibi mezuniyet sonrası eğitim şeklinde sağlık personeline de verilmektedir. Ülkemizde uzunca bir süre üreme sağlığı hizmetleri Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri ile Sağlık Ocaklarında sunulmuştur. Bugün ise Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Bünyesinde yer alan Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığı kapsamında yer alan Üreme Sağlığı Merkezlerinde sunulmaya çalışılmaktadır. Ancak bu merkezlerin sayıları son derece yetersiz olup ihtiyaç duyulan hizmetin kapsamı oldukça geniştir. Bu yüzden aile sağlığı merkezlerinden başlayarak, toplum sağlığı merkezleri ve ikinci, üçüncü basamak kurumları ilgili kliniklerinin de üreme sağlığı hizmetleri sorumlulukları bulunmaktadır. Bu nedenle her hekimin mezun olmadan önce üreme sağlığı merkezini ziyaret etmesi ve burada yapılan uygulamalara katılması gerekmektedir. YAPILMASI GEREKENLER GEREKEN SAYI Aile planlaması danışmanlık eğitimine katılmak 1 Evlilik öncesi danışmanlık hizmetine katılmak 1 Doğum öncesi bakım çalışmalarına katılmak 1 Rahim içi araç uygulamasına katılmak 1 Üreme ve Cinsel sağlık eğitimlerine katılmak 1 Mezuniyet sonrası eğitimlere katılmak 1 İntörnler, Üreme Sağlığı Merkezi Sorumlu Hekiminin uygun gördüğü tüm programlara katılırlar ve kendilerine verilen işleri yapmakla yükümlüdürler. 13

7.9. Altın Yıllar Yaşam Merkezi Ülkemiz demografik ve epidemiyolojik dönüşümün son evrelerine girmiştir. Bu durumun sonucu olarak yaşam beklentileri, dolayısıyla da nüfus içindeki yaşlı nüfus artmıştır. Türkiye de 2015 yılı itibarıyla 65 yaş ve üzerindeki nüfus toplam nüfusun %8 ne ulaşmıştır. Bu sayı Çanakkale ilinde %13 dür. Bu durum kronik hastalıklar gibi yeni bir sağlık tablosu çıkardığı gibi yarattığı fiziksel, ruhsal ve sosyal kısıtlılıklarla özellikli bir grup karşımıza çıkarmaktadır. Artık tıp fakültesinden mezun olan hekimlerin önemli bir kısmı erişkin ve 65 yaş üzeri nüfusa hizmet sunacaklardır. Bu durum sağlık eğitimi açısından da yeni öğrenim amaçları getirmektedir. Nitekim UÇEP-2014, Semptomlar/Durumlar listesi, Sağlıklılık Durumları listesinde Yaşlı Sağlığı özel bir hedef olarak konulmuştur. Çanakkale Belediyesi, ildeki yaşlı nüfusun ihtiyaç duyacağı sosyal hizmetleri karşılayabilmek amacıyla Altın Yıllar Yaşam Merkezi adı altına bir kurum oluşturmuştur. 65 yaş ve üzeri insanların yararlandığı bu kurum hafta içi çeşitli sosyal olanaklar sağlayarak akranların birlikte zaman geçirmelerini sağlamaktadır. İntörn doktorlar bu staj kapsamında bir günlerini Altın Yıllar Yaşam Merkezinde geçirerek yaşlı sağlığı sosyal hizmetlerini yerinde gözlemlemeleri amaçlanmaktadır. Ayrıca hekim adaylarının hizmet vereceği popülasyonu sağlık kuruluşu dışında tanımaları ve onlarla birlikte zaman geçirerek empati yapmaları sağlanmaktadır. Bu kurum ziyareti kapsamında kurumu ve yapılan hizmetleri tanıtan bir sunum yapılmakta ve kurum sorumluları ile birlikte birimler gezilmektedir. Ardından intörn hekimlerin yaşlıların yer aldığı uygulamalara onlarla birlikte katılmaları beklenmektedir. İNTÖRN DOKTORLARIN STAJLARI ESNASINDA UYMALARI GEREKEN GENEL KURALLAR: İNTÖRN DOKTORLAR BÖLGE SAĞLIK YÖNETİMİ VE TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ STAJI ESNASINDA ROTASYONLARININ TAMAMINI ÜNİVERSİTE DIŞINDAKİ KURUMLARDA YAPACAKLARDIR. BU NEDENLE AŞAĞIDA BELİRTİLEN KURALLARA UYMALARI ZORUNLUDUR. 1. STAJ YAPILAN KURUMLARDA İNTÖRN DOKTORLAR KURUM SORUMLU HEKİMLERİNE YA DA SORUMLULARINA TABİDİRLER. 2. KURUM SORUMLU HEKİMLİLERİ VE SORUMLULARININ GÖZETİMİNDE UYGULAMALARA KATILIRLAR. 3. İLGİLİ KURUMUN ÇALIŞMA DÜZENİNİ BOZACAK FAALİYETLERE BULANAMAZLAR. 4. ROTASYON YAPTIKLARI YERLERDE KURUM SORUMLULARININ İZNİ OLMADAN ÖNLÜKSÜZ KATILAMAZLAR. 5. İNTÖRN DOKTORLAR STAJ YAPTIKLARI KURUMLARDA YAPMALARI GEREKEN İŞLERİ YAPARAK KARNELERİNE SORUMLU PERSONELİN ONAYINI ALIRLAR. BU KARNE STAJ BİTİMİNDE KURUM SORUMLUSU TARAFINDAN ONAYLANMAK ZORUNDADIR. 14

8. TÜRKİYE SAĞLIK GÖSTERGELERİ DEMOGRAFİK GÖSTERGELER Türkiye Nüfusu Türkiye İstatistik Kurumu(TUİK) tarafından her yılın Ocak ayında Adrese Dayalı Nüfus Tespit Sistemi tarafından güncellenmektedir. TUİK internet sayfasından nüfus verilerini kamuoyu ile paylaşmaktadır. 2015 yılı Türkiye Nüfusu 78.741.053 kişidir. Nüfusun %50,2 si(39.511.191) erkek, %49,8 i kadındır(39.229.862). Nüfus artış hızı 13,4 dür. Nüfusun %8 i kırsal alanda yaşamaktadır. 2015 yılı itibarıyla nüfusun %23,9 u 0-14 yaş aralığını, %8,2 si 65 yaş ve üzeri nüfusu oluşturmaktadır. Şekil 1. Nüfus Piramidi, Türkiye, 2015 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. Şekil 2. Nüfusun Yaşlara Göre Dağılımı, Türkiye, 2000, 2015 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. 15

Tablo 1.Genel Demografik Göstergeler 1990 2000 2012 2013 2014 2015 Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) 21,7 18,3 12,0 13,7 13,3 13,4 Kaba Doğum Hızı ( ) 24,1 21,6 17,2 17,0 17,4 16,9 Kaba Ölüm Hızı ( ) 7,1 7,3 5,0 4,9 5,1 5,2 Toplam Doğurganlık Hızı (Kadın Başına) 2,9 2,5 2,1 2,1 2,2 2,1 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. MORTALİTE GÖSTERGELERİ 2015 yılı doğumda beklenen yaşam süresi erkekler için 75,3, kadınlar için 80,7, toplamda 78,0 dir. Grafik 1. Doğumda Beklenen Yaşam Süresi, (Yıl), 2002, 2005, 2010,2015 Türkiye Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. BEBEK ÖLÜM HIZI Bebeklik ve çocukluk dönemindeki ölümlerin düzeyi, ülkenin sosyo-ekonomik durumu ve ülke nüfusunun yaşam kalitesi hakkında bize bilgi verir. Bebek ve çocuk ölümleri araştırmalarının sosyoekonomik düzey ve demografik özelliklere göre verilmesi risk altındaki sosyal grupların belirlenmesine ve gereken önlemlerin alınmasına katkı sağlar. 2002 yılı bebek ölüm hızı bin canlı doğumda 31,5 iken 2015 yılında 7,6 ya gerilemiştir (TÜİK Verilerine göre ise, bin canlı doğumda 10,7). 16

Bebek Ölüm Hızı (Binde) Yıllar 2002 2005 2010 2015 Bebek Ölüm Hızı (Sağlık Bakanlığı) 31,5 21,4 7,8 7,6 Bebek Ölüm Hızı (TÜİK) 12 10,7 Şekil 3.2002-2015 yıllarındaki bebek ölüm hızları Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015/TÜİK verileri Bebek ölüm hızları son 30 yılda hızlı bir şekilde tüm Türkiye de azalmıştır. Buna rağmen ülkemizde bebek ölüm düzeyleri açısından önemli bölgesel farklılıklar vardır. Ortadoğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgelerindeki bebek ölüm hızları Türkiye ortalamasına göre yüksektir. Şekil 4.İBBS-1 e göre bebek ölüm hızları(1.000 canlı doğumda),2015 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. Sayfa:20 17

BEŞ YAŞ ALTI ÇOCUK ÖLÜMÜ 2015 yılında 5 yaş altı çocuk ölüm oranı binde 9,7 dir. UNICEF 2009 Yılı Çalışma Raporu na göre Türkiye 5 yaş altı çocuk ölümlerini azaltmada en başarılı ülkeler arasında 6. Sırada yer almıştır. Türkiye deki 5 yaş altı çocuk ölümleri dünya ortalamasından ve DSÖ Avrupa Bölgesi nden daha düşüktür. Şekil 5. Beş Yaş Altı Ölüm Hızının Uluslararası Karşılaştırması, (1.000 Canlı Doğumda), 2015 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. Yıllar 2002 2005 2010 2015 5 Yaş Altı Ölüm Hızı (Sağlık Bakanlığı) 40 28,6 11,7 9,7 5 Yaş Altı Ölüm Hızı (WHO) 32 20 13,5 5 Yaş Altı Ölüm Hızı (TÜİK) 15,5 12,8 Şekil 6. Beş Yaş Altı Ölüm Hızı, (1.000 Canlı Doğumda), 2015 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015/ TÜİK verileri/who verileri 18

Şekil 7. Yıllara göre bebek ve çocuk ölümlerindeki değişimler Kaynak: Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013, Ankara. ANNE ÖLÜM HIZI Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan hesaplamalara göre dünyada yılda 529 bin anne ölümü meydana gelmektedir. Anne ölümlerinin %99 u gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşmektedir. 2008 yılı Türkiye deki anne ölüm hızı yüz binde 19,4 iken 2015 yılında bu rakam 14,4 ye gerilemiştir. Yıllar 2002 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Anne Ölüm Hızı 64 39,3 16,4 15,5 15,4 15,9 15,2 14,7 Şekil 8. Yıllara Göre Anne Ölüm Oranı, (100.000 Canlı Doğumda), Türkiye Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. 19

ÖLÜM NEDENLERİ Türkiye de hastanede gözlenen ölüm nedenleri dağılımına bakıldığında ilk sırada dolaşım sistemi hastalıklarının, ikinci sırada da kanserlerin yer aldığı gözlenmektedir. Tablo 2. ICD-10 Ana Tanı Gruplarına ve Cinsiyetlerine Göre Ölüm Nedenlerinin Dağılımı(%) ICD-10 Ana Tanı Kodları Erkek Kadın Toplam Dolaşım Sistemi Hastalıkları 36,85 44,31 40,25 Neoplazmlar 23,90 15,47 20,04 Solunum Sistemi Hastalıkları 11,94 10,11 11,10 Endokrin, Beslenme ve Metabolizma Hastalıkları 3,92 6,34 5,03 Semptomlar, belirtiler ve anormal klinik ve laboratuar bulguları, başka yerde sınıflanmamış 1,86 2,00 1,93 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. MORBİDİTE GÖSTERGELERİ Tablo 3.Enfeksiyon Hastalıklarının İnsidansı, (100.000 Nüfusta), Türkiye 2002 2011 2012 2013 2014 2015 AIDS 0,07 0,11 0,12 0,12 0,16 0,15 KIZAMIK 11,8 0,1 0,5 9,7 0,7 0,4 TÜBERKÜLOZ 32 24 22 20 19 18 SITMA 15,4 0,2 0,5 0,4 0,3 0,3 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara.. HASTANE YATIŞLARININ NEDENLERİ 2015 yılı hastane yatışlarının nedenleri sırasıyla şöyledir; 1. Solunum sistemi hastalıkları 2. Gebelik, doğum ve lohusalık 3. Sindirim sistemi hastalıkları 4. Sağlık hizmetleriyle temas ve sağlık durumunu etkileyen faktörler 5. Dolaşım sistemi hastalıkları HASTANE TABURCULARININ NEDENLERİ 2011 yılı hastaneden taburculuk nedenleri sırasıyla şöyledir; 1. Solunum sistemi hastalıkları 2. Gebelik, doğum ve lohusalık 3. Genitoüriner Sistem Hastalıkları 4. Sindirim sistemi hastalıkları 5. Sağlık hizmetleriyle temas ve sağlık durumunu etkileyen faktörler KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ BAĞIŞIKLAMA Türkiye deki 2002 yılı aşılanma yüzdesi 78 iken bu yüzde 2015 yılında %97 ye ulaşmıştır. Türkiye deki aşılama oranı DSÖ nün sınıflamasına göre üst gelir grubuna giren ülkelerden yüksektir.1960 yılında aşılardaki antijen sayısı 5 iken 2015 de 13 olmuştur. 20

Tablo 4.Yıllara Göre Aşılanma Yüzdeleri 2002 2004 2006 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 DaBT 1 82 86 92 97 97 98 98 97 97 97 98 DaBT 2 80 85 89 96 96 98 98 97 98 96 97 DaBT 3 78 85 90 96 96 97 97 97 98 96 97 BCG 77 79 88 96 96 97 95 96 96 95 96 HBV-3 72 77 82 92 94 96 96 97 97 95 97 KKK 82 81 98 97 97 97 98 96 98 94 97 KPA - - - - 97 95 96 97 97 96 97 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. Sayfa:63 Şekil 9.(DaBT+IPA+Hib) Aşılama Hızlarının Uluslararası Karşılaştırması,(%),2014 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. Sayfa:64,Not:Türkiye verisi 2015 yılına aittir 21

Şekil 10. Yıllara ve Aşı Takvimine Göre Uygulanan Aşı Antijen Sayısı, Sağlık Bakanlığı Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara. Sayfa:66 AİLE PLANLAMASI 15-49 Yaş halen evli kadınlarda gebeliği önleyici herhangi bir yöntem kullanım oranı %73.5 dir.modern yöntem kullanma oranı %47.4, geleneksel yöntem kullanma oranı %26.0 dır. Modern yöntemlerden en çok tercih edilen yöntem RIA dır. İkinci en sık yöntem kondomdur. Geleneksel yöntemlerden en çok tercih edilen geri çekmedir. Tablo 5. Gebeliği önleyici yöntemlerin halen kullanımı Kaynak: Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013, Ankara, 2014,Sf.79. 22

DOĞURGANLIK GÖSTERGELERİ Türkiye de 2015 yılında 1.325.783 bebek dünyaya gelmiştir. Bebeklerin %51 ini erkek, %49 unu kız çocuklar oluşturmaktadır. Toplam doğurganlık hızı 2,14 dür. Tablo 6. Doğurganlık hızının en yüksek ve düşük olduğu 10 il, 2015 Kaynak: TÜİK. Doğum İstatistikleri, 2015. www.tuik.gov.tr DOĞUM ÖNCESİ BAKIM Doğum öncesi sağlık personelinden bakım alma kentte %98.1 iken kırsal bölgede %92.7 dir. Doğum öncesi bakım almama yüzdeleri kentte %1.7, kırsalda %7 dir. Tablo 7.Yerleşim yerine ve bölgelere göre doğum öncesi sağlık personelinden bakım alma ve bakım almama yüzdeleri Yerleşim yeri Doğum öncesi bakım alma yüzdesi Doğum öncesi bakım almama yüzdesi Kent 98.1 1.7 Kır 92.7 7 Bölge Batı 99.0 1.0 Güney 98.4 1.6 Orta 97.1 2.7 Kuzey 95.8 3.8 Doğu 93.2 5.9 Eğitim Eğitim yok/ilkokulu bitirmemiş 91.5 7.7 İlköğretim birinci kademe 97.5 2.3 İlköğretim ikinci kademe 98.4 1.5 Lisans ve üstü 98.8 1.2 Toplam 97.0 2.7 Kaynak:Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013, Ankara, 2014,Sf.143 23

Tablo 8. Yıllara göre gebe, bebek,çocuk ve lohusa başına ortalama izlem sayıları 2002 2004 2006 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gebe 1,7 2,2 2,7 3,3 3,6 4,2 4,3 4,1 4,3 4,8 4,7 Bebek 3,4 4,3 5,2 6,4 6,8 7,1 8,1 8,6 8,8 8,2 8,1 Çocuk 1,0 1,3 1,5 1,6 1,6 1,6 2,0 2,2 2,2 2,2 2,2 Lohusa 0,7 0,8 1,0 1,2 1,4 1,5 2,0 2,3 2,9 3,0 3,0 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara.Sayfa:73 SAĞLIK HİZMETİ KULLANIMI 2015 de aile hekimliğine 208.538.951 kişi müracaat etmiştir. Hastaneye başvuru sayısı 418.581.931 dir. Tablo 9. 2002 ve 2015 yıllarındaki sağlık kuruluşlarına başvuru sayısı, Türkiye, 2015 2002 2015 Sağlık Ocağı 69.103.517 - Aile Hekimliği - 208.538.951 Verem Savaş Dispanseri 2.012.458 1.495.558 Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi TSM'ler Tarafından Yapılan Diğer Muayeneler 2.980.481-548.433 3.457.520 Özel Poliklinikler 731.132 523.694 Birinci Basamak Toplam 74.827.588 214.564.156 Özel Tıp ve Dal Merkezleri 9.824.802 26.953.360 Hastaneler 124.313.659 418.581.931 2. ve 3. Basamak Toplam 134.138.461 445.535.291 Genel Toplam 208.966.049 660.099.447 Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara.Sayfa:133 Şekil 11. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması na göre 2002,2015 yıllarında kişi başına hekime müracaat sayısı Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara.Sayfa:134 24

Şekil 12.Yıllara ve basamaklara göre sağlık kuruluşlarına müracaat sayısının yüzdesi Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara.Sayfa:137 Şekil 13.İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması na göre 2002,2015 yıllarında kişi başına birinci basamak hekime müracaat sayısı Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara.Sayfa:138 25

Şekil 14.Yıllara ve sektörlere göre hastanelerde yatak doluluk yüzdeleri Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara.Sayfa:147 Şekil 15. Yıllara göre sağlık hizmetlerinden memnuniyet yüzdeleri Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2015, Ankara.Sayfa:172 26

9. ÇANAKKALE SAĞLIK GÖSTERGELERİ DEMOGRAFİK GÖSTERGELER Şekil 16. Çanakkale İli Nüfus Piramidi, 2015 Kaynak: TUİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları Tablo 10. Genel Demografik Ölçütler, Çanakkale, 2010-2015 2010 2011 2012 2015 Nüfus 490.397 486.445 493.691 513.341 Kentsel Nüfus* (%) 54,9 55,1 56,3 59,0 Kırsal Nüfus* (%) 45,1 44,9 43,7 41,0 0-14 Yaş Nüfus (%) 16,7 16,7 16,4 15,9 65 ve Üzeri Nüfus (%) 12,2 12,5 12,7 13,8 Kaba Doğum Hızı** ( ) 10,3 10,7 11,0 10,4 Kaba Ölüm Hızı ***( ) 8,1 8,2 8,2 8,4 Toplam Doğurganlık Hızı ** (Kadın 1,43 1,52 1,57 1,53 Başına) Kaynak: TUİK, ADNKS * Kentsel Alan Nüfusu İl ve İlçe Merkezleri, Kırsal Alan Nüfusu Belde ve Köy Nüfusları üzerinden hesaplanmıştır. ** TUİK, Haber Bülteni, Doğum İstatistikleri 2010-2011-2012-2015 http://www.tuik.gov.tr *** TUİK, Haber Bülteni, Ölüm İstatistikleri, 2010-2011-2012-2015 http://www.tuik.gov.tr 27

MORTALİTE Tablo 11. Ölüm Sayıları ve Orantılı Ölüm Hızlarının Yaşa Göre Dağılımı, Çanakkale-Türkiye,2015 Türkiye Çanakkale Yaş Grupları Ölüm Sayısı Orantılı Ölüm Hızı (%) Ölüm Sayısı Orantılı Ölüm Hızı (%) 0-4 16943 4,2 42 1,0 5-9 1394 0,3 3 0,1 10-14 1520 0,4 8 0,2 15-19 3096 0,8 12 0,3 20-24 3298 0,8 12 0,3 25-29 3328 0,8 14 0,3 30-34 3809 0,9 23 0,5 35-39 4622 1,1 29 0,7 40-44 6680 1,6 42 1,0 45-49 9667 2,4 90 2.1 50-54 16005 3,9 141 3.3 55-59 23093 5,7 221 5,1 60-64 29517 7,3 308 7,1 65-69 37202 9,2 394 9,1 70-74 44663 11,0 525 12,2 75 + 200381 49,5 2450 56,8 Toplam 405218 100,0 (99,9) 4314 100,0 (100,1) Kaynak: Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, TUİK, Haber Bülteni, Ölüm İstatistikleri, 2015. http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=21522 Şekil 17. Çanakkale İlinde Görülen Bebek Ölüm Hızının Ulusal ve Uluslararası Verilerle Karşılaştırılması, 2015, Çanakkale Kaynak: TUİK, Haber Bülteni, Ölüm İstatistikleri, 2015. http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=21522 (Çanakkale Verisi TÜİK verisidir) TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2015 28

Şekil 18. Çanakkale İli Doğumda Yaşam Beklentisinin Ulusal ve Uluslararası Verilerle Karşılaştırılması Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011, 2012 Dünya Sağlık Örgütü, Dünya Sağlık İstatistikleri 2012. Bölüm 3 Küresel Sağlık Göstergeleri. http://www.who.int/gho/publications/world_health_statistics/2012/en/index.html Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, Tablo 12. Tanı Gruplarına Göre Çanakkale İlinde Görülen Ölüm Nedenlerinin Dağılımı, 2012, Çanakkale ICD-10 Toplam Kadın Erkek Kodu Ölüm Nedeni Sayı % Sayı % Sayı % A00-B99 Bazı Enfeksiyoz ve Paraziter Hastalıklar 57 1,7 21 1,3 36 1,9 C00-D48 Neoplazmlar 395 11,5 117 7,4 278 15,0 D50-D89 Kan ve Kan Yapıcı Hastalıkları ve İmmün 2 0,1 0 0,0 2 0,1 Sistemin Bazı Hastalıkları E00-E90 Endokrin, Beslenme ve Metabolizma 100 2,9 48 3 52 2,8 Hastalıklar F00-F99 Mental ve Davranışsal Bozukluklar 0 0,0 0 0,0 0 0,0 G00-G99 Sinir Sistemi Hastalıklar 60 1,7 30 1,9 30 1,6 H00-H59 Göz ve Adneks Hastalıkları 0 0,0 0 0,0 0 0,0 H60-H95 Kulak ve Mastoid Çıkıntı Hastalıkları 0 0,0 0 0,0 0 0,0 I00-I99 Dolaşım Sistemi Hastalıkları 1966 57,2 992 62,5 974 52,5 J00-J99 Solunum Sistemi Hastalıkları 483 14,0 181 11,4 302 16,3 K00-K93 Sindirim Sistemi Hastalıkları 29 0,8 16 1 13 0,7 L00-L99 Deri ve Derialtı Dokunun Hastalıkları 1 0,0 0 0,0 1 0,1 M00-M99 Kas, İskelet Sistemi ve Bağ Dokusu hastalıkları 0 0,0 0 0,0 0 0,0 N00-N99 Genitoüriner Sistem Hastalıkları 109 3,2 57 3,6 52 2,8 O00-O99 Gebelik, Doğum ve Lohusalık 0 0,0 0 0,0 0 0,0 P00-P96 Perinatal Dönemden Kaynaklanan Bazı 14 0,4 9 0,6 5 0,3 Durumlar Q00-Q99 Konjenital Malformasyonlar, Deformasyon ve 13 0,4 7 0,4 6 0,3 Kromozom Anomalileri R00-R99 Semptomlar, Belirtiler ve Anormal Klinik ve 197 5,7 102 6,4 95 5,1 Laboratuvar Bulguları, Başka Yerde Sınıflanmamış S00-T98 Yaralanma, Zehirlenme ve Dış Nedenlerin Bazı 14 0,4 6 0,4 8 0,4 Diğer Sonuçları V00-Y99 Hastalık ve Ölümün Dış Sebepleri 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Z00-Z99 Sağlık Hizmetleriyle Temas ve Sağlık Durumunu Etkileyen Faktörler Kaynak: Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, 2012 İstatistikleri 29 0 0,0 0 0,0 0 0,0

Şekil 19. Tanı Gruplarına Göre Çanakkale İlinde Görülen Ölüm Nedenlerinin Dağılımı, 2012, Çanakkale Kaynak: Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, 2012 İstatistikleri Tablo 13. Tanı Gruplarına Göre Çanakkale İlinde Görülen Bebek Ölüm Nedenlerinin Dağılımı, 2012, Çanakkale ICD-10 Toplam Kadın Erkek Kodu Ölüm Nedeni Sayı % Sayı % Sayı % A00-B99 Bazı Enfeksiyoz ve Paraziter Hastalıklar 4 7,7 1 4,5 3 10 E00-E90 Endokrin, Beslenme ve Metabolizma 1 1,9 1 4,5 0 0 Hastalıklar J00-J99 Solunum Sistemi Hastalıkları 13 25 3 13,6 10 33,3 K00-K93 Sindirim Sistemi Hastalıkları 1 1,9 0 0 1 3,3 P00-P96 Q00-Q99 R00-R99 S00-T98 Perinatal Dönemden Kaynaklanan Bazı Durumlar 14 26,9 9 40,9 5 16,7 Konjenital Malformasyonlar, Deformasyon ve 12 23,1 6 27,3 6 20 Kromozom Anomalileri Semptomlar, Belirtiler ve Anormal Klinik ve 6 11,5 1 4,5 5 16,7 Laboratuvar Bulguları, Başka Yerde Sınıflanmamış Yaralanma, Zehirlenme ve Dış Nedenlerin 1 1,9 1 4,5 0 0 Bazı Diğer Sonuçları Toplam 52 100,0 22 43,3 30 57,7 Kaynak: Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, 2012 İstatistikleri Hastanelere Devlet hastaneleri, Özel hastaneler ve Üniversite Hastanesi dâhildir 30

Şekil 20. Çanakkale İlinde Görülen Kansere Bağlı Ölüm Nedenlerinin Cinsiyete Göre Dağılımı, 2012, Çanakkale Kaynak: Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, 2012 İstatistikleri 31

Şekil 21. Çanakkale İlinde En Fazla Görülen Kanser Türlerinin Cinsiyete Göre Dağılımı, 2012 Kaynak: Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, 2012 İstatistikleri 32