Acil Yardım ve Afet Yönetimi ne Giriş Triyaj Kavramı Öğr. Gör. Ahmet Emre AZAKLI Acil Durumlara Giriş Acil durumlar, akut olarak gelişir. Hızlı ve etkin bir müdahale yapılmadığında birey ya da bireylerin hayatı ciddi anlamda tehlikeye girer. Kalıcı sakatlıklar ya da hayati tehditle karakterize tüm akut sorunları acil durum olarak tanımlayabilmemiz mümkündür. Altın saat olarak tanımlanan ilk 60 dakika acil yardım için çok önemliyken, solunum ve dolaşım problemlerinde bu süre birkaç dakika ile sınırlıdır. Sağlık profesyonelleri haricinde de toplumun geriye kalan kısmı da acil durumların temel anlamdaki yönetimi ve ilk yardım konusunda mutlaka eğitilmelidir. 2 1
Temel Kavramlar İlk yardım: Bireyin herhangi bir sebeple yaşamının tehlikeye düştüğü bir durumda, sağlık profesyonellerinin müdahalesine kadar geçen sürede yapılan tıbbi ekipmansız işlemlerdir. Bu müdahaleler doğru ve etkin yapıldığında hayat kurtarıcıdır. Uygulayıcının sağlık profesyoneli olmasına gerek yoktur. Ortamdaki olanaklarla, mevcut malzemelerle gereken müdahaleler yapılmaya çalışılır. Acil Tedavi: Sağlık alanında eğitim almış, insan bedenine girişimde bulunma konusunda yasalarca yetkilendirilmiş sağlık profesyonelleri tarafından yapılan, ilaçlı ve tıbbi ekipmanlı müdahalelerdir. D İ K K AT! İlk yardım ve acil tedavi kavramları karıştırılmamalıdır. İlk yardım, yaralı sağlık profesyonellerine ulaşıncaya dek devam eder ve acil tedavinin başlaması ile birlikte son bulur. İlk yardım amaç ve yöntemleri, kendi konusu altında detaylı incelenecektir. 3 Triyaj Kavramı -trie : Seçmek, elemek, ayıklamak, sınıflandırmak anlamlarında kullanılır. Çok sayıda kişi için en uygun yöntem olarak öngörülür. START triyaj yöntemi bugün Dünya da en geçerli triaj yöntemidir. Açılımı Simple Triage and Rapid Treatment yani basit triyaj ve hızlı tedavidir. 4 2
Triyaj Kavramı Triyaj, acil durumlarda öncelik sırasının belirlenmesini hedefleyen bir sistemdir. Triyajda amaç tedavi değildir. Temel amaç, en az zamanda en çok insanın yardım alabileceği bir sistem kurmaktır. Triyaj hastanelerin acil servislerinde, acil servise başvuran hastaların öncelik düzeylerini belirleme amacıyla kullanılabilir. Afet vb. hastane dışı acil durumlarda da yine triyaj sistemi uygulanması gerekir. Burada triyajı uygulayan kişi, bir sağlık profesyoneli olmak zorunda değildir. Triyaj kurallarını bilen her kişi, bu sistemi uygulayarak acil durumda krizin yönetimine katkıda bulunabilir. 5 Acil Serviste Triyaj Acil servislerde triyaj bölümü, acil servisin hemen giriş kısmında bulunur. Bu bölümde bir sağlık profesyoneli görevlidir ve kliniğe başvuran hastalarla ilk iletişimi kurar. Acil servisin bu kısmında triyajın bazı temel hedefleri vardır: 1. Hastanın özellikle de hayatını tehdit eden bir durumda, zaman geçirmeden tanılama. 2. Yaşamsal bir tehlike halinde hastaya acil girişimde bulunma. 3. Durumu kritik olmayan hastaların bakımını kolaylaştırma. 4. Birimdeki çalışanların etkin bir hizmet verebilmesini sağlama, ekip bilinci oluşturma. 5. İşleyişin belli bir düzene konmasıyla birlikte hem hastayı, hem de sağlık profesyonelini sakinleştirme. 6. Öncelikleri belirleyerek, mağduriyeti önleme. Özetle; zaman kaybı azalır, olanaklardan en etkin şekilde faydalanılır. 6 3
Temel Triyaj Sistemi Temel triyaj sisteminde hastaya ilk olarak yakınma nedeni sorulur. Şikayetiniz nedir? Hasta fiziki olarak gözlemlenir ve yaşamsal bulguları kontrol edilir. (Genelde kan basıncı, gerekliyse kalp atım hızı ve oksijen saturasyonu) Hastaya kullandığı ilaçlar, sahip olduğu hastalıklar ve alerjik öyküsü sorulur. 7 Acil Serviste Triyaj Grupları KIRMIZI Çok acil! SARI Acil / Bekletilebilir! YEŞİL Minimal! SİYAH Ölmüş! 8 4
Buddasi 4 lü Triyaj Sınıflaması A c i l Kardiyak arrest, nöbet geçiren hastalar, ciddi travmalar, yaşamsal tehdit oluşturan durumlar. Ciddi Göğüs ağrısı, açık kırıklar, orta derecede yanıklar vb. Bu gruptaki hastalara 5-60 dakika içinde müdahale edilmelidir. Bu olguların durumu her 15 dakika bir kontrol edilmelidir. S t a b i l Kardiyak kökenli olmayan göğüs ağrıları, ezikler, kapalı kırıklar vb. Müdahalesi 4-6 saat ertelenebilecek olgular. Bu hastalar da her 60 dakikada bir kontrol edilmelidir. A c i l o l m a y a n Konstipasyon, psikolojik tablolar vb. Her 1-2 saatte bir takip edilmesi gereken hastalar. 9 Travma Triyajı 10 5
Afetlerde Triyaj Uygulaması Burada da yaralılar dört renk grubuna dağıtılmalıdır. Bunun için uygulanacak yöntemler şöyledir: Triyaj sorumlusu bölgeye doğru bağırır: Sesimi duyanlar ve benim olduğum yere gelebilenler buraya gelsin! Bu komutu gerçekleştirebilenler YEŞİL olarak kodlanır. DİKKAT! Bu kişilerin içinden sonraki aşamada KIRMIZI ya da SARI olarak kodlanabilecek kişiler çıkabileceğini unutmayınız. Yaralıların yanına gidildiğinde hava yolu açıklığı sağlanır. Eğer buna rağmen solunum yoksa SİYAH olarak kodlanır. Solunum sayısı 10 un altında ya da 30 un üstünde olan yaralılar KIRMIZI olarak kodlanır. Kapiller dolum zamanı 2 saniyenin üzerinde olan yaralılar KIRMIZI olarak kodlanır. 11 Afet Triyajı / Sağlık Sistemi Triyajı Bazı yönleriyle birbirlerinden ayrılırlar. Afet triyajında hava yolu açıklığı sağlanırken boyun omurları korunmaya çalışılmaz. Çene itme yöntemiyle vakit kaybedilmez. Kapiller dolum testi, START triaj modelinde önemlidir. Normalde dolaşım kontrolünde ilk tercih değildir. 12 6
Unutmayınız! Triyaj bir tedavi değildir. Öncelikleri belirlemeye dönük bir sistemdir. Triyajda tıbbi tanı koyma hedefi bulunmaz. Hastanın sizi yanıltmasına izin vermeyiniz. Hasta bazen sizin ne duymak istediğinizi düşünür ve onları söyler. Genelde görünenler hikayenin tamamı değildir. Doğurganlık yaşındaki kadın hastalara mutlaka gebelik testi uygulanmalıdır. 13 Triyaj Kayıtları SOAPIE modeli uygulanır. S: Subjective data (Subjektif veriler) O: Objective data (Objektif veriler) A: Analysis of data (Verilerin analizi) P: Plan (Planlama) I: Implementation (Uygulama) E: Evalution (Değerlendirme) 14 7
Sorusu Olan? 15 8