Tevrat ta Dabbe İncil de Dabbe İslam Kültüründe Dabbe Hadislerde Dabbetül-Arz Kur an da Dabbetül-Arz Kaynakça Dabbetül-Arz دابة االرض
Tevrat ta Dabbe Yahudi ve Hıristiyan Teolojisinde (Tanrı biliminde), İslam kültüründeki Dabbetül-Arz anlayışına benzeyen bir yaratıktan beast, dragon, leviathan gibi farklı adlarla söz edilmektedir (Tevrat, Eyub 9:3, 26:12; Mezmurlar 89:10; İşaya 30:7; 51:9-10). Tevrat ın çeşitli yerlerinde ejderha şeklinde tasvir edilen bir canavardan söz edilir.
Bu garip yaratığın dünyanın başlangıcında Rabb Yahve tarafından giderildiği ve sonunda O na boyun eğmek zorunda kaldığı anlatılmaktadır. Ancak bu canavarın dünyanın sonuna doğru tekrar yeryüzüne döneceği de belirtilir (Tevrat, Eyub 3:8; Mezmurlar 74:13-14, 89:10-11; İşaya, 27-1, 30:7; 51:9-10; Habakkuk 3:8; Zeki Sarıtoprak, Dabbetü l-arz, 393-394).
İncil de Dabbe İncil de ise, kendisinden genellikle şeytanla özdeşleştirilerek söz edilen bu canavar ve taraftarlarının Tanrı ya karşı sürdürdükleri amansız mücadelenin, onların yenilgisiyle bittiği anlatılmaktadır (İncil, Vahiy 12:13; 13:11-18; 16:13-14; 20:2-3, 10).
Tanrı ile mücadele ederek yenilen, ancak dünyanın sonuna doğru tekrar ortaya çıkması beklenen bu canavar/yaratık düşüncesinin Babil kültürüne dayandığı öne sürülmüştür. Bu anlayışın zamanla şeytan figürüyle birleştirilerek Hıristiyanlığın antichrist (deccal) anlayışına temel oluşturduğu da kaydedilmektedir (Zeki Sarıtoprak, Dabbetü l-arz, 394).
İslam Kültüründe Dabbe Kıyamet alameti olarak belirecek Dabbetül- Arz ın çıkışıyla ilgili olarak bu hayvanın boyu 70 arşın (yaklaşık 50 mt) olacak. Bulutlara değecek, iki boynuzu arasında bir fersahlık (12.000 adımlık) mesafe bulunacak. Dört ayaklı, iki kanatlı, öküz başlı, domuz gözlü, fil kulaklı, deve boynuzlu, aslan yeleli, kaplan renkli, inek kalçalı, koç kuyruklu, deve ayaklı olacak. Yerden çıkışı üç gün sürecek. Mescid-i Haram dan veya Safa dan çıkacak (Süleyman Ateş, Kur an Ansiklopedisi, IV, 539-540).
Bu inanç, başka din mensuplarından Araplara geçmiş olabilir. Kıyamet alametleri kitaplarında geçen ve konuyla ilgili ayrıntılı bilgileri özetleyen müfessir Fahreddin Râzi, kanaatini şu cümlelerle belirtmektedir: Kur an da bu hususların hiçbiri hakkında herhangi bir delil mevcut değildir. (Mefatihu l-gayb, XXIV, 218).
Hadislerde Dabbetül-Arz Konuyla ilgili hiçbiri mütevatir olmayan hadislerin, ilgili ayetten farklı olarak içerdikleri açıklamalar kesin bilgi değil sadece zan ifade eder (Zeki Sarıtoprak, Dabbetü l-arz, 394, 395). Ayrıca kaynaklarda dabbe kavramının vasıfları, çıkacağı zamanı, yeri ve onunla ilgili haberlere ait senetleri (rivayet, yani nakil zincirleri) zayıftır (İbn Aşur, et- Tahrir vet't-tenvir, XX, Tunus 1984, s. 39 den naklen: Necdet Ünal, Kur'an-ı Kerim'de Dabbe, 185). (Mütevatir: Yalan üzerinde birleşmeleri aklen mümkün olmayacak kadar çok kimsenin rivayet etmiş olduğu hadis).
Kur an da Dabbetül-Arz Arapçada Dabbe, hareket eden canlı anlamında kullanılır. Dabbe, özel bir isim değildir. Kur an da 18 ayetinde yer alan kelime, bazen sadece yeryüzünde yürüyen, bazen hem yerde hem gökte bulunan, bazen de yer belirtmeksizin hareket eden bütün canlılar anlamına gelir. Sebe suresinde geçen Dabbetül-Arz (Kur an, Sebe [34] 14), Hz. Süleyman ın değneğini yiyen ağaç kurdu anlamındadır.
O kâfirlerin/müşriklerin haklarındaki söz gerçekleştiği zaman biz yerden canlı bir yaratık (dabbe) çıkaracağız. Bu yaratık onlara, insanların çoğunun ayetlerimize inanmadığını söyleyecek. (Kur an, Neml [27] 82). Bu ayete ve bağlamına baktığımızda Dabbetül- Arz yani arzın canlıları kıyamet koptuktan sonra, azap gerçekleşmek üzere iken ve yargılama esnasında konuşacaklardır. Yani bu ayet ile mahşer şartlarında kişinin küfrüne şahit olan yerin mecazi konuşması ifade edilmektir.
Kaynakça Bayraktar Bayraklı, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur an Tefsiri, XIV, Necdet Ünal, Kur'an-ı Kerim de Dabbe, Dokuz Eylül Üniv. İlahiyat Fak. Derg., XXXI, s. 157-190. Süleyman Ateş, Kur an Ansiklopedisi, IV, 539-540. Süleyman Ateş, Kur an ın Anlattığı Dabbe Canlı Varlıktır, Vatan Gzt., 15 Mart 2006. Zeki Sarıtoprak, Dabbetü l-arz, Diyanet İslam Ansikl., VIII, 393-395. Nisan 2018