Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 50 Soruda 25 SORU Gncellenmiş Yeni Baskı ÖABT SOSYAL BİLGİLER TARİH
Coşkun ÇEBİTÜRK ÖABT SOSYAL BİLGİLER 1. KİTAP TARİH ISBN 978-605-318-928-2 Kitapta yer alan bölmlerin tm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tm ya da bölmleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kltr Bakanlığı bandrol ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrol olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsz yayınları satın almamasını diliyoruz. 7. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın: Pelin Özdemir Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin Kapak Tasarımı: Grsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım AŞ İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ Merhaba Sevgili Sosyal Bilgiler Öğretmeni Arkadaşlarım, ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yksektir. Tarihin önemli açmazlarından birisi bir konu hakkındaki bilginin kaynaklara göre farklılıklar göstermesidir. Öyle ki ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çeliştiğini bilmekteyiz. Tarihin belge ve bulguları değiştikçe bilgileri de değişebilmektedir. Kitabımızda bu sakıncalı durumu aşmak için şöyle bir yöntemi izledik: Yazım srecinde kuşkusuz ki ilk kılavuzumuz ÖSYM olmuştur. ÖSYM'nin gnmze kadar sorduğu soruların tmn inceleyerek kitabın altyapısını oluşturduk. Kitabımızı, ÖSYM sorularının bilgi ve yorumları eşliğinde yapılandırdık. Kitabımızın şekillenmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitaplarıdır. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim ÖABT Sosyal Bilgiler/Tarih sorularını incelediğimizde, MEB ders kitaplarına gönderme yapan soru örneklerini çokça görmek mmkndr. Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği olan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakltesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur. Kitamızda hassasiyet gösterdiğimiz, cevabını bulmaya çalıştığımız sorulardan birisi şu oldu: "Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adayı" arkadaşlarımızın sorumlu olduğu alanlardan birisi de "Tarih"dir. ÖSYM tarafından ayrıntılı tanımlanmayan "tarih" dersinin kapsamı ne olmalıdır. Tarih ÖABT ile Sosyal Bilgiler ÖABT arasındaki fark nedir? Bu soruların cevabını ÖABT sorularını inceleyerek bulmaya çalıştık. Şunu gördk ki: Sosyal Bilgiler ÖABT sorularının kapsamı, Tarih ÖABT'den farklı değildir. Sosyal Bilgiler ÖABT'nin kapsamı son derece geniş, akademik derinliği hayli yksektir. Bu gerekçe ile Pegem Ailesi olarak akademik bir risk almamanız için ÖABT Tarih kitabını Sosyal Bilgiler Setinin içine olduğu için koymayı uygun gördk. 2015 Sosyal Bilgiler ÖABT Sınavıda, bu tutumun doğruluğunu bizlere göstermiştir. Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yryen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. İnandığımız ve umut ettiğimiz de gireceğiniz sınav için iyi bir başvuru kaynağı olduğu yönndedir. Ön sözmz de "başarılar dileyerek" ve kçkken annelerimizin, byklerimizin okula gönderirken söylediği için, "Allah zihin açıklığı versin." diyerek bitiriyoruz. Başarılar... Coşkun Çebitrk
SOSYAL BİLGİLER ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER ÖABT SOSYAL BİLGİLER, 50 sorudan oluşmakta ve Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih, Coğrafya, Siyaset Bilimi, Diğer Sosyal Bilim Alanları -Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Gnmz Dnya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme- ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sosyal Bilgiler Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yzde Yaklaşık Yzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % 80 1-40 a. Tarih b. Coğrafya c. Siyaset Bilimi d. Diğer Sosyal Bilim Alanları (Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bi,lim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Gnmz Dnya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme) %28 % 20 % 8 %24 1-14 15-24 25-28 29-40 Alan Eğitimi Testi % 20 41-50 Genel Kltr, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013-2017 SOSYAL BİLGİLER ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER ALAN BİLGİSİ 1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ...5 Tarih Biliminin Özellikleri...5 B. TARİH YAZICILIĞI... 11 Tarih Yazım Trleri... 11 Tarih Yazıcılığının Gelişimi...13 Trklerde Tarih Yazıcılığı...13 C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI...13 Boşluk Doldurma...17 Bulmaca...18 Çözml Test...19 Çözmler...22 2. BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER...27 Anadolu'nun Tarih Öncesi...29 B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI...30 İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375)...30 Orta Çağ'ın Genel Özellikleri (375-1453)...30 Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri (1453-1789)...30 Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?)...31 C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI...31 Anadolu da Kurulan Medeniyetler...31 Mezopotamya Uygarlıkları...35 Doğu Akdeniz Uygarlığı...39 Ege Uygarlıkları...41 Boşluk Doldurma...47 Bulmaca...48 Çözml Test...49 Çözmler...52 3. BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİ A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ...57 Trk Kelimesinin Anlamı...57 Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar...57 Trklerin İlk Ana Yurdu...58 Orta Asya Trk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları...58 İskitler (Sakalar)...59 B. İLK TÜRK DEVLETLERİ...60 Asya Hun Devleti...60 Avrupa Hun Devleti (375-469)...61
vi Göktrkler (552-630)...63 Kutluk Devleti (İkinci Göktrk Devleti ) (680-745)...65 Uygur Devleti (744-840)...65 Hazarlar (576-1006)...67 Kırgızlar (840-1207)...67 Trgişler (659-766)...68 C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ...68 Avarlar (560-805)...68 Bulgarlar (480-550)...68 Macarlar (896-1526)...69 Kumanlar (Kıpçaklar)...69 Peçenekler (860-1091)...69 Oğuzlar (Uzlar)...70 Akhunlar (Eftalit) (350-564)...70 Sabarlar (Sabirler) 515-576...70 Tabgaçlar (386-556)...70 Karluklar (665-1221)...71 Başkırtlar...71 Kimekler...71 D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK...71 Devlet Yönetimi...71 Ordu (S)...74 Sosyal Yaşam...74 Hukuk...75 Ekonomi...76 Din ve İnanış...76 Yazı, Dil ve Edebiyat...78 Sanat...80 Bilim...82 Spor...82 Boşluk Doldurma...83 Bulmaca...84 Çözml Test...85 Çözmler...87 4. BÖLÜM: İSLAM TARİHİ A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI...91 İslamiyet Öncesi Dnyanın Genel Durumu...91 İslamiyet in Doğuşu ve Yayılışı...93 Dört Halife Devri (632-750)...96 Emevi Devleti (661-750)...101 Endls Emevi Devleti (756-1031)...103 Ben-i Ahmer Devleti...104 Abbasi Devleti (750-1250)...105 Diğer Devletler...107
vii B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI...107 Devlet Yönetimi...108 Sosyal Hayat...108 İktisadi Hayat...109 Ordu Teşkilatı...109 Yazı, Dil ve Edebiyat...109 Eğitim ve Bilim Hayatı... 110 Sanat... 112 Boşluk Doldurma... 113 Bulmaca... 114 Çözml Test... 115 Çözmler... 118 5. BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR) A. TÜRKLERİN İSLAMİYET İ KABULÜ...123 Talas Savaşı (751)...123 B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ...124 İtil Bulgarları...124 Sacoğulları...124 Tolunoğulları (868-905)...124 İhşidler (Akşitler) (925-969)...124 Karahanlılar (840-1212)...125 Gazneliler (963-1187)...127 Byk Selçuklu Devleti (1040-1157)...128 C. DİĞER TÜRK İSLAM DEVLETLERİ...135 Harzemşahlar...135 Eyyubiler...135 Memluklar...136 D. TÜRKİYE TARİHİ (11. - 13. YÜZYILLAR)...136 Anadolu ya İlk Trk Akınları...136 Anadolu da Kurulan İlk Trk Beylikleri...137 Trkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti)...139 Uçlarda Hayat ve Beylikler...146 Anadolu Beylikleri nin Genel Özellikleri...150 E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK...151 Devlet Yönetimi...151 Hukuk Sistemi...154 Toprak Sistemi...155 Askerî Teşkilat...157 Ekonomi...158 Sosyal Hayat...160 Din ve İnanış...160 Dil, Edebiyat ve Yazı...161 Eğitim ve Bilim...162 Sanat...164 Mimari...165
viii Boşluk Doldurma...170 Bulmaca...172 Çözml Test...173 Çözmler...176 6. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL) TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL)...181 Moğollar...181 Timur Devleti (1369-1507)...183 Trkistan daki Gelişmeler...184 Hindistan da Trk Sultanlıkları ve Babrller...185 Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler...187 Boşluk Doldurma...188 Bulmaca...189 Çözml Test...190 Çözmler...193 7. BÖLÜM: OSMANLI TARİHİ A. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453)...197 XIV. Yzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa...198 Anadolu...198 Memluklar (1250-1517)...198 İlhanlı Devleti (1256-1335)...198 Balkanlar ve Avrupa...198 Altınorda Devleti (1227-1502)...198 Kayıların Anadolu ya Gelişi ve Yerleşmesi...198 Osmanlı Devleti nin Kısa Srede Gelişimini Sağlayan Nedenler...198 Osman Gazi Dönemi (1299-1326)...199 Orhan Gazi Dönemi (1326-1362)...199 I. Murat Dönemi (1362-1389)...201 Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402)...202 Fetret Devri (1402-1413)...204 Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421)...204 II. Murat Dönemi (1421-1451)...205 Boşluk Doldurma...207 Bulmaca...208 Çözml Test...209 Çözmler...212 B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600)...215 Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481)...215 II. Bayezıt Dönemi (1481-1512)...220 Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520)...221
ix Kanuni Sultan Sleyman Dönemi (1520-1566)...222 II. Selim Dönemi (1566-1574)...228 III. Murat Dönemi (1574-1595)...229 III. Mehmet Dönemi (1595-1603)...229 Boşluk Doldurma...230 Bulmaca...231 Çözml Test...232 Çözmler...235 OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ...237 Devlet Yönetimi...237 Osmanlılarda Ekonomik Hayat...250 Osmanlı Toplumu...259 Osmanlı Devleti nde Hukuk...262 Osmanlı Devleti nde Eğitim...263 Osmanlı Devleti nde Bilim...264 Osmanlı Devleti nde Dil, Yazı ve Edebiyat...267 Osmanlı Devleti nde Sanat...268 Osmanlı Devleti'nde Mimari...269 Boşluk Doldurma...274 Bulmaca...276 Çözml Test...277 Çözmler...280 C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL)...283 Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti Avusturya İlişkileri...283 XVII.yy.da Osmanlı Devleti İran İlişkileri...283 XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri...284 XVII.Yzyılda Osmanlı Devleti- Venedik İlişkileri...285 Osmanlı - Rusya İlişkileri...285 II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı...285 İç İsyanlar...287 XVII. Yzyıl İsyanlarının Özellikleri...289 Avrupa nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı...289 XVII. Yzyıl Islahat Hareketleri...290 Boşluk Doldurma...293 Bulmaca...294 Çözml Test...295 Çözmler...298 D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ...301 III. Ahmet Dönemi (1703-1730)...301 I. Mahmut Dönemi (1730-1754)...303 III. Mustafa Dönemi (1757-1774)...304 I. Abdlhamit Dönemi (1774-1789)...304
x III. Selim Dönemi (1789-1807)...305 XVIII.yy.da Osmanlı Devleti nin Islahatları...308 Boşluk Doldurma...312 Bulmaca...313 Çözml Test...314 Çözmler...317 8. BÖLÜM: EN UZUN YÜZYIL (1800-1922) XIX. YÜZYIL SİYASİ TARİH...321 II. Mahmut Dönemi (1808-1839)...322 Abdlmecit Dönemi (1839-1861)...326 Abdlaziz Dönemi (1861-1876)...329 V. Murat Dönemi (1876)...330 II. Abdlhamit (1876-1909)...330 XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ...335 II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri...335 Sultan Abdlmecit Dönemi Yenilik Hareketleri...337 Sultan Abdlaziz Dönemi Yenilik Hareketleri...338 II. Abdlhamit Dönemi Yenilik Hareketleri...339 Osmanlı Devleti nde Basın Yayın Hareketleri...341 Boşluk Doldurma...344 Bulmaca...346 Çözml Test...347 Çözmler...350 OSMANLI DEVLETİ NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ...353 Sened-i İttifak...353 Tanzimat Fermanı...354 Islahat Fermanı (1856)...356 Kanunuesasi nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet in İlanı...357 İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi (1878-1908)...359 II. Meşrutiyet in İlan Edilmesi...359 1909 Anayasa Değişiklikleri...360 Boşluk Doldurma...364 Bulmaca...365 Çözml Test...366 Çözmler...368 9. BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI...373 1. Osmanlıcılık...373 2. İslamcılık...374 3. Trkçlk (Turancılık)...374 4. Batıcılık...375 5. Teşebbs- Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik...375
xi 6. Sosyalizm...375 Dnyanın Genel Görnm...375 31 Mart Vakası...377 Trablusgarp Savaşı (1911)...377 Balkan Savaşları...378 I. Dnya Savaşı...381 Boşluk Doldurma...393 Bulmaca...394 Çözml Test...395 Çözmler...398 10. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ I - MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ...403 A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI...403 İzmir in İşgali (15 Mayıs 1919)...405 Kuvayımiliye Ruhu...406 B. CEMİYETLER...407 Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler...407 Zararlı Cemiyetleri...410 C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ...412 Mustafa Kemal in Samsun a Çıkması (19 Mayıs 1919)...412 Osmanlı Hkûmeti nin Millî Mcadele ve Mustafa Kemal e Karşı Tutumu...420 D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ NDE BASIN HAYATI...428 Kurtuluş Savaşı nın Mali ve Askerî Kaynakları...430 TBMM ye ve Millî Mcadeleye Karşı Çıkan İsyanlar...430 E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920)...434 Sevr Antlaşması nın Özellikleri...436 Bilecik Görşmeleri (5 Aralık 1920)...436 Boşluk Doldurma...437 Bulmaca...439 Çözml Test...440 Çözmler...443 II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ...445 A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ...445 Doğu Cephesi...445 Gney Cephesi...446 B. BATI CEPHESİ...447 Dzenli Orduların Kurulması...448 Gediz Savaşı...448 I. İnön Savaşı (10 Ocak 1921)...448 II. İnön Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921)...452 Ktahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921)...453
xii Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eyll 1921)...454 Byk Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eyll 1922)...456 C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT VE EDEBİYATA YANSIMALARI...458 Boşluk Doldurma...460 Bulmaca...461 Çözml Test...462 Çözmler...465 11. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİ I - TÜRK DIŞ POLİTİKASI...469 LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI...469 Saltanatın Kaldırılması...469 Lozan Barış Konferansı na Katılan Devletler...470 Lozan a Katılacak Trk Delegeleri...470 Lozan da Görşlen Konular...471 Lozan Konferansı nda Karşılaşılan Gçlkler...471 Lozan Antlaşması nın Önemli Özellikleri...474 II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI...475 A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI...475 Trk - Yunan İlişkileri Nfus Mbadelesi...475 Fener Rum Patrikhanesi Sorunu...476 Trkiye - İngiltere İlişkileri Musul Sorunu (Irak Sınırı)...476 Trk - Fransız İlişkileri...477 Trkiye - İtalya İlişkileri...479 Trk - Sovyet İlişkileri...479 B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI...479 Trkiye nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932)...480 Trkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934)...480 Trkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936)...481 Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)...481 Sadabat Paktı ve Trkiye (8 Temmuz 1937)...482 Nyon Konferansı ve Trkiye...483 Hatay ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu)...483 Boşluk Doldurma...486 Bulmaca...487 Çözml Test...488 Çözmler...491 III - ATATÜRK DÖNEMİ İÇ OLAYLAR...493 A. II.TBMM NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923)...493 B. ANKARA NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)...493 C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923)...493
xiii D. 1924 ANAYASASI NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924)...496 E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924)...497 F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI...498 G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI...498 H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU NUN KABUL EDİLMESİ...499 I. ATATÜRK DÖNEMİ NDE SİYASİ PARTİLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI...499 Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eyll 1923)...500 Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924)...501 Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930)...504 İ. MUSTAFA KEMAL İN HAYATI...508 Boşluk Doldurma... 511 Bulmaca...512 Çözml Test...513 Çözmler...516 IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI...519 A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ...519 B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR...519 Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar...519 Medeni Kanun un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926)...520 C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR...521 Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924)...522 Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924)...523 Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Dzenlemeler...524 Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926)...524 Yeni Trk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928)...525 Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928)...526 Atatrk Dönemi Tarih Anlayışı ve Trk Tarih Kurumunun Kurulması...526 Atatrk Dönemi Dil Çalışmaları ve Trk Dil Kurumunun Açılması (1932)...527 Üniversite Reformu (1933)...528 Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler...528 D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER...528 E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR...530 Şapka İnkılabı nın Yapılması (25 Kasım 1925)...530 Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934)...530 Tekke, Zaviye, Trbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabul (30 Kasım 1925)...531 Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabul, Ölç ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi... 531
xiv Soyadı Kanunu'nun Kabul (21 Haziran 1934)...532 Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934)...533 Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar...533 F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR...533 İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923)...534 Tarım Alanında Gelişmeler...534 Aşar Vergisinin Kaldırılması...535 G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER...535 Kabotaj Kanunu nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926)...536 Gmrk Koruma Kanunu nun Kabul Edilmesi (1929)...536 H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER...536 Teşvik-i Sanayi Kanunu nun Kabul Edilmesi...537 Devletçi Ekonomi Modelinin Kabul...537 Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması...537 I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER...538 İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER...538 J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER...538 İş Bankası (26 Ağustos 1924)...539 Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925)...539 Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926)...539 Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930)...539 Smerbank (1933)...539 1929 Dnya Ekonomi Bunalımı nın Trkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri...539 Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler...540 V - ATATÜRK İLKELERİ...541 ATATÜRKÇÜLÜK...541 CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ...541 MİLLİYETÇİLİK İLKESİ...542 LAİKLİK İLKESİ...544 HALKÇILIK İLKESİ...544 DEVLETÇİLİK İLKESİ...545 İNKILAPÇILIK İLKESİ...546 VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER...547 İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI...549 VII - ATATÜRK E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI...549 Boşluk Doldurma...551 Bulmaca...552 Çözml Test...553 Çözmler...557
xv 12. BÖLÜM: GENEL DÜNYA TARİHİ A. ORTA ÇAĞ TARİHİ...561 Feodalite Sistemi...561 Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar...561 Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi...562 Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş)...568 Avrupa da Reform Hareketleri...570 XVII. ve XVIII. Yzyıllarda Avrupa...572 B. YAKIN ÇAĞ DA AVRUPA...582 Fransız İhtilali (1789)...582 Avrupa Dışı Dnya: Batı Karşıtı İlk Hareketler...589 Sanayi İnkılabı...591 Boşluk Doldurma...595 Bulmaca...596 Çözml Test...597 Çözmler...600 13. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA...605 A. I. DÜNYA SAVAŞI...605 Paris Barış Konferansı...605 I. Dnya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları...606 B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI...606 Çarlık Rusyası nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali...606 Rusya nın Orta Asya yı İstilası...607 SSCB Yönetimindeki Trk Topluluğunun Durumu...608 Basmacı Hareketi...608 C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI...609 İngiltere ve Orta Doğu...610 Fransa ve Orta Doğu... 611 D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA... 611 E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ... 611 Ekonomik Kriz Öncesi Dnya... 611 Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe)...612 İki Savaş Arası Dönemde Avrupa...612 Avrupa da Sosyal ve Ekonomik Hayat...613 İki Savaş Arası Dönemde Dnya...616 Atatrk Dönemi Dış Politika...617 F. II. DÜNYA SAVAŞI...617 Savaş Öncesinde Gelişmeler...618 Avrupa da Savaş...621 Kuzey Afrika da Savaş...623 Asya ve Pasifik te Savaş...624 Barışa Doğru...625
xvi Savaşın Etkileri...629 Savaş Yıllarında Trkiye...630 G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ...634 Doğu Bloku'nun Kuruluşu...635 Batı Bloku nun Kurulması...638 Paylaşılamayan Orta Doğu...640 Uzak Doğu da Gelişmeler...641 Asya ve Afrika nın Kurtuluşu...642 Soğuk Savaş Dönemi nde Trkiye...643 Trkiye de Hayat...645 Soğuk Savaş Dönemi nde Dnya...648 H. YUMUŞAMA DÖNEMİ VE SONRASI...649 Uluslararası İlişkilerde Değişim Sreci...649 Yumuşama Dönemi Politikaları...650 Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları...651 Barış İçinde Bir Arada Yaşama...653 Arap İsrail Savaşları...654 Uluslararası Politikada Petroln Yeri...657 Irak - İran Savaşları (1980-1988)...658 Yumuşama Dönemi Dnya...659 Trk Dış Politikası...661 Yumuşama Dönemi nde Trkiye nin ABD ve SSCB İle Olan İlişkileri...663 Trkiye de Bunalımlı Yıllar (1960-1983)...664 I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA...667 SSCB de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri...667 Trk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması...669 Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa da Yeni Arayışlar...671 NATO nun Avrupa da Genişlemesi...671 Avrupa Birliği ve Dnya...672 Yeni Oluşum Srecinde Balkanlar...673 Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı...675 Değişen Dnya ve Trk Dış Politikasının Genel Özellikleri...678 İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER...680 Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri...680 Kreselleşme ve Etkileri...681 1980 Sonrası Trkiye...681 Boşluk Doldurma...686 Bulmaca...690 Çözml Test...691 Çözmler...695 KRONOLOJİ...697 BOŞLUK DOLDURMA VE BULMACA CEVAPLARI...745 KAYNAKLAR...759
ALAN BİLGİSİ
1. BÖLÜM TARİH BİLİMİ
5 A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve gelişmeleri yer ve zaman göstererek sebep ve sonuç ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir. Arapça ve Farsça kökenlerinde "Tarih": "Zaman", "Ay" anlamlarını taşır. Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafından farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ilişkin bazı görşleri şu şekildedir: Tarihin Tanımı Hakkında Bilim Adamlarının Görşleri E.H.Carr Marc Bloch Fernand Braudel Tarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etkileşim ameliyesi, geçmişle gnmz arasında bitmeyen bir diyalog. Zaman içinde insanların ilmi. Bir mşahade ilmi. Btn tarihlerin toplamı, geçmiş ve gelecekteki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi. Annales Okulu Fransa da iki byk savaş arası dönemde, 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih anlayışıdır. İsmini Fransız dergisi Annales d histoire économique et sociale den almıştır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febvre, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. Annales ekolnn önemli fikirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarihçilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, siyasete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir tarih anlayışı hâkim olur. Üçnc olarak, diğer disiplinlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçekleştirmeye çaba gösterir. Annales Okulu'nun Trkiye'deki başlıca temsilcileri arasında: Ömer Ltfi Barkan, Halil İnalcık, Mustafa Akdağ, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Bahaeedin Ögel, Osman Turan, Mehmet Altay Köymen, İbrahim Kafesoğlu bulunur. Akademik Bakış İbni Haldun Turner John Tosh Zeki Velidi Togan Léon- Ernest Halkin Ernest Bernheim Leon Halkin Mbahat Ktkoğlu Voltaire Karl Marx İslam tarihçisi ve sosyoloğudur. Geçmişler geleceğe, suyun suya benzemesinden daha çok benzer. söz ile geçmiş ve gelecek arasındaki ilişkinin önemini ortaya koymuştur. Geçmişten bize uzanan, gnmzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla incelenen kalıntılar. Tarihin Peşinde adlı eserinde tarihçinin görevini İnceleyeceği çağın insanının kimliğine brnp dnyayı onun gözlerinden görerek ve mmkn olduğu kadar onun standartlarıyla değerlendirerek o insanın neyi, niçin yaptığını bulmaktır. şeklinde tanımlamıştır. Çağdaş hayatın, geçmiş hayatın bir tekaml olarak anlatılması. Tarihin bilinmesi, geleceği dşnmek açısından zorunluluktur. Tarih, insanın evrimlerinin ve bunların yaptıklarının anlatılmasıdır. Tarih Tenkidinin Unsurları adlı eserinde Geçmişi biz ancak başkasının aracılığı sayesinde tanımaktayız." sözlerini söylemiştir. Tarih, insanlarda ahlakın ve manevi değerlerin gelişmesini sağlar. Bir nesilden öbr nesle intikal eden hikayeler. Tarihi, "Byk adamların değil, toplumsal sınıfların arasındaki savaşın anlatımı" şeklinde tanımlamıştır. Tarih Biliminin Özellikleri İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir. İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprdr. Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönyle pozitif bilimlerden ayrılır. Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir. Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan gveni artırır. Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgiler de değişir. Örnek: İlk Trk parasının Trgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktrkler Dönemi ne ait paralar ortaya çıkmıştır. Tarihî olaylar arasında sebep sonuç ilişkisi vardır. Yer zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar. Tarihî olaylara tarafsız (objektif, nesnel) bir gözle yaklaşılmalıdır. Subjektif (taraflı, öznel) olunmamalıdır. Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kltrel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu içindedir; deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı zerindeki etkileri de tarihin konusu kapsamındadır. Dinamik ve evrenseldir.
6 Olay: Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişmelere verilen isimdir. Olgu: Aynı trden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir. Olgular, olaya göre daha soyut ve geneldir. Olgular belli bir yer ve zaman içinde gerçekleşmez. Olgular, genellik ve sreklilik gösterir. Olgular, olayların neticesinde ortaya çıkar. Örnek Malazgirt Savaşı ve Miryakefalon Savaşı olay iken Anadolu nun Trkleşmesi olgu dur. Olay - Yer ve zaman vardır. - Somut ve özeldir. - Anlık değişim vardır. 1. Tarih Biliminin Yöntemi Olgu - Yer ve zaman yoktur. - Soyut ve geneldir. - Sreklilik vardır. Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yöntemlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilimlerden farklı olarak kanun yoktur, tekrarlanamaz, deney ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler vardır. Bu işlem basamakları şunlardır: 1. Tarama Tarih Yazımının Basamakları 2. Tasnif Birinci Elden Kaynaklar Yazılı Kaynaklar Kalıntılar Çizili, Sesli ve Görntl Kaynaklar 3. Tahlil 4. Tenkit Hikâye Efsane Mitos Destan Menkıbe Ders kitapları 5. Terkip İkinci Elden Kaynaklar Akademik araştırmalar Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptanmasından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır. Trkiye'de, ktphanelerde yaygın olarak "Dewey Onlu Sınıflama Sistemi"yle kitap tasnifi yapılmıştır. Jonn Dewey, "Tarih" alanında kod olarak 900-999 sayı aralığını kullanırken "Yakın Doğu ve Trk Tarihi" için kod numarası olarak 956'yı kullanmıştır. a) Tarama: Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşamasıdır. Olayın geçtiği döneme ait ve olayla ilgili her trl bulgu, Birinci Elden Kaynak tır (Ana Kaynak). Ferman, emirname, anlaşma metni, olay anısına dikilen taş yapıt vb. belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak tır. Hikâye, efsane, mitos, destan, menkıbe gibi sözl eserlerde ikinci el kaynak değeri taşır. Kaynaklar, trne göre de kendi içinde sınıflandırılır. Yazılı Kaynaklar: Para, mhr, ferman, berat, hkm, muahedename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname (kronikler), minyatrler, gravrler, biyografi, otobiyografi, gazete, kitap, kitabe, tablet, şecereler, anallar, noter belgeleri, nfus czdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları. Vekayinamelerin en eski örneği Kayseri piskoposu Eusebios'ca 323'de yazılmıştır. Transkript: Bir metni yazıldığı alfabeden başka bir alfabeye çevirme işidir. Eksik harflerin yerine özel işaretler kullanılır. Transliterasyon da denilen yazım çevrimi "tercme" değildir. Zira dil değil, alfabe çevrilir. Tarihin ilk sreli yayınları Roma'da bilgilendirme amaçlı yazılan Acta Diurna veya Acta Publica adlı duvar gazeteleridir. Salnameler (Yıllıklar), devlet kurumları ve görevlileri hakkında bilgiler verir. Sözl Kaynaklar: Menkıbe (aziz, evliya, şeyh gibi din byklerine ait kerametleri anlatır eser), destan, mani, efsane, (mytoslar-çok tanrılı din dönemi efsaneleri), fıkra, hikâye (kaynağını gerçek hayattan alan tarihi söylence), tarihi şiir, atasöz. Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her trl arkeolojik buluntular; lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaşları arma, mhr, dolmen, menhir Çizili, Sesli, Görntl Kaynaklar: Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD görntleri. - Tarih araştırmalarında bulunan önemli ktphane malzemeleri şunlardır: Şecereler, takvimler ve yıllıklar, vekayinameler, biyografiler (Tercme-i hâl), otobiyografiler, hatıralar, seyahatnamaler, sreli yayınlar. - Tarih araştırmalarında bulunan önemli mzelik malzemeler şunlardır: Abide, heykel, zafer takıları, lahid, mezar taşları, hudud taşları, madalyalar, para, arma, mhr. Akademik Bakış
7 ÖABT Çıkmış Soru Tenkit Tarihi bir olayın geçtiği döneme ait olay hakkındaki her trl belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. İç Tenkit Dış Tenkit Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisinin I. Elden Kaynak değeri taşıdığı söylenemez? A) Kitabe B) Ders kitapları C) İstiklal Madalyası D) Anlaşma metni E) Glhane-i Hattı-ı Hmayunu Çözm Ders kitapları, bir olayın geçtiği döneme ait belge ve bulgu değeri taşımaz. Bu sebeple I. Elden Kaynak değildir. Cevap B b) Tasnif (Sınıflandırma): Belge ve kaynak eserler zaman ya da konu alanlarına uygun olarak kendi içerisinde sınıflandırılır. Bu safhada eserin yazım planı yapılır. c) Tahlil (Çözmleme): Toplanan verilerin kaynak değeri açısından yeterliliği incelenir. Verilerin tarafsızlığı, gvenilirliği ele alınarak yazıma hazır hâle getirilir. Kaynak yetersizliği tespit edilir ise eksiklikler giderilir. d) Tenkit (Eleştiri): Yapılan kaynak incelemesinden sonra kitaplarda, konu hakkında farklı görş ve önerilerinin bulunduğu görlebilir. Bu farklılıklar tarih yazımında doğru bilgiye ulaşılmasını zorlaştırır. Doğru bilgiye ulaşmak için toplanan kaynaklar eleştirel szgeçten geçirilir. Yazarın kişisel görşlerinin, yazdığı kitap zerine etkileri incelenir. Bilgiler, başka kaynaklardaki veriler ile karşılaştırılır. Eserin adı, yazarı, basıldığı yer ve basım yılı belirlenir. Eserin "mstensihi" (el yazması çoğaltma) ve "istinsah tarihi" tespit edilir. Eserin orjinalliğinin tespiti yapılır. Ne tr kaynaklara dayanarak araştırma yapıldığı belirlenir. Belgelerin gerçekliği, yazıldığı tarih, ait olduğu bro, tamamlanıp tamamlanmadığı, tahrip edilip edilmediği incelenir. Dış tenkit safhasında bir eserin adı ve yazarı, eserin yazılış tarihi ve eserin yazıldığı yer belirlenir. Eserin yazıldığı tarih, genelde yazma eserlerin sonunda "ferağ kaydı"nda (kolofon) bulunur. El yazması eserler, mstensihler tarafından çoğaltılır. Eserin, en gvenilir olanı yazar tarafından kaleme alınanıdır. Orjinalin bulunamaması halinde ona en yakın olanına ulaşmak gerekir. Ana nshaya en yakın çoğaltma metni bulmak için "tenkitli metin" uygulaması gerçekleştirilir, karşılaştırmalar yapılır. Tenkitli metin "İç tenkit" safhasında uygulanır. ÖABT Çıkmış Soru Michael Stanford Tarih İncelenmesi İçin Bir Kılavuz adlı eserinde, tarih anlatısının delillere dayanması gerektiğini ancak bu delillerin; yalan, çarpıtılmış veya yanlış anlaşılmış olabileceğini belirterek Smer kralları ve Mısır firavunlarının kil tabletlerde veya oyma taşlarda kendileri hakkında söyledikleri her şeye gvenebilir miyiz? sorusunu sormuştur. Michael Stanford, burada tarih yönteminin hangi özelliğine dikkat çekmiştir? A) Tasnif B) Tenkit C) Üslup D) Mekân E) Zaman Çözm Michael Stanford, tarihi kaynaklarda ifade edilen her şeye gvenilemeyeceği ni söyleyerek tarihi kaynakların tenkit srecinden geçirilmesi gerekliliğini ortaya koymuştur. Cevap B