Uzaktan Eğitimde Sanal Eğitim Olanakları: Yerbilimleri E-Müze Örneği The Virtual Education Opportunities Within The Distant Learning: An Example for Earth Science e- Museum Eray Kıyak,Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Müh. Fak. Jeofizik Müh. Böl.,Çanakkale Türkiye, eraykiyak@gmail.com Cumali Yaşar, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Eğitim Fak. Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Böl.,Çanakkale-Türkiye, Cumali.yasar@gmail.com İbrahim Altınoluk, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Eğitim Fak. Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Böl. Emin Uğur Ulugergerli, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Müh. Fak. Jeofizik Müh. Böl.,Çanakkale Türkiye,emin@comu.edu.tr Ayten Çalık*, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Müh. Fak. Jeoloji Müh. Böl.,Çanakkale Türkiye, aytencalik@comu.edu.tr (*) Yazışmacı Yazar Adresi: Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Müh. Fak, Jeoloji Müh. Böl., Terzioğlu Kampüsü, 17020, Çanakkale-Türkiye, tel: +90 286 218 00 18 / 2162, e-mail: aytencalik@comu.edu.tr ÖZET Uygulamalı bilimler çerçevesinde yapılan uzaktan eğitim çalışmalarında vazgeçilmez kısım görsel bilgi desteğidir. Görsel bilgi gerek fiziksel olarak var olan laboratuarlardan gerekse özel hazırlanmış ve fiziksel mekânı olmayan sadece örneklerin sunulduğu web sayfaları aracılığı sağlanır. Değişken ve güncellenebilir (dynamic) yapıdaki web sayfaları ile sunulan laboratuar veya koleksiyonlar hem örgün eğitime hem de uzaktan eğitime katkı sağlayabilmektedir. Bu çalışmada, günümüzde hızla yaygınlaşan e-müze çalışmalarına yönelik olarak uygulanması kolay bir örnek tasarım olarak hazırlanmıştır. Sergilenen örnekler, hakkındaki bilgilerinin saklanması için veri ambarı modeli, sunumu için ise içerik arama ve veri alanları arasında denetim sınıflaması kullanılabilen anlamsal bağ modeli önerilmiştir. Ziyaretçi hareketlerinin izlenmesi için ücretsiz olarak sağlanan web uygulamasından yararlanılmıştır. Sunulan örnek çalışma, e-müze olarak adlandırılmasına rağmen herhangi bir bilim dalı için görsel eğitim desteği sağlayan laboratuar için kolayca uyarlanabilir Anahtar Kelimeler: E-Müze Çalışması; Yerbilimleri Müzesi; Sanal Müze ABSTRACT An obvious part of the distant learning studies performed in the frame of the applied science is to provide visual information. Visual information can be supplied via web sites broadcasting from both laboratories which is exist and visual tours of non-exist imaginary collections. Laboratories and collections presented by dynamic web pages can be used as teaching tool for both formal education and distant learning. In this study, a straightforward example for the fast growing e- museum projects has been proposed the data warehouse model has been recommended to save the information in the presented examples. For the presentation itself the linking model which is able to use an auditing classification between content finding and data fields has been recommended. The free-of-charge web application has been used to track the visitor activities
Although this sample study presented here is called a e-museum, it should be bear in mind that it can easily be adopted to any laboratories which provides visual educational support to any science Keywords: E-Museum ; Earth Sciences Museum; Virtual Museum 1. GİRİŞ Bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin kullanımının kolaylaşması ve söz konusu teknolojinin gündelik yaşamın birçok alanına girmesi, eğitim ve araştırma alanlarını da olumlu yönde etkilemiş ve tüm bunların sonucu olarak kültür kurumları bu teknolojileri kullanmaya yönelmiştir. Müzelerde ilk olarak döküm kaydı gibi daha çok büro ortamında kullanılmaya başlanan bilişim teknolojileri, zamanla eser takibi, sergileme, ışıklandırma, iklim kontrolü ve güvenlik alanlarında da kullanılmaya başlanmıştır. Teknolojik gelişimin hızıyla birlikte müzelerin iletişim sağlamaya yönelik olarak interneti kullanmaları 1990 lı yılların başından itibaren etkin olmuş ve böylece sanal müze kavramı ortaya çıkmıştır (Schweibenz, 2004, Dong ve diğerleri 2006). Sanal Müze, değişik medya olanaklarından yararlanılarak hazırlanmış sayısal nesneleri ve bunlara ait bilgileri barındıran, ziyaretçi ile iletişimin kesintisiz olduğu ve çeşitli erişim şekillerini karşılamak için alışıldık iletişim yöntemlerinin ötesinde olan, dünya çapında erişimini olanaklı kılmak amacıyla da fiziksel anlamda bir mekâna ihtiyaç duymayan müze şeklinde tanımlanmaktadır (Schweibenz,2004, Bastanlar ve diğerleri 2006). Sanal müzeler içeriklerine göre ; broşür sanal müzeler, içeriksel sanal müzeler, eğitsel sanal müzeler, sanal müzeler, olmak üzere dört başlıkta gruplandırılır (Schweibenz,2004). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Mühendislik Fakültesi bünyesinde kurulan Yer Bilimleri Müzesi (ybm.comu.edu.tr), başta öğrencilerimiz olmak üzere tüm doğaseverlere yönelik olarak mineral, kayaç, gem kalitesinde süs taşları ve fosillerin sergilendiği bir doğa ve yerbilimleri tarihi müzesi olarak düşünülmüştür. Dünya çapında meşhur müzelerin internet sitelerinde olduğu gibi, müzenin tarihçesi, müzedeki eserler ve katkı verenler hakkında bilgiyi sunmakta, ayrıca müze salonlarında sanal geziler ve müze veri tabanında sorgular yapma olanağı sağlamaktadır. Bu çalışmada gerek uzaktan, gerekse örgün eğitim-öğretime katkı olması amacıyla yerbilimlerinde görsel laboratuvar kavramı e- müze adı altında ele alınmıştır. Dokunarak deneme (Hands on experiment) ve öğrenmeye koşut olarak görerek inceleme (Visual inspection) ve öğrenme önemli bir eğitim aracıdır. Önceki yayımlanmış çalışmalardan elde edilen öneriler ışığında, veri tabanı ve ara yüzeyi içeren bir yapı seçilmiş ve uygulanmıştır. Genel hatları ile bakıldığında, e-müze, programlama açısından ele alındığında, tüm katmanlar geliştirilebilir (dynamic) yapı ile oluşturulmuştur. Gerek veri tabanına gerekse kullanıcı arayüzeyine ekleme ve çıkarmalar yapılabilmekte, sürekli yenilenebilir bir yapıda hizmet vermektedir. Arama motorları ile bütünleşik çalışması nedeniyle, sergilenen örneklerin araştırmacılara ulaşması daha da kolaylaşmıştır. Günümüzde sosyal paylaşım ağlarının topluma etkisi yadsınamaz bir gerçektir. Bu anlamda müze de sergilenen örneklerin bu ağlar üzerinde paylaşımına da olanak sağlanmıştır. Bu çalışmada önerilen model müzelerin yanı sıra uzaktan eğitimde görsel bilgiye de gerek duyan bilim dalları için kolaylıkla uyarlanabilecek yapıdadır. Bu tür araçların yaygınlaşması ile eğitimde bilgi aktarımına destek sağlanacağı düşünülmektedir. İstatiksel bilgiler izlenerek sunulan örneklerden beklentiler ortaya konmakta ve veri tabanı güncellemesi ve yenilenmesi sağlanabilmektedir. E-müze projesi her geçen gün gelişerek kullanıcılarına en kolay ve en gelişmiş şekilde ziyaret etme olanağı sağlamaktadır. Herhangi bir tanıtımı yapılmamasına rağmen, hizmete sunulan bilgilerin Türkiye genelinde haftalık ortalama 100 den fazla kullanıcıya ulaştığı izlenebilmektedir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Kullanılan Teknolojiler Yer Bilimleri Müzesi Web Servis Tabanlı bir yapıda geliştirilmiştir.(şekil 1)
Şekil1: E-Müze kullanılan teknolojiler E-müze veri sistemi; veriler arası iletişim sisteminin bütünleşik bir halidir. Web servisi tüm dış platformlara veri aktaran çalışma yapısındadır. Müzeye eklenen yeni materyaller otomatik olarak servisler kanalıyla farklı web ortamlarına aktarılır. Yerbilimleri müzesi veri sistemi veri ambarlama ve veri çıkarsama tekniğine uygundur.data Miner tekniği ile de verilerin her türlü ilişkisel modellemesi yapılabilmektedir(şekil 3). Örneğin ziyaretçi profiline bakarak en çok takip edilen materyal veya örneklem belirlenebilmektedir. Örneklem uzayına sorgulayarak konum bilgilerinden veya destekçi bilgilerinden Ne nerede, Örnek türü kimde bulunur yargısı sorgulanabilmektedir.. Kaz dağları yöresinden getirilen örnekler sorgulanarak Kaz dağlarında örneklem uzayı hakkında çıkarsama yapılabilir. Ayrıca RSS (Rich Site Summary) yöntemiyle verilerin anlamsal dönüşümleri sağlanarak kullanıcının müzeye gelmeden bilgilendirme işlemi kendi sayfasına sunulur. Şekil 3: Data Minner Tekniği İşleyişi Şekil 2: E-Müze veriyi okuyabileceği anlamsal alt yapısı alt yapısı işleyiş şekli Yerbilimleri Müzesinin bilgisayarların veriyi okuyabileceği anlamsal alt yapısı bulunmaktadır (Şekil 2). Bu olaya makinenin okuyabilmesi (Semantik Web 3.0) ve anlayabilmesi anlamına gelmektedir. Örnek ile açıklamak gerekirse Koleksiyonumuzda kuvars bulunmaktadır ifadesi bunun bir saat mi yoksa mineral mi olduğunu anlamlandıracaktır. Yerbilimleri Müzesi değişik platformlardan veri okuma yeteneğine sahiptir. Bu paylaşım özelliği olan diğer benzer çalışmalara atıf yapılabilmektedir. YBM sitesinde var olan kuvars minerali doğrudan http://www.mindat.org/min- 3337.html bulunan veri ile referans olarak alabilmektedir. 3. TEMEL E-MUZE YAPISI E-müzeler için çeşitli yapılar önerilmiştir (örnek, Dong ve diğerleri 2006). Önerilen yapılar genelde erişim ve depolama ikilisini denetler yapıda tasarlanmaktadır. AMICO (Art Museum Image Consortium) tarafından belirlenmiş veri modeli en yaygın kullanılan modeldir. ÇOMU Yer Bilimleri Müzesi, Veri Ambarı modeli ile tasarlanmıştır. Anlamsal bağ modeli ile modellendiğinden içerik arama ve veri alanları arasında denetim sınıflaması kullanılan bir yapıdadır. Yazılım Teknolojisi olarak PHP 5,3, Java Script, Jquery, Perl kullanılmıştır. Ayrıca sistem üzerinde Google API kullanılarak konum ve ziyaretçi bilgileri tutulmaktadır. Veritabanı olarak, MySQL kullanılmıştır. üzerinde MySQL veri modellemesi olarak 12 tablo kullanılmıştır (Şekil 4).
Haber, duyuru ekleme, değiştirme ve silme, Müzeye materyal ekleme, değiştirme ve silme, Müzeye Katkı Verenler ekleme, değiştirme ve silme, Veri giriş modülü için oturum (session) tabanlı güvenlik sistemi gerçekleştirilmiş olup bu modüle erişim kullanıcı adı ve şifreye bağlı olarak verilmektedir. Bu şekilde herhangi bir yetkili siteye ilk girdiği anda, onunla ilgili oturum başlatılmış olur. Oturum sayesinde her yetkilinin bir oturum Id si vardır. Bu Id yetkilinin yaptığı işlemleri ve etkilenen dosya ve benzeri bilgileri diğer yetkililerin yaptığı değişikliklerle karışmasını engelleyen bir numaradır. Erişim ve Sorgulama Modülü: Şekil 4: Veri modelleme tabloları Veri tabloları hiyerarşik olarak birbirleriyle bağlanmıştır. Yer Bilimleri Müzesi yazılımında kataloglama sistemi esas alınmıştır. Çok dilli desteği için etiket modeli geliştirilmiştir. Bu sayede etiketlerin dilinin değişmesi örneklerin tümü üzerinde etkili olmuştur. Yazılım üzerinde web servisleri yazılımları çalışması yapılabilmekte ve verilerin başka ortamlara (Mobil veya kiosk ekranlarına) taşınması sağlanmaktadır. Ayrıca beni takip et seçeneği sayesinde de seçilen örneğin sosyal ağlarda paylaşımı sağlanmaktadır.örnek kayıtlarında örnek fotoğrafları, temin edilen yer ve kişi bilgiler kayıt altına alınmaktadır.müze bilgi sistemi mimarisi Şekil 5 de verilmiştir. Bu modülde var olan işlevler Müzedeki materyallerin listelenmesi, Müzedeki materyallerin sorgulanması, Müzedeki katkı verenlerin sorgulanması, Müze salonları için sanal gezi, E-Müze ziyaretçi defterine yazı yazma, E-Müze duyuru ve haberlerini okumak, Bu modüllerin desteği ile müze için girilen verilere müzenin internet sitesi aracılığıyla erişim ve sorgulama olanağı sağlanmıştır. Bu amaçla hazırlanan Web sitesi yukarıda sayılan işlevleri yerine getirerek ziyaretçilerine ayrıntılı bilgi sunmaktadır. 4. MATERYAL LİSTELEME Yer Bilimleri Müzesi sayfasında üst menüde ve yan menüde bulunan Koleksiyonlar isimli başlık altında müzede var olan materyaller kendi içinde kategorileştirilmiştir (Şekil 6). Bu kategoriler, müzede var olan materyalleri sayfada var olan ileri ve geri butonları yardımıyla alfabetik sırayla bakabilme olanağı sağlamaktadır ( Şekil 6). Şekil 5: Müze mimari yapısı Veri Girişi Modülü : Bu modülde var olan işlevler:
birbirlerinden bağımsız olması nedeniyle materyal türüne göre de farklı bilgilerin sunumu sağlanabilmektedir. Bu özellik, E-müze yazılımına farklı bilim dalları için kullanım esnekliği vermektedir. Bu şekilde ziyaretçinin ilgili bilim dalına göre gerek gördüğü ayrıntılara ulaşabilmesi sağlanmıştır. 5. SANAL MÜZE GEZİSİ Şekil 6: Site üzerindeki koleksiyonlar başlığın yeri ( kırmızı kutucuklar ) ve materyal arama fonksiyonu ve sonuç sayfası ( mavi kutucuklar ). 4.1. Materyal Sorgulama Ana sayfada yer alan materyal arama çubuğu eserlerin üst verilerine göre sorgulanmasına imkân verir (Şekil 6). Sorgu sonucunda bulunan materyal isimleri ve tanımları kullanıcıya sunulur (Şekil 6). Listedeki bir eser için detaylı bilgi bağlantısı ile eserin tüm üst-verileriyle beraber materyal için girilmiş resim dosyalarının küçültülmüş halleri (thumbnail) ve bağlantıları görüntülenir (Şekil 7). Sanal geziler, genel olarak ziyaret edilen ortamda istenilen bir yöne bakabilme ve ilerleme veya sabit bir noktadan çevreyi izleme (panoramik) olarak sınıflanabilir. İlk seçenekte ziyaretçi bilgisayarın bazı özel yazılımları (Ör: Ipix, QuickTime) içermesi gerekirken ikinci seçenekte her bakış açısı, bir fotoğraf karesindeki gibi doğru orantılara sahiptir. Bu gerçekliğinden ötürü perspektif görüntüleme tercih edilmiştir. E- müzede her bir örnek bağımsız ve ayrıntılı sunulduğundan panoramik yaklaşım kullanımı yeterli görülmüştür. Şekil 8: YBM Panorama Görüntüsü Kullanıcı seçilen resim üzerinde, fare veya tuşlar yardımı ile sağa, sola, hareket edebilmektedir. Sanal geziler, özellikle büyük mekânlarda yerleşen geleneksel müzeler için önemlidir. Küçük ölçekteki alana yerleşen müzeler için ise panoramik görüntü yeterli olacaktır. Herhangi bir fiziksel mekânı kullanmayan müzeler için bu seçenek, bilim dalını tanıtıma, çevreyi tanıtıma veya çalışanları tanıtma gibi başka amaçlarla kullanılabilir. 6.KULLANICI İSTATİSTİĞİ Şekil 7: Materyal ile ilgili ayrıntılı bilgi sayfası Sanal medyanın veya yayınların başarısı ziyaretçi sayısı ile ölçülmektedir. Bu amaçla arama motorları ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada Google arama motoru tarafından sunulan istatistik bilgiler kullanılmıştır. Bu istatistik bilgileriyle ziyaretçilerin hangi ülkeden giriş yaptığı, hangi bağlantı üzerinden geldiği, hangi anahtar kelime veya kelimeleri araştırdığı, günde kaç ziyaretçi geldiği gibi bilgiler kayıt altına alınmaktadır. Materyal hakkında sunulan bilgiler gerektiğinde arttırılıp azaltılabilmektedir.veri tabanlarının
6.1. Google Analytics E-Müze, ziyaretçilerini Google Analytics alt yapısı ile takip etmektedir. Site istatistik bilgileri dikkate alınırken öncelikle aşağıda verilmiş görsel grafikleri dikkate almaktadır. Hareket Grafikleri Hareket Grafikleri, Google Analytics raporlarının çoğunu, çok boyutlu, ayrıntılı bir analiz ile zenginleştirir. X ekseni, Y ekseni, balon boyutu ve balon rengi metriklerini seçip bu metriklerin zamanla nasıl etkileşime geçtiğini görüntüleyebilirsiniz. Karşılaştırmak istediğiniz metrikleri seçerseniz, geleneksel raporlarda görmenin zor olacağı veri ilişkilerini ortaya çıkarabilirsiniz. Coğrafi Hedefleme İstatistik coğrafi erişim haritası. Satır içi grafikleri Küçük resim boyutundaki grafikler daha az tıklamanızı sağlar ve raporunuzdaki verileri özetler. Puan kartları Özet metrikleri, geçmiş veya site ortalaması verileri bağlamında görüntüleyebilirsiniz. YBM Müzesi için 23-29 Nisan 2012 tarihli istatistik bilgileri aşağıda verilmiştir. Site kullanımı ( şekil 9a ) Ziyaretçilere Genel Bakış (şekil 9b ) Harita Yerleşimi ( şekil 9c ) Trafik Kaynaklarına Genel Bakış ( şekil 9d ) 9a 9d Şekil 9: YBM Müzesi için 23-29 Nisan 2012 tarihli istatistik bilgileri. Hangi materyalin veya ayrıntılarının ne kadar çok sorgulandığının bilinmesi örnek bilgilerinin güncellenmesinde önemlidir. Eğitim açısından ele alındığında ziyaretçinin öğrenmek istediği öncelikli bilgi tanımlanmış olacak ve kullanıcı istatistiği izlenerek ileriye yönelik planlama yapılması kolaylaşacaktır. 7. SONUÇLAR Yer Bilimleri Müzesi e-müze olarak; müzede var olan materyalleri ziyaretçilere sunan, müze içi gezintiyi sağlayan web projesidir. Bu çalışma ile e-müze yazılımları için, örnekler hakkındaki bilgilerin saklanması için veri ambarı modeli, sunumu için ise içerik arama ve veri alanları arasında denetim sınıflaması kullanılabilen anlamsal bağ modeli kurarak çalışmaktadır. Materyaller diğer e-müze sitelerinde olduğu gibi yönetici tarafından girilmekte, site ziyaretçileri tarafından sorgulanıp izlenmektedir. Sanal ziyaret bir çok müzede kullanılan panorama görüntü şeklinde yapılmaktadır. İstatiksel bilgiler izlenerek sunulan örneklerden beklentiler ortaya konmakta ve veri tabanı güncellemesi ve yenilenmesi sağlanabilmektedir. E-müze projesi her geçen gün gelişerek kullanıcılarına en kolay ve en gelişmiş şekilde ziyaret etme olanağı sağlamaktadır. TEŞEKKÜR 9b 9c Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörlüğü ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanlığına teşekkür ederiz.
KAYNAKÇA Bastanlar Y., Altıngövde I. S., Aksay A., Alav O., Çavus O.,Yardımcı Y., Ulusoy Y.,Güdükbay U., Çetin E., Bozdagi Akar G., Aksoy S., 2006. E-Museum: Web-based Tour and Information System for Museums, IEEE SIU (14th National Signal Processing and Applications Conference), Antalya, Turkey Dong, Shaochun, Xu, Shijin; Wu, Gangshan 2006. Earth Science Digital Museum(ESDM):Toward a new paradigm for museums Computers and Geosciences, V 32, (6), p.793-802. Dyson, C. M. & Moran, K. 2000. Informing the Design of Web Interfaces to Museum Collections. Museum Management and Curatorship, Vol. 18, No. 4. Franca Garzotto, Maristella Matera, and Paolo Paolini, 1998. To use or not to use? Evaluating museum web sites. Museums and the Web (online: http://www.museumsandtheweb.com/ Schweibenz, W., 2004. The Development of Virtual Museums. ICOM News No:3.