Oku, keşfet, anla! Çocuk Ansiklopedisi Dinozorlar
Ç NDEKİLER DıNOZOR NEDıR? 7 KORKUNÇ KERTENKELELER... 8 CÜCELER İLE DEVLER... 10 İNANILMAZ REKORLAR... 12 GARİP GARİP KAFALAR!...14 İNANILMAZ GÖRÜNÜMLER...16 BÜYÜK AİLELER 33 UZUN BOYUNLULAR... 34 KALIN KAFALILAR İLE ÖRDEK GAGALILAR... 36 ZIRHLILAR... 38 YAKALI BOYNUZLULAR......................................40 TİRAN SÜRÜNGENLER İLE ARKADAŞLARI...42 DEVEKUŞU DİNOZORLAR...44 DİNOZORLARIN DÜNYASI 19 DİNOZORLARIN ORTAYA ÇIKIŞI... 20 DEVLERİN ZAMANI................................................ 22 CANAVARLAR İLE ÇİÇEKLER... 24 GÖKLERİN EFENDİLERİ... 26 DENİZLERE VE IRMAKLARA KORKU SALANLAR. 28 KARADA YAŞAYAN KOMŞULAR... 30 4
DİNOZORLARIN YAŞAMI 47 YUVALAR İLE YUMURTALAR... 48 DİNOZORLARIN ÇOCUKLUĞU... 50 HAYDİ GİDELİM!...52 YEMEK VAKTİ!... 54 KORKUNÇ AVCILAR... 56 ÖZEL YEMEKLER!... 58 OTÇULLAR ETÇİLLERE KARŞI!... 60 DİNOZORLARIN SONU 81 GİZEMLİ BİR ÖLÜM...82 FosİLLERİN BULUNUŞU... 84 DİNOZORLARIN DÖNÜŞÜ... 86 YERYÜZÜ NDE DİNOZORLAR... 88 VARLIKLARINI SÜRDÜRENLER İLE DİNOZOR SOYUNDAN GELENLER...90 DİNOZOR PORTRELERİ 63 TYRANNOSAURUS REX........................................ 64 SPINOSAURUS... 66 DIPLODOCUS... 68 IGUANODON... 70 PARASAUROLOPHUS... 72 TRICERATOPS... 74 ANKYLOSAURUS...76 STEGOSAURUS...78 DİZİN 92 5
6
DİNOZOR NEDİR? 7
KORKUNÇ KERTENKELELER Dinozorlar, tıpkı kertenkeleler gibi, karada yaşayan sürüngenlerdir. Zaten adları da korkunç kertenkele anlamına gelir. Gezegenimizde bundan çok uzun zaman önce ortaya çıkmışlar, on milyonlarca yıl boyunca hayvanların kralları olmuşlardır. Birçok dinozor zararsız birer devdir. Eğreltiotlarıyla ya da ağaç yapraklarıyla beslenirler: kısacası çoğu otçul hayvanlardır. Kimileriyse hançer kadar keskin dişlere sahip acımasız avcılardır: Örneğin ünlü Tyrannosaurus Rex. Dinozorların kalın derileri kabuklarla kaplıdır. Kimilerinde onları düşmanlarından koruyan levhalar ve dikenler olur. Tüylü olanları bile vardır! Timsahlarda ya da kertenkelelerde olduğu gibi yanlarında değil, bedenlerinin altında dört ayakları vardır: Böylesi, koşmak için daha elverişlidir! DİNOZORLAR NE RENK OLURLAR? Orasını pek bilmiyoruz! Öğrenebilmek için, günümüze dek iyi durumda kalabilmiş deri, kabuk ya da tüy parçaları bulmamız gerekiyor, ama bu çok zor. Bilim insanları yine de araştırmayı sürdürüyor! Kimilerinin düşmanlarını korkutan çok göz alıcı renklerinin olduğu kesin. Kimileriyse büyük olasılıkla eğreltiotu ya da ağaç rengindeydi. Bu renk onların daha iyi gizlenmesini sağlıyordu. 8 Kimi erkekler ise dişilere çekici görünmelerini sağlayan canlı güzel renklere sahip olmalıydı.
Dört ayaklılar Uzun boyunlu, zırhlı ya da yakalı dinozorlar dört ayak üstünde yürürler. Bu yüzden onlara dörtayaklar denir. Bunların bacakları ağırlıklarını kaldırabilmek için Apatosaurus Plateosaurus ağaç gövdesi kadar kalın olur. Triceratops Geniş, yuvarlak ayakları fillerin ayaklarını andırır. Velociraptor İki ayaklılar Birçok dinozor arka ayaklarının üstünde yürür. Bu yüzden onlara ikiayaklar denir. Gallimimus Kimi dört ayaklı dinozorlar, ağırlıklarına karşın, ayakta durabilir, hatta iki ayak üstünde yürüyebilirler. Megalosaurus Uzun bacakları ve kaslı uylukları sayesinde çok hızlı koşarlar. Dörtayaklardan daha hızlıdırlar! Ama ön ayakları çoğunlukla boylarına göre çok küçük olur. 9
CÜCELER İLE DEVLER Dinozorlar Yeryüzü nde yaşamış en iri hayvanlardır. Ama aralarında küçücük olanları da vardır. Kimileri apartman boyundayken, kimileri kuş kadardır! 1. En küçükleri, aynı zamanda en hafifleri Anchiornis tir: Bu ufaklığın cüssesi neredeyse bir güvercin kadardır! 8. Carnotaurus 9. Plateosaurus 10 2. Compsognathus 6. Gallimimus 8 9 1 2 6 7 3 4 5 3. Velociraptor 4. Oviraptor 5. Minmi 7. Stegosaurus 10
12. Sauroposeidon bilinen en büyük dinozordur: Bu devin boyu altı katlı bir apartman kadardır! 13. Seismosaurus en uzun dinozordur: Uzunluğu yan yana konmuş üç otobüsü geçer! 10. Brachiosaurus 12 13 15 16 17 11 17. Diplodocus 14 16. Apatosaurus 11. Sauroposeidon 14. Tyrannosaurus 15. En ağır dinozor unvanıysa Argentinosaurus undur: Bu devin ağırlığı on beş Afrika filininkine denktir! 11
İNANILMAZ REKORLAR Dinozorlar gezegenimizde var olagelmiş en tuhaf, en şaşırtıcı hayvanlardır. Aynı zamanda tüm rekorları altüst eden sürüngenlerdir! Diplodocus un kırbaç biçimindeki upuzun kuyruğu 15 metre uzunluğundadır: Bir basketbol sahasının eni kadar! En uzun boyun Mamenchisaurus tadır: 12 metreyi aşar, bu da üç arabanın uzunluğuna denktir! Sırtındaki ağır zırh Ankylosaurus un hızlı koşmasını olanaksız kılar! O en ağır dinozorlardan biridir. Yapısı devekuşunu andıran Struthiomimus saatte 50 km hızla koşabilir. Tehlike anındaysa, ayaklarının ucunda saatte 80 km ye çıkabilir! Therizinosaurus un ön ayaklarında koskocaman, kıvrık cırnakları vardır: İnsan kolu kadar uzundur bu cırnaklar! 12 Tüm dinozorlar arasında, bedenine oranla en büyük beyin Troodon dadır: Dolayısıyla, en akıllı dinozor odur!
Acayip rekorlar Tarbosaurus: Boyuna göre miniminnacık kollar! Torosaurus: Araba büyüklüğünde bir baş! Mononykus: Ön ayaklarının her birinde birer parmak! Brachytrachelopan: Uzun boyunlular ın en kısa boyunlusu! Stegosaurus:: Ceviz büyüklüğünde bir beyin! Edmontosaurus: 1000 den fazla dişi olan bir ağız! Bu iki resim arasındaki 5 farkı bul. Spinosaurus un sırtındaki yelken dinozorlar arasındaki en uzun yelkendir: 2 metre boyundadır! Bilmece zamanı Yanıtlar: Kuyruktaki çizgiler, sırttaki benekler, ibik, disler, sol arka ayaktaki cırnak. 13
GARİP GARİP KAFALAR! Dinozorların başları gerçekten tuhaf görünür. Kimisininki yassı, kimisininki kabarık ya da tümseklidir. Kimisininkinde de boynuzlar, bir gaga, bir ibik, hatta dikenli bir yaka bulunur! Şaşırtıcı yakalar Styracosaurus: Mızraklardan oluşan bir taç! Albertaceratops: Göz alıcı bir yaka! Einiosaurus: Burunda kanca biçiminde bir boynuz! Centrosaurus: Korkunç boynuzuna aman dikkat! Chasmosaurus: Dev bir kalkan! HERKESİN İBİĞİ KENDİNE! Dilophosaurus: Çift ibik. Corythosaurus: Yarım daire. Lambeosaurus: Balta biçiminde ibik. Parasaurolophus: Kıvrık, uzun bir boru. 14
Kalın kafalar Pachycephalosaurus: Dikenlerle bezeli tümsekli bir başlık. Stegoceras: Kemiksi toplardan bir taç! Boynuzlular Goyocephale: Yamru yumru olmuş bir bisiklet kaskı! Carnotaurus: Boğa boynuzları! Tsintaosaurus: Tek boynuzlu at gibi! Stygimoloch: Bir iblis kafası! Gagalar Psittacosaurus: Papağan gagası. Anatotitan: Ördek gagası. 15 Dromiceiomimus: Devekuşu gagası.
İNANILMAZ GÖRÜNÜMLER Türlü türlü dinozor vardır! Bu korkunç kertenkeleler in bazılarının görünümü gerçekten olağanüstü, hatta çok ürkütücüdür! En etkileyici olanlara bir göz at bakalım... Suchomimus: Tyrannosaurus bedeninin üstünde bir timsah kafası! Silvisaurus: Korkutucu mızrak uçlarıyla donanmış böğürler. Ouranosaurus: Sırtta diken biçimindeki uzun kemiklerin taşıdığı bir yelken. Irritator: Bir timsah kafası, sırtta yelken, bir de ibik! Kentrosaurus: Çift sıra, gerçekten göz korkutucu levhalarla mızrak uçları! Amargasaurus: Boyunla sırt boyunca uzanan, dikenli, tuhaf bir ibik. 16
Achelosaurus iri mi iri bedenine, dev gibi yakasına ve acımasız görüntüsüne karşın, barışsever bir otçuldur. Euoplocephalus gerek levhalardan, çivi biçimindeki kemiklerden oluşan zırhıyla, gerek topuz biçimindeki kuyruğuyla, gerek sivri boynuzlarıyla tam bir ayaklı kaledir! Kaktüs ne kadar iştah açıcıysa, dikey dikenleri, sırtını kaplayan çivi gibi kemikler ve kuyruğuyla Polacanthus da o kadar iştah açıcıdır. Giganotosaurus Tyrannosaurus tan bile büyüktür! Koca çenelerinde 20 santimetre uzunluğunda dişler vardır! Bu Huayangosaurus un gölgesi hangisi, bul bakalım. Çin de bulunan Huayangosaurus, akrabası Stegosaurus tan bile daha küçüktür. Bilmece zamanı 1. 2. 3. Yanıt: 2. Gölge 17
18