Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında UŞAK Editörler Rainer M. CZICHON Şerif SÖYLER Birol CAN İlhan ÇAVUŞ İstanbul 2017
Editörler Rainer M. CZICHON Şerif SÖYLER Birol CAN İlhan ÇAVUŞ Düzenleme Kurulu Birol CAN Serap YILMAZ Aybüke NACAR Seccad YAZICIOĞLU Macit AŞİR Redaksiyon Seda YILMAZ Makalelerin bilimsel sorumluluğu yazarlara aittir Tüm hakları saklıdır. İzinsiz kullanılamaz. ISBN 978-605-9680-69-1 Yayıncı Sertifika No: 14641 1. Baskı İstanbul, 2017 Baskı Matsis Matbaa Hizmetleri Sefaköy-İstanbul www.matbaasistemleri.com Sertifika No: 20706 Yapım ve Dağıtm Zero Prodüksiyon Kitap-Yayın-Dağıtım San Tic. Ltd. Şti. Abdullah Sokak, No: 17, Taksim Beyoğlu 34433 İstanbul Tel: +90 (212) 244 7521 Faks: +90 (212) 244 3209 E-posta: info@zerobooksonline.com www.zerobooksonline.com
İçindekiler Önsöz...5 Uşak İlinde Jeositler ve Jeomorfositler...7 Selahattin POLAT Ege Prehistoryasında Uşak...19 Harun TAŞKIRAN Sivaslı Yüzey Araştırmaları: Neolitik Çağ dan Tunç Çağı Sonuna Kadar Olan Döneme Ait Veriler...25 Özdemir KOÇAK Uşak İli Tunç Çağı Araştırmaları...33 Harun OY Hititlerin Batı Sınırı ve Uşak...39 Rainer Maria CZICHON Demir Çağı nda Uşak...45 Mehmet Ali YILMAZ Karun Hazinesi: Lanet mi, İhanet mi?...53 Sabiha PAZARCI Uşak taki Lydia Tümülüsleri...63 S. Melike ZEREN HASDAĞLI Blaundos Antik Kenti...73 Birol CAN Sebaste Antik Kenti...83 Emre TAŞTEMÜR Akmonia Antik Kenti...91 Münteha DİNÇ Temenothyrai in (Uşak) Güneyinde Bulunan Frig Ard Bölgesinde Geç Roma ve Erken Bizans Dönemi: Montanizm İzleri...105 Peter LAMPE
Clandıras Su Yolları...115 Sadık DOĞAN - Şerif SÖYLER Uşak İli Sınırları İçerisindeki Şehir Sikkeleri...121 İlhan ÇAVUŞ - Şerif SÖYLER Uşak ta Bir Çağın Keşfi: Sürmecik...129 Davut DAĞCI - Müberra TÜRKER - Güler KEKLİK Aybey Nekropolü Kazısı...135 Veysi GÜN - Yağmur B. BUNSUZ Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) Dönemi Frigya Kapatiana sında Temenuthyrai (Uşak)...143 M. Eda ARMAĞAN Uşak ta Sonsuzluğun Sembolleri: Mezar Taşları...149 Sedat BAYRAKAL Uşak ta Türk Dönemi Su Mimarisi...155 Türkan ACAR Uşak ta Türk Dönemi Dini ve Sivil Mimari...163 Elif GÜRSOY Müze, Müzecilik ve Uşak ta Yer Alan Müzeler...169 Seccad YAZICIOĞLU - Aliekber POLAT Uşak Haritası...178
Önsöz Kentlerin merkez ve taşra kültürlerinin şekillenmesinde, sahip oldukları coğrafi şartlar ve iklim koşulları doğrudan etkili dinamiklerdir. Toplumların maddi ve manevi yaşantısının unsurları olan geçim kaynakları, zanaatları, gelenekleri ve inançları, bu dinamiklerin etkisinde karakter kazanarak kent toplumun ruhunu oluşturur. Önemli ticaret rotaları üzerinde olması sebebiyle jeostratejik öneme sahip ve İç Anadolu nun Ege ye açılan kapısı konumunda olan Uşak ta yaşanan kültürel süreç takip edildiğinde, kentin, bu çeşitliliğin yarattığı çok renkli kültür unsurlarının birçoğuna sahip olduğu görülür. Doğal zenginlikleri, yüzbinlerce yıl öncesine uzanan insan izleri, ören yerleri, müzeleri, özgün halk kültürü ve etnografik değerleriyle, bu çeşitliliği yaşayan nadir kentler arasındadır Uşak. Sahip olduğu değerlere rağmen akademik açıdan ve tanıtım boyutunda yetersiz kalınmış olmasında, öncelikle Uşak a yönelik çalışmaların azlığı ve bunlar arasındaki koordinasyonun yeterince sağlanamamış olmasından kaynaklanmıştır. Ancak, Uşak Üniversitesi bünyesinde Coğrafya, Sanat Tarihi ve Arkeoloji Bölümlerinin kurulmasıyla, bu projeler artmış ve nitelikli yayınlar yapılmaya başlanmıştır. 2013 yılında açılan Uşak Kent Tarihi Müzesi nin yanı sıra, bu kitabın basıldığı günlerde yeni binasına taşınan ve resmi açılışı yapılan Uşak Müzesi, yenilenen yüzü ve zengin koleksiyonlarıyla, kentin sahip olduğu değerlerin sergilenmesi ve tanıtılması açısından önemli bir boşluğu dolduracaktır. Uşak odaklı araştırma ve çalışmaları bir araya getirmek amacıyla 2016 yılı Mayıs ayında Uşak Üniversitesi nin ev sahipliğinde gerçekleştirilen Uluslararası Uşak Arkeoloji Çalıştayı, konunun bilimsel bir platformda bir araya getirilmesinin yanı sıra, önümüzdeki süreçlerde hayata geçirilecek yeni projelerin interdisipliner bir koordinasyon içinde yürütülmesi konusunda da yeni fikirlerin gelişmesini sağlamıştır. Başta Uşak olmak üzere, Lidya kültür bölgesinin yayıldığı tüm coğrafyayı kapsayan çalışmaların ortak bir platformda değerlendirilmesi ve tanıtılması amacıyla 2017 yılında Uşak Üniversitesi bünyesinde kurulan Lidya Bölgesi Arkeolojisi Uygulama ve Araştırma Merkezi nin ve Uşak Müzesi nin ortak yayını olarak hazırlanan Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında UŞAK adlı bu kitap, temelde söz konusu çalıştayda sunulan bildirileri kapsamakla birlikte, çalıştayın hemen ardından gerçekleştirilen çalışmalar da dahil edilmiş; kentin jeomorfolojik özellikleri, doğal güzellikleri, paleolitik çağlardan Osmanlı dönemine uzanan arkeolojik ve sanat tarihi değerleri ve müzeleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Bilimsel çalışmalarımıza olanak sağlayan T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı na, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne, projenin gerçekleştirilebilmesi için desteklerini esirgemeyen Uşak Valiliği ne, Uşak Üniversitesi Rektörlüğü ne, Uşak Belediyesi ne, makaleleriyle katkıda bulunan yerli ve yabancı tüm araştırmacılara, gerek çalıştayın gerekse kitabın gerçekleştirilmesinde emeği geçen herkese ve özellikle kitabın basılmasını sağlayan Tüprag Metal Madencilik San. ve Tic. A.Ş. ne şükranlarımızı sunarız. Son olarak; kitabın yazarları arasında bulunan ve projenin hazırlanma sürecinde genç yaşta yaşama veda eden, Uşak Müzesi Sanat Tarihçisi Aliekber POLAT a Allah tan rahmet dileriz. Kasım 2017 Editörler
Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak 45 Demir Çağı nda Uşak Mehmet Ali YILMAZ* Abstract Various theories about the collapse of superpowers in the Aegean and in Anatolia at the end of the Bronze Age have been suggested. In Anatolia where one or more than one of these theories are effective, it has been generally accepted that the collapse of the Hittite Empire has to be dated at the end of the Bronze Age and the beginning of the Iron Age. In the Iron Age, which lasted about 900 years, the Urartian Kingdom in East Anatolia, the Lydian Kingdom in West Anatolia and the Phrygian Kingdom in Central Anatolia are known from written sources and the archaeological material. Apart from these kingdoms Iron Age peoples can be mentioned whose names appear in the Assyrian written sources. Last not least the influence of the Persians-Achaemenids, who were dominant in all parts of Anatolia towards the end of the period, can be cited. The vicinity of Uşak due to its location was a crossroad between Lydian and Phrygian Kingdoms. During the Iron Age influences and traces of western (Aegean and Greek) and eastern (Persian-Achamenid) as well as Anatolian culture can be noticed in this region. In this article, cultural traces of the Iron Age in the vicinity of Uşak are explained in the light of the latest research. Before that the place of the region in the chronological sequence is summarized. Geç Tunç Çağı sonunda, Yunanistan ve Ege de Miken Devletleri gibi Anadolu daki çağdaşı Hitit İmparatorluğu nun yıkılışıyla ilgili politik teorilerle birlikte deprem ve kıtlık gibi doğal etkiler ortaya atılmıştır (Bryce 2005: 340). MÖ 13. yüzyılın ikinci yarısına ait Hitit tarihi belgeleri, iç ve dış olaylardan dolayı krallığın politik gücünün sallantıda olduğunu bildirmektedir. Doğuda Assur, batıda Ahhiyawa kaynaklı rahatsızlıklar ile politik başarısızlıklardan doğan sorunlar, ordunun ve Hitit merkezi yönetiminin direncini kırmıştır (Yakar 2006: 34). Olayların yaşandığı dönemde farklı bölgelerde farklı senaryoların yaşanması çöküşün ortak paydaşından uzaklaştırmaktadır. Kesin olan tek şey II. Šuppiluliuma dan sonra Hitit yazılı kaynakları susmuş ve MÖ 12. yüzyılın başında Hitit İmparatorluğu sona ermiştir. Tarihsel çerçevede Hitit İmparatorluğu nun yıkılmasıyla Geç * Yrd. Doç. Dr., Uşak Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü / mehmetaliylmz@gmail.com
46 Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak Tunç Çağı nın sona erip (MÖ 1190) Demir Çağı nın başladığı kabul edilmektedir (Kealhofer - Grave 2011: 415). Büyük İskender in Anadolu ya girdiği MÖ 334 tarihi ise Demir Çağı nın sonuna işaret eden tarihtir. Uşak, Demir Çağı nda farklı kültürel etkilerin görüldüğü bir bölge içinde yer almaktadır. Uşak ın orta ve batı bölümü, Büyük Lidya Krallığı olarak adlandırılan bölgenin sınırları içindedir (Roosevelt 2009: 39, Figure 3.4). Orta Anadolu nun batısında Mira ve Seha Ülkeleri nin yıkılışı ile Sardeis te Lidya Krallığı nın yükselişi arasındaki dönem arkeolojik belgelerin yetersizliğinden dolayı karanlıktır. Herodotos, Lidya nın MÖ geç 2. ve 1. bin yıllarda iki hükümdarlık tarafından, yaklaşık 500 yıldan fazla bir süre yönetildiğini söylemektedir: Atyad Hükümdarlığı, Herakleidai Hükümdarlığı ve son olarak Mermnadai Hükümdarlığı (Herodotos 1.7). Sardeis in MÖ 12. yüzyılın başlarında Herakleidler tarafından ele geçirilişi ile ilişkilendirilebilen bir tahrip tabakasının varlığından sözedilse de sınırlı görülen bu tabakalanma yerleşimin tümünü kapsayan değerlendirmeleri zorlaştırmaktadır (Roosevelt 2010: 56). Herodotos un erken sülaleler sorunsalına, MÖ 8. yüzyıl sonu 7. yüzyıl başında Homeros un Maionialılar olarak adlandırdığı halklar eklenir (Greenewalt 2010: 22; Ilyada, X, 431). Erken Lidya Dönemi ne ait materyal kültürde Sub-Miken ve Protogeometrik seramikler yerel Lidya seramikleriyle (Black on red) birlikte görülmeye başlar. Yabancı etkilerin görülmeye başladığı erken Lidya Dönemi nden sonrası Orta Lidya Dönemi olarak adlandırılır (MÖ 7. yüzyıl ile 6. yüzyıl ortalarına kadar). Bu dönemde Gyges saltanatıyla başlayan, Ardys, Sadyattes ve Alyattes le devam edip Kroisos ile son bulan Mermnadlar hanedanı iyi bilinmektedir. Özellikle bu evrede Lidya Krallığı nın Anadolu daki diplomatik, askeri ve ekonomik ilişkilerinin yanısıra batıda Grek ve Yakındoğu da Assur ile ilişkiler artmıştır. Dönemin sonuna doğru Lidya nın doğudaki sınırı Kızılırmak olmuştu. Fakat Medlerle yapılan anlaşmayı bozan Kroisos Pers Kralı Kyros ile Pteria da karşı karşıya geldi ve Kyros un onu Sardeis e kadar sürüp Lidya Krallığı na son vermesiyle Orta Lydia Dönemi de sona erdi (MÖ 547-545). Ardından yaşanan dönem Geç Lidya veya Akhamenid Dönemi olarak nitelendirilmektedir (MÖ 6. yüzyıl ortalarından 4. yüzyıl sonlarına kadar) (Roosevelt 2009: 11-31). Uşak ilinin doğu bölümü ise Frigya bölgesi sınırları içine girmektedir. Friglerin kökeni ve Anadolu ya gelişleri konusundaki tartışmalar devam etmektedir. Friglerin başkenti Gordion daki kazılardan gelen arkeolojik malzemeler, buradaki halkın kökenini ortaya koymak amacıyla iyi analiz edilmiştir. Bunun yanı sıra Dorylaion/Şarhöyük ve Hattuşa/Boğazköy gibi Tunç Çağı tabakalarına sahip yerleşimlerde, Geç Tunç Çağı ndan Erken Demir Çağı na geçiş iyi araştırılmıştır (Grave ve diğ. 2009: 2162 vd.). Geçiş tabakalarındaki Balkanlara özgü el yapımı çanak çömlekler, yarı toprağa gömülü, dikdörtgen sığ temeller üzerine çamur sıvalı saz duvarlarla yapılan evler, değişimlerin materyal kültür üzerindeki yansımaları olmuştur. Bu değişimler düşmanca değil de barışçıl olarak bölgeye yapılan göçlerle ilişkilendirilmiştir (Berndt - Ersöz 2012: 21). Yeni gelenlerden 200 yıl sonra bir devletin oluşumu, oluşan devletin adının Frig olduğu ve başkentinin de Gordion olduğu yapılan kazılardan açıkça bilinmektedir. Gelişmelerin yavaş ilerlediği ilk yıllar, Erken Frig Dönemi (MÖ 950-800) olarak adlandırılmıştır. Erken Frig Dönemi olarak bilinen bu dönemin MÖ 700 lü yıllarda Kimmer istilalarıyla sona erdiği düşüncesi hâkimdi. Dönemin sonuna işaret eden Yıkım Tabakası (YHSS 6A) analitik yöntemlerle yeniden değerlendirilmiş ve söz konusu yıkımın MÖ 830-800 tarihleri arasında yaşandığı ortaya konulmuştur (Voigt 2009: 233-235). Yıkımdan Pers işgaline kadar olan dönem ise Orta Frig Dönemi olarak (MÖ 800-550) bilinmektedir. Friglerin en parlak zamanı da Orta Frig Dönemi dir. Bu dönemde Assur kaynaklarında ilk defa II. Sargon
Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak 47 döneminde geçen Muşkili Mita, Frigli Midas olarak yorumlanmaktadır. Kral Midas zamanında Frigler doğu ve güneydoğuya genişlemiştir (Vassileva 2008: 165 vd.). Bu dönemde Friglerin batı hareketi konusunda bilgilerimiz eksiktir. MÖ 7. yüzyıl Frigya nın karanlık dönemidir. Eldeki yazılı kaynakların yetersizliğine rağmen en azından Lidya kralı Gyges (MÖ 7. yüzyıl ortaları) zamanında Orta Anadolu nun baskın gücü Frigya Krallığı ydı. Kimmerleri Anadolu dan çıkaran Lidya Kralı Alyattes (yak. MÖ 610-560) saltanatından sonra Assur ve Urartu yazılı kaynakları Friglerden söz etmez. Bu noktada Lidya Krallığı hakimiyetinde bir Frig bölgesinden söz etmek mümkündür (Sivas 2007: 77). Uşak-Güre Basmacı tümülüsünden çıkan eserlerde ve Selçikler deki tümülüsün mezar odasının üst örtüsünde Frig etkileri görülmektedir. Geç Demir Çağ da Anadolu nun neredeyse tümünde olduğu gibi Batı Anadolu da ve dolayısıyla Uşak ta Pers Hakimiyeti başlamıştır. MÖ 590 yılında Kral Kyaxares hâkimiyetindeki Medler, Yukarı Mezopotamya dan Anadolu ya ve sonunda Kızılırmak Nehri ne ulaşmıştırlar. Bu dönemde Kappadokia topraklarında hak iddia eden Lydia Kralı Alyattes ile Med Kralı Kyaxares beş yıl süren bir savaşa giriştiler (Kuhrt 2007: 252). Ortada geçen savaş anında yaşanan güneş tutulması, MÖ 585 yılı Mayıs ında savaşın bir antlaşmayla sona ermesine sebep olmuştur. Alyattes ten sonra başa geçen Kroisos, (MÖ 561-546) Kızılırmak Nehri nin batısında Kilikya ve Likya hariç tüm ulusları egemenliği altına almıştır 1. Bu durum, Kızılırmak ın doğusunda Lidya kültürüne ait bir iz bulunmadığına da bir açıklama getirmektedir. MÖ 550 de Pers Kralı II. Kyros (MÖ 559-529), Kyaxares in oğlu Astyages in krâli şehri Ekbatana yı fethetmiştir. Aynı dönemde Lidya Kralı Kroisos, Kızılırmak Nehri ni geçerek Pteria 2 kentine kadar ilerlemiş, ona hiçbir şekilde zarar vermeyen çevre halkına zarar vermiş ve onları göç etmek zorunda bırakmıştır. Bu esnada batıya doğu ilerlemekte olan Kyros ile MÖ 547 yılında Pteria önünde karşı karşıya geldiler. Kroisos un ordusu zayıftı ve ilk çarpışmanın ardından Kyros un kendisine saldırmadığını gören Kroisos, Sardeis e geri dönüş yoluna koyulmuştur. Planında ordusunu güçlendirip kışın ardından ilkbahar başında Perslere karşı tekrar yürümek vardı. Ancak Kyros Sardeis e geri dönen Kroisos un peşinden gitmiş ve Lidya topraklarına girmiştir. Sardeis önünde toplanan her iki ordu ağır kayıplar verdi. Kroisos, müttefiklerinden yardım istedi; fakat Spartalılar müdahale edemeden, kuşatmanın 14. gününde Sardeis düşmüş, Kroisos canlı olarak ele geçmişti (Herodotos I, 77-86). Bu tarihten sonra Anadolu da Pers hâkimiyeti başlamıştır. Büyük Kyros, Sardeis i ele geçirdikten sonra Anadolu yu beş satraplığa ayırmıştır. Büyük İskender in Anadolu yu fethine kadar Lidya, Frig, Yunan ve Akhamenid (Greco-Pers) etkileri bir arada görülmeye devam etmiştir. Uşak/Güre de bulunan tümülüslerden elde edilen arkeolojik materyalin analojik değerlendirmeleri söz konusu kültürlerin bölgede bir arada bulunduğuna kanıt sağlamaktadır. Lidya İmparatorluğu geçirdiği tüm bu süreç içerisinde sınırları Ege kıyılarından Karadeniz kıyılarına, Orta Anadolu dan göller yöresine ve Konya Ovası na kadar uzanmıştır. Bir çok bölgede seramik gibi buluntular yardımıyla tanımlanmıştı. Ancak bu bölgelerdeki hakimiyet durumları ile ilgili detaylı bilgilere sahip değiliz. Uşak Bölgesi, sadece seramik buluntularla değil aynı zamanda ölü 1 Bu uluslar, Frigyalılar, Mysialılar, Mariandynler, Khalybler, Paphlagonialılar, Thraklar, Thynler, Bithynialılar, Karlar, İonlar, Dorlar, Aiollar, Pamphylialılardı. Herodotos I, 28 2 Pteria, Herodot tarafından Sinop ve çevresine lokalize edilmektedir. Pteria, K. Bittel ve E.M. Bossert tarafından Çorum/ Boğazköy, S. Przeworski ve G.D. Summers tarafından Yozgat/Kerkenes Dağ, Olmstead tarafından Çorum/Alacahöyük civarına ve Th. Macridy ve Dönmez tarafından ise Samsun/Akalan a yerleştirilmektedir.
48 Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak gömme gelenekleri ve mimarileriyle ilgili de bilgilerin elde edildiği bir bölgedir. Bölgede gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında Lidya olabilecek yerleşimler göndermeler yapılmıştır; ancak farklı dönemlere odaklanan söz konusu araştırmaların sonuçlarında detaylı bilgiler bulunmamaktadır. Sivaslı da, Prof. Dr. Özdemir Koçak tarafından 2013 yılında başlatılan yüzey araştırmaları daha çok Neolitik ve Kalkolitik Çağ yerleşmeleri üzerine odaklanmıştır. Bu çalışmaların sonuçları arasında Yayalar kasabası, Pınar Mezarlık mevkiinde ve Kökez köyü, Üyük mevkii ile Erenler mevkiinde Demir Çağı na ait çanak çömlek parçalarının tespit edildiği rapor edilmiştir (Koçak 2015: 360). Yrd. Doç. Dr. Harun Oy tarafından gerçekleştirilen başka bir araştırma ise Uşak ili Erken Tunç Çağı yerleşimlerinin tespitine yönelik geliştirilmektedir. Bu araştırmalar esnasında, Uşak ın 25 km batısında, Güre beldesinin 10 km batısında, Uşak-İzmir karayolunun kenarında ve Gediz Nehri nin güneyinde konumlanan Gerdek Kayası yerleşimi, önemli bir yerleşim olarak raporlara geçmiştir. 70x50 m ölçülerindeki tepe üstü yerleşiminin bir dış kenti olabileceği ifade edilirken Lidyalılar tarafından iskân görmüş olabileceği belirtilmiştir (Resim 1) (Oy 2016: 502). Bu araştırmalar dışında Uşak Müzesi tarafından tespit ve tescili yapılmış bir çok höyükte Demir Çağı kültür izlerini görmek mümkündür. Özellikle Uşak ilinin 10 km güneyinde yer alan Elmacık Höyük, 130x140 m ölçülerinde iç kale ve 250x210 m ölçülerinde dış kent yerleşimi ile bölgedeki en dikkat çekici höyüklerdendir (Resim 2). Değirmen Deresi nin kenarındaki yerleşime ve tarıma elverişli konumu çok katmanlı bir iskâna olanak sağlamıştır. Müze ile gerçekleştirilen inceleme gezisi sırasında, höyük üzerinde çok sayıda Demir Çağı çanak çömlek parçası gözlemlenmiştir. Bu höyüklerden bir diğeri, Banaz Çayı kenarında ve Orta Anadolu ile Batı Anadolu yu birbirine önemli bir geçiş üzerinde bulunan Banaz Höyük tür (Resim 3). Boyutları ve stratejik konumu ile Banaz Höyük, eski çağlarda, özellikle de Demir Çağı nda kilit yerleşimlerden biri olduğu söylenebilir (Harita 1). Resim 1: Gerdekkayası Yerleşimi (Fotoğraf: Mehmet Ali Yılmaz)
Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak 49 Resim 2: Elmacık Höyük (Fotoğraf: Mehmet Ali Yılmaz) Resim 3: Banaz Höyük (Fotoğraf: Mehmet Ali Yılmaz)
50 Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak Harita 1: Makalede adı geçen yerleşimleri gösteren harita (Harita: Buket Beşikçi) Konumu ve yukarıda özetlenen kronolojik dizinin içinde etkin bir aktör olan Uşak, Anadolu arkeolojisi için önemli bir bölgeyi temsil etmektedir. Gerek Tunç Çağı yerleşim haritalarında gerekse de Demir Çağı haritalarında sınır veya daha ziyade kavşak konumundadır. Ancak Demir Çağı araştırmaları özelinde ise son derece bakir ve karanlıkta kalmış bir bölge olma özelliğini taşımaktadır. Arkeolojik materyal üzerinden oluşturulan Demir Çağı kurgusu, araştırmaların eksikliğinden dolayı, tamamlanmayı bekleyen çok parçalı bir puzzle gibidir. Halen cevaplanmayı bekleyen önemli sorular vardır: Geç Tunç Çağı ndan Erken Demir Çağı na geçiş sürecinde bölgedeki halklar, yeni gelenler ve değişimler nelerdi? Lidyalılar Orta Tunç ve Geç Tunç Çağ da var mıydı yoksa Geç Tunç Çağ yıkımlarının ardından mı bölgeye geldiler? Lidya Krallığı zamanında Uşak bölgesinin rolü neydi? Lidya Kralı Alyattes ve Kroisos doğu seferlerini hangi yol üzerinden gerçekleştirdiler? Frig Krallığı zamanında Uşak bölgesi ile ilişkiler nasıldı? Pers hâkimiyetinde Uşak bölgesinin durumu nasıldı? Lidya Dönemi tümülüs buluntularıyla akıllara yerleşen Uşak için Demir Çağı nın kent, kale veya eyalet formasyonuyla birlikte kültürel özelliklerinin detaylandırılması için dönem odaklı yüzey araştırmaları ve hatta çok katmanlı höyük kazılarına ihtiyaç vardır.
Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak 51 Kaynakça Berndt-Ersöz, Susanne, Frig Krallığı: Kökenleri, Tarihi ve Politik Gelişimi/The Phrygian Kingdom: Origins, History and Political Development, Frigler/Phrygians. Midasın Ülkesinde Anıtların Gölgesinde / In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments, YKY, 2012, 16-43 Bryce, Trevor, The Kingdom of The Hittites, New Edition, Oxford University Press, New York, 2005 Grave, Peter - Lisa Kealhofer - Ben Marsh - G. Kenneth Sams - Mary Voigt - Keith DeVries, Ceramic production and provenience at Gordion, Central Anatolia, Journal of Archaeological Science 36, 2009, 2162-2176 Greenewalt, Crawford H., Giriş/Introduction Lidyalılar ve Dünyaları / The Lydians and Their Worlds, İstanbul, 2010, 7-37 Kealhofer, Lisa - Peter Grave, The Iron Age on The Central Anatolian Plateau, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, 10.000-323 B.C.E., Oxford University Press, 2011, 415-442 Koçak, Özdemir, Afyonkarahisar İli ve İlçeleri ile Uşak İli Sivaslı İlçesi 2013 Yılı Yüzey Araştırmaları, 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1, 2015, 355-374 Kuhrt, Amelie, Eski Çağ da Yakındoğu, Cilt II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2007 Oy, Harun, Uşak ili Merkez İlk Tunç Çağı Araştırmaları 2014 Yılı Çalışmaları 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, 2016, 499-520 Roosevelt, Christopher H., Lidyalılardan Önce Lidya/Lydia before the Lydians Lidyalılar ve Dünyaları / The Lydians and Their Worlds, İstanbul, 2010, 37-74 Roosevelt, Christopher H., The Archaeology of Lydia, From Gyges to Alexander, Cambridge University Press, 2009 Tüfekçi Sivas, Taciser, Batı Frigya da Frig Yerleşimleri ve Kaya Anıtlarının Araştırılması Friglerin Gizemli Uygarlığı / The Mysterious Civilization of the Phrygians, YKY, 2007, 77-92 Vassileva, Maya, King Midas in Southeastern Anatolia, Anatolian Interfaces, Hittites, Greeks and Their Neighbours, Proceedings of an International Conference on Cross-Cultural Interaction, September 17-19, 2004, Emory University, Atlanta, GA, Oxford Books, 2008, 165-171 Voigt Mary M., The Chronology of Phrygian Gordion, Tree-Rings, Kings, and Old World Archaeology and Environment, Papers Presented in Honor of Peter Ian Kuniholm, Oxford, 2009, 219-238 Yakar, Jak, Dating the Sequence of the Final Destruction / Abandonment of LBA Settlements: Towards a Better Understanding of Events that led to the Collapse of the Hittite Kingdom, Structuring and Dating in Hittite Archaeology, BYZAS 4, 2006, 33-51
178 Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak Uşak Haritası İl Merkezi İlçe Merkezi Akarsular İl Sınırı İlçe Sınırı Kitapta geçen bazı yerlerin adları
Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak 179