HAVA KİRLENMESİ Dr. Selçuk KÖKSAL GENEL BİLGİLER : Erişkin bir kişinin günde 2.5 kg kadar suya, 1.5 kg kadar besine gereksinimi bulunmasına karşılık yaklaşık 15 kg kadar havaya ihtiyacı bulunmaktadır. Diğer taraftan yine erişkin bir kişi susuzluğa 6 gün, açlığa 6 hafta dayanabilmesine karşılık havasızlığa 6 dakikadan fazla dayanamaz. Canlı yaşamında çok önemli bir role sahip olan havanın bileşimi; %78.084 ü Azot, %20.946 sı Oksijen, % 0.934 ü Argon, %0.033 ü Karbon Dioksit ve geri kalan %0.003 ü ise Helyum, Neon, Metan, Hidrojen, Ksenon gibi gazlardan oluşmaktadır. Dünyamızı çevreleyen atmosfer yeryüzünden yukarı doğru troposfer, stratosfer, mezosfer, termosfer ve ekzosfer olmak üzere beş tabakadan teşekkül etmekte olup, yukarıda bileşenlerini verdiğimiz havanın %95 i troposfer tabakası içerisinde yeralmaktadır. Troposfer tabakası içinde yeralan havanın sıcaklığı yeryüzünden uzaklaştıkça soğumaktadır. Aşağıdaki şekilde şematik olarak yeryüzünü çevreleyen atmosferin katmaları görülmektedir. EKZOSFER TERMOSFER MEZOSFER STRATOSFER TROPOSFER % 95 ISI AZALIÞI % 78.1 Azot % 20.9 Oksijen % 0.1 Argon % 0.9 He,Ne,Xe,Kr,CO2,Metan YERYÜZÜ HAVA KİRLENMESİ NEDENLERİ Hava kirlenmesi, Çeşitli doğal veya yapay nedenler ile doğal olarak havanın bileşiminde bulunmayan bazı maddelerin havanın bleşimine katılması veya normalde havanın bileşiminde bulunan bazı maddelerin yine çeşitli doğal ve yapay nedenler ile yüksek miktarlara erişmesi sonucunda, kişilerin sağlıklarını ve bitki ile hayvanların yaşam ve gelişimlerini olumsuz yönde etkileyen hava durumu olarak tanımlanmaktadır. Yukarıda tanımda verildiği gibi çeşitli nedenler ile kirlenen hava otopürasyon dediğimiz çeşitli kimyasal reaksiyonlarla ayrışarak, rüzgarlarla dağılarak toprak, deniz ve göller üzerine çökerek kendi kendini temizleme yeteneğine sahip bulunmaktadır. Hava kirlenmesi tanımında bahsedildiği gibi hava kirliliğine sebep olan çok çeşitli nedenler bulunmaktadır. Hava kirlenmesinde rol oynayan kaynaklar doğal ve yapay kaynaklar olmak üzere başlıca iki ana gruba ayrılmaktadırlar. Aşağıdaki tabloda hava kirletici kaynaklar ana başlıklar halinde verilmektedir.
HAVA KÝRLETÝCÝ KAYNAKLAR KAYNAKLAR Doðal Kaynaklar Yapay Kaynaklar Orman Yangýnlarý Organik madde çürümesi Volkanlardan çýkan gazlar Fýrtýnalar ile oluþan tozlar Bitki polenleri Denizlerden yayýlan gazlar Radyoaktif serpintiler Isý ve enerji eldesi Motorlu taþýt araçlarý Endüstriyel faaliyetler Katý atýklarýn yakýlmasý Tabloda görüldüğü gibi hava kirlenmesine neden olan doğal kaynaklar arasında orman yangınları, organik maddelerin ayrışmaları, volkanik patlamalar sonucu oluşan gazlar, fırtınalar sonucu yeryüzünden kalkan tozlar, bitki polenleri ve denizlerden yayılan gazlar bulunmakta buna karşılık yapay kaynaklar arasında yeralan radyoaktif serpintiler, ısı ve enerji eldesi, motorlu taşıt araçlarının egzos gazları, endüstriyel faaliyetler ve katı atıkların yakılması gibi çoğu insanlar tarafından oluşturulan kaynaklardır. Yukarıdaki doğal ve yapay olaylar sonucunda havaya atılan ve havanın normal bileşimine eklenen maddelerin tümü (yaklaşık 200 madde) hava kirleticiler başlığı altında toplanmaktadırlar. Hava kirleticiler partiküller (aerosoller) ve Gazlar ve Buharlar olmak üzere iki ana gruba ayrılmakta olup bu maddelerden bazıları aşağıdaki tabloda verilmektedir. HAVA KĠRLENMESĠNDE ROL OYNAYAN ÖNEMLĠ HAVA KĠRLETĠCĠLER PARTİKÜLLER (AEROSOLLER) GAZLAR ve BUHARLAR *Kurşun *Arsenik *Demir *Krom *Bakır *Karbon Dioksit *Karbon Monoksit *Kükürt *Kadmiyum *Kalay *Manganez *Vanadyum Oksitleri *Kükürtlü Hidrojen *Azot Oksitleri *Çinko *Karbon parçacıkları (is) *Polisiklik *Amonyak *Klor *Klorür asidi *Florür asidi hidrokarbonlar * Silis külleri *Ozon * Aldehitler *Ketonlar *Alkoller Hava kirletici maddelerin herbiri değişik nedenler sonucu oluşmaktadır. Örneğin; ısı ve enerji eldesi sonucunda su, karbon dioksit, azot oksitleri, karbon monoksit ve aldehitler vd, motorlu taşıt araçlarının egzos gazları ile karbon monoksit, olefinler, aldehitler vd, sanayii de üretim süreçleri sonucunda berilyum, arsenik, kurşun, vanadyum, kükürt dioksit, klorür asidi, hidrojen sülfür, vd gibi maddeler havaya atılmakta ve kirlenmeye neden olmaktadırlar. Aşağıdaki tabloda hava kirletici maddelerin havaya karışmasına sebep olan çeşitli nedenler özet olarak verilmektedir. HAVA KĠRLENMESĠ NEDENLERĠ * KENTLEŞME - Isınma için kullanılan yakıtların baca gazları - Kirletici miktarı yüksek yakıt kullanımı * SANAYİİLEŞME - Endüstride kullanılan yakıtların baca gazları - Üretim sonucu havaya atılan artık maddeler * MOTORLU TAŞI ARAÇLARI - Egzos gazları * METEOROLOJİK KOŞULLAR - Atmosferik inversiyon olayı (Londra Smog u) - Fotoşimik Reaksiyon olayı(los Angeles Smog u)
Hava kirlenmesi nedenleri arasında yeralan kentleşme ve nüfus artışı sonucunda bilhassa kirletici miktarı yüksek yakıtların kullanımı önemli rol oynamaktadır. Aşağıdaki şekilde kabaca fikir vermesi açısından 1 ton kömür, akaryakıt ve doğalgazın yanması sonucu havaya atılan madde miktarları verilmektedir. 1 Ton yakýtýn yanmasý sonucu havaya atýlan madde miktarlarý KÖMÜR 0 Kg 144 Kg AKARYAKIT DOÐALGAZ 0 Kg 0 Kg10,6 Kg 62,9 Kg Katý madde Kükürt Oksitleri Azot Oksitleri Aldehitler Asitler Organik Madde 0 Kg 30 Kg 60 Kg 90 Kg 120 Kg 150 Kg Şekilde açıkça görüleceği gibi 1 ton kömürün yanması sonucu havaya atılan toplam madde miktarı doğalgazın yanması sonucu havaya atılan madde miktarının yaklaşık 10-15 katıdır. Yine kömürün yanması sonucu havaya atılan katı madde miktarı çok yüksek olmasına karşın doğalgazın yanması ile havaya katı madde atılmamaktadır. Yine akaryakıtın yanması sonucu havaya atılan madde mikatarıda doğalgazın yanması sonucu havaya atılan madde miktarına göre oldukça yüksektir. Sanayiileşmede hava kirlenmesine neden olan faktörler arasında yeralmaktadır. Sanayii nin hava kirliliğine etkisi iki yolla meydana gelmektedir. Bunlardan birincisi sanayii de enerji eldesi için kullanılan yakıtların yanması sonucu havaya atılan hava kirletici maddeler, ikincisi ise üretim süreçleri sonucu açığa çıkan gazlar, buharlar ve madensel oksitler gibi hava kirletici maddelerin havaya atılması yoluyladır. Hava kirlenmesinde etkili olan bir diğer ana neden ise motorlu taşıt araçlarının egzos gazlarıdır. Özellikle motorlu taşıt araçlarından açığa çıkan Azot oksitleri vd. maddeler aşağıda geniş olarak bahsedilen fotoşimik reaksiyon gibi meteorolojik koşullarla zararlı hava kirletici maddelere dönüşmektedirler. Hava kirlenmesi oluşumunda rol oynayan diğer bir ana neden ise meteorolojik koşullar olup bunlar arsında en önemlileri Atmosferik İnversiyon ve Fotoşimik Reaksiyon olaylarıdır. Bu tip meteorolojik olaylar dolaylı olarak hava kirliliğinde rol oynamaktadırlar. Atmosferik İnversiyon Dünyada atmosferik inversiyon olayı sonucu oluşmuş önemli hava kirliliği olayları yaşanmıştır. Bunlar arasında; - Aralık 1930 da Belçika da Meuse vadisinde yaşanan olayda 63 kişi ölmüş, yüzlerce kişi hastalanmıştır. - Ekim 1948 de Pensylvannia Donora kasabasında yaşanan olayda 20 kişi ölmüş ve 6000 kişi hastalanmıştır. - Aralık 1952 de İngiltere de Londra şehrinde yaşanan olayda ise 4000 kişi ölmüş ve 10000 kişi hastalanmıştır. Yukarıda kronolojik sıraya göre verilen her üç hava kirliliği olayında da atmosferik inversiyon olayı en önemli nedendir. Dikkat edileceği gibi her üç olayda Sonbahar veya kış
mevsiminde meydana gelmiştir. Aşağıdaki şekilde daha belirgin olarak görüleceği gibi normal hava koşullarında güneşin yerküreyi ısıtması sonucunda yerküre üzerindeki hava tabakası ısınır. Yerkürenin hemen üstündeki ısınan hava tabakası (troposfer tabakasının sıcaklığı yeryüzünden uzaklaştıkça azaldığından) yukarı doğru yükselir. Eğer yeryüzü üzerinde kirli hava tabakası bulunuyorsa bu olay sonucu kirli hava tabakası doğal olarak yeryüzünden uzaklaşır. Atmosferik inversiyon olayında ise; özellikle sonbahar ve kış aylarında geceleri yerkürenin çok çabuk soğuması sonucu yerküre üzerindeki hava tabakasıda soğur. Bu soğuyan hava tabakası daha üstteki sıcak hava tabakasını geçemediğinden yerküre ile sıcak hava tabakası arasında sıkışıp kalır. Bu sıkışan hava tabakasında biriken kirletici maddeler yerkürenin hemen üstünde kirli bir hava tabakasının oluşmasına neden olur. NORMAL HAVA KOÞULLARI ATMOSFERÝK ÝNVERSÝYON SOÐUK HAVA SICAK HAVA SICAK HAVA SOÐUK HAVA Kirli Hava Tabakasý Kirli Hava Tabakasý YERYÜZÜ YERYÜZÜ Atmosferik inversiyon sonucu şehrin üzerinde sıkışıp kalan kirli hava tabakası burada yaşayan canlıları olumsuz yönde etkiler. Bu kirli hava tabakası ancak çok şiddetli hava akımları (rüzgarlar) sonucu dağılabilir. Atmosferik inversiyon sonucu oluşan bu tip hava kirlenmesi olayına 1952 de Londra da bu tip hava kirliliğinin yaşanmasından dolayı Londra Smog u adı da verilmektedir. Fotoşimik Reaksiyon Meteorolojik koşullar sonucu oluşan hava kirlenmesinde rol oynayan diğer bir neden ise fotoşimik reaksiyondur. Aşağıdaki şekilde fotoşimik reaksiyonun oluşum şekli görülmektedir.
EGSOZ GAZLARI FOTOÞÝMÝK REAKSÝYON Azot Oksitleri (NO2) GÜNEÞ FOTOÞÝMÝK MADDELER Olefinler Diolefinler Aldehitler Alkoller Organik Mad. OZON Formaldehit Peroksi asetil Nitrat Diketon Nitroolefin Bu olay özellikle motorlu taşıt araçlarının egzos gazlarından açığa çıkan Azot Oksitleri, aldehitler, ketonlar, olefinler ve diolefinler gibi maddelerin güneş ışınlarının etkisi ile birtakım kimyasal reaksiyonlar sonucu ozon, formaldehit, akrolein, diketon, nitroolefinler gibi zararlı fotoşimik maddelere dönüşümü şeklinde oluşmaktadır. Fotoşimik reaksiyon sonucu oluşan fotoşimik maddeler havaya karışarak hava kirliliğine neden olmaktadırlar. Bu tipik hava kirlenmesi Los Angeles de sıklıkla oluştuğundan bu tip hava kirlenmesine Los Angeles Smog u adı verilmektedir. Hava kirlenmesinde rol oynayan kirletici maddelerden en önemlileri aşağıda sırası ile açıklanmaktadır. Kükürt Oksitleri Bu maddeler arasında en önemli madde olan Kükürt dioksit özellikle konutlarda ısınma ve endüstride enerji eldesi için kullanılan kömür ve akaryakıtın yanması sonucu oluşan baca gazlarında yoğun olarak bulunmaktadır. Kükürt dioksit hava kirliliği ölçümünde kirlenme göstergesi olarak kullanılan bir maddedir. Hava kirliliği standartları havadaki kükürt dioksit miktarına göre belirlenmektedir. Yüksek miktarlarda kükürt dioksite maruz kalan kişilerde gözlerde yanma ve solunum epiteli tahrişi meydana gelmektedir. Kükürt dioksitin zehirleme dozu 8 saat süre ile 10 ppm dir. Havada bulunmasına izin verilen miktar 1 saat süre ile 1 ppm veya 8 saat süre 0.3 ppm dir. Bitkiler için zararlı dozu 0.3 ppm den itibaren başlamaktadır. Bu nedenle zararlı etkileri insanlardan evvel bitkiler üzerinde ortaya çıkmaktadır. Karbon Monoksit Renksiz, kokusuz ve zehirli bir gazdır. Yakıt ürünlerinin yanması sonucu oıluşan baca gazlarında %2, egzos gazlarında %5-10, havagazında ise %20 oranında bulunmaktadır. Kişide oluşturduğu olumsuz etkileri havadaki yoğunluğuna bağlı olarak başağrısı, huzursuzluk, görme bozuklukları, kişilik değişimi, paralizi ve ölüm şeklindedir. Kişideki olumsuz etkiler kanda hemoglobin ile birleşerek karboksi-hemoglobin oluşturarak kanın oksijen taşıma yeteneğini azaltarak ortaya çıkmaktadır. Kalp ve solunum sistemi hastalığı olanlarda olumsuz etkiler daha çabuk ortaya çıkabilmektedir. Karbon momoksit vücutta birikmediğinden olumsuz etkiler reversibl dir. Olumsuz etkilerin ortaya çıkma dozu 8 saat süre ile 30 ppm, ölüm oluşturma dozu ise 1 saat süre ile 120 ppm dir. Azot Oksitleri Bu gruptaki en önemli madde azot dioksit olup özellikle motorlu taşıt araçlarının egzos gazlarında yüksek miktarlarda bulunmaktadır. Fotoşimik reaksiyonda güneş ışınlarının etkisi ile
zararlı fotoşimik maddelere dönüşmektedir. Solunum yolu epitilini irrite edici bir maddedir. Havada izin verilen miktarı maksimum 5 ppm kadardır. Ozon Havada normal şartlardaki miktarı çok azdır. Kirlenme nedenleri sonucunda havada sadece O3 şeklinde değil O4, O5, O6 ve Ox (Aran) şeklinde bulunabilmektedir. Özellikle bitkiler ve eşyalar üzerine zararlı etkileri çok fazladır. Havada izin verilen miktarı maksimum0.25 ppm kadardır. Oksijen Normal hava bileşiminde %21 oranında bulunmaktadır. Havadaki miktarı %11 in altına düştüğünde solunum güçlüğü belirtileri oluşmaya başlamakta havadaki miktarı %7 nin altına düştüğünde ise kişiler için hayati tehlike başlamaktadır. Oksijen miktarının düşük olduğu riskli yerler arasında sığınaklar, tahıl siloları, soba yanan kapalı odalar, kok ve şeker depoları yer almaktadır. Karbon Dioksit Normal hava bileşiminin % 0.033 ünü oluşturmaktadır. Havadaki miktarının % 1-3 e çıkması olumsuz etkilerinin başlamasına neden olur. Havadaki miktarı % 3-6 arasında olduğunda başağrısı, dispne, terleme, %6-10 arasında olduğunda ise tremorlar ve şuur bulanıklığı gibi belirtiler ortaya çıkmaktadır. Havadaki miktarının %10 un üzerine çıkması ölüm oluşturmaktadır. Karbon dioksit miktarı yüksek riskli yerler arasında mağara, kuyu, tünel, şarap mahzenleri ve dökümhaneler sayılabilmektedir. Aerosoller Hava kirletici maddeler arasında yeralan aerosoller partiküller veya toplam asılı parçacıklar (TAP) olarakta adlandırılmaktadırlar. Aerosoller arasında yeralan Polisiklik araomatik hidrokarbonlardan Piren, benzantrasen ve fluaranten gibi maddeler egzos gazlarında yoğun olarak bulunmakta olup bu maddeler akciğer kanseri oluşumunda önemli rol oynamaktadırlar. Yine aerosoller arsında yeralan Arsenik, Asbest, Nikel, Vanadyum ve Berilyum gibi maddeler de kanserojen etkiye sahip bulunmaktadırlar. Aerosoller grubunda yeralan tozlar arasında yeralan bitki polenleri allergen etkili maddelerdir. Yine yakıt artıkları ve çimento külleri gibi uçucu küller aerosoller grubunda yeralmaktadırlar. Hava kirliliği standartları havadaki kükürt dioksit ve toplam asılı parçacık (aerosoller) miktarlarına göre belirlenmektedir. Bu standartlar hava kirliliği oluşan bölglerde yapılan araştırmalar sonucu belirlenmiş olup aşağıdaki tabloda havadaki kükürt dioksit ve toplam asılı parçacık miktarına göre oluşan etkiler özetlenmektedir. HAVA KĠRLĠLĠĞĠ STANDARTLARI Kükürt Dioksit Aerosol (TAP) ETKİLER Miktarı ( gr/m3) miktarı ( gr/m3) > 500 > 500 Kalp solunum sistemi hastalarının hastaneye başvurularında ve ölümlerinde artışlar 250-500 250-500 Kalp solunum sistemi hastalarının durumunda ağırlaşma, Astım nöbetlerinde artışlar 100-250 100-250 Dışa açık mukozalarda tahrişler, Can sıkıcı etkilerin oluşumu HAVA KİRLENMESİNİN OLUMSUZ ETKİLERİ Hava kirliliğinin oluşturduğu olumsuz etkileri Ekonomik etkiler, Biyolojik etkiler, İnsan sağlığı üzerine etkiler ve Uzun süreli etkiler olmak üzere dört ana başlık altında toplayabiliriz. Hava Kirliliğinin Ekonomik Etkileri:
Ekonomik olumsuz etkiler; - Yakıtların tam olarak yanmaması sonucunda hem hava kirliliği oluşmakta hemde yakıt israfı nedeni ile ekonomik kayıp - Hava kirliliği olan bölglerde temizlik için daha fazla temizlik maddesi harcanması ile ekonomik kayıp - Özellikle hava kirletici maddelerden Hidrojen sülfür ün kurşunla birleşmesi sonucu oluşan kurşun sülfür yapıların dış yüzey boyalarını etkileyerek koyulaşmasına neden oluşu - Kirletici maddelerden kükürt dioksit in su ile birleşmesi sonucu oluşan Asit damlacıklarının yapıların dış cephelerinde aşınma ve korozyana neden oluşu - Hava kirletici maddelerden Ozon un özellikle lastik eşya üzerinde çatlama ve aşınmaya neden oluşu - Smog olayları sonucunda görüş alanının kısıtlanması sonucu oluşan motorlu taşıt araçları kazaları ile oluşan ekonomik kayıp şeklinde sıralanmaktadır. Hava Kirliliğinin Biyolojik Etkileri Biyolojik olumsuz etkiler; - Hava kirleticilerden özellikle kükürt dioksitin bitki gelişimini engelleyerek yeşil alanların azalmasına neden oluşu - Aerosoller gibi katı maddelerin bitki yaprakları üzerine çökerek klorofil sentezini engellemesi - Özellikle sanayii bölgelerinde havaya atılan florürler nedeni ile bu bölgede otlayan hayvanlarda kaşeksi oluşumu - Ġnsan sağlığına olumsuz yönde etkileme şeklinde sayılabilir. Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığına Etkileri Hava kirliğinin insan sağlığı üzerine olan etkileri havadaki kirletici madde miktarı ve bu maddelere maruz kalınma süresine bağlı olarak değişmektedir. Hava kirlenmesinin kişi sağlığı üzerine olan olumsuz etkileri aşağıdaki şekilde sıralanabilir. - Hava kirliliği sonucu güneş ışınlarının yeryüzüne ulaşması engellenerek özellikle gelişme çağındaki çocuklarda Raşitizm gibi patolojiler ortaya çıkabilir. - Hava kirliği sonucu oluşan kirletici maddelerin kötü kokuları ve görüş alanının kısıtlanması sonucunda insanlarda sıkıntı, iştahsızlık gibi psikolojik olumsuz etkiler ortaya çıkabilir. - Hava kirliliği sonucu kirletici maddelere kısa süreli maruz kalınması sonucunda gözlerde yanma, burun ve boğazda irritasyon, solunum epiteli tahrişi, öksürük, özellikle çocuklar ve kalp solunum sistemi hastalarının durumlarında ağırlaşma oluşabilir. - Hava kirliliği sonucu kirletici maddelere uzun süreli maruz kalınması sonucunda Kronik bronşit, amfizem, kalp hastalığı ve akciğer kanseri gibi hastalıklar oluşabilir. Hava Kirliliğinin Uzun Süreli Etkileri Uzun süreli etkiler aşağıdaki şekilde sıralanabilir. - Hava kirletici maddelerin akarsu, göl gibi tatlı su kaynakları üzerine çökmesi ve bu tip suların asitidesini arttırmaları sonucunda bu tip sularda yaşayan balık gibi canlıları olumsuz etkileyerek toplu ölümlerine neden olacakları - Hava kirletici maddelerin yağmur sularının asiditelerini arttırmaları sonucunda bitkilerdeki olumsuz etkiler nedeni ile yeşil alanların azalmasına neden olacakları - Hava kirletici maddelerden kükürt ve sülfat gibi maddelerin stratosferde birikerek ozon tabakasının delinmesine neden olmaları sonucunda yeryüzüne ulaşan zararlı ultrviyole ışınlar nedeni ile deri kanserlerinde büyük artışa neden olacakları
- Hava kirletici maddeler arsında yeralan karbon dioksit in normal sınırlar üzerine çıkması (Karbon dioksit miktarının %10 artışı yeryüzü sıcaklığını ortalama 1.5 C arttırır) termal ışınların emiliminin artışı ile yeryüzünün yüzeyel sıcaklığının artması sonucunda iklim değişimleri, sera etkisi, buzulları erimesi ve denizleri kabarmasına neden olacakları şeklinde sıralanmaktadır. HAVA KİRLENMESİNDEN KORUNMA ÖNLEMLERİ Hava kirlenmesinden korunma önlemlerinin büyük bölümü kirlenme oluşmadan önce alınan önlemler olup bu önlemlerin amacı Hava kirliliğinin oluşumunu engellemektir. Bu önlemler 7 ana başlık altında toplanmaktadırlar. 1-Yakıt ürünlerini zararsız hale getirecek önlemler almak Bu tip önlemler arasında - Isınma ve enerji eldesi için dumansız yakıt kullanmaya (kömür ve akaryakıt yerine doğalgaz kullanılması) özen gösterilmesi - Yakıtı yakan kalorifer yakıcılarının eğitilmesi ile yakıtın tam olarak yanmasını sağlayarak havaya atılan kirletici madde miktarının azaltılması - Özellikle kentlerde Isınma amacı ile merkezi ısıtma tesislerinin kullanılması - Bireysel olarak konutlara baca gazlarının zararlı etkilerini azaltacak baca filtreleri takılması - Isınma amacı ile Ġçindeki kükürt miktarı %2 den az olan sıvı yakıtların kullanılması yeralmaktadır. 2-Sanayii tesislerinde önlemler almak Bu tip önlemler arasında - Sanayii tesislerinin yerleşim yerleri dışındaki bölgelere kurulması - Sanayii tesislerinin bacalarının yükseltilerek bacalardan atılan kirletici maddelerin rüzgarlar etkisi ile daha çabuk dağılmasının sağlanması - Sanayii tesislerinin çukur bölgelere değil hakim rüzgarların bulunduğu bölgelere kurulması ve kirleticilerin rüzgarlar ile uzaklaştırılmasının sağlanması - Sanayii tesisleri bacalarına kirletici maddeleri süzen ve çökmelerini sağlayan filtrelerin takılması gibi önlemler yeralmaktadır. 3- Motorlu taşıt araçları için önlemler almak Bu tip önlemler motorlu taşıt araçlarının hava kirlenmesindeki olumsuz etkilerini önlemek için alınan önlemler olup, bu önlemler; - Uygun periyodlarda motorlu taşıt araçlarının motorlarının ve egzos gazlarının muayeneye tabii tutulması - Motorlu taşıt araçlarının egzoslarına kirletici maddeleri süzen egzos filrelerinin takılması - Motorlu taşıt araçlarında yakıtın tam olarak yanmasına sağlayacak motorların geliştirilmesi için çalışmalar yapılması - Özellikle büyük yerleşim yerlerinde toplu taşıma araçlarının kullanılmasını özendirici önlemlerin alınması - Toplu taşıma araçlarında yakıt olarak kömür, akaryakıt yerine doğalgaz veya elektrik in kullanılması şeklinde sırlanmaktadır. 4- Meteorolojik koşullar yönünden önlemler almak Bu tip önlemler yerleşim yerlerinin veya sanayii tesislerinin kurulacağı bölgelerde iklim koşulları ve meteorolojik koşulların gözönüne alınması önlemlerini kapsamaktadır. Bu önlemler - Yerleşim yerlerinin kurulması ve planlanmasında rüzgar yönüne göre cadde ve sokakların düzenlenmesi
- Atmosferik inversiyon gibi hava kirliğinde rol oynayan olayların oluşumunda ısınma için kullanılan soba ve kaloriferlerin söndürülmesi, sanayii tesislerinde üretimin durudurulması şeklinde sıralanmaktadır. 5- Yeşil Alanlar Oluşturmak Yerleşim bölgelerinin en az % 9 unun yeşil alan olarak bırakılmasının sağlanması bu tip önlemler arasında yeralmaktadır. 6- Uydu Kentlerin Kurulması Yerleşim yerleri olarak kullanılacak bölgelerde dağınık binalar yerine şehrin dışarısında belli bir düzen içinde kurulmuş merkezi ısıtma tesisleri ile ısıtılan uydu kentlerin ve toplu konut alanlarının kurulması hava kirliğinin önlenmesinde önemli rol oynamaktadır. 7- Yasal Tedbirler Almak ve Düzenli Denetimler Yapmak Sağlık Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Belediyeler gibi kamu kuruluşları tarafından periyodik olarak hava kirliliği ölçümlerinin yapılması, hava kirliliğinin tehlikeli boyutlara ulaştığı bölgelerde ısınma için kullanılan soba ve kaloriferlerin söndürülmesi, sanayii tesislerinin faaliyetlerinin durudurulması ile ilgili denetimler yapılması, denetimler sonucu suçlu bulununlara ağır cezalar verilmesi ve kamu kuruluşları ve bir takım gönüllü kuruluşlar tarafından halkın hava kirlenmesi konusunda eğitilmesi bu grup önlemler arasında yeralmaktadır.