Kuva-yı Milliye nin Kuruluşu

Kuva-yı Milliye nin Kuruluşu Kuva-yı Milliye nin Kuruluşu Konu Başlıkları 2 Kongrelerden Sonra İstanbul Hükümetleri Amasya Görüşmeleri Temsil Heyeti nin Ankara ya Gelmesi Meclis-i Mebusan ın Açılması Ve Misak-ı Milli Kararları İstanbul un İşgal Edilmesi 1

Kuva-yı Milliye nin Kuruluşu 3 Kuva-yı Milliye terimi, Milli Mücadele sırasında Anadolu nun kurtuluşu için canını feda edenler tarafından oluşturulmuş silahlı ve gönüllü birlikleri ifade etmek için kullanılmaktadır. Terim, dar ve geniş anlamda olmak üzere iki kavrama karşılık gelmektedir. Dar anlamda Milli Kuvvetler anlamında olup düzenli olmayan silahlı birlikleri ifade etmektedir. Geniş anlamda ise Milletin istiklali için yapılan her türlü teşebbüsü ve fedakârlığı anlatmak için kullanılmaktadır. Kuva-yı Milliye nin Kuruluşu 4 Milli mücadelede kullanıldığı tabirle Kuva-yı Milliye, Mondros Mütarekesi sonunda Osmanlı topraklarının işgal edilmeye başlanmasıyla birlikte İtilaf Devletlerine özellikle de Yunanlılara karşı halkın can, mal ve namusunu korumak için bir araya gelerek kurdukları silahlı direniş örgütüne verilen isimdir. Bu bağlamda Kuva-yı Milliye, Anadolu nun düşman işgaline uğramaması veya işgal edilen yerlerin geri alınması için faaliyette bulunmuş ve bizzat düzenli ordu kurulana kadar halk tarafından desteklenmiş önemli bir oluşumdur. Kuva-yı Milliye nin oluşturulmasındaki en büyük gerekçe I. Dünya savaşı sonunda imzalanan Mondros Mütarekesi ndeki Osmanlı Ordusu derhal terhis edilecek ve silahları İtilâf Devletlerinin denetimi altında belirli yerlerde depo edilecektir maddesinin uygulanmaya koyulması olmuştur. Bu şartlar altında ordusuz bir milletin bir kurtuluş mücadelesi veremeyeceği öngörüldüğünden bu oluşuma büyük önem verilmiştir. 2

Kuva-yı Milliye nin Kuruluşu 5 Kuva-yı Milliye konusu Sivas Kongresinde de ele alınmış ve işgale karşı kurulan bu örgütün daha düzenli bir direniş gösterebilmesi için 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa Garbi Anadolu Kuva-yı Milliye Kumandanlığına getirilmiştir. Böylelikle Anadolu da halkın kendiliğinden oluşturduğu birlikler disiplin altına alınmaya çalışılarak düzenli ordu kurulana kadar vaziyet idare edilmeye çalışılmıştır. Kongrelerden Sonra İstanbul Hükümetleri 6 Sivas kongresi sırasında İstanbul hükümetinin başında bulunan Sadrazam Damat Ferit Paşa nın milli kurtuluşu engelleme girişimleri, başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere Anadolu da tepkiyle karşılanmıştır. Damat Ferit Paşa nın teslimiyetçi tutumuna karşı etkili bir yol izleyen Temsil Heyeti (Heyet-i Temsiliye), 12 Eylül 1919 da İstanbul ile Anadolu arasındaki tüm iletişimi kesmiştir. Bu davranışıyla Anadolu, Damat Ferit Hükümetini düşürmeyi amaçlamıştır. Ali Rıza Paşa Hükümeti ne Mustafa Kemal Paşa tarafından 3 Ekim 1919 dan itibaren çeşitli yollarla şu önerilerde bulunulmuştur. Yeni Kabine, Erzurum ve Sivas Kongreleri nde tayin ve tespit edilen milli teşkilat ve gayelere saygılı olduğu takdirde, Kuva-yı Milliye ona yardımcı olacaktır. Yeni kabine milli meclisin toplanmasıyla fiilen denetleme görevine başlayıncaya kadar milletin geleceği hakkında hiçbir taahhüde girmeyecektir. Sulh Konferansına tayin olunacak üyeler, milli davayı kavramış ve milletin güvenini kazanmış bilgili ve muktedir kimselerden seçilecektir. 3

Amasya Görüşmeleri 7 18 Ekim de Amasya ya gelen Mustafa Kemal Paşa, Rauf ve Bekir Sami Beyler İstanbul Hükümeti tarafından gönderilen Salih Paşa yı beklemeye başladı. Nihayet Salih Paşa nın da gelmesinden sonra 20-22 Ekim 1919 da görüşmeler yapılarak bazı konularda uzlaşmaya varıldı. Mondros Ateşkesi ile tespit edilmiş Türk Vatanının bütünlüğünün ve istiklalinin sağlanması, Fen, sanayi ve iktisadi alanlarda alınacak yardımların bağımsızlığımızı tehlikeye düşürmeyecek, milletimizin menfaatlerine zarar vermeyecek şekilde uzmanlarca tespitinden sonra meclisçe kabul edilmesi, Müslüman olmayan unsurlara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak mahiyette ayrıcalıklar tanınmaması, Sivas Kongresi kararlarının öteki maddelerinin de Meclis-i Mebusan tarafından kabulü, Amasya Görüşmeleri 8 Anadolu ve Rumeli Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti nin hukuki bir teşekkül olarak kabulü ve Meclis-i Mebusan ın Anadolu da emin bir yerde toplanması. Bunun dışında taraflar arasında gizli kalması kararlaştırılan protokollerde de İzmir in Yunanlılar tarafından tahliyesi için İstanbul Hükümeti tarafından protestoda bulunulması ve gerekirse gizli talimatlar ile halka mitingler yaptırılması, İngiliz Muhipleri Cemiyeti nin kapı kapı dolaşıp halka kağıt mühürlettirilmesinin önüne geçilmesi, Yabancı parasıyla satın alınmış cemiyetlerin yıkıcı faaliyetlerine ve bu gibi gazetelerin yayınlarına son verilmesi, Aydın Kuva-yı Milliyesi nin desteklenmesi, Milli Mücadeleye katılmış memurların yerlerinden oynatılmaması, Batı Trakya göçmenlerinin sevk ve naklinin sağlanması, Bazı kumandanların tutuklanması, bir kısım subayın Divan-ı Harbe verilmesine dair iradenin düzeltilmesi konularında mutabakat sağlanmıştır. 4

Temsil Heyeti nin Ankara ya Gelmesi 9 Seçimlerin yapılıp meclisin açılacağının kesinleşmesinden sonra Temsil Heyeti asıl mücadelenin yapılacağı Batı Cephesine yakın bir yeri kendine merkez seçmeye karar vermişti. Bunun nedeni Sivas ın güvenli bir yer olması dışında haberleşme ve ulaşım imkanlarının sınırlı olması ve batı cephesine uzak olması gibi nedenler sayılabilir. Batı Anadolu da Yunan işgalinin genişlemesi komuta merkezini değiştirmeyi zorunlu kılmıştır. Ayrıca Batı Anadolu ile bağlantılı demir yolunun Ankara ya kadar uzanması, telgraf ve posta sisteminin Ankara da kontrol edilebilir olması buranın milli mücadelede merkez olarak seçilmesinde etkili olmuştur. Ayrıca Doğu-Batı, Kuzey-Güney istikametinde her noktaya eşit yakınlıkta bulunması da Ankara yı cazip kılmıştır. Bu sayılanların yanında belki de en önemlisi halkının milli mücadeleye duyduğu yakınlık ve sempati Temsil Heyetini buraya getiren bir etken olmuştur. Temsil Heyeti nin Ankara ya Gelmesi 10 18 Aralık 1919 da Sivas tan hareket eden Temsil Heyeti üyeleri 19 Aralık ta Kayseri ye vardılar. 24 Aralık ta Kırşehir e geçtiler, buradan Kaman ve Beynam yoluyla 27 Aralık 1919 da Ankara ya geldiler. Burada büyük ve coşkulu bir merasim ile karşılanan Mustafa Kemal ve maiyetindekiler durumdan oldukça memnun kalmışlardı. Mustafa Kemal Paşa bu coşkulu karşılamadan duyduğu memnuniyetle aynı gün bütün milli teşkilata gönderdiği telgraflarla mücadelenin mutlaka başarıya ulaşacağı yönündeki kanaatinin daha da arttığını belirtmiştir. 5

Meclis-i Mebusan ın Açılması ve Misak-ı Milli Kararları 11 Kasım 1918 de İstanbul a İtilaf Devletleri tarafından asker çıkarılmasından sonra başkentte sancılı bir dönem başlamıştır. Nitekim Padişah 21 Aralık 1918 de Fermanla Mebusan Meclisini feshetmiş ve Osmanlı Devletini yöneten hükümetler de millet iradesinden uzak keyfi bir yönetim uygulamaya başlamışlardı. Bu durumun sakıncaları Mustafa Kemal Paşa tarafından sıklıkla dile getirilmiş ve meclisin derhal açılması gerektiği her platformda kendisi tarafından söylenmiştir. Amasya görüşmelerinde Salih Paşa nın kabul ettiği meclisin toplanması fikri, sonunda Kasım-Aralık 1919 da seçimlerin yapılmasıyla gerçekleşmiştir. Yapılan seçimlerde toplam 168 milletvekili seçilmiş, bu milletvekillerinin önemli bir çoğunluğu Anadolu ve Rumeli Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti nin adayları ya da bizzat bu cemiyetin desteklediği adaylar olarak karşımıza çıkmaktadır. Mustafa Kemal Paşa nın Erzurum dan milletvekili olduğu seçimlerde itilaf devletleri ve Padişahın hiç arzu etmediği bir sonuç ortaya çıkmıştır. Meclis-i Mebusan ın Açılması ve Misak-ı Milli Kararları 12 Seçimlerin yapılmasına rağmen Padişah seçimleri Milli Mücadele taraftarları ile İttihatçıların kazandığını ileri sürerek meclisin açılışını geciktirmeye çalışmıştır. Tüm engelleme girişimlerine rağmen Meclis-i Mebusan, 12 Ocak 1920 Pazartesi saat 2 de Padişahın açılış beyannamesinin Dahiliye Nazırı Şerif Paşa tarafından okunmasıyla açılmıştır. 28 Ocak ta alınan kararlar bazı değişikliklerle kabul edildi. Tarihe Milli Yemin, Milli Ant olarak geçen ve yüz yirmi bir milletvekili tarafından imzalanan Misak-ı Milli kararları şöyledir: 6

Meclis-i Mebusan ın Açılması ve Misak-ı Milli Kararları 13 Osmanlı Devleti nin yalnızca Arap çoğunluğu bulunan, 30 Ekim 1918 tarihli mütarekenin imzası sırasında düşman ordularının işgali altında kalan bölgelerin geleceği halkın özgür biçimde verecekleri oylara göre saptanmalıdır. Sözü geçen mütarekenin çizdiği sınır içinde dince, ırkça birlik, birbirine karşı saygı ve fedakarlık duyguları ile dolu, gelenekleri ile toplumsal çevrelerine tüm olarak bağlı Osmanlı- İslam çoğunluğunca oturulan bölgelerin tamamı gerçekten ya da hükmen hiçbir nedenle ayrılmaz bir bütündür. Halkı özgür kalır kalmaz anavatana, kendi istekleri ile katılmış Kars, Ardahan ve Batum için gerekirse halkoyuna başvurulmasını talep ederiz. Türkiye ile yapılacak barışa bırakılan Batı Trakya nın hukuki durumunun tespiti de halkın tam bir hürlükle verecekleri reye uygun şekilde ortaya konulmalıdır. Meclis-i Mebusan ın Açılması ve Misak-ı Milli Kararları 14 Hilafet merkezi ve saltanatın başkenti İstanbul şehri ile Marmara Denizi nin güvenliği her türlü tehlikeden uzak olmalıdır. Bu esas saklı kalmak şartıyla Akdeniz ve Karadeniz boğazlarının dünya ticaretine ve ulaşımına açılması hakkında bizimle diğer bütün ilgili devletlerin oybirliği ile verecekleri karar geçerlidir. İtilaf Devletleriyle düşmanları ve bazı ortakları arasında yapılan anlaşmalardaki esaslar çerçevesinde, azınlıkların hukuku, civar ülkelerdeki Müslüman ahalinin de aynı hukuktan yararlanmaları şartı ile tarafımızdan kabul ve garanti edilecektir. Milli ve ekonomik gelişmeye imkan çerçevesinde girmek ve daha ileri ve modern bir şekilde işleri yürütmeyi başarabilmek için her devlet gibi bizim de tam bağımsızlığımıza ve hürriyete ihtiyacımız vardır. Bu hayatımızın ve geleceğimizin esasıdır. Bu nedenle siyasal, adli ve mali gelişmemizi önleyecek sınırlamalara karşıyız. Hissemize düşecek borçlarımızın ödenmesi şekli de bu esasa aykırı olamaz. 7

İstanbul un İşgal Edilmesi 15 İtilaf devletlerinin koşulsuz teslim olmasını istediği Türk Milleti nin milli mücadele yoluna gitmesi onları daha da kızdırmıştı. Alınacak önlemleri belirlemek maksadıyla 12 Şubat 1920 de I. Londra Konferansını toplayan itilaf devletleri burada uzun tartışmalardan sonra bir takım kararlar aldılar. Bu tartışmaların temelini İstanbul un işgal edilmesi oluşturuyordu. Çünkü İngilizlerin İstanbul u işgal etmelerini istemelerine rağmen İtalyanlar ve Fransızlar bu işgale karşı çıkıyordu. Lloyd George müttefik devlet temsilcilerine Maraş ta Ermenilerin katledildiği yönünde bazı yanlış bilgiler vermiş ve İngilizlerin isteklerini yerine getirmeleri için onlara baskı yapma yoluna gitmiştir. Ayrıca Anadolu da Mustafa Kemal Paşa nın önderliğinde başlayan milli direnişin bastırılması gerektiği aksi takdirde Türklerle yapılacak barış anlaşmasından istedikleri sonucu alamayacaklarını dile getirmişlerdir. Ancak İtalyanların ve Fransızların İstanbul un işgaline yanaşmamaları sebebiyle İngiliz delegeler geri adım atmak zorunda kalmışlar ve şimdilik İstanbul un işgal edilmesine gerek olmadığını kabul etmişlerdir. Konferansta geçen süre içinde İngilizlerin baskısı Osmanlı Devletinde ağır ağır hissedilmiştir. İstanbul un İşgal Edilmesi 16 Nitekim 3 Mart 1920 de Ali Rıza Paşa Hükümetinin yapılan baskılara daha fazla dayanamayarak istifa etmesi Lloyd George un İstanbul un işgalini yeniden gündeme getirmesine sebep olmuştur. Londra Konferansında 5 Mart tarihinde yapılan oturumda İngilizler isteklerini Fransızlara ve İtalyanlara kabul ettirmeyi başarmışlardır. 10 Mart 1920 de müttefik devletlerin delegeleri İstanbul un resmen işgalini kendi aralarında planlamışlardı. Buna göre işgal, 16 Mart 1920 saat 10.00 da gerçekleştirilecek ve bu planda derhal Bahriye ve Harbiye Nezaretleri ile polis teşkilatı sıkı kontrol altına alınacaktı. 8

İstanbul un İşgal Edilmesi 17 İşgal kuvvetlerinin İstanbul daki temsilcileri tarafından bir beyanname yayınlandı. Buna göre: İşgal geçicidir. İtilaf Devletleri nin niyeti saltanat makamının nüfuzunu kırmak değil, aksine Osmanlı idaresinde kalacak memleketlerde nüfuzu kuvvetlendirmektir. Taşralarda isyan çıktığı veya katliam yapıldığı takdirde İstanbul Türklerden alınacaktır. Herkesin, saltanat makamı olan İstanbul dan verilecek olan emirlere uyması gereklidir. İstanbul un İşgal Edilmesi 18 Ankara da bulunan Temsil Heyeti İstanbul un işgali haberini Manastırlı Hamdi Bey isimli bir telgrafçının çektiği telgrafla öğrenmiştir. İşgal haberini alan Mustafa Kemal Paşa, ilk iş olarak bu haberi valilere, mutasarrıflara, kolordu komutanlıklarına ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti temsilciliklerine bildirmiş ve şu emirleri iletmiştir. İstanbul un işgali bütün devletler nezdinde telgraflarla protesto edilecek ve mitingler yapılacaktır. İstanbul ve yabancı resmi makam ve devletlerle haberleşme geçici olarak kesilecektir. Hıristiyan halka dokunulmayacak, ancak memleketin asayiş ve huzurunu bozanlar hangi din ve milliyete mensup olurlarsa olsunlar haklarında kanuni işlem yapılacaktır. İçinde bulunulan durum, milletin birliğini gerektirmektedir. Bunu sağlamak ve girişilen mücadelenin meşru olduğu herkese duyurulacaktır. 9

İstanbul un İşgal Edilmesi 19 Olumsuz hareket ve propagandalar önlenecektir. Telgraf merkezleri kontrol altına alınacak, telgraflar incelendikten sonra eğer uygunsa çekilecektir. Şüpheli mektuplar açılacaktır. Temsil Heyeti nin bilgisi ve izni olmadan hiçbir makam ve memur İstanbul ile haberleşmeyecektir. Deniz veya kara yoluyla gelenler sıkı bir şekilde kontrol edilecektir. Rehin olarak İngiliz kontrol subayları tutuklanacaktır. Telgraf memurları, İstanbul dan gönderilen düşman tebliğlerini alıp yaymayacaklar ve Anadolu da yapılan haberleşmeleri İstanbul a vermeyeceklerdir. Buna uymayan memurlar casus sayılarak cezalandırılacaktır. İşgali protesto eden telgraflardan ücret alınmayacaktır. İstanbul un İşgal Edilmesi 20 8 Martta kurulan Salih Paşa Hükümeti nin 28 gün sonra istifa etmesi memlekette yeni sorunların doğmasına sebep olmuştur. Bunların en korkulanlarının başında Damat Ferit Paşa nın tekrar sadrazam olması gelmektedir. Damat Ferit Paşa nın sadrazam olmaması için pek çok kişi bizzat padişahla görüşmüş ancak bu görüşmeler olumlu sonuçlanmamıştır. Meclis-i Mebusan başkanvekillerinden Hüseyin Kazım Bey, bizzat padişaha giderek Damat Ferit Paşa nın sadarete gelmesinin çok kötü sonuçlar doğuracağını anlatmaya çalışmış ancak padişah, Ben istersem Rum Patriğini de Ermeni Patriğini de getiririm, Hahambaşını da getiririm diye cevap vermiştir. Damat Ferit Paşa hükümetinin yaptığı ilk icraatlardan biri 11 Nisan 1920 de Meclis-i Mebusan ı dağıtmak olmuştur. Hükümetin bu davranışı Kuva-yı Milliye ve Heyet-i Temsiliye nin işini kolaylaştırmış ve Ankara da milli bir meclisin toplanmasını hızlandırmıştır. 10

21 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Okutman Ahmet AKŞAR Kuva-yı Milliye nin Kuruluşu Ünite 8 11