Derginizle birlikte... 3+ yaş

Mart 2013 Sayı: 75 4 TL Erken Çocukluk Dönemi İçin Aylık Bilim Dergisi Süt Nereden Geliyor? 2013/3 Derginizle birlikte... 3+ yaş

ili rlar m ay m a o m t t tt r til yoğ rt y ir ayra i i yiy i l r l m mi mli ir y r t t yor i ayfalar m a t r l iği tt r til yiy i l r y r r i iftli ya am a ir iftli t r l il il ay a t rl ri ği i o ra iyor m mi i l ri a l t ya t ğ l al ay a r a rla ğ m yl r iri a ra a Al ri y ol oy i i i im i i yifl oy aya ağ m yor D r imi i a rl lar ra a A ara Atat r rma iftliği l a t t am ll ri Fa ri a a ir iyar t ya ara t a l a t ri il iği t r l ri i r timi o a il i al Atat r rma iftliği t t am ll ri Fa ri a a i r lil r ra a t rl rimi i yor A l lal "Benim manevi mirasım ilim ve akıldır" Mustafa Kemal Atatürk Sahibi TÜBİTAK Adına Başkan Prof. Dr. Yücel Altunbaşak Genel Yayın Yönetmeni Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Duran Akca duran.akca@tubitak.gov.tr Yayın Yönetmeni Aslı Zülal asli.zulal@tubitak.gov.tr Editör Alp Akoğlu alp.akoglu@tubitak.gov.tr Yayın Kurulu Prof. Dr. Meryem Beklioğlu Doç. Dr. M. Necati Demir Doç. Dr. Hatice Zeynep İnan Dr. Şükrü Kaya Yrd. Doç. Dr. Yasin Öztürk Doç. Dr. Sait Uluç Yrd. Doç. Dr. Rıza Ülker Redaksiyon Özlem Özbal ozlem.ozbal@tubitak.gov.tr Araştırma ve Yazı Grubu Meltem Yenal Coşkun meltem.coskun@tubitak.gov.tr Pınar Dündar pinar.dundar@tubitak.gov.tr Seçil Güvenç Heper secil.heper@tubitak.gov.tr Bilge Nur Karagöz bilge.karagoz@tubitak.gov.tr Zuhal Özer zuhal.ozer@tubitak.gov.tr Kübra Sıvışoğlu kubra.sivisoglu@tubitak.gov.tr Grafik Tasarım - Uygulama Fulya Koçak fulya.kocak@tubitak.gov.tr Ayşegül Doğan Bircan aysegul.bircan@tubitak.gov.tr Çizer Pınar Büyükgüral pinar.buyukgural@tubitak.gov.tr İdari Hizmetler Yeter Sivrikaya yeter.sivrikaya@tubitak.gov.tr Mali Yönetmen H. Mustafa Uçar mustafa.ucar@tubitak.gov.tr Abone İlişkileri abone@tubitak.gov.tr Tel (312) 468 53 00 İletişim Bilgileri Meraklı Minik Dergisi Akay Caddesi No: 6 06420 Bakanlıklar /Ankara Tel (312) 298 95 61 (Yazı İşleri) Tel (312) 468 53 00 (TÜBİTAK Santral) Faks (312) 427 66 77 (Yazı İşleri) İnternet www.tubitak.gov.tr/merakliminik e-posta merakli.minik@tubitak.gov.tr ISSN 977-1307-1998 Fiyatı 4 TL Baskı PROMAT Basım Yayın San. ve Tic. A.Ş. http://www.promat.com.tr/ Tel (212) 622 63 63 Baskı Tarihi: 27.02.2013 Dağıtım DPP http://www.dpp.com.tr/ HER AYIN 1 İNDE ÇIKAR

2 2 tiğimi tl r r liyor 6 t amyo a a 8 a i ay a lar t ri 10 ğla ala ağ y A l ri t r 11 iftli t i l ri a am 13 a il ri tt a lm 14 y ir Fa ri a ay 16 it it y ir ar 18 ir a ar a alt 20 iftli t o ay a ar 24 a lar a lar r l r 26 o ra iyor m 28 ay i tfağa 30 ll r a a 32 ita y ri a a i imi: ar y ral 13 10

ğ nekler otla beslenir. Bak, otlakta otluyorlar. onra s tlerinin sa ılması için a ıra idiyorlar. 2

nekler s t sa ma makinesiyle sa ılıyor. a ılan s tler borulardan eçerek bir de oya doluyor. 3

Bir s t kamyonu çiftli e eli de odaki s tleri alıyor. amyon s tleri s t fabrikasına etiriyor. 4 Burada s tler bazı işlemlerden eçiriliyor ve s t şişelerine dolduruluyor.

t şişeleri kasalara koyulu başka bir kamyona y kleniyor. n sonunda s t şişeleri satılacakları yerlere etiriliyor. nsanlar içecekleri s t buralardan satın alıyor. A l lal i im: ar y ral 5

ı Bu resimde bir süt kamyonu var. Bu kamyon önce yoldaki bütün çiftliklere u rayı s tleri to layacak. onra da s t fabrikasına idecek. imdi eline bir kalem al ve s t kamyonunun fabrikaya iderken eçece i yolu çiz. nutma, fabrikaya itmeden önce b t n çiftliklere u raman erekiyor. 6

ra oğl i im: il i r l 7

ı Dijitalimaj / Alamy Burada bir inek ve ondan süt emen yavrusunu ör yorsun. ne in s t n insanlar da içer. Sütünü sa ı içti imiz başka hayvanlar da var James A. Guilliam / Photolibrary / Getty Türkiye 8 şte bir koyun ve yavrusu. Koyunun da s t n içeriz.

Burada da keçiler var. Keçinin de sütü içilir. Dijitalimaj / Alamy Bunlar da manda ve yavrusu. andanın da s t n içeriz. ar D ar Dijitalimaj / Alamy 9

ğ ğı ı şte o lak, malak, buza ı ve anneleri. eçinin yavrusuna o lak, mandanın yavrusuna malak, ine in yavrusuna da buza ı denir. Haydi eline bir kalem al ve yavruları annelerine öt recek yolları çizerek öster. 10 ar D ar i im: Ay a Ali a

Bu sayfadan küçük bir kitap yapabilirsin. Sayfayı kırmızı kesikli çizgilerden kes. Böylece üç ayrı parça elde edeceksin. Bu parçaları mavi çizgilerden ikiye katla. Parçaları, sayfa numaraları birbirini izleyecek biçimde iç içe koy ve ortasından zımbala. Kitabın hazır ı A l lal i im: ar y ral Bu kitabın sahibi... öööö öööö İşte çiftlikte akşam oluyor. İnekler ve Yapacak öyle çok iş var ki nce inekler sağılıyor. buzağılar ahıra geri 9 2 dönüyor. Ahır her gün güzelce temizleniyor. Bugün ahırda minik bir buzağı doğmuş. 7 Annesi onun ayağa kalkmasına yardım ediyor. 4

İnekler bir daha sağıldıktan sonra ahırın kapıları kapanacak. Sonra herkes uyuyacak. Çiftlikte herkes sabah erkenden uyanıyor. 1 10 Bir veteriner hekim, sık sık ineklerin sağlık durumunu kontrol ediyor. Biraz büyüyünce o da diğer buzağılar 3 ve ineklerle birlikte otlağa gidecek. 8 Dışarıda hava güzelse, inekler ve buzağılar dışarı, otlağa çıkıyorlar. ööööö ööööö ööööö ööööö 5 6

ı ı tten birçok yiyecek ya ılır. şa ıda, ka valtıda yedi imiz bazı yiyecekleri ör yorsun. Bunların an ileri s tten ya ılmış Haydi onları öster. Bal ğı Beyaz peynir Reçel Siyah zeytin ı Lor ar D ar i im: i r 13

ı ı Burası bir eynir fabrikası. eynir retmek için s t önce mikro lardan arındırılıyor. onra b y k bir kazana doldurulu içine maya katılıyor. Bundan bir s re sonra s t n içinde to aklar oluşuyor. Çalışanlar bu karışımı ince bir bezin içine dolduruyor. onra da buradaki ibi ası suyunu s z yorlar. 14

onra kalı lara dolduruluyor. Çok yakında eynirler azır olacak... Bir s re sonra kalı tan çıkarılı tuzlanan eynirler, sonunda buradaki ibi eynir tekerlerine dön ş yor. A l lal Fotoğraflar: Dijitalimaj / alamy 15

Radius Images / Getty Türkiye eynir s tten ya ılır. eyniri ka valtılarda bol bol yeriz. yrıca bazı yemeklerin içine de eynir koyarız. eynirin birçok çeşidi var. şte bunlardan bazıları. Beyaz eyniri sever misin Beyaz eynir enellikle di er eynirlere öre da a yumuşak olur. Böreklerin ve o açaların içine, makarnaya ve salatalara koyulabilir. Bu, kaşar eyniri. aşar eyniri açık sarı renktedir. ideye ve tostun içine koyulur. SPL 16

şte bu da ör eyniri. Bu eynir ya ılırken önce uzun arçalar aline etirilir. onra bu arçalar saç ör s ibi ör l r. Bu eynir, domatesle birlikte yendi inde çok zel olur. Thinkstock il eynirini iç tattın mı il eyniri, ince uzun arçalar alinde olur. çinde çok az tuz vardır. izza ve sandviç ibi yiyeceklerin içine koyulabilir. Fort Worth Star-Telegram / McClatchy-Tribune / Getty Türkiye Seçil Güvenç Heper 17

ı ı Bir azar saba ı e, fe ve la ka valtı azırlı ına yardım etmek istiyorlar. nneleri onlara buzdolabından yiyecekleri çıkarmalarını söyl yor. Buzdolabından,,,,,, ve çıkarıyorlar. He birlikte omlet ya maya karar veriyorlar. la ve karıştırmak için bir ka buluyor. Bu kabın içinde bunları karıştırıyor. onra babaları la nın azırladı ı karışımı tavaya 18 dök omleti işiriyor. la sofraya,,

ve koyuyor. fe ve etiriyor. e de sofraya tabakları, bardakları, çatal ve bıçakları yerleştiriyor. nneleri kesiyor, ve do ruyor. şte er şey azır. Haydi, erkes sofraya Bu öyk de bazı sözc klerin yerine resimler kullanılmış. Bu resimlerin an i sözc klerin yerine kullanıldı ı aşa ıda ör l yor. Bir b y n sana öyk y okurken resimlere sıra eldi inde sen de resimlerde örd klerinin adlarını söyleyebilirsin. beyaz eynir kaşar eyniri zeytin tereya ı s t yumurta domates salatalık ekmek bal reçel Seçil Güvenç Heper i im: a l al 19

Çiftlikte Ne Çok Hayvan Var Dijitalimaj / Alamy Çiftlikteki tavuklar to luluk alinde yaşar. enellikle e birlikte dolaşır ve beslenirler. Dijitalimaj / Alamy şte bir tavuk ve yavruları. nne tavuklar yavrularını te likelerden korur. nlara yiyeceklerin ve suyun yerini österir. 20

oyunlar s r alinde dolaşır. Çiftçiler nd zleri koyun s r lerini otla a öt r r. Burada koyunlar ot yer. Çoban kö ekleri çiftçilerin s r leri dolaştırmalarına yardım eder. Frans Lanting / Mint Images/ Getty Türkiye Dijitalimaj / Alamy 21

Çiftlikteki evcil kazlar da to luluk alinde yaşar. nd zleri e birlikte ezerek beslenirler. şte çiftlikteki bir anne ördek ve yavruları. Çiftlikte ördekler için k ç k bir avuz ya da su birikintisi bulunur. Dijitalimaj / Alamy Emil Von Maltitz / Oxford Scientific / Getty Türkiye 22

şte bunlar da çiftlikteki atlar. tlar da to luluk alinde olmayı sever. Çiftlikte tavşanlar da var Florian Werner / Look / Getty Türkiye Dijitalimaj / Alamy Bilge Nur Karagöz 23

Tavuklar, Kazlar ve Ördekler Bu çiftlikte tavuklar, kazlar ve ördekler yaşıyor. Çok sayıda yavru da var. Haydi resmi incele ve burada neler oluyor anlat. 24 Kümeste kaç civciv var?

En çok hangi yavrudan var? ğ kaç yavrusu var? ı yavrusu var? Bilge Nur Karagöz i im: Ay a Ali a 25

Çok Merak Ediyorum İneklerin sütü nasıl oluşur? alil oyl / ya / A yama m Ağ a / ya / A ara r m a r / ya / A ara D f r ar / ya / mir İneklerin karınlarında memeleri vardır. emelerinde de süt bezleri bulunur. Yavruları doğunca ineklerin süt bezleri süt üretmeye başlar. Bu sütü yavrular emer. 26

Sorularınızı Bekliyoruz! Dinozorlarla ilgili merak ettiğiniz soruları bize gönderin. Bu sorulardan birini ya da birkaçını ayıs 01 sayımızda yanıtlayalım. Sorularınızı 1 isan 01 tarihine kadar gönderebilirsiniz. Adınızı, soyadınızı, yaşınızı ve yaşadığınız ili yazmayı unutmayın. İşte adreslerimiz e-posta merakli.minik tubitak.gov.tr Adres TÜBİTAK eraklı inik Dergisi Çok erak diyorum Köşesi Akay addesi o 0 0 Bakanlıklar Ankara il r Fotoğraf: ar ara tr a o a / oto ar r / tty r iy 27

Haydi a a Ördek, Horoz, ı Bu sayfadaki etkinlik bir yetişkinle birlikte yapılmalıdır. Malzeme 1 domates 1 patates 2 havuç 6-7 siyah zeytin 1 dilim beyaz peynir Malzeme 4 çöp şiş çubuğu 1 domates 1 patates 2 havuç 6-7 siyah zeytin 1 dilim beyaz peynir Ufalanmış 1 dilim ekmek 4 çöp şiş çubuğu Patatesi ve havuçları yıkayıp kabuklarını soyun. avuçları dilim dilim kesin. Dört havuç dilimini çöp şiş çubuklarına geçirin. Kalan havuçları patatesle birlikte iki su bardağı suda haşlayın. aşlanmış havuç dilimlerinden birkaçını ayırın. 28 rdek yapmak için beyaz peynirin üçte birini haşlanmış patatesin yarısıyla birlikte çatalla ezin. Daha sonra bu karışımı yuvarlayıp top haline getirin. Bu topu çöp şiş çubuğuna geçirin. Siyah zeytinden gözler hazırlayın. Ayırdığınız havuç parçalarının birinden bir üçgen keserek ördeğin gagasını yapın.

Kalan beyaz peyniri çatalla ezin. falanmış ekmeği ve peyniri birbirine karıştırın. Bu karışımdan ceviz büyüklüğünde bir parçayı ayırın. Kalan karışımı iki eşit parçaya bölün. Bu parçaları yuvarlayıp top haline getirin. Bu topları çöp şiş çubuklarına geçirin. Bunların biriyle horoz, biriyle de inek yapacaksınız. oroz için domatesten bir ibik ve bir sakal hazırlayın. Siyah zeytinden gözler, haşlanmış havuçtan da üçgen şeklinde bir gaga hazırlayın. Bunları toplardan birinin üzerine yerleştirerek horozu tamamlayın. İnek için daha önce ayırdığınız peynir ve ekmek karışımından kulak ve boynuz yapın. Siyah zeytinden gözleri ve desenleri oluşturun. Burun için haşlanmış havuçtan oval bir parça kesip üzerine iki delik açın. Tüm bunları topun üzerine yerleştirip ineği tamamlayın. Kedi için haşlanmış patates ve havucun kalanını ezin ve karıştırın. Bunu yuvarlayıp top haline getirin. Bu topu çöp şiş çubuğuna geçirin. eytinden gözleri ve bıyıkları, havuçtan kulakları, domatesten burnu hazırlayın. Tüm bunları topun üzerine yerleştirip kediyi tamamlayın. İşte hayvan kuklalarınız hazır. Afiyet olsun. a fotoğraflar: D i m i im: a l al 29

Küçük Eller İşbaşında cak 01 sayımızda sizden at, inek, eşek, koyun, tavuk, kaz, tavşan, keçi gibi çiftlik hayvanlarından birinin kuklasını yapmanızı istemiştik. İşte kuklalarınızla birlikte çektirdiğiniz fotoğraflarınız. Burada yer veremediğimiz fotoğraflarınızı da internet sayfamızda görebilirsiniz. İnternet sayfamızın adresi http www.tubitak.gov.tr merakliminik Şevval Sağlam - 3,5 yaş Eren Türkeli - 5 yaş - Aydın Zeynep Asya Arslan - 5,5 yaş - Ordu Abdüllatif Ögke - 4,5 yaş - Antalya Ahmet Cihan Koyuncu - 4 yaş - Niğde Duru Karabulut - 5 yaş - Kayseri Yarkın Sağlık - 4,5 yaş - Ankara Yağmur Günal - 5 yaş - Kırıkkale Yaren Özen - 5 yaş - Tekirdağ Kerem Kaya - 6 yaş - Bursa Rana Betül Eser - 5 yaş - Çanakkale Poyraz Kabakçı - 4 yaş - Kocaeli Zeynep Duru Çavdar - 2,5 yaş - Ankara Zeynep Doğa Korucu - 3,5 yaş - Ağrı Mehmet ve Ahmet Özcan - 3,5 yaş - Çanakkale Onur Yumkday - 5 yaş - Manisa

Arda Bölükbaş - 6 yaş - Aydın Ece Bağcı - 5 yaş - Ankara Enis Köroğlu - 6,5 yaş - İzmir Mürüvvet Köroğlu - 5 yaş - İstanbul Arda Demirel - 6 yaş - Samsun Alişar Köyü Anasınıfı - 4,5 yaş - Adıyaman Ada Gülbahar - 4,5 yaş - Gaziantep Arin Demir - 4,5 yaş - Ankara Ceyda Dur - 6 yaş - Iğdır Elif Sarıkaya - 6 yaş - İstanbul Melis Bozkurt - 4 yaş - Uşak ayıs 01 sayımız için bir dinozor kuklası ya da dinozor maketi yapmanızı istiyoruz. Dinozorunuzla birlikte çektireceğiniz bir fotoğrafı, adınızı, soyadınızı, yaşınızı ve oturduğunuz ili de yazarak bize gönderin. Bunun için 1 isan a kadar süreniz var. Adreslerimiz aşağıda A ra l i i D r i i ll r a a i Betül Köse - 6 yaş - Kocaeli Doruk Türkmen - 5 yaş - Kayseri Gülce Gümüç - 4 yaş - İzmir A ay a i o: a a l lar / A A A o ta: m ra li mi i t ita o tr

Kitap... Oyun... Öneri... ı ı ı Bu ay sizin için hazırladığımız kartlarda bazı çiftlik hayvanlarının resimleri var. Dergimizin ekinde verdiğimiz bu kartlarla bir eşleme oyunu oynayabilirsiniz. yunu oynamak için önce kartları birbirinden ayırıp karıştırın. esimli yüzleri alta gelecek şekilde yere dizin. Sonra kartları ikişer ikişer açın. Birbirinin eşi olan kartları bulmaya çalışın. Açtığınız iki kart birbirinin eşiyse bu kartları kenara ayırın. Açtığınız kartlar birbirinin eşi değilse bu kartları tekrar ters çevirip başka iki kart açın. Dilerseniz bu oyunu iki ya da daha fazla oyuncuyla, kartları sırayla açarak da oynayabilirsiniz. ı ı Çocuklarla birlikte yaşadığınız yerin yakınındaki bir süt ürünleri fabrikasına ya da bir mandıraya gezi düzenleyebilirsiniz. Geziden önce çocuklara bu yerler hakkında kısaca bilgi verebilirsiniz. Gezinin ardından çocuklardan bu gezide görüp de çok sevdikleri bir şeyin resmini yapmalarını isteyebilirsiniz. Daha sonra da bu resimleri sergileyebilirsiniz. vary Getty Türkiye 32

TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları arasında yayımlanan Çiftlikteki 1001 Şeyi Bulun adlı kitapta dünyanın farklı yerlerindeki çeşitli çiftliklere ait çok sayıda resim ve bu resimlerle ilgili etkinlikler yer alıyor. Çocukların resimlerdeki bazı nesneleri bulmaları amacıyla hazırlanmış olan bu etkinlikler, bir yandan da onlara sayma denemeleri yapma olanağı sağlıyor. Gillian Doherty nin hazırladığı bu kitabı Teri Gower resimlemiş, Tuba Akoğlu Türkçeleştirmiş. Süt, sirke ve su kullanarak evde peynir yapabilirsiniz. Dört bardak sütü bir tencereye koyup kaynamaya bırakın. Kaynamaya başlayınca altını kısın. Bir bardakta dört yemek kaşığı sirkeyle iki yemek kaşığı suyu karıştırın. Bu karışımı kaynamakta olan sütün içine ekleyin. Bir yandan da sütü karıştırın. Süt kesilecek ve içinde topaklar oluşmaya başlayacak. Yaklaşık on dakika sonra sütün tamamı kesilmiş olacak. Kesilmiş sütü ocaktan alın. Bir tülbenti iki kat olacak şekilde bir süzgece yerleştirin ve içine kesilmiş sütü koyun. Süzülen suyu dökün. Tülbentte kalan topakları soğuk sudan geçirin ve suyun iyice süzülmesi için yarım saat kadar daha bekletin. Peyniriniz hazır. Dilerseniz sonra bu topakları yoğurup tek parça haline de getirebilirsiniz. Tek parça haline getirirseniz, bunu temiz bir tülbent parçasına sarıp üzerine ağırlık yerleştirerek buzdolabında birkaç saat bekletin. Artık peynirinizi tadabilirsiniz. Yalnız aklınızda olsun bu peyniri kısa sürede tüketmek gerekiyor. Thinkstock Zuhal Özer 33

üüüüüü! üüüüüü! ürü Ü ürü Ü Ben bu çiftliğin horozuyum. Sabah erkenden kalkarım Herkesi ben uyandırırım. Fulya Koçak Fotoğraf: Dijitalimaj / Alamy