«Üçlü Spiral» modeli i.e.d., dosent Arzu HÜSEYNOVA Bakı - 2016
Baxılan məsələlər: 1) İnnovasiya prosesləri təkamül modelləri 2) MİS-in 4 əsas modeli 3) Üçlü Spiral nəzəriyyəsi 4) Üçlü Spiral modelində Sahibkarlıq Universiteti 5) Qarşıda duran məsələlər
«Üçlü spiral» modeli: UNIVERSITET-BIZNES-DÖVLƏT
İnnovasiya Yeni və ya əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılmış məhsul (mal və ya xidmət) və ya proses, yeni bir satışa çıxarma üsulu ya da yeni bir təşkilati üsulun həyata keçirilməsidir Tədqiqat və İşləmələr Yenilikçi davranış İnnovasiy mənbələri: İxtira Araşdıraraq, inkişaf etdirmə «Köçürmə»lə inkişaf Sintez etmə (təhlil)
İnnovasiya prosesləri modellərinin təkamülü Nəsil Dövr İnnovasiya prosesi modeli I 1940-1960 Texnoloji təkan modeli II 1960-1970 Tələbin çağırışı modeli III 1970-1980 Uyğunlaşmış model, zəncirvari model IV 1980-1990 Birləşmiş (inteqrə edilmiş) model V 1990-2000 Sistem və şəbəkə modeli
Tədqiqatlar Təcrübi konstruktor işləri İstehsalat Marketinq və məhsulun satışı Şək. 1. Texnoloji təkan modeli Yeni tələb Marketinq ETTKİ İstehsalat İnnovasiya məhsulunun satışı Şək. 2. Tələbin çağırışı modeli
Yeni texnologiya İdeyaların generasiyası Yeni tələblər ETTKİ İstehsalat Marketinq Satış Şək. 3. Uyğunlaşmış model Tədqiqat Bilik Mümkün olan bazar Təcrübə nümunəsi və ya sınaq Layihə və ya modelin işlənməsi İstehsalat Satış Şək. 4. Zəncirvari model
Marketinq Tədqiqat və işləmələr Layihələndirmə və məhsulların işlənməsi İnjinirinq İstehsalat Marketinq funksional komandaların görüşü buraxılış Şək. 5. İnteqrə edilmiş model
Milli xüsusiyyətdən və iqtisadi potensialdan asılı olaraq MİS-in 4 əsas modeli Model Xarakteristika Ölkələr Ənənəvi Tam innovasiya dövrünün modeli innovasiya ideyasının formalaşmasından hazır məhsulun İngiltərə, Almaniya, Fransa, istehsalına qədər innovasiya sistemi strukturunun bütün komponentlərini əhatə edir; fundamental İtaliya və tətbiqi elm, ETTKİ, təcrübi nümunənin hazırlanması, istehsalı, maliyyə mexanizmi, İsveç, Niderland, İsveçrə, kadr hazırlığı Finlandiya Şərqiasiya Bu modeldə innovasiya dövründə fundamental və bir qədər tətbiqi elm komponenti yoxdur. Yaponiya, Cənubi Koreya, Bu model ənənəvi inteqrasiya modeli ölkələrindən götürülmüş yüksək texnoloji məhsulun Tayvan ixracına istiqamətlənmişdir Alternativ Bu model kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatında böyük olmayan ölkələrdə istifadə edilir. Bu modeldə Tayland, Türkiyə, Çili, innovasiya dövründə fundamental və tətbiqi elm bloku, yüksək texnoloji komponent İordaniya, Portuqaliya yoxdur. Bu ölkələrin innovasiya siyasəti yüksək texnologiyaların alınması və yayılmasına, kadr hazırlığına, yüngül sənayeyə, kreativ sənaye inkişafına yönəlir Üçlü spiral Bu model qurluş və elementlərinin təsir mexanizminə görə digərlərindən fərqlənir. Bu model ABŞ, Qərbi Avropanın bir modeli ənənəvi model bazasında yaranıb. Modelin əsasında 3 elementin (unversitet(elm və təhsil), qismi, Skandinaviya ölkələri, dövlət və biznes) qarşılıqlı təsiri durur. Burda unversitet klassik mənada işlədilir. Bu Braziliya, Yanoniya (texnopolis elementlərin hər biri ənənəvi funksiyalarından savayı o birilərin funksiyalarının bir hissəsini bazasında) də üzərlərinə götürürlər. Elm və təhsillə məşğul olan unversitetlər tərkiblərində yeni şirkətlər yaratmaqla, biznes bir qədər tədris xidmətləri göstərməklə, dövlət ənənəvi qanunverici və tənzimləyici rolu ilə yanaşı vençur investoru olan sahibkar kimi çıxış edərək iqtisadiyyatın artımına səbəb olur. Bu modeldə aparıcı qüvvə unversitetlərdi.
Üçlü Spiral nəzəriyyəsi (ingilis dilində: (Triple Helix)) XXI əsrin əvvəllərində İngiltərənin Nyukasl Universitetinin (Newcastle University) professoru Henri Etzkoviç (Henry Etzkowitz) və Amsterdam Universitetinin professoru Loet Leydesdor (Loet Leydesdorff) tərəfindən işlənilmişdir Üçlü spiral modelin 3 əsas elementi: 1) cəmiyyətdə elmi biliklərər əsaslanaraq, dövlət və istehsal ilə qarşılıqlı əlaqədə olmaqla universitetlərin rolu güclənir; 2) Dövlətin təşəbbüsü olmadan universitet(elm)-biznes-dövlət üçlüyü əməkdaşlığa maraq göstərir; 3) ənənəvi funksiyalardan kənara çıxaraq, hər bir tərəf dolayısı ilə öz üzərinə digərinin funksiyalarının götürmüş olur; ümumiyyətlə isə qeyri-ənənəvi funksiyaları yerinə yetirə bilən qurumlar innovasiyanın mənbələri hesab edilirlər.
Üçlü spiral modelin üstünlükləri: 1) Yeni məhsul yaratdıqda innovasiya prosesinin 3 aktyorunun qarşılıqlıfəaliyyəti hesabına qeyri-müəyyənlik səviyyəsinin və xərclərin azaldılması; 2) İnnovasiya prosesinin iştirakçılarının aktivlərinin müxtəlif kombinasiyaları və səlahiyyətləri hesabına innovasiya məhsullarının çeşidlərinin genişlənməsi; 3) innovasiya prosesinin 3 aktyorunun eyni zamanda qarşılıqlıfəaliyyəti hesabına iqtisadi səmərənin artması. Üçlü spiral modelin çatışmamazlığı: 1) Müxtəlif sosial təbəqələrin innovasiya prosesinə təsirin nəzarətin(qeydiyyatın) olmaması; 2) Cəmiyyətin yaradıcı potensialından istifadə edilməməsi.
Üçlü spiral modelinin təkamülü Dövlət Dövlət Biznes Elm Biznes Elm Əməkdaşlığın olmaması İkili spiral Dövlət Biznes Elm Üçlü spiral
MİS modellərinin müqaisəli xüsusiyyətəri Meyarlar Ənənəvi Şərqiasiya Alternativ Üçlü spiral modeli 1) Modelin nüvəsi unversitet və tədqiqat korporasiyaların tədqiqat unversitet və unversitet(elm və təhsil)- mərkəzləri laboratoriyaları texnoparklar dövlət biznes və onların qarşılıqlı fəaliyyəti 1) İnnovasiya tam innovasiya dövrü fundamental elm elm elementləri yoxdu tam innovasiya dövrü dövrünün elementləri yoxdu mərhələləri 1) Dövlətin rolu innovasiya layihələrinin texnologiyaların yeni texnologiyaların texnoloji inkişafın kommerşləşməsinə, özəlləşməsi və yüksək özəlləşməsi, kadr stimullaşması və ETTKİ maliyyələşməsinə texnoloji məhsulun hazırlığı və prioritet nəticələrinin kömək; innovasiya ixraçına istiqamətlənmə sahələrin saçimilməsi kommerşləşməsi mühitində dövlət-özəl əməkdaşlığına dəstək. 1) ETTKİ Dövlət qrantlarından özəl sektor xərcləri innovasiya infrastrukturu özəl sektor və dövlət maliyyələşmə aktiv istifadə üstünlük təşkil edir yaratmağa və kadr xərcləri, vençur kapitalı xüsusiyyətləri hazırlığına dövlət aktiv istifadə edilir xərcləri
Üçlü Spiral modelində Sahibkarlıq Universiteti -nin yeri Sahibkarlıq Universiteti termin kimi 1998-ci ildə B.Klark tərəfindən verilmişdir.
Sahibkarlıq Universitetinin hər bir fərdi (müəllim, tələbə, əməkdaşlar) sahibkar kimi düşünməli, məhdud zaman və resurs çərçivəsində müxtəlif məsələlərin biznes maraqlarına xidmət edəvək həlli tapılması istiqamətində birgə hərəkət etməlidirlər. Bu qurumlar məhz iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri üzrə innovativ ideya və məhsulların istehsalına cavab verən bilən kadr (mütəxəssis) potensial ilə irəliləyirlər. Sahibkarlıq Universiteti təşəbbüskar yeni fəaliyyət formaları, daxili mühitin transformasiyası və xarici mühitlə əlaqələrin modifikasiyası yolu ilə yeni bilik və ideyaların yaranması, onların tədrisi və praktikaya tətbiqi kimi üç sahə arasında maneələrin dəf edilməsi yolunda sistemli və məqsədyönlü şəkildə əmək sərf edən yüksək ali təhsil müəssisəsidir.
Nə üçün Sahibkarlıq Universiteti? «Konsepsiya çərçivəsində istehsal amillərinin ümumi məhsuldarlığının artımı nəticəsində ölkə iqtisadiyyatının səmərəliliyə əsaslanan iqtisadiyyata çevrilməsi və innovasiyaların üstünlüyü ilə səciyyələndirilən mərhələyə keçidin təmin olunması hədəflənir.... İnnovativ sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi və yeni fəaliyyət növlərinin və məhsullarının inkişafı üçün əlverişli mühit yaradılması ilə yanaşı, qabaqcıl texnologiyaların transferi və mənimsənilməsi istiqamətində tədbirlərin gücləndirilməsi, elmtutumlu məhsulların və texnologiyaların işlənilməsi və tətbiqi üçün texnoparklar və innovasiya zonaları yaradılması da nəzərdə tutulur.» AZƏRBAYCAN 2020: GƏLƏCƏYƏ BAXIŞ İNKİŞAF KONSEPSİYASI «Gələcək inkişafımızın uğurlu və dayanıqlı davamı üçün sahibkarlığın inkişafı prioritet olaraq qalır.» İlham ƏLIYEV Nazirlər Kabinetinin 2015-ci ilin doqquz ayının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasında yekun nitqindən
Məqsəd Elm və təhsil dövlət sahibkarlıq vəhdəti əsasında innovativ sahibkarlıq mühitini formalaşdırmaq Missiya Yüksək elm və təsildən innovativ sahibkarlığa keçid Vəzifə Yüksək səviyyəli elmi tədqiqatlar aparmaq və keyfiyyətli təhsil verməklə peşəkar kadrlar, sahibkarlar, innovatorlar hazırlamaqla «sahibkarlıq universiteti» modelini tətbiq etmək
SU nun yaradılmasına zərurət Sahələr üzrə tədqiqat və təhsilin müasir səviyyəsinə olan ehtiyac Elm və Təhsil dövlət sahibkar tandemini effektiv qurmaq Azərbaycanda sənayeləşdirmə inkişafı ilə innovativ ideyaları transferi üçün «Universitet sənaye» işbirliyinin vüsət almasından yaranan tələbat Sahələr üzrə sahibkarlığın inkişafının tədqiqinə və tədrisinə olan yüksək tələbatın mövcudluğu Yüksəl təhsilin mənbəyi olan elm tədqiqat məktəblərinin formalaşmasına olan kəskin tələb və s.
SU nun yaradılmasının hədəfləri: «Elm, təhsil dövlət sahibkarlıq» tandeminə nail olmaq (bilik iqtisadiyyatına keçid) Tədqiqatdan təhsilə - təhsildən biznesə keçidi təmin etmək (İnnovasiya iqtisadiyyatına keçid) Müasir çağırışlara cavab verən elmi tədqiqat məktəbləri yaratmaq. Maliyyələşmənin strukturunun daim olaraq təkmilləşməsi, dövlət maliyyələşməsinin tədricən azalması və tədqiqat ağırlıqlı maliyyələşmə sisteminə keçidin təmin edilməsi.
SU nun yaradılması üzrə SWOT təhlil SU dünyada vüsət alan çağırışlara müvafiq olaraq innovasiya və sahibkarlıq ağırlıqlı fundamental və tətbiqi tədqiqatlar həyata keçirəcək və ali təhsilin bütün pillələri üzrə kadr hazırlığını təmin edəcəkdir: Üstünlüklər Elim-tədqiqat və təhsil istiqamət və ənənələrinin mövcudluğu Təcrübi bazanın və biznesə çıxış imkanlarının genişliyi Yerli və beynəlxalq əlaqələrin mövcudluğu Fürsətlər Unversitetdə sahibkarlıq və innovasiya ekosisteminin formalaşdırılması Unversitetdə kreativ korporativ sahibkarlıq mədəniyyətinin formalaşdırılması Tədqiqat və işləmələrin nəticələrinin kommersiyalaşdırılması Risklər və təhlükələr Təhsil proqramlarının mövcud təhsil standartlarına uygunlaşdırılması Təhsildə sahibkarlıq mədəniyyətinin zəif inkişaf etməsi Sahibkarlıq təhsili üzrə metodologiya və yanaşmaların olmaması
Universitet-sənaye iş birliyi Birgə iştirak - «ortaq tədqiqat layihələri» Sənaye layihələrinin tətbiqi «sifariş layihələri» Patent fikirləri - «layihə təqaüdləri», Ortaq sərmayələr - «universitet daxili elmi-tədqiqat laboratoriyaları» Universitet lisenziyalarının (patentlərinin) satilması «sənayeyə texnologiya lisenziyası qazandırma» Tədqiqatçı mütəxəssis - «ortaq mütəxəssis hazırlığı»
Qarşıda duran məsələlər: Universitet sənaye işbirliyinin inkişaf etdirilməsi mexanizmlərinin işlənilməsi Yerli innovasiya istehsal texnologiyaların işlənməsi və tətbiqi üzrə dövlət dəstəyi tədbirlərinin hazırlanması Sənaye sahəsində yeni texnologiyaların qiymətləndirmə sisteminin işlənilməsi Proqnozlaşdırma, təhlil və risklərin qiymətləndirmə sisteminin yaradılması İnnovasiya layihələrinin qiymətləndirilməsi üsul və meyarlarının işlənilməsi Elmi-tədqiqatlar və innovasiyalar üzrə tənzimləmə, institusinal və qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi