Tüprag Metal Madencilik A.Ş. Kışladağ Altın Madeni PATLAYICILAR VE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
İÇERİK GİRİŞ TARİHÇE KULLANIM ALANLARI MEVZUAT PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SONUÇ
GİRİŞ 6551 sayılı Barut ve Patlayıcı Maddelerle Silah ve Teferruatı ve Av Malzemelerinin İnhisarından Çıkarılması Hakkında Kanun Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına İlişkin Tüzük PATLAYICI MADDE : Şiddetli bir kimyasal reaksiyonla parçalanarak, ani yüksek sıcaklıkla birlikte büyük hacimlerde gaz haline dönüşebilen maddeler.
GİRİŞ Tüzükteki sınıflandırma: 1- Dumansız av barutu, kara av barutu, taş barutu, 2 Dinamitler ve emülsiyon patlayıcılar,
GİRİŞ Tüzükteki sınıflandırma: 3 - Patlayıcı madde olarak kullanılan; - Anfo (hazır amonyum nitrat ve fuel-oil karışımları) - Potasyum nitrat ve - Sodyum nitrat. 4 - Ateşleme fitilleri,
GİRİŞ Tüzükteki sınıflandırma: 5 - Dinamit kapsülleri, 6 - Her türlü av kapsülleri,
GİRİŞ Tüzükteki sınıflandırma: 7 - Nitroselülozlar. 8 Nitrogliserin
GİRİŞ Tüzükteki sınıflandırma: 9 - Her türlü piroteknik mamüller, 10 - Harp silah ve mühimmatı olarak kullanılabilecek olanlar dışında kalan bütün patlayıcı maddeler
GİRİŞ Tüzükteki sınıflandırma: 11 - Eğlence ve oyun amaçlı patlayıcılar 12 - Av Malzemeleri ve Tüfek ve Tabanca Mermilerini kapsamaktadır.
TARİHÇE Bilinen ilk patlayıcı baruttur. Kara barut olarakta bilinir. Çinliler tarafından 9. Yüzyılda keşfedildiği düşünülmektedir.
TARİHÇE İtalyan Ascanio Sobrero 1846 da Nitrogliserini icat etmiş fakat çok tehlikeli olduğu için madencilikte kullanılmamıştır. Patlayıcılar üzerine yapılan çalışmalar Alfred Nobel in çok tehlikeli olan Nitrogliserini daha kontrollü bir hale getirmesi ve bu şekilde 1867 yılında dinamiti icat etmesi ile yeni bir boyut kazanmıştır.
TARİHÇE ANFO (Amonyum Nitrat + Fuel Oil) 1950 lerden sonra kullanılmaya başlamıştır. Harç patlayıcı (Slurry) 1957 yılında keşfedilmiştir. 1970 lerden sonra ise gelişmiş patlayıcılar yoğun bir şekilde madenlerde kullanılmağa başlanmıştır. Günümüzde kuru deliklerde ANFO, sulu deliklerde ise Emülsiyon patlayıcılar kullanılmaktadır.
KULLANIM ALANLARI Yoğunlukla madencilik, inşaat ve yıkım alanlarında kullanılan ticari patlayıcı maddeler istenilen sonuçlar, kaya ve zemin koşulları gibi etkenlere bağlı olarak değişik şekil ve formlarda kullanılmaktadır. ANFO, emülsiyonlar ve kapsüle duyarlı patlayıcılar, detonatörlerle birlikte yaygın olarak kullanılmaktadır.
MEVZUAT Ülkemizde ve dünyada patlayıcılarla ilgili mevzuat incelendiğinde üretim, nakliye, depolama ve kullanım aşamalarında kapsadığı konulara ilişkin aşağıdaki gibi bir sınıflandırma yapılabilir.
MEVZUAT - Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelere ilişkin Tüzük (6551 sayılı Yasa kapsamında) Tekel dışı bırakılan patlayıcı maddelerin ve av malzemesi ve benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarını içermektedir.
MEVZUAT - Maden İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (6331 sayılı İSG Yasası kapsamında) Madenlerde depolama, taşıma ve kullanıma ilişkin güvenlik önlemlerini içermektedir.
MEVZUAT - Patlayıcı Madde Ateşleyici Yeterlilik Belgesinin Verilmesi Esas ve Usullerinin Belirlenmesi Hakkında Yönetmelik Ateşleyici Yeterlilik Belgesinin verilmesine ilişkin şartları içermektedir.
MEVZUAT - Avrupa Birliği nin 93/15/EEC sayılı Sivil Patlayıcı Maddeler (Explosives for Civil Uses) Direktifi dikkate alınarak hazırlanmış olan Sivil Kullanım Amaçlı Patlayıcı Maddelerin Belgelendirilmesi, Piyasaya Arzı ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik (93/15/AT) Temel Emniyet Şartları, CE Uygunluk İşaretlemesi, Piyasa Gözetimi, AT Tip İncelemesi ve Uygunluk ve Kalite Güvencesi konularını içermektedir.
MEVZUAT - Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarlarının Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Etiketleme, Malzeme Güvenlik Bilgi Formları, Ambalaj Yükümlülükleri, Depolama Şartlarına dair bilgileri içermektedir.
MEVZUAT - Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik 30/11/2005 tarihli ve 5434 sayılı Kanun ile kabul edilen Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşmasına paralel olarak hazırlanmıştır.
MEVZUAT Amerika Birleşik Devletleri nde ise aşağıdaki mevzuat patlayıcıların kullanımı ve patlatma konularında genel kural ve uygulamaları içermektedir. Code of Federal Regulations Title 27: Alcohol, Tobacco and Firearms, PART 555 COMMERCE IN EXPLOSIVES PART 56--SAFETY AND HEALTH STANDARDS SURFACE METAL AND NONMETAL MINES, Subpart E Explosives PART 77--MANDATORY SAFETY STANDARDS, SURFACE COAL MINES AND SURFACE WORK AREAS OF UNDERGROUND COAL MINES, Subpart N--Explosives and Blasting
MEVZUAT Avrupa Birliği nde 93/15/EEC Council Directive Explosives for Civil Uses Avustralya da Dangerous Goods Safety Act 2004 Dangerous Goods Safety (Explosives) Regulations 2007
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Ülkemizde üretim, depolama ve kullanım aşamalarında ölüm, yaralanma ve ciddi hasarla sonuçlanan pek çok kaza yaşanmıştır. 12 Mart 2014 tarihinde Kuşadası nda yapılan taş ocağı patlatmasında 5 yaralı ve maddi hasar.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 28 Ekim 2013 tarihinde Ankara Elmadağ daki roket fabrikasında meydana gelen patlama sonucu 4 çalışanın yaralanması.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 13 Nisan 2014 tarihinde Soma da bir kömür ocağında yaşanan patlatma kazası sonucu 1 çalışanın yaralanması.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Patlayıcıların üretimi, taşınması, depolanması ve kullanımıyla ilgili işler 6331 Sayılı İSG Kanunu kapsamında Çok Tehlikeli sınıfta yer almakta ve İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatı açısından titizlikle risk değerlendirmesine tabii tutulmalıdır.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 1978-2004 ABD de yapılan araştırma (Yeraltı, yerüstü kömür ve metal) 107 Ölüm Nakliye kazaları (Transporting accidents) : % 0,96 Erken patlama (premature blasting) : % 11,65 Patlatma sahası güvenliği (Blast area security) : % 49,56 Fırlayan kaya parçaları/kütleleri (Flyrock) : % 10,96 Patlatma gazları (Fumes) : % 8,78 Patlamamış patlayıcı (Misfire) : % 9,65 Bertaraf (Disposing) : % 0,44 Diğer (Other) : % 6,87
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Patlayıcı kullanımıyla ilgili yaşanan kazaların aşağıdaki güvensiz davranış ya da durumların sonucunda meydana geldiği düşünülebilir. - Yetkin olmayan ve eğitimsiz kişiler - Mühendislik (uygun olmayan delik dizaynı, uygunsuz kritik çap vb.) - Statik elektrik - Güvensiz taşıma (Nakliye, sürtünme, düşürme, atma) - Kapsül ve patlayıcıların birlikte depolanması ya da taşınması - Yıldırım - Telsiz, telefon kullanımı - Fırlayan kaya parçaları ve yetersiz güvenlik mesafeleri - Patlamamış patlayıcılara güvensiz şekilde müdahale - Patlatma şoku, sarsıntılar, göçükler, şev kaymaları
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Risk değerlendirmelerinde bu güvensiz durum veya davranışlar değerlendirilerek; Tehlikeler ve riskler doğru tanımlanmalı, Mevzuatın öngördüğü önlemler göz önünde bulundurulmalı, Gerekli yönerge, prosedür ve talimatlar oluşturulmalı ve İlgili tüm çalışanların eğitilerek sahada takip edilmelidir.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Mühendislik yaklaşımı Delme ve patlatma mühendislerinin dizayn sırasında dikkate alması gereken parametreler; Kayaç özellikleri, Basamak boyu, Ekipman boyutları, Kritik çap ve delik eğimi, Delik aralıkları, Şarj miktarı, Patlayıcı türü, Ateşleme sırası (gecikmeli kapsüller) vb. Patlatma faaliyetleri mutlaka mühendislerin gözetiminde gerçekleştirilmelidir. Mühendislerin olmadığı ve ateşleyicilerin tecrübelerine göre gerçekleştirdikleri patlatmalar kazalara davetiye çıkarır niteliktedir.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Risklerin değerlendirilmesi ve önlemlerin tespiti sürecinde aşağıdaki çok temel kurallar dikkate alınmalıdır. Genel Önlemler: Patlayıcıların var olduğu bütün ortamlarda aşağıdaki önlemlerin mutlaka alınması gerekir. - Sigara, açık alev ve kıvılcımlar önlenmelidir. - Statik elektriğe karşı önlemler alınmalıdır. - Yetkisiz kişilerin patlayıcılarla çalışması ve patlatma sahalarına girişi önlenmelidir. - Elektrikli cihazlar ex-proof olmalıdır. - Yangın karşı önlemler alınmalıdır. - İlgili tüm çalışanlar eğitimli olmalıdır. - Güvenlik ve sağlık işaret ve uyarıları kullanılmalıdır.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 5.1. Üretim - Üretim tesislerindeki iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımı - Risk değerlendirmesi - Yıldırıma karşı koruma
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 5.2. Nakliye, Taşıma - Nakliyede taşıma izin belgesi - Kapalı kasa araçlarda taşıma - Yüklü araçlar yalnız bırakılmamalıdır - Patlayıcılarla birlikte başka malzemeler taşınmamalıdır - Atma, sürtme, hoyrat hareketlerden kaçınılmalıdır. - Trafik kurallarına riayet edilmelidir. - İnsan ve hayvanların yoğun olduğu kısımlarda bekleme yapılmamalıdır. - Yangın söndürücüler Nakliyede Taşıma İzin Belgesi
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 5.4. Kullanım (Patlatma ve Sonrası) - Deliklerin kontrolü. - Yemleyiciler delik başında hazırlanmalıdır. - Kapsülün dinamite ya da emülsiyon patlayıcılara takılması özenle ve çapının ortasından düzgün şekilde yapılmalıdır. - Kapsül takılan dinamit ya da emülsiyonlar hemen deliğe indirilmeli, dışarıda bekletilmemelidir. - Patlatma sahası barikatlanmalı, yetkisiz girişlere kapatılmalıdır. - Gereksiz ekipman bulundurulmamalı. - Yağmurlu havalarda elektrikli ateşleme sistemi kullanılmamalı. - Şok Tüp kullanımı. - Kapsüller darbe ve şoka maruz bırakılmamalıdır.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Şok Tüp kullanımı. Elektriksiz ateşleme sistemlerinde enerji iletimi kimyasal reaksiyon vasıtasıyla şok tüp içerisinde gerçekleşmekte ve sistem içerisinde herhangi bir elektriksel enerji yer almamaktadır. Elektrikli kapsüllerin kullanıldığı yerlerde aşağıdaki durumlar tehlike yaratabilir. - Yüksek voltajlı hatların yakın olması, - Yıldırım - Kapalı bulutlu havalar ( Statik elektrik oluşumu) - Elektrikle çalışan cihazların yakın olması ( Pompa, ekipman vs.) - Cep telefonları, telsiz, radyo vb. Cihazlar Yukarıda ki durumlar elektriksiz ateşleme sistemleri için tehlike oluşturmadığından gerek sahada gerekse taşıma ve depolama da daha güvenlidir.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Şok Tüp kullanımı.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 5.4. Kullanım (Patlatma ve Sonrası) - Statik elektrik (Ateşleyiciler ve personelin antistatik kıyafet ve emniyet botu kullanımı), bakır çubuk kullanımı. - Yıldırımdan korunma - Kapsül bağlantılarının doğru yapılması (atım kesmenin önlenmesi). - Manyetoların periyodik kontrolü. - Güvenlik mesafeleri (fırlayan kaya parçalarına karşı). - Şarj miktarı ve sıkılamanın doğru kullanımı (aşırı şarj yapılmamalı, plana uygun hareket edilmelidir. - Sulu deliklerde ANFO yerine emülsiyon patlayıcılar kullanılmalıdır. - Toplam devre direnci (patlatma kablosu dahil) manyeto kapasitesinin altında olmalıdır.
5. PATLAYICILARIN ÜRETİMİ, NAKLİYESİ, DEPOLANMASI VE KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 5.4. Kullanım (Patlatma ve Sonrası) - Ohmmetre ile devre kontrolü. - Elektrik kabloları sağlam olmalıdır. - Bağlantılar sağlam yapılmalıdır. - Bağlantıların ve sahanın son kontrolünden tek kişi sorumlu olmalı, çalışanlar ve ekipmanlar güvenli mesafelerde konuşlanmalı, gerektiğinde nöbetçiler yerleştirilmeli ve trafik durdurulmalıdır. - Patlatma öncesi sirenle ikaz. - Ateşleyici ve nöbetçiler arasında iletişim. - Patlatma sonrası ateşleyici kontrolü (gevşek zemin). - Patlamamış patlayıcıların kontrolü.
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ Planlama ve delme&patlatma mühendisleri patlatılacak bölgeyi bilgisayar program (Gemcom) da belirler ve poligonlara böler. Programdan ocağın genel görünümü
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ Poligon dizaynı Plana göre bölünmüş patlatma grupları
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ Poligon sınırlarına ve cevherleşmeye göre uygun delik dizaynının yapılması
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ Belirlenen delik yerleri programda kaydedilir ve haritacılar sahada delik yerlerini işaretletler
Sahada işaretlenmiş delikler ve delici makinanın delik delmesi
Delik makineleri işaretlenmiş delikleri delerken
Daha önceden patlatılmış bölge Patlatma için hazırlanan bölge
Delinmiş ve patlatmaya hazır hale gelmiş bölgenin şarjlanması Delinmiş ve patlatmaya hazır hale gelmiş bölgenin şarjlanması
Patlatma grubu şarjlanma esnasında tabelalarla ve konilerle işaretlenir
Patlatılacak Bölgenin etrafı set ile çevrilir ve gruba giriş çıkışlar sınırlanır
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ
KIŞLADAĞ ALTIN MADENİ
SONUÇ Sunumun genelinde belirtilen bütün iş sağlığı ve güvenliği unsurlarının gerçekleşmesi patlatma mühendislerinin ve sahadaki çalışanların yetkinliği, bilgi seviyeleri, tecrübeleri ve yeterli seviyede eğitilmeleriyle mümkündür. Patlatma faaliyetleri sadece ateşleyicilerin bilgi ve tecrübelerini kullanarak gerçekleştirdikleri bir faaliyet olmamalıdır. Bunun yerine iş güvenliğinin ön planda olduğu toplam bir mühendislik ve kalite yönetimi benimsenmelidir. Ancak bu yaklaşımla patlayıcılardan kaynaklanan kazalar en aza indirilebileceği gibi patlatma verimi ve kalitesi arttırılarak maddi kayıpların da önüne geçilebilecektir.
TEŞEKKÜRLER İletişim Tarkan Yazıcı tarkany@kisladag.com