1 KUMANDA TEKNİKLERİ Dersin Modülleri Kumanda Devre Elemanları Asenkron Motor Kumanda Teknikleri Asenkron Motorlara Yol Verme Hidrolik Sistemler Elektro-Hidrolik Sistemler Lojik Entegre Uygulamaları Temel PLC Sistemleri PLC Programlama Teknikleri PLC İle Motor Kontrolü PLC ile Elektro hidrolik Sistemlerin Kontrolü Kazandırılan Yeterlikler Asenkron motoru ve kumanda eden devre elemanlarını seçmek Sistemin güç ve kumanda devrelerini kurmak Motorlara yol verme yöntemlerini uygulamak Hidrolik sistemleri kurmak Elektro hidrolik sistemleri kurmak Kumanda sisteminde lojik sistemi kullanmak Sisteme uygun PLC ve giriş çıkış elemanlarını seçerek bağlantısını yapmak. PLC ile kontrol edilecek sisteme göre programı yaparak, PLC ye yüklemek. PLC ile Elektro-Hidrolik Sistemlerin Kurulmasını ve Kontrolünü Yapmak PLC ile elektro hidrolik sistemlerin kontrolünü yapmak.
2 Dersin Adı Alan Meslek/Dal Dersin okutulacağı sınıf/yıl Süre Dersin amacı Dersin tanımı Dersin Ön Koşulları Ders ile kazandırılacak yeterlikler Dersin İçeriği Yöntem ve Teknikler Eğitim Öğretim Ortamı ve Donatım KUMANDA TEKNİKLERİ Elektrik-Elektronik Teknolojisi Elektromekanik Taşıyıcılar 2.ve 3. Yıl 3/4/5/6. dönem 3.dönem 2 ders saati 4. Dönem 4 ders saati 5.6. dönem 3 ders saati Bu ders ile öğrenci; elektrik-elektronik sistemlerine ait motor kumandası, elektrohidrolik, hidrolik ve PLC sistemlerin kontrolünü yapma yeterlikleri kazandırılacaktır. Bu ders PLC cihazı yardımıyla motor kumanda ve hidrolik sistemlerin kontrolü ile ilgili bilgi konularının verildiği derstir. Bu dersin ön koşulu yoktur. Öğrenci, bu dersin sonunda; 1. Kumanda devre elamanları modülü ile asenkron motoru ve kumanda eden devre elamanlarını seçebilecektir. 2. Asenkron motor kumanda teknikleri modülü ile sistemin güç ve kumanda devrelerini kurabilecektir. 3. Asenkron motorlara yol verme modülü ile motorlara yol verme yöntemlerini uygulayabilecektir. 4. Hidrolik sistemleri modülü ile hidrolik sistemleri kurabilecektir. 5. Elektro-hidrolik modülü ile elektro-hidrolik sistemleri kurabilecektir. 6. Kumanda sisteminde lojik sistemi kullanabilecektir. 7. PLC sistemlerini kurabilecektir. 8. PLC ile motor kontrolünü yapabilecektir. 9. PLC ile elektro-hidrolik sistemlerin kurulmasını ve kontrolünü yapabilecektir. 1. Kumanda devre elamanları 2. Asenkron motor kumanda teknikleri 3. Asenkron motorlara yol verme 4. Hidrolik sistemler 5. Elektro-hidrolik sistemler 6. Lojik Entegre uygulamaları 7. PLC cihazının tanıtımı ve uygulama devreleri 8. PLC ile motor ve ünite kontrolü 9. PLC ile elektro-hidrolik sistemleri kontrolü Konularını içermektedir Modüler bireysel eğitim teknikleri, Araştırma, Uygulama, Gözlem, Tartışma, Soru-Cevap, Gösterim gezi ve deney vb. Ortam: Elektrik atölyesi, elektrik makineleri laboratuarı, işletme ortamı Donanım: Projeksiyon, bilgisayar, PLC cihazı, elektrohidrolik eğitim seti
3 Ölçme ve Değerlendirme Öğretmen ve Eğitici İşbirliği Yapılacak Kurum ve Kuruluşlar 1. Her faaliyet sonunda kazanılan bilgi ve beceriler ölçülür. 2. Her modülün sonunda kazanılan yeterlikler ölçülür. 3. Dersin sonunda; Orta Öğretim Kurumları Sınıf Geçme ve Sınav Yönetmeliği ile Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği nin Mesleki Eğitim Merkezleri ile ilgili maddelerine göre ölçme ve değerlendirme yapılacaktır. 1. Eğitim almış, alanında sektör deneyimi olan öğretmenler, 2. Gerektiğinde sektörde çalışan ustalık ve usta öğreticilik belgesi olan meslek elemanları Ticaret odaları, Alanla ilgili vakıf, Dernek ve odaları, Üniversiteler, işletmeler, Kütüphaneler vb.
4 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILAR : KUMANDA TEKNİKLERİ :KUMANDA DEVRE ELAMANLARI SÜRE : 40/32 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir.. GENEL AMAÇ: Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında sistem için gerekli kumanda güç devresi elemanlarını TSE, İç tesisleri yönetmeliği ve şartnamelere uygun, seçerek bağlantısını hatasız yapabilecektir. AMAÇLAR: 1. İhtiyaçları karşılayan TSE standartlarına uygun asenkron motoru seçerek, hatasız bağlayabilecektir. 2. Kumanda ve güç devresinin kurulması için gerekli malzeme, araç gereçleri, TSE, iç tesisat yönetmeliği ve şartnameye uygun olarak seçerek bağlantısını yapabilecektir. İÇERİK (Konu Başlıkları): A. Asenkron motorlar 1. Asenkron motorun yapısı ve parçaları 2. Asenkron motor çeşitleri a. Faz sayısına göre b. Yapılarına göre c. Yapı tiplerine göre d. Çalışma şekline göre e. Rotor yapılışına göre 3. Asenkron motorun çalışma prensibi. 4. Bir fazlı Asenkron motorun yapısı ve çalışması 5. Motor etiketini inceleme 6. Motor teknik özellikleri a. Çalışma şartları b. Motorun faz sayısı c. Motorun normal çalışma akımı
5 d. Motorun güç katsayısı e. Motorun bağlantı şekli f. Motor tip ve kodlarının tanımı g. Motorların yapı şekilleri h. Anma gücü i. Aşırı yüklenebilme j. Gürültü düzeyi k. Kutup ve devir sayıları l. Montaj boyutları m. İşletme gerilimi ve frekansı n. Koruma sınıfı o. İzolasyon sınıfı p. Siparişte dikkat edilecek hususlar 7. Asenkron motor bağlantı şekli ve özellikleri a. Motorun yıldız bağlantısı ve özelliği b. Motorun üçgen bağlantısı ve özelliği 8. Asenkron motorların kataloglarını okuma ve kullanma B. Kumanda devre elemanları ve koruma röleleri 1. Kumanda elemanları yapı fonksiyon ve çeşitleri a. Paket şalterler i. Yapısı ii. Çalışması iii. Çeşitleri b. Kumanda butonları i. Tek yollu butonlar ii. Çift yollu butonlar c. Sinyal lambaları d. Sınır anahtarları i. Mekanik tip sınır anahtarları ii. Manyetik tip sınır anahtarları e. Zaman röleleri i. 1.Tanımı ve yapısı ii. 2.Çeşitleri ve fonksiyonları a. Çekmede gecikmeli tip (Düz) zaman rölesi b. Düşmede gecikmeli tip (Ters) zaman rölesi c. Bırakmada gecikmeli tip Impuls zaman rölesi d. Çekmede ve bırakmada gecikmeli tip zaman rölesi e. Flaşör zaman rölesi f. Yıldız Üçgen zaman rölesi g. Çift zaman ayarlı zaman rölesi f. Kontaktörler i. Tanımı yapısı ve çeşitleri ii. Kontaktör seçiminde dikkat edilecek hususlar a. Kullanma sınıfı b. Anma gerilimi c. Bobin gerilimi d. Anma akımı e. Anma gücü
6 f. Kontak yapısı ve sayısı g. Röleler h. Sayıcılar 2. Koruma rölelerinin yapı ve çeşitleri a. Asenkron motorların çalışması sırasında görülen başlıca arızalar. b. Sigortalar a. Buşonlu sigortalar b. Otomatik sigortalar c. Bıçaklı sigortalar c. Aşırı akım röleleri d. Gerilim koruma rölesi a. 1.Aşırı gerilim koruma b. 2.Düşük gerilim koruma c. 3.Aşırı-Düşük gerilim koruma e. Faz sırası rölesi f. Faz koruma rölesi g. Frekans koruma röleleri a. 1.Aşırı frekans koruma b. 2.Düşük frekans koruma h. Termistörler. 3. İletken çeşit ve özellikleri. a. Kesit hesabı b. Çalışılacak ortama göre iletken seçimi i. Standart kumanda kabloları ii. Fiziksel şartlara dayanıklı kablolar. KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI: KONULAR Yüzde(%) Asenkron motorlar 40 Kumanda devre elemanları ve koruma röleleri 60
7 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILAR : KUMANDA TEKNİKLERİ : ASENKRON MOTOR KUMANDA TEKNİKLERİ KODU : SÜRE : 40/32 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir. GENEL AMAÇ : Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında istenen sistem için kumanda güç devresini TSE, İç tesisleri yönetmeliği ve şartnamelere uygun, kurabilecektir. AMAÇLAR : 1. İstenen çalışmayı sağlayan kumanda tekniğine göre, kumanda ve güç devrelerini normlara uygun çizebilecektir. 2. Sistemin isteğe göre çalışabilmesi için gerekli kumanda ve güç devresini tekniğine uygun kurabilecektir. 3. Kurduğu sisteme, enerji vererek çalıştırıp, şartnamede ya da standartta istenen çalışmayı sağlayıp sağlamadığını kontrol edecek aksaklık var ise giderebilecektir. İÇERİK: A. Güç ve Kumanda Şemasını Çizmek 1. Kumanda ve güç devre elemanları sembolleri 2. Devre şemaları çizimini a. Güç devresinin çizimi b. Kumanda devresinin çizimi c. Şemalarda tanıtma işaretleri B. Kumanda ve Güç Devresini Kurmak 1. Motor kumanda teknikleri a. Bir yönde sürekli çalıştırma
8 b. Birden çok kumanda merkezinden çalıştırma c. Paket şalterleri ile çalıştırma d. Motorun kilitleme devreleri ile devir yönü değişimleri i. Elektriksel kilitleme ii. Mekaniksel kilitleme e. Asenkron motoru, zaman ayarlı çalıştırma f. Asenkron motoru, hareket sınırlamalarına göre çalışma g. Bir fazlı yardımcı sargılı asenkron motorun çalıştırılması h. PTC bağlantılı faz koruma rölesi bağlanarak bir asenkron motorun çalıştırılması i. Faz sırası rölesi bağlanarak bir asenkron motorun sabit yön şartlı çalıştırılması j. Aşırı ve düşük gerilim rölesi bağlanarak bir asenkron motorun çalıştırılması k. Sıvı seviye rölesi bağlanarak bir asenkron motorun çalıştırılması l. Sağ sol rölesi ile asenkron motorun çalıştırılması 2. Otomatik kumanda ile ilgili değişik uygulamalar C. Sistemin Çalışmasını Test Etmek 1. Güvenli çalışma a. Sisteme enerji girişi b. Sistemin çalışma parametrelerinin uygunluğu c. Sistemdeki hareket bütünlünün kontrolü d. Sistemin isteğe uygun çalışmasının kontrolü KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI : KONULAR Yüzde(%) Sistemin kumanda ve güç şemasını çizmek 20 Kumanda ve güç devresini kurmak 70 Sistemin çalışmasını test etmek 10
9 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILARI :KUMANDA TEKNİKLERİ :ASENKRON MOTORLARA YOL VERMEK KODU : SÜRE : 40/32 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir. GENEL AMAÇ: Öğrenci, gerekli donanıma sahip atölye ortamı sağlandığında öğretmen gözetiminde asenkron motor yada motorlara yol vermek için gerekli yöntem ve teknikleri, TSE, İç tesisleri yönetmeliği ile şartnamelere göre, uygulayabilecektir AMAÇLAR: 1. Çift devirli asenkron motorun bağlantısını, koruma önlemlerini alarak kurup, çalıştırabilecektir. 2. Frekans değiştirme yöntemi ile asenkron motorun devrini değiştirerek istenen çalışmayı sağlayabilecektir. 3. Yıldız üçgen çalışmayı, uygun geçiş süresini tespit ederek, TSE, iç tesisat yönetmeliği ve şartnameye uygun olarak gerçekleştirebilecektir. 4. Motor için gerekli frenleme sistemini TSE, iç tesisat yönetmeliği ve şartnameye uygun olarak gerçekleştirebilecektir. 5. Proje elemanlarını belirlenen yerlere TSE, iç tesisat yönetmeliği ve şartnameye uygun olarak monte edebilecektir. İÇERİK: A. Çift Devirli Asenkron Motor 1. Devir sayısı ölçme ve takometre çeşitleri a) Analog takometreler b) Dijital takometreler 2. Devir sayısını değiştirme yöntemleri. a) Kutup sayısını değiştirerek devir ayarı
10 b) Frekansı değiştirerek devir ayarı 3. Çift devirli asenkron motorun tanım ve kullanım alanları 4. Çift devirli asenkron motorun çalışma prensibi 5. Çift devirli asenkron motorun bağlantı şekilleri a) Yıldız bağlantı b) Üçgen bağlantı 6. Hat-Faz akım ve gerilim değerleri hesabı 7. Çift devirli asenkron motor çalıştırma uygulaması B. Asenkron Motorlarda Frekans Değiştirerek Devir Ayarı 1. İnvertör tanımı ve yapısı 2. İnvertör çeşitleri 3. İnvertör bağlantı şekli. 4. İnvertör ile asenkron motorun devir ayarı uygulaması C. Asenkron Motor Yol Verme Yöntemlerini Uygulamak 1. Asenkron motorların kalkınma sırasındaki şebekeye etkileri 2. Asenkron motora yol verme yöntemleri a) Oto trafosu ile yol verme b) Yıldız üçgen yol verme i. Yıldız çalışma süresinin önemi ii. Yıldız üçgen çalışma tekniği iii. Yıldız üçgen çalışmada termik sigorta kontaktör seçimi iv. Otomatik Yıldız üçgen çalışma uygulaması v. Yıldız üçgen röle ile asenkron motorun çalıştırılması vi. Yıldız üçgen paket şalter ile asenkron motorun çalıştırılması D. Motor İçin Gerekli Frenleme Sistemini Kurmak 1. Frenlemenin önemi ve çeşitleri a. Balatalı frenleme b. Dinamik frenleme i. Dinamik frenleme geriliminin hesaplanması 1. Motor yıldız bağlı ise 2. Motor üçgen bağlı ise ii. Dinamik frenleme devre uygulamaları E. Proje Elemanlarını Belirlenen Yere Monte Etmek 1. Değişik işletmeler için hazırlanmış projelerin okuması 2. Proje üzerinde elemanların yerleşimi ve yerleşim sırasında dikkat edilecek hususların incelenmesi
11 KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI: KONULAR Yüzde(%) Çift devirli asenkron motorlarının bağlantısını yapıp çalıştırabilmek 20 Asenkron motorlarda frekans değiştirerek devir ayarı yapmak 20 Asenkron motor yol verme yöntemlerini uygulamak 30 Motor için gerekli frenleme sistemini kurmak 20 Proje elemanlarını belirlenen yere monte etmek 10
12 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILAR : KUMANDA TEKNİKLERİ : HİDROLİK SİSTEMLER KODU : SÜRE : 40/32 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir. GENEL AMAÇ: Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında istenen sistem için hidrolik ve elektro-hidrolik sistemleri TSE, iç tesisleri yönetmeliği ve şartnamelere uygun, şekilde kurup çalıştırır. AMAÇLAR: 1. Sistem için gerekli hidrolik malzeme araç ve gereçleri doğru olarak seçebilecektir. 2. Hidrolik sistemlerinin tasarımını yaparak, tasarladığı, hidrolik sistemleri normlara uygun çizebilecektir. 3. Hidrolik sistemi tekniğe uygun olarak kurup, çalıştırabilecektir İÇERİK : A. Hidrolik Devre Elemanlarını Tanımak Ve Seçimini Yapmak 1. Hidroliğin tanımı a. Enerji türleri ve karşılaştırılmaları b. Temel fizik kanunları ve akışkanlar mekaniği hakkında genel bilgiler 2. Hidrolik sistemin tanıtımı a. Hidrolik sistemin temel yapısı, mantığı ve çalışma kuralları b. Hidrolik sistemin avantajları ve dezavantajları 3. Hidrolik devre elemanları yapısı ve çalışma özellikleri a. Hidrolik akışkanlar ve özellikleri b. Tank ve özellikleri c. Hidrolik boru-hortum donanımları d. Filtreler ve filtreleme teknikleri
13 e. Hidrolik bağlantı elemanları 1. Hidrolik Devrelerde kullanılan borular ve normları 2. Hidrolik sistemlerde kullanılan hortumlar ve normları 3. Boru ve hortum çaplarının hesabı 4. Boru ve hortum bağlantı elemanları 5. Sızdırma ve kayıpların önlenmesi f. Pompalar g. Hidrolik motorlar h. Hidrolik silindirler i. Sızdırmazlık elemanları j. Valflerin genel sınıflandırılması i. Yön kontrol valfleri ii. Basınç kontrol valfleri iii. Akış kontrol valfleri iv. Açma-kapama valfleri B. Hidrolik Devre Tasarımı Yapmak 1. Hidrolik semboller 2. Hidrolik devre tasarım ve çizimleri 3. Hidrolik devre çizimleri a. Açık hidrolik devreler b. Kapalı hidrolik devreler. c. Yarı kapalı hidrolik devreler 4. Hidrolik valflerin uyarı ( kumanda) yöntemleri C. Hidrolik Sistem Kurmak ve Çalıştırmak 1. Hidrolik devre uygulamaları a. Tek etkili silindirlerin çalıştırılması b. Çift etkili silindirlerin çalıştırılması c. Seri bağlantılı devreler d. Paralel bağlantılı devreler e. Silindirlerde hız kontrolleri i. Akış kısma valfleri ile hız kontrolü ii. Akış kontrol valfleri ile hız kontrolü f. Kademeli basınç devreleri g. Silindirlerde yastıklama uygulamaları h. Hızlandırılmış devre uygulamaları i. Karşı basınç dengeleme valfli devre uygulamaları j. İki silindirli basınç sıralama devreleri k. Ön doldurmalı ve hızlı hareketli pres devreleri l. Eş hareketli devre uygulamalar
14 KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI: KONU Yüzde % Hidrolik Devre Elemanlarını Tanımak ve Seçimini Yapmak 25 Hidrolik Devre Tasarımı Yapmak 15 Hidrolik Sistem Kurmak ve Çalıştırmak 60
15 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILAR : KUMANDA TEKNİKLERİ : ELEKTRO-HİDROLİK SİSTEMLER KODU : SÜRE : 40/32 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir. GENEL AMAÇ : Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında istenen sistem için hidrolik ve elektro-hidrolik sistemleri TSE, iç tesisleri yönetmeliği ve şartnamelere uygun, şekilde kurup çalıştırır. AMAÇLAR : 1. Gerekli ortam sağlandığında, istenen çalışmayı gerçekleştiren hidrolik ve elektro-hidrolik sistemlerinin tasarımını yapabilecektir. 2. Gerekli ortam sağlandığında istenen sistem için tasarladığı, hidrolik ve elektrohidrolik sistemleri normlara uygun çizebilecektir. 3. İstenen sistemin kurulması için gerekli malzeme araç ve gereçleri seçip, TSE, İç tesisleri yönetmeliği iş güvenliği standardı ve şartnamelere uygun kurabilecektir. 4. Kurduğu sisteme, enerji vererek çalıştırıp, şartnamede istenen çalışmayı sağlayıp sağlamadığını kontrol edecek aksaklık var ise giderebilecektir. İÇERİK : A. Elektro- Hidrolik devre elemanlarını tanımak ve seçimini yapmak 1. Elektro-hidrolik devre elemanları yapısı ve çalışma özellikleri a. Anahtarlar i. Butonlar 1. Normalde açık buton 2. Normalde kapalı buton 3. İki kutuplu buton ii. Anahtarlar 1. Normalde açık anahtar
16 2. Normalde kapalı anahtar 3. İki kutuplu anahtar b. Kontaktör ve röleler c. Algılayıcılar i. Temaslı algılayıcılar ii. Temassız algılayıcılar d. Elektro magnetik kumandalı valflar (selenoid valf) e. Hidrolik sinyali elektrik sinyaline çeviriciler (HE Çevirici-Basınç şalteri) 2. Elektro-Hidrolik devre elemanlarının sembol bilgisi a. Elektro-Hidrolik malzeme sembol bilgisi i. Elle kumanda sembolleri ii. Elektrikli anahtarlama sembolleri iii. Röle bobini ve kontaklar için semboller iv. Röle ve bobin sembolleri v. Mekanik ve elektrikle kumanda sembolleri vi. Elektrik bağlantı sembolleri vii. Elektrik güç kaynağı sembolleri b. Elektro-Hidrolik devre elemanları sembolleri ve sembollerin içerdiği mantık c. Elektro-Hidrolik devre elemanlarının devre şemaları üzerinde i. Rakamla ii. Harfle tanımlandırılması B. Elektro-Hidrolik Devre Tasarımı Yapmak 1. Çalışır sistemlerden şema çıkarmak a. Problemin tanımlanması b. Kumandanın yapısı c. Programın yapısı 2. Elektro-Hidrolik kumanda bilgisi a. Teknolojik şema b. Fonksiyon blok diyagramı (Yol adım diyagramı) c. Hidrolik devre şeması d. Hidrolik devre çizimlerinde elemanların numaralandırılması e. Elektrik kumanda şeması çizilir. C. Elektro-Hidrolik Sistem Kurmak ve Çalıştırmak (Proje) 1. Gerçekleştirme a. Devre planlaması b. Elemanların temini c. Devrenin montajı. 2. Deneme ve değerlendirme a. Devre ve elemanların değişiklikleri b. Ekipmanın kalibrasyonu c. Proje çözümünün değerlendirilmesi d. Çizim sonuçları e. Proje için kısa raporunun hazırlanması D. Oransal Hidrolik sistem Kurmak
17 1. Oransal kontrol sistemi 2. Açık ve kapalı çevrimin karşılaştırılması 3. Oransal valflarla basınç ve debi kontrolü 4. Oransal valfların yapısı ve çalışma ilkeleri, Piston çakışması 5. Lineer selenoid bobinin yapısı ve çalışma özellikleri 6. Voltaj, akım ve indüksiyon karakteristiği 7. Lineer bobinin yapısı 8. Histerisiz 9. Elektronik kontrol kartları 10. Komperatör katı 11. Ayar (setpoint) kartı 12. Yükseltici (amplifikatör) 13. Kontrol sinyalleri 14. Maksimum, Basic ve Jump akım değerleri 15. Pozisyon kontrolü 16. Hız kontrolü 17. İvmeleme 18. Gecikme zamanı 19. Pratik hesaplamalar 20. Basınç ve debi ilişkisi 21. Oransal valflarla basınç (kuvvet), debi (hız), yük değişimini uygulama KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI : KONULAR Yüzde % Elektro-hidrolik devre elamanlarını tanıma 20 Elektro-hidrolik devre tasarımı yapma 25 Elektro-hidrolik sistem kurma 25 Oransal hidrolik kurma 30
18 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILAR : KUMANDA TEKNİKLERİ : LOJİK ENTEGRE UYGULAMALARI KODU : SÜRE : 40/32 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir. GENEL AMAÇ: Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında lojik kapılarla ile Elektronik devreleri uygun, şekilde kurup çalıştırabilecektir. AMAÇLAR: 1. Sistem için gerekli lojik entegreleri seçerek kontrol devresini kurabilecektir. 2. Otomatik kumanda devrelerini lojik devreler ile kurabilecektir. İÇERİK: A. Lojik entegre seçimi yapmak ve kontrol devresi kurmak 1. Lojik entegrelerin çeşitleri ve tanımı a. TTL elemanlı entegreler b. CMOS elemanlı entegreler 2. Özellikleri ve kullanım alanları 3. CMOS ve TTL entegrelerle çıkış elemanlarının sürülmesi a. Çıkış ile yük arasına bağlanan direnç değerinin hesabı b. Çıkışa bağlanan ledin sürülmesi c. Transistor ile rölenin sürülmesi 4. Devre Uygulamaları a. 1 Çıkışın start stop şeklinde kontrolü b. 2 çıkışın start stop şeklinde kontrolü c. 4 çıkışın start stop şeklinde kontrolü d. 2 çıkışın ayrı start stop ile kontrolü e. 2 start 2 stop ile 4 çıkışın 2 şerli grup halinde kontrolü f. D tipi flip flop uygulaması
19 g. RS flip flop uygulaması h. 7447 entegresi ile ortak anot displey sürülme uygulaması i. 0 99 arası yukarı aşağı sayan sayıcı yapımı j. Lojik entegrelerle trafik ışıkları kontrol devresi kurmak k. Problem şeklinde lojik entegreler ile yapılacak uygulamalar. B. Otomatik Kumanda Devrelerini Lojik Devrelerle Kurmak Aşağıdaki devrelerin lojik entegreler kullanarak kontrol kartı oluşturulacak bu kart ile entegre çıkışı transistoru, transistor çıkışı röleyi, Röle çıkışı kontaktörü sürerek 3 fazlı Asenkron motorun çalıştırılması 1. Asenkron motorun ileri geri çalıştırılması a. Devrenin lojik kurgusunun yapılması b. Uygun lojik entegre ve malzemelerin seçimi c. Baskı devre çıkarılması d. Devrenin kurulması 2. Dört motorun ayrı noktalardan start-stop kontrolü a. Devrenin lojik kurgusunun yapılması b. Uygun lojik entegre ve malzemelerin seçimi c. Baskı devre çıkarılması d. Devrenin kurulması KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI : KONULAR Yüzde (%) Lojik entegre seçimi yapmak ve kontrol devresi kurmak 50 Otomatik Kumanda Devrelerini Lojik Devrelerle Kurmak 50
20 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILAR : KUMANDA TEKNİKLERİ : PLC YE GİRİŞ KODU : SÜRE : 40/16 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir. GENEL AMAÇ: Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında sistem için gerekli PLC cihazını seçerek giriş ve çıkış elemanlarının bağlantılarını yapabilecektir. AMAÇLAR: 1. Kurulacak sisteme uygun PLC cihazını doğru olarak seçebilecektir. 2. PLC li kumanda ve Kontrol sistemleri için gerekli giriş ve çıkış elemanlarını seçip, TSE, İç tesisleri yönetmeliği iş güvenliği standardı ve bağlantı tekniğine uygun olarak bağlayabilecektir. 3. PLC li kumanda ve Kontrol sistemlerini normlara uygun çizebilecektir. İÇERİK: A. Yapılacak İşe Uygun PLC Seçme 1. PLC tanım ve türleri 2. PLC nin kullanım amacı ve alanları 3. PLC ile röle sistemleri arasındaki farklar ve avantajları 4. PLC Parçalarının yapısı ve Fonksiyonları a. Merkezi İşlem Birimi (CPU) b. Hafıza (Bellek elemanları) c. Programlama Makinesi d. Güç katı e. Giriş/Çıkış Bölümü f. Genişleme birimleri g. Kartların takıldığı raflar (rack s) 5. PLC seçiminde dikkat edilecek hususlar
21 B. PLC Cihazına Giriş ve Çıkış Elemanlarını Bağlama 1. PLC besleme bağlantısı 2. PLC Giriş elemanları ve PLC ye bağlantıları a. Temaslı algılayıcı i. Kontaktörler ii. Şalterler-Anahtarlar iii. Kalıcı tip şalterler iv. Butonlar v. Mekanik sınır anahtarları b. Temassız algılayıcı i. Manyetik temassız algılayıcılar ii. İndüktif temassız algılayıcılar iii. Kapasitif temassız algılayıcılar iv. Optik temassız algılayıcılar v. Ultrasonik temassız algılayıcılar vi. Pnömatik temassız algılayıcılar vii. Temassız algılayıcıları elektrik kontrol devrelerine bağlarken dikkat edilmesi gereken hususlar viii. Temassız algılayıcıların seçiminde kullanılan kriterler ix. Temaslı ve temassız algılayıcılar ile uygulamalar x. Termistörler (NTC-PTC) xi. Basınç algılayıcılar 3. PLC Çıkış elemanları ve bağlantı özellikleri a. Çıkış kontrollü lambalar b. Küçük motorlar c. Selonoid ler d. Röle ve motorlar 4. Giriş ve çıkışların adreslenmeleri ve ifade edilişleri C. PLC li kontrol Devrelerinin Çizimi 1. Giriş elemanlarının besleme ve PLC bağlantılarının çizimi 2. Çıkış elemanlarının besleme ve PLC bağlantılarının çizimi KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI: KONULAR Yüzde(%) Yapılacak işe uygun PLC seçmek 40 PLC Cihazına giriş ve çıkış elemanlarını bağlamak 40 PLC li kontrol devrelerinin çizimi 20
22 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : OTOMASYON SİSTEMLERİ : PROGRAMLANABİLİR KONTROL SİSTEMLERİ : PLC PROGRAMLAMA TEKNİKLERİ SÜRE : 40/32 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir.. GENEL AMAÇ: Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında sistemin PLC ile kumanda ve kontrolünü TSE, İç Tesisleri Yönetmeliği ve şartnamelere uygun, şekilde kurup çalıştırır. AMAÇLAR: 1. Kurulacak sistemin kontrolünü sağlayacak programı şartnameye uygun olarak yapabilecektir. 2. Hazırlanan yazılımı gerekli bağlantıyı kurup parametre ayarlarını yaparak bilgisayardan PLC cihazına yükleyebilecektir. 3. Bağlantısı yapılan ve programı yüklenen PLC kontrol sistemini çalıştırarak test edebilecek gerekiyor ise düzeltme yapabilecektir. 4. PLC cihazına yüklenen programı bilgisayar ortamına çekebilecek, yedeklediği programı sistemin yazılımından kaynaklanan arıza durumlarında tekrar yükleyebileceklerdir. İÇERİK (Konu Başlıkları): A. PLC için kontrol programının yazılması 1. PLC de programlama mantığı ve Kontrol programı türleri a. Lineer programlama mantığı b. Yapısal programlama mantığı 2. PLC program yazılım dilleri a. Kontak plan (LADDER plan) b. Fonksiyon plan (FBD) c. Deyim listesi (STL) d. Diğer dillerde programlama (basic gibi) 3. PLC programlama yazılımının Bilgisayara kurulması a. Program menüleri ve açıklanması
23 b. Program pencereleri ve genel kullanımı c. PLC tipinin seçilmesi ve PLC ayarları d. Kontaklar ve adreslenmeleri a. Girişler b. Çıkışlar c. Dahili kontaklar d. Zamanlayıcılar e. Sayıcılar f. Data alanları e. Temel Programlama komutları a. Start, stop ve çıkışlar b. NOT değilleme c. VE, VE DEĞİL komutları ve uygulaması d. VEYA, VEYA DEĞİL komutları ve uygulaması e. Birden fazla komut bloğu arasında VE işlemi ve uygulaması f. Birden Fazla komut bloğu arasında VEYA işlemi ve uygulaması g. Giriş sinyalinin çıkan kenarına göre çıkış alma h. Giriş sinyalinin inen kenarına göre çıkış alma ve uygulaması i. SET, RESET komutları ve uygulaması j. Zamanlayıcı (Timer) komutu k. Zamanlayıcı uygulamaları l. Harici olarak zamanlayıcı ayar değerinin atanması m. Sayıcı (Counter) komutu n. Sayıcı uygulamaları o. Harici olarak sayıcı ayar değerinin atanması p. Karşılaştırma komutları ve uygulaması q. Sayı sistemleri ile Taşıma (MOVE) komutları ve uygulaması r. Matematik işlem, fonksiyon komutları ve uygulaması s. Tablo, Mantık, İşlemler, Kaydırma, Dönüştürme Komutları ve uygulaması t. Program kontrol, Kesme ve Stack komutları ve uygulaması 9. Yapılan programa göre kullanılan giriş ve çıkışların simülasyonu B. Yazılımı sisteme yüklemek 1. Bilgisayar haberleşme portları 2. Bilgisayar ile PLC arasındaki haberleşme ayarları a. Haberleşme elemanları b. PLC ayarları c. Com ve Port ayarları 2. Kontrol programının PLC ye yüklenmesi C. Program Yedekleme 1. Program yedeklemenin önemi 2. PLC deki programın Bilgisayara çekilmesi
24 KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI: KONULAR Yüzde(%) PLC için kontrol programı yazılması 85 Yazılımı sisteme yüklemek 10 Program yedeklemek 5
25 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILAR : KUMANDA TEKNİKLERİ : PLC İLE MOTOR KONTROLÜ KODU : SÜRE : 40/32 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir. GENEL AMAÇ: Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında PLC kullanarak motor yada motorların kontrollerini hatasız olarak yapabilecektir. AMAÇLAR: 1. Motorun çalışma şekline uygun PLC ve donanım elemanlarını doğru olarak tespit edebilecektir. 2. Motorun çalışma şeklini sağlayan PLC programını hatsız hazırlayabilecektir. 3. Motorun çalışma şeklini sağlayan devre elemanları ve PLC bağlantılarını doğru olarak yapabilecektir. İÇERİK: A. Dijital giriş çıkış modülleri a. PLC nin giriş çıkış sayısının arttırılması gereken durumlar b. Dijital giriş çıkış modüllerinin yapısı ve özellikleri c. Dijital giriş çıkış modüllerinin PLC ve çevre elemanları ile bağlantısı B. Asenkron Motorun Aşırı Akım Rölesi İle Çalıştırılarak çalışmanın sinyalizasyon ile gösterilmesi 1. Çalışma için gerekli malzemeleri seçmek 2. Program adımlarını belirlemek için sitemin akış şemasını çıkarmak 3. Güç ve kumanda devresini çizmek 4. Kontrol programını yapmak 5. Programı PLC cihazına yüklemek
26 6. Programın simülasyonunu yapmak 7. PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarını bağlamak 8. PLC yi Run konumuna alarak sistemi çalıştırmak C. İleri geri çalışan Asenkron motora iki kademeli oto trafosu ile yol verilmesi 1. Çalışma için gerekli malzemeleri seçmek 2. Program adımlarını belirlemek için sitemin akış şemasını çıkarmak 3. Güç ve kumanda devresini çizmek 4. Kontrol programını yapmak 5. Programı PLC cihazına yüklemek 6. Programın simülasyonunu yapmak 7. PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarını bağlamak 8. PLC yi Run konumuna alarak sistemi çalıştırmak D. Üç fazlı ileri geri çalışan dahlender motorun düşük ve yüksek devirli olarak çalıştırılması 1. Çalışma için gerekli malzemeleri seçmek 2. Program adımlarını belirlemek için sitemin akış şemasını çıkarmak 3. Güç ve kumanda devresini çizmek 4. Kontrol programını yapmak 5. Programı PLC cihazına yüklemek 6. Programın simülasyonunu yapmak 7. PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarını bağlamak 8. PLC yi Run konumuna alarak sistemi çalıştırmak E. Sistemde B1 butonu-m1 motorunun, B2 butonu-m2 motorunun, B3 butonu- M3 motorunun, B4 butonu-m4 motorunun çalıştırılma isteğini belirtecektir çalışması istenen motorun butonuna basılacak, istek sinyal lambaları ile belirtilecek, B5 butonuna basıldığında yalnız çalışması istenen motorlar çalışacak B6 butonuna basıldığında tüm çalışan motorlar duracaktır. 1. Çalışma için gerekli malzemeleri seçmek 2. Program adımlarını belirlemek için sitemin akış şemasını çıkarmak 3. Güç ve kumanda devresini çizmek 4. Kontrol programını yapmak 5. Programı PLC cihazına yüklemek 6. Programın simülasyonunu yapmak 7. PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarını bağlamak 8. PLC yi Run konumuna alarak sistemi çalıştırmak F. Dört bir fazlı üniversal motor sırası ile 1 dk çalışacak süresi dolan motor durup kendinden sonraki motor çalışacak son motor çalışıp durduktan sonra dört motor aynı anda 1 dk çalışıp duracak ve sistem tekrar başa dönecek stop anına kadar çalışma bu şekilde sürecektir. 1. Çalışma için gerekli malzemeleri seçmek 2. Program adımlarını belirlemek için sitemin akış şemasını çıkarmak 3. Güvenli çalışma için güvenlik önlemlerini tespit etmek 4. Güç ve kumanda devresini çizmek
27 5. Kontrol programını yapmak 6. Programı PLC cihazına yüklemek 7. Programın simülasyonunu yapmak 8. PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarını bağlamak 9. PLC yi Run konumuna alarak sistemi çalıştırmak G. Bir Asenkron motorun ileri geri λ- dinamik frenlemeli olarak çalıştırılması 1. Çalışma için gerekli malzemeleri seçmek 2. Program adımlarını belirlemek için sitemin akış şemasını çıkarmak 3. Güvenli çalışma için güvenlik önlemlerini tespit etmek 4. Güç ve kumanda devresini çizmek 5. Kontrol programını yapmak 6. Programı PLC cihazına yüklemek 7. Programın simülasyonunu yapmak 8. PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarını bağlamak 9. PLC yi Run konumuna alarak sistemi çalıştırmak H. İlave giriş çıkış modülü kullanılarak yapılan motorlu sistem çalışma uygulaması 1. Çalışma için gerekli malzemeleri seçmek 2. Program adımlarını belirlemek için sitemin akış şemasını çıkarmak 3. Güvenli çalışma için güvenlik önlemlerini tespit etmek 4. Güç ve kumanda devresini çizmek 5. Kontrol programını yapmak 6. Programı PLC cihazına yüklemek 7. Programın simülasyonunu yapmak 8. PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarını bağlamak 9. PLC yi Run konumuna alarak sistemi çalıştırmak İ. DC motorun devir yönü değişimli çalıştırılması 1. Çalışma için gerekli malzemeleri seçmek 2. Program adımlarını belirlemek için sitemin akış şemasını çıkarmak 3. Güvenli çalışma için güvenlik önlemlerini tespit etmek 4. Güç ve kumanda devresini çizmek 5. Kontrol programını yapmak 6. Programı PLC cihazına yüklemek 7. Programın simülasyonunu yapmak 8. PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarını bağlamak 9. PLC yi Run konumuna alarak sistemi çalıştırmak J. Motorlar ile çalıştırılan sistemin tasarım ve uygulamasına yönelik uygulama
28 KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI: KONULAR Yüzde(%) Dijital giriş çıkış modülleri 5 Motorun koruma röleli çalıştırılması 5 Oto trafosu ile çalışma 10 Dahlender motorun çalışması 10 Şarta bağlı çalışma 10 Süreli periyodik çalışma 10 Bir Asenkron motorun ileri geri λ- dinamik frenlemeli olarak çalıştırılması 15 Dijital modül bağlantılı çalışma 15 DC motorun devir yönü değişimli çalıştırılması 5 Proje 15
29 MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ : ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILAR : KUMANDA TEKNİKLERİ : PLC İLE ELEKTROHİDROLİK SİSTEMLERİN KONTROLÜ KODU : SÜRE : 40/32 ÖN KOŞUL : AÇIKLAMA : Uygulamalı olarak atölye, laboratuar ve işletme ortamında işlenmelidir. GENEL AMAÇ : Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında PLC ile Elektro hidrolik sistemin çalıma şekline uygun PLC programını yaparak sistem elemanları arasındaki bağlantıyı kurup, hatasız bir şekilde çalıştırabilecektir. AMAÇLAR : 1. Yapılacak sisteme uygun özellikteki PLC ve Elektrohidrolik devre elamanlarını doğru olarak seçebilecektir. 2. Sistemdeki Elektrohidrolik devre elemanlarına istenen çalışmayı yaptıran PLC programını hatasız yapabilecektir. 3. Elektrohidrolik sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ve PLC bağlantılarını hatasız yapabilecektir. İÇERİK: A. PLC kontrollü Elektrohidrolik devrelerde kullanılan kontrol teknikleri B. PLC, kumanda elemanları ve elektro hidrolik devre elamanları arasındaki bağlantılar C. Değişik elektro hidrolik devrelerin PLC ile kumandasına yönelik uygulamalar 1. Buna göre sistemin elektro hidrolik devre şemasını çizmek 2. Sistem akış şemasını çizmek 3. PLC giriş çıkış üniteleri bağlantılarını çizmek 4. Giriş çıkış elemanlarının PLC de bağlandıkları adres tablosunu oluşturmak. 5. Sistemi adımlayıcı yöntemine göre PLC programını yapmak
30 6. Programı PLC ye yüklemek 7. PLC giriş çıkış ünitelerini bağlanarak sistemi çalıştırmak KONU AĞIRLIKLARININ DAĞILIMI : KONULAR Yüzde (%) PLC kontrollü Elektrohidrolik devrelerde kullanılan kontrol teknikleri 25 PLC, kumanda elemanları ve elektro hidrolik devre elamanları arasındaki bağlantılar 25 Değişik elektro hidrolik devrelerin PLC ile kumandasına yönelik uygulamalar 50