ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ SAKARYA HAVZASINDA AKARSU DEBİSİ İLE SEDİMENT MİKTARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN BELİRLENMESİ İncigül ERDEVİREN TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANABİLİM DALI ANKARA 2010 Her Hakkı Saklıdır

ÖZET SAKARYA HAVZASINDA AKARSU DEBİSİ İLE SEDİMENT MİKTARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN BELİRLENMESİ İncigül ERDEVİREN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Fazlı ÖZTÜRK Su depolama yapılarının depolama hacminin azalmasına sebep olan etkenlerin başında havzadan su ile taşınan sediment miktarı gelir. Bir akarsuyun taşıdığı sediment miktarı, akarsuyun debisine ve zamana bağlı olarak değişir. Sediment miktarının belirlenmesinde en güvenilir yöntem olarak kabul edilen doğrudan akarsu sediment yükü ölçme yöntemidir. Ancak bu yöntemin çok pahalı olması nedeniyle akarsuyun sediment yükü ölçme işlemi, akarsu debisinin ölçüldüğü sıklıkta yapılamamaktadır. Çalışmada, Sakarya Havzası nda yer alan 11 adet akım ve sediment gözlem istasyonunda, akarsu ile taşınan sediment miktarının belirlenmesinde kullanılabilecek tahmin eşitlikleri elde edilmiş ve bu tahmin eşitliklerinin karşılaştırılması yapılarak en uygun tahmin eşitlikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Eşitlik olarak üs, üstel, doğrusal, logaritmik, polinomial, üçüncü ve dördüncü derece polinomial, doğrusal logaritmik, polinomial logaritmik, üçüncü ve dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyonlar kullanılmıştır. Çalışmada, kullanılması önerilen üs fonksiyonu ile hesaplanan tahmin eşitliklerinin belirtme katsayıları 0,68 ile 0,89 arasında değiştiği görülmüştür. Haziran 2010, 214 sayfa Anahtar Kelimeler: Sakarya Havzası, akarsu debisi, süspanse sediment. i

ABSTRACT Master Thesis DETERMINING THE RELATIONSHIP BETWEEN STREAM DISCHARGES AND SEDIMENT LOADS IN THE SAKARYA RIVER BASIN İncigül ERDEVİREN Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Structures and Irrigation Supervisor: Prof. Dr. Fazlı ÖZTÜRK The amount of sediment carried by water from basin is the first factor which caused water storage volume reduced at the water stroge structures. The amount of sediment carried by a stream changes depending on flow rate and time. Direct Measurement Method is considered most realiable method to determine amount of sediment, however because of this method is very expensive, the process of measuring sediment load can not be done frequently of measuring stream flow. In this study, eleven flow and sediment observation stations in the Sakarya basin, the amount of sediment carried by rivers can be used to determine equations obtained, these equations compared and tried to determine the most suitable equation. Equality in base, exponential, linear, logarithmic, polinomial, third and fourth degree polinomial, linear logaritmic, polinomial logaritmic, third and fourth degree polinomial logaritmic functions are used. In this study, desiqnation coefficients of prediction equations calculated with base function which proposed using had changed between 0,68 and 0,89. June 2010, 214 pages Key Words: Sakarya Basin, stream flow, sediment load estimation equations, sediment load, suspended sediment amount ii

TEŞEKKÜR Bu çalışmada, her türlü desteği sağlayan, bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyen, danışmanım, sayın Prof. Dr. Fazlı ÖZTÜRK e, (Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı) veri temininde sağladığı kolaylıklardan ve yardımlardan dolayı, Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü Hidrolik Etütler Dairesi Başkanlığı Sediment Etütleri Şube Müdür vekili sayın Ekrem YALÇIN a ve Ziraat Yüksek Mühendisi Salih ULUDAĞ a, Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği Genel Müdürlüğü Tedarik ve Pazarlama Daire Başkanlığı Hayvansal Üretim ve Pazarlama Müdürü sayın Sadık İNCEDİKEN e, şeflerim, sayın Meltem BOYDAK a, sayın K.Gökhan BAYRAK a ve mesai arkadaşlarıma ve çalışmalarım süresince desteğini ve yardımını esirgemeyen aileme, eşim Soner, oğullarım Buğrahan ve A.Batuhan a teşekkürü bir borç bilirim. İncigül ERDEVİREN Ankara, Haziran 2010 iii

İÇİNDEKİLER ÖZET..... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİNİ... vi ŞEKİLLER DİZİNİ... vii ÇİZELGELER DİZİNİ... xv 1. GİRİŞ... 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ... 5 3. MATERYAL VE METOT... 11 3.1 Materyal... 11 3.1.1 Araştırma alanının tanıtımı... 11 3.1.2 Havzada bulunan akım ve sediment gözlem istasyonları... 12 3.2 Metot... 15 3.2.1 Akım ölçümleri... 15 3.2.2 Sediment ölçümleri... 17 3.2.3 Taşınan sediment miktarının hesaplanması... 21 3.2.4 Çalışmada kullanılan eşitlikler... 22 4. ARAŞTIRMA BULGULARI... 24 4.1 Debi ortalamaları ve yüzdeleri... 24 4.2 Elde Edilen Eşitlikler... 37 4.2.1 Üs fonksiyonu kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 37 4.2.2 Üstel fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 61 4.2.3 Doğrusal fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 76 4.2.4 Logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 83 4.2.5 Polinomial fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 90 iv

4.2.6 Üçüncü dereceden polinomial fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 99 4.2.7 Dördüncü dereceden polinomial fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 109 4.2.8 Doğrusal logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 118 4.2.9 Polinomial logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 138 4.2.10 Üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 158 4.2.11 Dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen süspanse sediment miktarı tahmin eşitlikleri... 178 5. TARTIŞMA ve SONUÇ... 198 KAYNAKLAR... 212 ÖZGEÇMİŞ... 214 v

SİMGELER DİZİNİ m 3 s m cm km 2 km hm 3 o C Metreküp Saniye Metre Santimetre Kilometrekare Kilometre Hektometreküp Celcius sıcaklık derecesi % Yüzde ppm Milyonda bir kısım C Konsantrasyon mgr Miligram L Litre kg Kilogram mm Milimetre T Zaman log Logaritma R 2 Belirtme Katsayısı vi

ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Sakarya Havzasında yer alan sediment gözlem istasyonları... 14 Şekil 4.1 Sakarya Havzasında bulunan istasyonlarda, sediment gözlem sürelerine göre aylık ortalama akımın yıllık ortalama akım içindeki yüzdelerinin ortalama değişimleri... 36 Şekil 4.2 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 38 Şekil 4.3 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 38 Şekil 4.4 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 39 Şekil 4.5 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 39 Şekil 4.6 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 40 Şekil 4.7 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 40 Şekil 4.8 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 41 Şekil 4.9 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 41 Şekil 4.10 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 42 Şekil 4.11 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 42 Şekil 4.12 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 45 Şekil 4.13 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 62 Şekil 4.14 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 62 Şekil 4.15 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 63 Şekil 4.16 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 63 Şekil 4.17 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 64 Şekil 4.18 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 64 Şekil 4.19 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 65 vii

Şekil 4.20 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 65 Şekil 4.21 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 66 Şekil 4.22 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 66 Şekil 4.23 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 67 Şekil 4.24 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 77 Şekil 4.25 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 77 Şekil 4.26 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 78 Şekil 4.27 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 78 Şekil 4.28 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 79 Şekil 4.29 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 79 Şekil 4.30 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 80 Şekil 4.31 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 80 Şekil 4.32 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 81 Şekil 4.33 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 81 Şekil 4.34 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 82 Şekil 4.35 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 84 Şekil 4.36 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 84 Şekil 4.37 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 85 Şekil 4.38 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 85 Şekil 4.39 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 86 Şekil 4.40 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 86 viii

Şekil 4.41 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 87 Şekil 4.42 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 87 Şekil 4.43 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 88 Şekil 4.44 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 88 Şekil 4.45 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 89 Şekil 4.46 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 91 Şekil 4.47 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 91 Şekil 4.48 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 92 Şekil 4.49 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 92 Şekil 4.50 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 93 Şekil 4.51 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 93 Şekil 4.52 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 94 Şekil 4.53 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 94 Şekil 4.54 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 95 Şekil 4.55 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 95 Şekil 4.56 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 96 Şekil 4.57 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 100 Şekil 4.58 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 100 Şekil 4.59 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 101 Şekil 4.60 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 101 ix

Şekil 4.61 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 102 Şekil 4.62 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 102 Şekil 4.63 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 103 Şekil 4.64 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 103 Şekil 4.65 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 104 Şekil 4.66 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 104 Şekil 4.67 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 105 Şekil 4.68 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 110 Şekil 4.69 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 110 Şekil 4.70 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 111 Şekil 4.71 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 111 Şekil 4.72 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 112 Şekil 4.73 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 112 Şekil 4.74 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 113 Şekil 4.75 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 113 x

Şekil 4.76 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 114 Şekil 4.77 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 114 Şekil 4.78 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 115 Şekil 4.79 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 119 Şekil 4.80 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 119 Şekil 4.81 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 120 Şekil 4.82 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 120 Şekil 4.83 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 121 Şekil 4.84 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 121 Şekil 4.85 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 122 Şekil 4.86 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 122 Şekil 4.87 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 123 Şekil 4.88 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 123 Şekil 4.89 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 124 Şekil 4.90 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 139 Şekil 4.91 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 139 Şekil 4.92 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 140 Şekil 4.93 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 140 Şekil 4.94 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 141 Şekil 4.95 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 141 xi

Şekil 4.96 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 142 Şekil 4.97 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sedimentanahtar eğrisi... 142 Şekil 4.98 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 143 Şekil 4.99 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 143 Şekil 4.100 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 144 Şekil 4.101 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sedimentanahtar eğrisi... 159 Şekil 4.102 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 159 Şekil 4.103 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sedimentanahtar eğrisi... 160 Şekil 4.104 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sedimentanahtar eğrisi... 160 Şekil 4.105 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 161 Şekil 4.106 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sedimentanahtar eğrisi... 161 Şekil 4.107 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sedimentanahtar eğrisi... 162 Şekil 4.108 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 162 Şekil 4.109 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sedimentanahtar eğrisi... 163 Şekil 4.110 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sedimentanahtar eğrisi... 163 Şekil 4.111 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sedimentanahtar eğrisi... 164 xii

Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil 4.112 1203 Porsuk Çayı Beşdeğirmen akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 179 4.113 1212 Porsuk Çayı Sazılar akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 179 4.114 1226 Ankara Çayı Meşecik akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 180 4.115 1233 Aladağ Çayı Karaköy akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 180 4.116 1239 Ova Çayı Eybek akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 181 4.117 1242 Sakarya Nehri Kargı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 181 4.118 1243 Sakarya Nehri Botbaşı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 182 4.119 1245 Kirmir Çayı Taksir Köprüsü akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 182 4.120 1251 Porsuk Çayı Kıranharmanı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 183 4.121 1253 Sohu Deresi Fındıklı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 183 4.122 1257 Sakarya Nehri Adatepe akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile çizilen sediment-anahtar eğrisi... 184 xiii

ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1 Çalışmada yararlanılan Sakarya Havzasındaki akım ve sediment gözlem istasyonları ve özellikleri... 13 Çizelge 4.1 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1203 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 25 Çizelge 4.2 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1212 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 26 Çizelge 4.3 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1226 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 27 Çizelge 4.4 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1233 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 28 Çizelge 4.5 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1239 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 29 Çizelge 4.6 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1242 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 30 Çizelge 4.7 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1243 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 31 Çizelge 4.8 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1245 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 32 Çizelge 4.9 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1251 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 33 Çizelge 4.10 Çizelge 4.11 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1253 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 33 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1257 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonunda Sediment Gözlem Süresine Göre Düzenlenmiş Ortalama Debi Değerleri... 34 xiv

Çizelge 4.12 Çizelge 4.13 Çizelge 4.14 Çizelge 4.15 Çizelge 4.16 Çizelge 4.17 Çizelge 4.18 Çizelge 4.19 Çizelge 4.20 Çizelge 4.21 Çizelge 4.22 Çizelge 4.23 Çizelge 4.24 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan Akım ve Sediment Gözlem İstasyonların Sediment Gözlem Süresine Göre Ortalama Debi Değerleri... 34 Sakarya Havzası İçinde Yer Alan Gözlem İstasyonlarında Ortalama Akımların Yıllık Akıma Oranlarının Oralama, Minumum ve Maksimum Değerleri,... 35 Sakarya Havzasında üs fonksiyonu kullanılarak elde edilen eşitlikler... 37 Sakarya Havzasındaki 1203 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 44 Sakarya Havzasındaki 1212 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 46 Sakarya Havzasındaki 1226 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 47 Sakarya Havzasındaki 1233 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 48 Sakarya Havzasındaki 1239 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 50 Sakarya Havzasındaki 1242 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 52 Sakarya Havzasındaki 1243 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 54 Sakarya Havzasındaki 1245 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 56 Sakarya Havzasındaki 1251 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 58 Sakarya Havzasındaki 1253 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 59 xv

Çizelge 4.25 Çizelge 4.26 Çizelge 4.27 Çizelge 4.28 Çizelge 4.29 Çizelge 4.30 Çizelge 4.31 Çizelge 4.32 Çizelge 4.33 Çizelge 4.34 Çizelge 4.35 Çizelge 4.36 Çizelge 4.37 Çizelge 4.38 Sakarya Havzasındaki 1257 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üs fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 60 Sakarya Havzasında üstel fonksiyon kullanılarak elde edilen eşitlikler... 61 Sakarya Havzasındaki 1212 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 68 Sakarya Havzasındaki 1226 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 69 Sakarya Havzasındaki 1242 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 70 Sakarya Havzasındaki 1243 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 72 Sakarya Havzasındaki 1251 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 74 Sakarya Havzasındaki 1257 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üstel fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 75 Sakarya Havzasında doğrusal fonksiyonu kullanılarak elde edilen eşitlikler... 76 Sakarya Havzasında logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen eşitlik... 83 Sakarya Havzasında polinomial fonksiyon kullanılarak elde edilen eşitlik...... 90 Sakarya Havzasındaki 1226 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 97 Sakarya Havzasındaki 1251 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 98 Sakarya Havzasında üçüncü dereceden polinomial fonksiyon kullanılarak elde edilen eşitlikler... 99 xvi

Çizelge 4.39 Çizelge 4.40 Çizelge 4.41 Çizelge 4.42 Çizelge 4.43 Sakarya Havzasındaki 1233 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 106 Sakarya Havzasındaki 1251 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 108 Sakarya Havzasında dördüncü dereceden polinomial fonksiyon kullanılarak elde edilen eşitlikler... 109 Sakarya Havzasındaki 1226 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 116 Sakarya Havzasındaki 1251 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 117 Çizelge 4.44 Sakarya Havzasında doğrusal logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen eşitlikler... 118 Çizelge 4.45 Çizelge 4.46 Çizelge 4.47 Çizelge 4.48 Çizelge 4.49 Çizelge 4.50 Sakarya Havzasındaki 1203 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 125 Sakarya Havzasındaki 1212 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 127 Sakarya Havzasındaki 1226 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 128 Sakarya Havzasındaki 1242 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 129 Sakarya Havzasındaki 1243 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 131 Sakarya Havzasındaki 1245 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 133 xvii

Çizelge 4.51 Çizelge 4.52 Çizelge 4.53 Sakarya Havzasındaki 1251 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 135 Sakarya Havzasındaki 1253 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 136 Sakarya Havzasındaki 1257 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda doğrusal logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 137 Çizelge 4.54 Sakarya Havzasında polinomial logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen eşitlikler... 138 Çizelge 4.55 Çizelge 4.56 Çizelge 4.57 Çizelge 4.58 Çizelge 4.59 Çizelge 4.60 Çizelge 4.61 Çizelge 4.62 Çizelge 4.63 Sakarya Havzasındaki 1203 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 145 Sakarya Havzasındaki 1212 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 147 Sakarya Havzasındaki 1226 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 148 Sakarya Havzasındaki 1242 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 149 Sakarya Havzasındaki 1243 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 151 Sakarya Havzasındaki 1245 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 153 Sakarya Havzasındaki 1251 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 155 Sakarya Havzasındaki 1253 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 156 Sakarya Havzasındaki 1257 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 157 xviii

Çizelge 4.64 Çizelge 4.65 Çizelge 4.66 Çizelge 4.67 Çizelge 4.68 Çizelge 4.69 Çizelge 4.70 Çizelge 4.71 Çizelge 4.72 Çizelge 4.73 Sakarya Havzasında üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen eşitlikler... 158 Sakarya Havzasındaki 1203 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 165 Sakarya Havzasındaki 1212 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 167 Sakarya Havzasındaki 1226 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 168 Sakarya Havzasındaki 1242 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 169 Sakarya Havzasındaki 1243 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 171 Sakarya Havzasındaki 1245 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 173 Sakarya Havzasındaki 1251 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 175 Sakarya Havzasındaki 1253 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 176 Sakarya Havzasındaki 1257 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda üçüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 177 xix

Çizelge 4.74 Sakarya Havzasında dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon kullanılarak elde edilen eşitlikler... 178 Çizelge 4.75 Çizelge 4.76 Çizelge 4.77 Çizelge 4.78 Çizelge 4.79 Çizelge 4.80 Çizelge 4.81 Çizelge 4.82 Çizelge 4.83 Sakarya Havzasındaki 1203 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 185 Sakarya Havzasındaki 1212 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 187 Sakarya Havzasındaki 1226 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 188 Sakarya Havzasındaki 1242 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 189 Sakarya Havzasındaki 1243 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 191 Sakarya Havzasındaki 1245 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 193 Sakarya Havzasındaki 1251 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 195 Sakarya Havzasındaki 1253 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 196 Sakarya Havzasındaki 1257 Numaralı akım ve sediment gözlem istasyonunda dördüncü dereceden polinomial logaritmik fonksiyon ile hesaplanan günlük ve toplam süspanse sediment miktarları... 197 xx

Çizelge 5.1 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1203 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 200 Çizelge 5.2 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1212 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 201 Çizelge 5.3 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1226 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 202 Çizelge 5.4 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1233 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 203 Çizelge 5.5 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1239 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 204 Çizelge 5.6 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1242 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 205 Çizelge 5.7 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1243 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 206 Çizelge 5.8 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1245 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 207 Çizelge 5.9 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1251 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 208 xxi

Çizelge 5.10 Çizelge 5.11 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1253 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 210 Sakarya Su Toplama Havzası İçinde Yer Alan 1257 Numaralı Akım ve Sediment Gözlem İstasyonu için belirtme katsayısı 0,6 değerinin üzerinde bulunan fonksiyonlara göre elde edilen eşitlikler... 211 xxii

1. GİRİŞ İnsanlığın ve doğanın bütün faaliyetleri yeterli miktarda suyun varlığıyla mümkün olmaktadır. Nüfusun hızla artışı ve sanayi alanındaki gelişmelere paralel olarak toplumun suya olan ihtiyacında da büyük artışlar olmaktadır. Akarsuların akış miktarları ile suya ihtiyaç duyulan dönemlerde genellikle ters bir durum vardır. Yani su ihtiyacının fazla olduğu aylarda akarsuların ve diğer kaynakların su verimi az olmakta, su ihtiyacının az olduğu aylarda ise akarsularda ve diğer kaynaklarda su verimi fazla olmaktadır. Bu nedenle akımların fazla olduğu dönemlerde yeterli miktarda depolama yapmak ve bu suyu isteğin karşılanamadığı dönemlerde kullanmak gerekli olmaktadır (Öztürk vd. 1987). Su kaynaklarının geliştirilmesi amacına yönelik yapılan su depolama projelendirilmelerinde belirli bir gereksinimin karşılanması için depolama kapasitesinin bilinmesi zorunludur. Şüphesiz depolanan su miktarı öngörülen süre boyunca su gereksinimini karşılamalıdır. Bu bakımdan debisi zamanla farklılık gösteren akarsulardan sürekli sağlanabilecek su miktarı için uygun kapasitenin bulunması önemli olmaktadır. Ayrıca su ihtiyacını karşılayabilmesi için bir depolama yapısının hizmet süresi boyunca belirtilen miktardaki suyu depolaması ve bunun için depolama hacminin değişmemesi gerekir. Su bilimi anlamına gelen hidroloji, atmosferde, yeryüzünde ve toprak altında değişik şekillerde bulunan suyun oluşumunu, dağılımını, fiziksel ve kimyasal özelliklerini araştırmaktadır. Suyun atmosferden toprağa, yeryüzünden okyanuslara ve tekrar atmosfere dönmesi için takip ettiği yoldaki olayların sonsuz zincir halkasına hidrolojik çevrim adı verilmektedir (Anonim 1986). Türkiye nin yer üstü su kaynakları, su toplama ve boşaltım alanları yönünden 26 büyük havzaya ayrılmıştır. Havzaya düşen yağmur veya sıvı hale dönüşen kar, toprak yüzeyindeki taneler etrafında tutulur. Sözkonusu taneler su tutma kapasitesine ulaştıktan sonra toprağın boşlukları 1

arasından sızma başlar. Toprağa sızamayan yağmur veya eriyen kar, taban arazilerin yüzeyinde birikir veya eğim boyunca akarak havzanın çıkış noktasına kadar ulaşır. Yağışların toprağa sızan miktarı yeraltı su kaynaklarını beslemesine karşılık, havza üzerinde akan sular beraberinde toprak tanelerini de sürükler (Anonim 1995). Kökeni ister kayalar isterse volkanik maddeler olsun, meydana geliş yerinden çökeldiği yere kadar su tarafından taşınan katı maddelere sediment denir. Erozyon toprak yüzeylerinin akarsular, buzullar, rüzgâr ve dalgalar tarafından aşındırılıp taşınmasıdır (Anonim 1996). Ülkemizin toprak ve su kaynaklarına ilişkin başlıca sorunlarını, erozyon ve sedimentasyon, toprak derinliği, taşlılık, drenaj, çoraklık, arazi kullanma ve eğim oluşturmaktadır. Erozyon, doğal ve hızlandırılmış olmak üzee ikiye ayrılır. Doğal erozyon, toprak ana materyalinin, doğal koşullar altında parçalanarak yer değiştirilmesi ve birikmesi olayıdır. İnsanın doğal çevre üzerindeki olumsuz müdahaleleri sonucunda doğal koşullar altında meydana gelmiş toprağı, su ve rüzgâr gibi aşındırıcı güçlerin tahribine ortam hazırlayarak sebep olduğu erozyon olayına ise hızlandırılmış erozyon denir. Ülkemizde erozyonun artmasına sebep olan insan etkileri; yanlış arazi kullanımı, koruyucu önlemlerin alınmaması, serbest sürü otlatmacılığı ve idari eksiklik şeklinde sıralanmaktadır. Nüfus artışı ile beraber bu müdahale daha da artmış ve bitki-su-toprak dengesi geniş ölçüde bozulmuştur. Türkiye de erozyon, aetkin ve yaygındır. Topraklarımızın %58,7 si şiddetli ve çok şiddetli erozyonun etkisi altındadır. Erozyon yaygınlığı bakımından, su erozyonu, rüzgâr erozyonuna göre daha etkindir. Erozyona etki eden diğer etmenler, iklim, topoğrafya, bitki örtüsü, toprak faktörleridir. Erozyonun neden olduğu zararalar, toprak, su, bitki besin maddeleri kayıpları, mansap 2

arazilerde neden olacağı taşkınlar ve sedimentasyonla can, mal ve arazinin değer kaybı tehlikesi ile yol, köprü gibi çeşitli yapıların zarar görmesi şeklinde sayılabilmektedir. Erozyon olayının ayrılmaz bir parçası olan sedimentasyon, orijinal yerinden aşındırılıp taşınan materyalin başka bir yerde yığılması olayıdır. Sedimentasyonun çevre üzerindeki etkileri ise; su depolama yapılarının yararlı ömrünü azaltması, verimli arazilerde alüvyon birikimlerine neden olması, arazi üzerindeki tıkanmalara neden olarak infiltrasyonu düşürmesi, yerleşim yerlerinde taşkın zararını artırması, suda çözülmüş oksijeni azaltması, sudaki yaşamı kısıtlaması, ürün miktarlarını ve tarımsal etkinliklerini azaltması, liman gibi sığınacak yerlerin azalmasına ve akarsu yatağının sığılaşmasına neden olması, kanalizasayon ve drenaj kanallarının kapasitelerini olay sırasında azaltması, doğal ve yapay göllerin dinlenme, eğlenme ve gezinme yeri bakımından değerini azaltması, çevre estetiğini azaltması, su alma yapılarının giriş ve çıkışlarını tıkaması, balık yuvalarını, yumurtalarını ve diğer kaynakları örtmesi, suyun arınmasının ek masraf gerektirmesi, drenaj kanallarının temizleme ve bakım masraflarını artırması ve kullanılan alet ve makinaların çabuk eskimesi, aşınması şeklinde sayılabilmektedir. Sedimentasyonun zararlarını minimize etmek ve su depolama yapılarının ve toprak muhafazasına yönelik tesislerin projelendirilmesi için sediment depolanmasının yani ölü hacmin tahmini miktarına yani havzadan gelecek yıllık ortalama sediment miktarının bilinmesine gereksinim duyulmaktadır (Öztürk vd. 1987). Ülkemizde EİE İdaresi, akarsular üzerinde akım ölçmelerine paralel olarak akarsularımızın taşıdığı katı madde ölçmelerini de 1962 yılından beri yapmaktadır (Görcelioğlu 1982). EİE İdaresi, akarsularımızın taşıdığı katı madde miktarlarının ölçülmesi ve gözlenmesi, işletilmekte olduğu akım gözlem istasyonlarındaki aylık bazda alınan sediment örneklemelerinin sediment laboratuarlarında analiz etmek suretiyle veriler sağlamaktadır. EİE İdaresi tarafından işletilmekte olan 144 adet sediment gözlem istasyonu ile 220 adet su kalitesi gözlem istasyonu bulunmaktadır. Sediment gözlem 3

istasyonlarından alınan sediment örneklerinin laboratuar analizleri sonucu elde edilen bilgiler yardımı ile gerek taşınan katı maddeye ilişkin ve gerekse akarsuya ilişkin değişkenler saptanmaktadır. Elde edilen bilgiler doğrultusunda, katı madde ile debi arasındaki ilişkiler bilgisayar programları kullanılarak belirlenebilmektedir. Ülkemizde ilk kez Sediment Bilgi Bankası EİE İdaresi tarafından oluşturulmuş bulunmaktadır. Bu çalışmada, Sakarya Havzasında yer alan 11 farklı akım gözlem istasyonunda, akarsu debileri ile taşınan sediment miktarı arasındaki ilişkilerin belirlenebilmesi için ölçülen ortalama aylık akımlar ile aylık sediment miktarlarından faydalanılmıştır. 4

2. KAYNAK ÖZETLERİ Bu bölümde konu ile ilgili daha önce yapılan araştırmaların özetleri verilmiştir. Güresinli (1979) şiddetli erozyon etkisi altında bulunan Tortum gölü su toplama havzasında sedimantasyon sorununun ortaya konması ve bu alanda toprak kullanma yöntemi için ileride uygulanabilecek bazı çözüm yöntemlerinin belirlenmesini belirtmektedir. Havzanın ıslah edilebilmesi ile ilgili gerekli hidrolojik verilerin toplanması için Tortum çayı ana mecrası üzerinde seçilen gözlem yerinde hidrometrik yöntemlere göre 1974, 1975 ve 1976 su yıllarına ait yapılan ölçümlere göre akımanahtar eğrilerini çıkarmış ve buradan su potansiyelini hesaplamıştır. Akım ölçümlerinin yapıldığı gözlem yerinde araştırma süresince derinlik-entegrasyon yöntemine göre süspanse sediment ölçümleri yapmıştır. Akım-süreklilik analizi ile birlikte kullanılan sediment-anahtar eğrisi yöntemi uyarınca Tortum çayının gözlem yerine göre drenaj alanından taşınan yıllık toplam süspanse sediment miktarını bulmuştur. Kaba sediment miktarının bulunmasında Meyer-Peter ve Müller (1918) tarafından geliştirilen tahmin yöntemi uygulamıştır. Havza karakteristiklerinin sedimantasyon süreci üzerindeki etkilerinin belirlenebilmesi için havzanın jeolojik yapısı, toprak dağılımı ve topoğrafik durumu ile mecra özelliklerini incelemiştir. Havzanın bugün için bir değer üretmeyen alanlarının yeniden verimli hale getirilmesi ve taşkınların önlenmesi için en geçerli ve sürekli yol erozyonunun kontrolü olduğunu, bu önlemlerin öncelik sırasına göre uzun dönemde sistemli bir şekilde uygulanabilmesi için Tortum gölü koruma ormanı amenajman planı hazırlanması ve Tortum gölü çevresi ulusal bir park durumuna getirilmesini belirtmektedir. Kutoğlu (1980) hidrolik tasarım çalışmaları ile ülkemizdeki ve özellikle Elektrik İşleri Etüt İdaresindeki (EİE) uygulamalarını açıklamıştır. Teori ve teknikler hakkında genel bilgilere yer vermiştir. Görcelioğlu (1982) Türkiye de akarsu havzalarının sediment verimlerini etkileyen başlıca iklim, havza ve akım özellikleri üzerinde yaptığı araştırmalarda seçtiği 34 adet 5

değişkenden belirli kriter ve görüşlerle oluşturduğu 23 bağımsız değişken grubunun kademeli regresyon analizleri yapmış ve en iyi değişkenleri seçmiştir. Çanga (1987) erozyonla kaybolan toprak miktarının tahmin edilebilmesi amacıyla en çok kullanılan matematiksel modellerden biri olan üniversal toprak kayıpları tahmini denklemini (USLE) ve parametreleri hakkında bilgi verdikten sonra denklemin kullanımını örneklerle açıklamıştır. Esas itibariyle Wischmeier ve Smith (1978) ve Anonymous (1986) dan yararlanmıştır. Öztürk (1992) Elektrik İşleri Etüd İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından 1962 yılından itibaren başlatılan asılı sediment gözlemlerinden yararlanarak ülkemizdeki 26 su toplama havzasından taşınan sediment miktarları ve sediment verimlerinin 86 sediment gözlem istasyonu verilerinden yararlanarak ayrı ayrı bulmuştur. Sediment verimi değerlerine göre havzalarımız ve akarsularımızı sıralamıştır. Ayrıca akarsularla denizlere, göllere ve ülke dışına taşınan sediment miktarını saptamıştır. Ülkemizde taşınan sediment miktarını diğer ülkelerdeki değerlerle karşılaştırmış ve ülkemizdeki sorunun önemi üzerinde durmuştur. Apaydın, vd. (1996) Sakarya ve Kızılırmak Havzalarında sulama suyu açısından su kalitesindeki ve bir kirletici olan sediment miktarındaki değişimin incelenmesinde Coğrafi Bilgi Sisteminden (CBS) faydalanmışlardır. Çalışma sonucunda Sakarya ve Kızılırmak Havzalarında; ph, elektriksel iletkenlik, sulama suyu içindeki iyonlar (Na +, K +, Ca ++, Mg ++, CO - 3,HCO - 3, Cl -, SO - 4 ), organik madde, bor ve sediment miktarının sulama suyu kalitesi üzerindeki muhtemel etkilerini değerlendirmişlerdir. Öztürk (1996) Türkiye deki akarsu havzalarından denizlere, göllere hatta ülke dışına taşınan süspanse sediment miktarı ve süspanse sediment verimlerinin rakamsal olarak karşılaştırılmasını yapmıştır. Türkiye deki sediment verimi, akarsu havzalarındaki erozyon potansiyeli ve 12 ile 609 ton/yıl/km 2 arasında değişen süspanse sediment miktarları olarak belirlemiştir. Denizlere, göllere hatta ülke dışına taşınan toplam süspanse sediment 175 000 000 ton/yıl olarak bulmuştur. Dünya ülkeleri ortalama değerleri ile ülkemizde seçilen akarsuların sediment ölçüm değerleri karşılaştırmıştır. 6