Profesyonel Öğretmenliğe Doğru Mustafa Zülküf Altan

Profesyonel Öğretmenliğe Doğru Mustafa Zülküf Altan 5. Baskı

Mustafa Zülküf ALTAN PROFESYONEL ÖĞRETMENLİĞE DOĞRU ISBN 978-605-4282-47-0 DOI 10.14527/9786054282470 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2009, Ankara 5. Baskı: Ekim 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: 0312-3411020 Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26062 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

Mustafa Zülküf ALTAN Mustafa Zülküf Altan Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngiliz Dili ve Eğitimi Bölümü nden mezun oldu. Bir süre Millî Eğitim Bakanlığı na bağlı okullarda öğretmenlik mesleğini yürüttükten sonra Erciyes Üniversitesi nde İngilizce okutmanı olarak görev yaptı. Bilkent Üniversitesi nde yüksek lisans, Çukurova Üniversitesi nde doktora, Ohio State Üniversitesi nde doktora sonrası çalışmalarını İngiliz Dili ve Eğitimi alanında yürüttü ve 2012 yılında profesör oldu. Hâlen Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngiliz Dili ve Eğitimi Ana Bilim Dalı nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yurt içi ve yurt dışında pek çok konferans bildirisi, yayımlanmış birçok makalesi, beşinci bakısını yapan Profesyonel Öğretmenliğe Doğru (2009) adlı bu kitabın haricinde 2015 yılının en iyi eğitim araştırması ödülünü alan Türkiye nin Eğitim Çıkmazı Girişimci Öğretim, Girişimci Öğretmen (2014), Öğretmenliğe Dair Filmler ve Öğretmenler (2016), Hayallerindeki Eğitim Fakültesi (2017) adlı kitapları bulunmaktadır.

Canım annem, Sezan Altan ın anısına... (1933 2009)

ÖN SÖZ Kitabın yazımına annemin ölümünden (Mayıs, 2009) hemen sonra başlamış ve üzüntümü biraz da olsa bastırmayı amaçlamıştım. Kitap içeriği tamamen kendi öğretmenliğimde kullandığım ve önem verdiğim konularla derslerimde aldığım notların bir araya getirilmesinden oluşmaktadır. Kitapta ütopik hiçbir konu yer almadığından hemen her başlık öğretmenlerin hem genel öğretmenlik felsefelerine hem de günlük öğretimlerinde kendilerine yardımcı olacaktır. Kitap yazım sürecinde bana destek olan ablam Ayşe Canan Altan a ve kitabın değişik yıllardaki baskılarında profesyonel desteklerinden ötürü PEGEM Akademideki arkadaşlara, benim ben olmama katkı sağlayan öğrencilerime, kitabı alarak profesyonel birer öğretmen olma yolunda adım atan ve kitabın beşinci baskısına ulaşmasını sağlayanlara ayrıca gördüğüm profesyonel öğretmenlere teşekkür ederim.

İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...vi Öğretmenlik Mesleği ve Profesyonellik...1 Profesyonellik, Nitelik ve Nitelikli Öğretim...1 Profesyonel Bir Öğretmenin Bilmesi Gereken Bazı Temel Konular...3 Beyin ve İşlevleri...3 Öğrenme Modelleri...5 Motivasyon...6 Motivasyon Kaybına Neler Sebep Olur?...7 Genel Zekâ...7 Çoklu Zekâ Kuramı...8 Yaş ve Öğrenme...11 Cinsiyet ve Öğrenme...12 Tutum ve Öğrenme...12 Kendine Güven ve Öğrenme...13 Öğrenme Stratejileri...14 Öğrenme Biçemleri...15 Kişilik ve Öğrenme...15 Öğretmenlik Felsefeniz...16 Benim Öğretmenlik Felsefem...17 Sınıfınızda Nitelik Dünyasını Oluşturma...20 Nitelik ve Başarı Vadeden Sözlü İfadeler...23 Nitelik ve Başarı Vadeden Davranışlar...24 Kişisel Odanız veya Öğretmenler Odasının Niteliği...25 İletişim...26 Sözel Olmayan İletişiminizi Geliştiriniz....26 Etkin Sorgulama Teknikleri...28 Başlamadan Önce...30 Sınıf Organizasyonu...32 İlk Gün...33 Zil Çaldı Haydi Sınıfa...35 Ders Anlatımı...37

viii Profesyonel Öğretmenliğe Doğru Hareketleriniz...38 Tahtalar...40 Ders Anlatımını Bir Sanat Gösterisine Dönüştürünüz...42 Öğrencilerinize Düşünmeyi Öğretiniz...44 Örnekler...47 Öğrencilerinize Okuma Konusunda Yardım Ediniz...48 Uzun Dersler...50 Öğrenci Girdisi...50 Hazırlık...51 Tartışma...53 Öğretmen Katılımı...53 Öğrenci Katılımı...55 Kavramlar ve Yapılar...57 Grup Projeleri...59 Nasıl Öğretiyorsunuz?...61 Öğrencilerinizle Kontrol Ediniz....61 Öğrenci Değerlendirmelerine Reaksiyon Gösterme...62 Kendiniz Yapınız...64 Öğrencileri Okumaya Motive Etmek...65 Meslektaşlarınızla Paylaşınız...68 Motivasyon: Kritik Anlar...71 Öğrencileri Değerlendirmek...73 Yazılı Ödevleri Puanlandırma...73 Sınavları Değerlendirmek...74 Özetlemek: Bir Kez Daha...75 Anlamlı Tekrarlar Öğrencileri Güdülemeye Yardımcı Olabilir...76 Tekrarlar, Özet Perspektif Sağlarlar...77 Tekrarlar, İhtiyaç Duyulan Belirli Alanlara Yönlendirilebilir...78 Tekrarlar, Sınavdaki Belli Bölümler Hedef Alınarak Yapılabilir...78 Tekrarlar, Yeni Bakış Açıları ve Yöntemler Sağlayabilir...79 Davranış Bozukluklarıyla İlgilenmek...80 Stres ve Mesleki Yaşam...85 Son Sözler...89 Yararlanılan Kaynaklar...90

ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ VE PROFESYONELLİK Öğretmenlik maalesef profesyonel bir meslek olarak görülmeyen ender mesleklerden biridir. Bu durum sadece bizim ülkemize özgü değildir. Mesleği profesyonel hâle getirmeyi birilerinden, kurumlardan, devletten beklemenin de çok işe yaramayacağını düşünmekteyim. Bu bakımdan bizlerin kendimizi profesyonel olarak görmesi, işimizi yaparken profesyonel yaklaşımlar sergilememiz, ilgili diğer kurum ve kuruluşları da harekete geçirecek ve mesleğin lâyık olduğu saygıyı görmesine ve profesyonelleşmesine katkıda bulunacaktır. Aksi hâlde çoğunlukla dile getirilen maaş, ücret, çalışma koşulları gibi unsurların mesleği profesyonel hâle getirmesi kesinlikle düşünülemez. Yardımcı olurlar ama asla ilk ve en önemli şart değildirler. Profesyonel düşüncenin olmazsa olmaz şartlarından biri niteliktir. Nitelik dünyası yüksek, yaptığı her işte nitelik arayan, bunu hayat felsefesi olarak kabul etmiş ve aynı nitelikleri öğrencilerine kazandıran ve onların yaptığı her çalışmada nitelik arayan öğretmenler sayesinde öğretmenlik profesyonel bir meslek olarak kabul görecektir. Profesyonellik, Nitelik ve Nitelikli Öğretim Nitelik dünyasına sahip olmak için asla birilerini beklemenize gerek yoktur. Bulunduğunuz her ortamda, şartlar ne olursa olsun uygulamaya başlayabilirsiniz. Sizin bu konudaki tutumunuz, uygulamalarınız ve başarınız hem öğrencilerin hem de zaman içinde diğer meslektaşlarınızın ve dolayısıyla yöneticilerinizin bu konu üzerinde düşünmelerine, aynı felsefeyi benimsemelerine ve zamanla uygulamaya geçirmelerine sebep olacaktır. Bulunduğunuz ortamdaki değişim ve nitelik elemanı siz olunuz! Sabırlı, düzenli olmanız, nitelikten asla taviz vermemeniz gerekmektedir. Bu durum suya atılan bir taş gibidir. Unutmayınız ki ilk küçük halka giderek büyüyen halkalara dönüşecektir.

2 Profesyonel Öğretmenliğe Doğru Peki, nedir nitelik? Neye nitelikli, neye nitelikli değil diyeceğiz? Buna kim karar verecek? Nitelikli her şey, insanın kendisini iyi hissetmesine yol açar. Bu sebeple nitelikli iş, her zaman işi yapana kendini iyi hissettirir. Bir işi yaptıktan sonra kendinizi iyi hissediyorsanız, yaptığınız işten memnunsanız ve ortaya çıkardığınız performansın yapabileceğinizin en iyisi olduğuna inanıyorsanız o iş niteliklidir. Böylesi bir durumda da işi yapan kişi yaptığı işin nitelikli olup olamadığına kendisi karar verecektir. Sorumluluk tamamen kişinin kendisine aittir. Nitelik dünyasının yeterince paylaşılmamasından ötürü, başlangıçta zorluklar, anlaşmazlıklar mutlaka olacaktır. Paylaşılan nitelik dünyası zamanla yerleşecek ve aradaki anlaşmazlıklar, yanlış anlamalar ortadan kalkacaktır. Ortak nitelik dünyasına sahip olmanın bir süreç olduğunu asla unutmayınız. Profesyonellerle profesyonel olmayanları ayırmanın yolu, işlerini yardım almadan yapmanın çok ötesindedir. Profesyoneller nitelikle ilgilenirler. Yaptıkları işler niteliklidir ve başkalarından da nitelikli işler yapmalarını ister ve beklerler. İşi yapmak, hatta iyi yapmak profesyonel olmayan için yeteri kadar iyidir. Ancak yapılan işi sürekli olarak iyileştirmek, daha iyi hâle getirmek profesyonel olmanın en önemli şartlarından biridir. Örneğin, profesyonel bir öğretmen asla öğrencilerinden niteliksiz bir iş yapmalarını istemez. Bu bakımdan okullarımızda sıklıkla görülen anlamsız ezberler, verilmiş olmak için verilmiş ödevler, projeler asla nitelikli, profesyonel bir öğretmenin öğrencilerinden isteyebileceği bir şey değildir! Aslında profesyonelliğe, öğretmenlikten daha fazla ihtiyaç duyan bir başka meslek yok gibidir. Ancak öğretmenlik haricinde, profesyonel davranmayı hemen hemen imkânsız hâle getiren başka bir meslek de maalesef yok gibidir. Göz doktorunun olmadığı bir klinikte hiçbir zaman bir ürolog, bir göz doktorunun yerine görev yapmaz, yapamaz da! Ancak bu anlayış azalmakla birlikte, herkes öğretmen

Mustafa Zülküf ALTAN 3 olabilir felsefesi hâlâ çok yaygındır. Ayrıca, eğitim fakültelerinde görev yapan öğretim üyelerinin büyük çoğunluğunun alan eğitimcisi olmadığını ve bunların pek çoğunun da idareci olarak görev yaptığını hatırlatmakta fayda vardır. Yaşam niteliğimizi sağlamanın ve devam ettirmenin pek çoğumuz için bir ölüm kalım meselesi olduğunu anlamamız çok önemlidir. Örneğin yaşamı devam ettirme yönünde sunulan tüm olanaklara rağmen, kendimizi yalnız ve güçsüz hissettiğimiz durumlarda yaşamını sona erdirmeyi seçen ender canlılardanız. Profesyonel Bir Öğretmenin Bilmesi Gereken Bazı Temel Konular Bu bölümde bahsedeceğimiz konuların her biri ayrı ayrı ele alınabilecek birer çalışma konusu olan alanlardır. Ancak profesyonel her öğretmenin bu alanlardan haberdar olması ve bu konuları öğretmenlik felsefesine yerleştirmesi gerekmektedir. Beyin ve İşlevleri Beyin, 1 kilogramdan biraz ağır, tıbbî olarak incelendiğinde küflü peynir gibi kokan, yapışkan, peltemsi bir maddeden oluşur. Bu ifadeler kulağa pek hoş gelmese de vücudumuzun en önemli organıdır. Beynin %78 i sudan, %10 u yağdan ve %8 i de proteinden oluşur. Her organın vücutta bir işlevi vardır. Beynin işlevi de öğrenmektir. Çünkü beynin bitmez, tükenmez bir öğrenme kapasitesi vardır. İnsanlar beynin bu uçsuz bucaksız kapasitesini ve nesneleri anlamlandırma kapasitesini göz ardı etmektedir. Oysa beynin 1 saniyede 100 bitlik veri işleme kapasitesine sahip olduğu bilinmektedir. Beyinde 1 trilyon nöroglia adlı hücre bulunduğu, beyin ne kadar kullanılırsa hücreler arasında o kadar fazla yeni bağlantı oluştuğu bilinmektedir. İki beyin tomografisine bakarak buradaki kıvrımların yoğunluğundan, hangi beynin diğerine göre daha fazla öğrendiğini ayırt edebiliriz. Beyindeki her nöronun on binlerce bağ aracılığıyla, çok boyutlu çalışabildiği düşünüldüğünde karşımıza ak-